تحلیلی بر نامه ای به اشعث

باسمه تعالی

تحلیلی بر نامه ای به اشعث

بیت‌ها:

به نام خدایی که بخشد توان
که بی او نباشد بقا در جهان
خدایی که بر خلق، رحمت گشود
به هر جان و دل نور حکمت فزود

تحلیل 
در آغاز نامه، شاعر با بیانی مسجع و پرشکوه، خداوند را به عنوان منبع توان و هستی معرفی می‌کند؛ کسی که بدون او، هیچ بقایی در جهان وجود ندارد. خداوند، رحمت خود را بر تمام خلق گشوده و به هر دل و جان، روشنایی حکمت افزوده است. این مقدمه، هم ستایش الهی است و هم یادآوری ضرورت توکل و آگاهی به قدرت و رحمت الهی.

۲. وصف علی (ع) و مقام امامت

بیت‌ها:

علی، آن امام صفا و یقین
که شد مقتدای همه مؤمنین
وصیِّ نبی، شیر حق، مرتضاست
که عدلش چراغ ره اولیاست

تحلیل 
در این بخش، مقام امام علی (ع) تشریح می‌شود؛ او نمونه‌ای از صفا و یقین است و هدایت‌گر تمام مؤمنان به سوی حقیقت. لقب «شیر حق» و «مرتضی» بر شجاعت و برگزیدگی او دلالت دارد و عدالت او چراغ راه پیشوایان و رهروان راه حق شمرده می‌شود.

۳. هدف نامه و اهمیت امانت

بیت‌ها:

نوشت آن امام رهِ حق‌ مدار
به اشعث، که شد والیِ آن دیار
امانت بُوَد این ولایت تمام
نه سرمایه‌ی جاه و کبر و مقام

تحلیل 
نامه با هدف راهنمایی والی منصوب شده، یعنی اشعث آغاز می‌شود. امام علی (ع) تصریح می‌کند که محور اصلی حکومت، امانت‌داری است، نه کسب جاه و مقام؛ یعنی اداره‌ی مردم باید بر عدالت و وفای به حقوق ایشان استوار باشد.

۴. هشدار در برابر ظلم و غفلت

بیت‌ها:

مبادا کنی بر خلایق جفا
که برگیرد از خاک، ظلمت‌سرا
نه جان را بماند صفا و نوا
نه دل را بماند امید و وفا

تحلیل 
شاعر هشدار می‌دهد که اگر والی بر مردم جفا روا دارد، دنیا پر از ظلم و تاریکی می‌شود و دل‌ها از صفا و امید خالی خواهد شد. این مصرع‌ها بیانگر اثر مستقیم رفتار حاکمان بر جامعه و روح مردم است.

۵. توصیه به دقت و مراقبت در رفتار

بیت‌ها:

به چشم پدر بین خلایق نگار
گروهی برادر، گروهی چو یار
چو آیینه شو در درون و برون
که بی‌عیب گردد ز تو هر فسون

تحلیل 
در اینجا، تاکید بر دقت و رعایت عدالت و حسن رفتار است. والی باید همه مردم را مانند فرزندان خود ببیند و درونی و بیرونی خود را مانند آیینه‌ای شفاف کند تا هیچ فسون و عیب در کردار و گفتارش باقی نماند.

۶. مسئولیت‌پذیری و توجه به آخرت

بیت‌ها:

کار تو را بهر خدمت امانت دهند
نه بهر طمع، جاه و شوکت دهند
مبادا که غافل شوی از خدا
که جز او نیابی به دل آشنا

تحلیل 
این بخش مسئولیت والی را یادآور می‌شود که امانتداری، تنها به دلیل خدمت و وفای به حق است، نه برای طمع یا شهرت. غفلت از خداوند، انسان را از راه راست دور می‌کند و دل را از آشنایی با حقیقت محروم می‌سازد.

۷. توصیه به عدالت و دوری از غرور

بیت‌ها:

مبادا که بینی به چشم غرور
که ماند تو را ملک و تاج و سرور
از این پس تو را بر رعیّت نظر
چو خورشید تابان، چو مهر پدر

تحلیل 
اینجا، امام علی (ع) یادآوری می‌کند که غرور و دل‌بستن به مقام و سلطنت، انسان را فریب می‌دهد. نگاه به مردم باید همراه با محبت و رافت باشد؛ همانند خورشید و مهر پدر که همه را فرا می‌گیرد.

۸. یاد خدا و خردمندی در عمل

بیت‌ها:

به هر کار باید خرد پیشه کرد
هماره به هر کار اندیشه کرد
به دنیا مشو غافل از عدل و داد
که یاد تو ماند "رجالی" به یاد

تحلیل 
در پایان، بر اهمیت خرد، تدبیر و تفکر مداوم در همه امور تأکید شده است. غفلت از عدالت و ارزش‌های معنوی باعث فراموشی در یاد مردم می‌شود، ولی یادگارِ آدمی زمانی باقی می‌ماند که اعمال او همراه با عدالت و خرد باشد.

نویسنده

دکتر علی رجالی