باسمه تعالی
شرحی بر واژه عرفانی اسم مضمر
اسم مضمر
چشمی که ببیند، این اسامی پنهان
آن چشم یقین و معرفت در انسان
مخفی به دل است و آن حقیقت باشد
باید که به جان، بیابی این رازِ نهان
باسمه تعالی
اسم مضمر
شرح:
این رباعی به طور کلی به مفاهیم عرفانی و باطنی پرداخته است و به نوعی به جستجو و کشف حقیقت‌های پنهانی در درون انسان اشاره دارد. هر مصرع، بخشی از این جستجوی معنوی و شهود درونی را بازگو می‌کند.
چشمی که ببیند، این اسامی پنهان
در این مصرع، شاعر به چشمی اشاره می‌کند که قادر است اسرار پنهان و اسامی نهانی را ببیند. این اسامی می‌تواند به صفات و نام‌های الهی اشاره داشته باشد که در جهان و در دل انسان‌ها پنهان است. این چشمی که در رباعی به آن اشاره می‌شود، چشمی معنوی و شهودی است که تنها با نگاه باطن و دل می‌توان آن را گشود و به حقیقت رسید. این اشاره به مفهومی مشابه با «چشم دل» در عرفان دارد.آن چشم یقین و معرفت در انسان
این مصرع تکمیل‌کننده‌ی مصرع اول است. چشم معنوی که در ابتدای شعر به آن اشاره شد، تنها به دست می‌آید با یقین و معرفت، یعنی ایمان راسخ و درک عمیق از حقیقت. آنچه در دل انسان است، زمانی آشکار می‌شود که فرد به معرفت حقیقی برسد و از جهل و غفلت رها گردد. در واقع، این چشم تنها زمانی قادر به دیدن اسرار نهان خواهد بود که انسان به درک و شناخت صحیح برسد.مخفی به دل است و آن حقیقت باشد
در این مصرع، شاعر بیان می‌کند که حقیقت و اسم‌های پنهان نه در ظاهر، بلکه در دل انسان‌ها نهفته است. این حقیقت‌ها تنها در دل انسان‌ها به صورت مخفی وجود دارند و آنچه در ظاهر مشاهده می‌شود، تنها سایه‌ای از حقیقت است. در واقع، «دل» در عرفان اسلامی به مرکز دریافت حقیقت‌ها و اسرار الهی اشاره دارد که در سایه‌ی توجه و مراقبه و معرفت می‌تواند به کشف این حقیقت‌ها دست یابد.باید که به جان، بیابی این رازِ نهان
این بیت به نتیجه‌گیری مهمی در شعر اشاره دارد. شاعر می‌گوید که برای درک این حقیقت‌های پنهان، باید به جان توجه کرد. یعنی آنچه در دل و در باطن انسان‌ها وجود دارد، باید به کمک جان و روح پاک کشف شود. این اشاره به اهمیت سلوک درونی، مراقبه، و آگاهی معنوی دارد. تنها از طریق درک درونی، انسان می‌تواند این رازهای نهان و حقیقت‌های پنهان را بیابد.
نتیجه‌گیری:
این رباعی در مجموع به مفهوم اسم مضمر اشاره دارد که در دل انسان‌ها و موجودات پنهان است. برای کشف این اسم‌ها و حقیقت‌ها، انسان باید به درون خود رجوع کند و با بهره‌گیری از معرفت و یقین، به شهود و بصیرت معنوی برسد. در این راه، جان و دل انسان باید از پرده‌های غفلت و جهل پاک شود تا قادر به دیدن حقیقت‌های نهان شود.
در عرفان اسلامی و به ویژه در مکتب صوفیه، مفهومی به نام اسم مضمر وجود دارد که به اسامی و صفاتی اشاره دارد که به صورت پنهان و نهان در باطن وجود انسان و یا در ساحت‌های معنوی دیگر نهفته‌اند. این اسامی به طور مستقیم در ظاهر انسان یا در رفتار و گفتار او نمایان نمی‌شوند، بلکه در لایه‌های درونی وجود او قرار دارند و به نوعی از ویژگی‌های الهی اشاره دارند که در درون انسان یا موجودات دیگر به صورت نهان وجود دارند و با پیشرفت در سلوک عرفانی و شهود معنوی، این اسامی و صفات آشکار می‌شوند.
مفاهیم مرتبط با اسم مضمر:
اسم‌های الهی: در عرفان اسلامی، خداوند به واسطه اسامی مختلف خود که در قرآن و حدیث آمده است، شناخته می‌شود. این اسامی، در حقیقت صفات و ویژگی‌های الهی هستند که برای درک و شناخت خداوند به انسان‌ها معرفی شده‌اند. در این چارچوب، اسم مضمر به آن دسته از اسامی الهی گفته می‌شود که به طور ضمنی و درونی در درون موجودات وجود دارند.
ارتباط با اسم‌های ظاهری: در این دیدگاه، هر موجودی به طور ضمنی و پنهانی از صفات و اسم‌های الهی برخوردار است. انسان‌ها نیز از صفات الهی مانند علم، قدرت، رحمت و سایر ویژگی‌ها در درون خود برخوردارند، اما این صفات ممکن است به طور آشکار و ظاهری در رفتار یا گفتار فرد ظاهر نشوند و تنها در درون و با پیشرفت در سلوک عرفانی و تهذیب نفس می‌توانند آشکار شوند.
سلوک و کشف اسم مضمر: عرفا و صوفیان بر این باورند که با طی مراحل سلوک، انسان می‌تواند به درک و کشف اسم‌های مضمر دست یابد. به این معنی که به تدریج با زدودن پرده‌های غفلت و دل‌بستگی‌های دنیوی، فرد می‌تواند به لایه‌های درونی وجود خود و در نهایت به صفات و اسامی الهی که در اعماق جانش نهفته است، دست یابد.
توحید و شناخت اسم‌های مضمر: در عرفان اسلامی، به ویژه در تعالیم ابن‌عربی و دیگر عارفان بزرگ، ارتباط میان انسان و خداوند به گونه‌ای است که انسان در نهایت می‌تواند به حقیقت توحید برسد. در این مسیر، اسم‌های مضمر نشان‌دهنده صفات الهی هستند که در درون انسان‌ها و موجودات دیگر در پوششِ جهل و غفلت به صورت نهانی قرار دارند. از این رو، این اسم‌ها با توجه به رشد معنوی فرد، در نهایت آشکار می‌شوند و انسان به وحدت و شناخت کامل می‌رسد.
تبیین معنای دقیق:
اسم مضمر در عرفان به نوعی از اسامی و صفات الهی گفته می‌شود که از دید معمول و ظاهری قابل مشاهده نیستند. این اسامی در باطن انسان‌ها، به ویژه در دل و روح آنها، وجود دارند و وقتی انسان به مرحله‌ای از پاکسازی و تصفیه نفس می‌رسد، می‌تواند این اسامی و صفات را به صورت شهودی در خود و در دنیای پیرامون مشاهده کند.
در حقیقت، اسم‌های مضمر همان طور که از اسم‌شان پیداست، در دل و باطن نهفته‌اند و نه به طور ظاهری بلکه از طریق درک و شناخت باطنی و معنوی، فرد به آنها پی می‌برد. این نام‌ها و صفات می‌توانند به واسطه ذکر و مراقبه، به تدریج آشکار شوند و فرد را به شناخت الهی و رسیدن به حقیقت توحید رهنمون سازند.
تهیه و تنظیم
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۱/۰۷