باسمه تعالی
مجموعه رباعیات نفس های هفت گانه
۱.نفس اماره
این چه نفسی است که آتش زده در باور من؟
می‌زند خنجر خود بر دل و بر پیکر من
می‌فریبد دلِ ما را به خیالی ز هوس
نفس امّاره بُوَد راهزن و رهبر من
۲.نفس لوامه
نفس لوامه مرا ویران کرد
هر گنه در دل من عصیان کرد
آتشی بر دل و جانم افروخت
شعله ای بر دل و جان سوزان کرد
۳.نفس مُلْهَمه
این چه نفسی است که آرام کند سودا را
می‌برد از دلِ من وسوسه و غم‌ها را
می‌نماید ره حق، در دل و بر احوالم
ملهمه هدیه‌ی یزدان بُوَد و تقوا را
۴.نفس مطمئنه
آن کس که دلش عشق جانان دارد
همواره دلش مهر یزدان دارد
فارغ ز غم است و اضطراب واهی
نوری ز خدا و لطف سبحان دارد
۵.نفس راضیه
این چه نفسی است که انسان به رضا می‌بالد؟
در بلا خرم و از عشق خدا می بالد
نه غمی دارد و نه بیم ز فرمان قضا
در ره عشق، به مهر و به وفا می‌بالد
۶.نفس مرضیه
این چه نفسی است که مرضیِّ خدا در آن است؟
نور حق در دل آن جلوه‌گر از ایمان است
بنده‌ای گشته که معشوق ز او خشنود است
راه او، راه یقین، مقصد او سبحان است
۷.نفس کامله
هرکس که زجان، نور حکمت جوید
در خلوت خویش، رنگ وحدت جوید
هر دم ز لبش ذکر حق می‌جوشد،
در ساحل عشق، نور رحمت جوید
البته، برای تکمیل شرح‌ها، متن‌های رباعی مربوطه را به هر شرح اضافه می‌کنم:
۱. نفس اماره
متن رباعی:
این چه نفسی است که آتش زده در باور من؟
می‌زند خنجر خود بر دل و بر پیکر من
می‌فریبد دلِ ما را به خیالی ز هوس
نفس امّاره بُوَد راهزن و رهبر من
شرح:
نفس اماره به‌عنوان نفسی که انسان را به سوی بدی‌ها و هوس‌های نفسانی می‌کشاند، تصویری از قوی‌ترین نوع فساد درونی را ارائه می‌دهد. این نفس انسان را در بند شهوات و خواسته‌های دنیاست، و هر لحظه در حال تهاجم به دل و جان است.
۲. نفس لوامه
متن رباعی:
نفس لوامه مرا ویران کرد
هر گنه در دل من عصیان کرد
آتشی بر دل و جانم افروخت
شعله ای بر دل و جان سوزان کرد
شرح:
نفس لوامه نمایانگر نفس پشیمان است که انسان را به توبیخ و سرزنش می‌کشاند. این نفس پس از هر گناه یا خطا، در درون انسان شعله‌های ندامت و عذاب را روشن می‌کند. این مرحله، نشانه‌ای از بیداری انسان و پذیرش مسئولیت‌های اخلاقی‌اش است.
۳. نفس مُلهَمه
متن رباعی:
این چه نفسی است که آرام کند سودا را
می‌برد از دلِ من وسوسه و غم‌ها را
می‌نماید ره حق، در دل و بر احوالم
ملهمه هدیه‌ی یزدان بُوَد و تقوا را
شرح:
نفس ملهَمه، نفسی است که از جانب خداوند الهام می‌گیرد و انسان را به سوی حقیقت و تقوا هدایت می‌کند. در این مرحله، انسان در مسیر خود به آرامش دست می‌یابد و آگاهی‌اش از مسیر صحیح زندگی بیشتر می‌شود.
۴. نفس مطمئنه
متن رباعی:
آن کس که دلش عشق جانان دارد
همواره دلش مهر یزدان دارد
فارغ ز غم است و اضطراب واهی
نوری ز خدا و لطف سبحان دارد
شرح:
نفس مطمئنه نشان‌دهنده‌ی آرامش درونی و اطمینانی است که از ارتباط با خداوند حاصل می‌شود. در این مرحله، انسان از دغدغه‌ها و اضطراب‌های دنیوی آزاد می‌شود و تنها به نور خداوند متکی است.
۵. نفس راضیه
متن رباعی:
این چه نفسی است که انسان به رضا می‌بالد؟
در بلا خرم و از عشق خدا می بالد
نه غمی دارد و نه بیم ز فرمان قضا
در ره عشق، به مهر و به وفا می‌بالد
شرح:
نفس راضیه به مرحله‌ای اشاره دارد که انسان به‌طور کامل از حکمت قضا و قدر الهی راضی است. این نفس در برابر سختی‌ها و بلاها، نه تنها شکایت نمی‌کند، بلکه در دل خود عشق و وفاداری به خداوند را می‌بیند. انسانی که در این مرحله قرار دارد، از هرگونه اضطراب و نگرانی رهایی یافته و در مسیر محبت و اطاعت خداوند گام برمی‌دارد.
۶. نفس مرضیه
متن رباعی:
این چه نفسی است که مرضیِّ خدا در آن است؟
نور حق در دل آن جلوه‌گر از ایمان است
بنده‌ای گشته که معشوق ز او خشنود است
راه او، راه یقین، مقصد او سبحان است
شرح:
نفس مرضیه همان‌طور که در رباعی آمده است، در این مرحله، انسان مورد پسند خداوند قرار می‌گیرد. او در این مقام به حقیقت ایمان رسیده و در عمل به مراتب بالاتر از یقین دست یافته است. این نفس به‌عنوان شخصیتی که معشوق خود را در خود راضی کرده است، از لذت و رضای خداوند بهره‌مند می‌شود.
۷. نفس کامله
متن رباعی:
هرکس که زجان، نور حکمت جوید
در خلوت خویش، رنگ وحدت جوید
هر دم ز لبش ذکر حق می‌جوشد،
در ساحل عشق، نور رحمت جوید
شرح:
نفس کامله آخرین مرحله از سیر و سلوک روحانی است که در آن فرد به کمال دست یافته و در حالی که در پی حکمت و معرفت الهی است، به وحدت با خداوند می‌رسد. در این مرحله، انسان تمام وجودش را وقف خدمت به خداوند کرده و هر لحظه در حال ذکر و یاد خداوند است. انسان در این مرحله در کنار عشق به خداوند، به رحمت و کرم الهی دست می‌یابد.
این مجموعه رباعیات به‌طور زیبایی مراحل مختلف سیر و سلوک روحانی انسان را از آغاز تا رسیدن به کمال ترسیم کرده است.
سراینده
دکتر علی رجالی
۱۴۰۳/۱۱/۱۸