شرحی بر واژه عرفانی فیض مقدس

 

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی فیض مقدس

باسمه تعالی
فیض مقدس
فیضی که ز ذات او روان است هنوز
آیینه‌ی حق، دلِ جهان است هنوز
این هستیِ ما ز سایه‌ی فیضِ خدا
بنگر که بَر آن فروغ، جان است هنوز

 

شرح مفهوم «فیض مقدس»

«فیض مقدس» یکی از اصطلاحات بنیادین در عرفان و فلسفه‌ی اسلامی است که به تجلی دوم خداوند اشاره دارد. در حالی که «فیض اقدس» به تجلی اول و اساسی خداوند مرتبط است و در سطح ذات الهی قرار دارد، فیض مقدس به ظهور و تحقق مخلوقات در عالم خارج اشاره دارد. این فیض همان واسطه‌ای است که به وسیله‌ی اسماء و صفات الهی، مخلوقات را از مرحله‌ی علم الهی (اعیان ثابته) به وجود عینی و خارجی می‌رساند.

---

شرح ابیات

1. فیضی که ز ذات او روان است هنوز

این بیت به جریان پیوسته و دائمی فیض الهی اشاره دارد. خداوند ازلی و ابدی است و فیض او نیز بدون توقف و همیشگی است. این فیض از ذات حق جاری می‌شود و تمامی عوالم را شامل می‌گردد.

2. آیینه‌ی حق، دلِ جهان است هنوز

در این بیت، جهان به مثابه آینه‌ای در نظر گرفته شده است که تجلیات الهی را منعکس می‌کند. «دل جهان» اشاره به ذات یا حقیقت باطنی عالم دارد که جلوه‌ی حق در آن نمایان است. این بیان تأکید دارد که مخلوقات، تجلی حق هستند و وجودشان وابسته به فیض اوست.

3. این هستیِ ما ز سایه‌ی فیضِ خدا

این بیت، هستی انسان و تمامی مخلوقات را سایه و اثر فیض مقدس الهی می‌داند. مخلوقات، در حقیقت وجودی مستقل ندارند و تنها پرتوی از فیض خداوند هستند. این همان نظریه‌ی فقر وجودی است که بر وابستگی کامل هستی به خداوند تأکید می‌کند.

4. بنگر که بَر آن فروغ، جان است هنوز

این بیت به پیوستگی هستی مخلوقات با فیض الهی اشاره دارد. «فروغ» استعاره‌ای از فیض الهی است که به جهان حیات بخشیده است. این فروغ، همچنان جان‌بخش هستی است و بدون آن، هیچ چیز باقی نخواهد ماند.

---

مفاهیم عمیق عرفانی در این شعر

1. تداوم فیض الهی:
فیض مقدس، تجلی دائمی خداوند در عالم است. این فیض، بدون انقطاع بر مخلوقات جاری است و هستی آن‌ها را حفظ می‌کند.

2. جهان به مثابه آیینه‌ی الهی:
عالم و تمامی مخلوقات، آینه‌ای هستند که اسما و صفات خداوند را منعکس می‌کنند. به تعبیر عرفا، جهان جلوه‌ای از زیبایی و کمال حق است.

3. فقر وجودی:
این شعر، بر وابستگی مطلق هستی به خداوند تأکید دارد. مخلوقات، در ذات خود هیچ استقلالی ندارند و تمام وجودشان از فیض الهی سرچشمه می‌گیرد.

4. حیات‌بخشی فیض الهی:
حیات و حرکت در عالم، به واسطه‌ی فیض مقدس است. این فیض، همانند نوری است که به همه چیز معنا و حیات می‌بخشد.

 

---

تفاوت فیض اقدس و فیض مقدس

فیض اقدس:
تجلی اول خداوند است که در ذات او صورت می‌گیرد و مرتبط با اعیان ثابته در علم الهی است. این فیض، به خودی خود، در عالم عینی ظهور ندارد.

فیض مقدس:
تجلی دوم خداوند است که ظهور و تحقق اعیان ثابته در عالم خارج را ممکن می‌سازد. این فیض، واسطه‌ای برای خلق و بقای مخلوقات است.

 

---

نتیجه‌گیری

این شعر، به زیبایی جریان فیض مقدس را توصیف می‌کند. شاعر تأکید دارد که جهان و تمامی مخلوقات، سایه‌ای از فیض الهی هستند و وجود آن‌ها به واسطه‌ی این فیض، معنا پیدا می‌کند. فیض مقدس، نه‌تنها مبدأ آفرینش است، بلکه در هر لحظه، حیات و بقا را به مخلوقات ارزانی می‌دارد. این درک عرفانی، انسان را به حقیقت وابستگی کامل به خداوند و پیوستگی وجودی جهان با فیض الهی رهنمون می‌سازد.

 

این شعر به موضوع "فیض مقدس" و تأثیر آن بر هستی و جان انسان اشاره دارد. فیض مقدس در اینجا به عنوان یک نیروی الهی، که از ذات خداوند جاری می‌شود، معرفی می‌شود و به طور مستقیم بر جهان و انسان تأثیر می‌گذارد. در ادامه، شرح ابیات آمده است:

1. فیضی که ز ذات او روان است هنوز

شاعر به فیض الهی اشاره می‌کند که همچنان از ذات خداوند در حال جاری شدن است. این فیض هیچ‌گاه متوقف نمی‌شود و به طور مستمر از خداوند به سوی عالم هستی سرازیر می‌شود. در این بیت، بیان شده که این فیض از ابتدا تا به امروز و برای همیشه در جریان است و بر جهان تأثیر می‌گذارد.

2. آیینه‌ی حق، دلِ جهان است هنوز

در این بیت، دل جهان به آیینه‌ای از حقیقت الهی تشبیه شده است. جهان و تمام موجودات آن به نوعی انعکاس فیض الهی و تجلی خداوند در این دنیا هستند. آیینه‌ بودن دل جهان نشان‌دهنده‌ی این است که تمام عالم، حقیقتی از خداوند را در خود منعکس می‌کند، و در قلب جهان و موجودات، فیض و نور الهی بازتاب می‌یابد. این آیینه هنوز و همواره در حال انعکاس نور و حقیقت الهی است.

3. این هستیِ ما ز سایه‌ی فیضِ خدا

شاعر در این بیت تأکید می‌کند که هستی و وجود انسان‌ها تنها به واسطه‌ی فیض الهی است که امکان‌پذیر است. بدون فیض خداوند، هیچ‌گونه هستی و وجودی نخواهد بود. در واقع، انسان‌ها و تمام موجودات تنها سایه‌هایی از فیض خداوند هستند که به لطف او به زندگی ادامه می‌دهند.

4. بنگر که بَر آن فروغ، جان است هنوز

در این بیت، شاعر به این نکته اشاره دارد که جان انسان‌ها و تمام موجودات زنده، به گونه‌ای به فیض الهی متصل است. فروغ فیض الهی همچنان بر جان‌ها می‌تابد و آن‌ها را روشن و زنده می‌کند. این فروغ که از فیض خداوند می‌آید، جان‌ها را روشن و حیات‌بخش می‌کند و بدون این نور، هیچ‌چیز به زندگی و هستی ادامه نمی‌دهد.

---

پیام کلی:

این شعر به فیض مقدس الهی اشاره دارد که از ذات خداوند به جهان و موجودات می‌تابد و موجب پیدایش و ادامه هستی می‌شود. فیض الهی نه تنها عامل خلق و بقای موجودات است، بلکه حقیقت و نور الهی در دل جهان و انسان‌ها بازتاب می‌یابد. هستی ما و جان‌ها به طور مداوم از این فیض الهی سیراب می‌شوند، و این نور همچنان فروغی است که وجود ما را روشن می‌کند. شاعر به ما یادآوری می‌کند که همه چیز از سایه‌ی فیض خداوند به وجود آمده و تا زمانی که این فیض ادامه داشته باشد، هستی و زندگی نیز برقرار خواهد بود.

 

فیض مقدس در عرفان و فلسفه اسلامی به فیضی گفته می‌شود که از ذات الهی سرچشمه می‌گیرد و به واسطه آن موجودات به وجود می‌آیند و هستی می‌یابند. این فیض به‌طور پیوسته و مداوم جریان دارد و علت بقای موجودات است. در واقع، فیض مقدس همان جریان و تجلی الهی است که به عنوان واسطه میان خداوند و مخلوقات عمل می‌کند.

---

ویژگی‌های فیض مقدس

1. ایجاد و استمرار هستی:

فیض مقدس مربوط به آفرینش موجودات و هدایت آن‌هاست. خداوند با این فیض، به هر موجود وجود و کمال متناسب با مرتبه‌اش می‌بخشد.

به تعبیر عرفانی، هر موجود آینه‌ای برای تجلی صفات الهی از طریق فیض مقدس است.

 

2. وابستگی به فیض اقدس:

فیض مقدس نتیجه فیض اقدس است. در فیض اقدس، خداوند اسماء و صفات خود را در ذات خویش مشاهده می‌کند، و فیض مقدس همان تجلی این اسماء و صفات در عالم خلق است.

 

3. مربوط به تعین دوم:

در نظام عرفانی ابن‌عربی، فیض مقدس در مرتبه «تعین دوم» مطرح می‌شود. این تعین به عالم خلق و تجلیات الهی در آن اشاره دارد، جایی که موجودات در قالب اسما و صفات ظهور می‌کنند.

 

4. پیوستگی و جاودانگی:

فیض مقدس دائمی و بی‌وقفه است و نشان‌دهنده استمرار رابطه خداوند با مخلوقات است. بدون این فیض، جهان لحظه‌ای دوام نخواهد داشت.

 

 

---

تفاوت فیض مقدس و فیض اقدس

فیض اقدس: مربوط به ذات خداوند و علم او به اسماء و صفات در مرتبه ذات است. این فیض پیش از آفرینش عالم است و هیچ تعین یا تنزلی ندارد.

فیض مقدس: مربوط به ظهور و تجلی الهی در عالم خلقت است و نتیجه فیض اقدس به شمار می‌آید. این فیض همان وجود و کمالاتی است که موجودات دریافت می‌کنند.

 

---

مثال عرفانی از فیض مقدس

در عرفان، باران یا نور خورشید گاه به عنوان مثال‌هایی برای فیض مقدس آورده می‌شوند:

همان‌طور که باران به زمین حیات می‌بخشد یا نور خورشید همه جا را روشن می‌کند، فیض مقدس نیز وجود و کمالات را به مخلوقات می‌رساند.

 

---

خلاصه:

فیض مقدس تجلی اسماء و صفات الهی است که در عالم خلقت جاری می‌شود. این فیض، عامل آفرینش، هدایت، و بقای جهان است و دائماً از ذات الهی سرچشمه می‌گیرد.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی