شرحی بر واژه عرفانی مستاثر

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی مستاثر

مستأثر
نامی است نهفته در راز کبیر
مخفی ز همه، ولی به دلهاست منیر
پنهان ز نظر، سرّ خدا مستأثر
جز حق نشناسد چنین نام قدیر

 

این شعر اشاره به مفهوم عمیق و عرفانی "مستأثر" دارد، واژه‌ای که در زبان عرفان و دین به معنای چیزی یا کسی است که رازهای پنهان و خاصی را در اختیار دارد که تنها خداوند به آن‌ها آگاه است. در اینجا توضیح و شرحی بر بیت‌ها ارائه می‌شود:

1. مستأثر نامی است نهفته در راز کبیر
این مصرع به این نکته اشاره دارد که "مستأثر" یکی از نام‌های خاص و عظیم الهی است که در میان رازهای بزرگ الهی نهفته است. این نام درک و شناخت عمیقی می‌طلبد.

2. مخفی ز همه، ولی به دلهاست منیر
در اینجا گفته می‌شود که این نام و حقیقت الهی از چشم‌ها و درک ظاهری مردم مخفی است، اما در دل‌های آگاه و پاک، نورانی و روشن است.

3. پنهان ز نظر، سرّ خدا مستأثر
مستأثر به‌عنوان یکی از اسرار الهی، از دیدگان انسان‌های معمولی پنهان است و تنها کسانی که به حقیقت الهی نزدیک شده‌اند، می‌توانند از آن سرّ آگاه شوند.

4. جز حق نشناسد چنین نام قدیر
این مصرع بیان می‌کند که تنها خداوند به حقیقت و کنه این نام و معنای آن آگاه است، و هیچ‌کس جز او نمی‌تواند به عمق و عظمت آن دست یابد.

 

به طور کلی، شعر نشان‌دهنده عمق عظمت و رازآلودگی برخی از جنبه‌های خداوند است که از حیطه شناخت بشری فراتر است و تنها در پرتو نور الهی و ارتباط با او می‌توان به آن نزدیک شد.

 

در عرفان اسلامی، "اسم مستأثر" به یکی از اسرار الهی اشاره دارد که معنایی بسیار ژرف و پیچیده دارد. این مفهوم معمولاً در متون عرفانی و فلسفی به عنوان یکی از نام‌های خاص خداوند مطرح می‌شود که از دسترس شناخت و درک بشری به‌کلی خارج است. در ادامه، تعریف و شرح این اصطلاح از دیدگاه عرفان بیان می‌شود:

---

تعریف اسم مستأثر

"اسم مستأثر" به معنای اسم پنهان و مخفی است.

مستأثر از ریشه‌ی "اثر" به معنای پنهان و محفوظ داشتن است.

بنابراین، اسم مستأثر به نامی از اسماء الهی اشاره دارد که خداوند آن را برای خود نگاه داشته و آن را به هیچ‌یک از مخلوقات خود آشکار نکرده است.

 

---

جایگاه اسم مستأثر در عرفان

1. ارتباط با ذات الهی:
اسم مستأثر به ذات الهی مربوط است و ورای تمام صفات و اسماء شناخته‌شده خداوند (مانند رحمان، رحیم، علیم، و غیره) قرار دارد. این اسم مستقیماً به حقیقت مطلق و ناشناختنی خداوند اشاره دارد که هیچ مخلوقی، حتی مقرب‌ترین اولیاء و عرفا، توان درک آن را ندارد.

2. تمایز از سایر اسماء الهی:
در عرفان، اعتقاد بر این است که خداوند اسماء و صفات متعددی دارد که از طریق آن‌ها با مخلوقات خود ارتباط برقرار می‌کند. اما اسم مستأثر به گونه‌ای است که تنها خود خداوند به حقیقت آن واقف است و هیچ مخلوقی نمی‌تواند به آن اسم دسترسی داشته باشد. این اسم تجلی نمی‌کند و تنها در ذات الهی نهفته است.

3. مرتبط با اسم اعظم:
برخی عرفا اسم مستأثر را بالاترین مرتبه‌ی اسم اعظم می‌دانند. در حالی که اسم اعظم می‌تواند از طریق تجلیات الهی شناخته شود و در عالم اثر بگذارد، اسم مستأثر فراتر از هرگونه تجلی است و کاملاً در حجاب ذات الهی قرار دارد.

 

---

مفهوم در آثار عرفا

ابن‌عربی:
محیی‌الدین ابن‌عربی در آثار خود اشاره می‌کند که اسم مستأثر، "اسم مخفی خداوند" است که هیچ‌کس جز خداوند به آن آگاه نیست. این اسم نمایانگر حقیقت مطلق الهی است که حتی فرشتگان و پیامبران نیز از آن بی‌خبرند.

سهروردی:
سهروردی اسم مستأثر را به عنوان حقیقتی نوری می‌داند که ورای تمامی مراتب هستی است و تنها در ذات الهی تجلی دارد، بدون اینکه بتواند در عالم نمود یابد.

مولانا:
مولانا در اشعار خود به صورت غیرمستقیم به این مفهوم اشاره می‌کند و می‌گوید که برخی از اسرار الهی تنها برای خود خداوند آشکار است و هیچ‌کس نمی‌تواند به کنه آن پی ببرد.

 

---

جمع‌بندی

اسم مستأثر در عرفان به عنوان نمادی از اسرار مطلق الهی و نامی از اسماء خداوند مطرح است که از دسترس درک انسانی به‌طور کامل خارج است. این اسم نمایانگر ذات خداوند است که ورای تمامی مراتب هستی و شناخت قرار دارد. درک این مفهوم نیازمند شناخت عمیق از مبانی عرفان و فلسفه اسلامی است و در نهایت، این اسم نشانه‌ای از بی‌نهایتی و عظمت حقیقت الهی است.

 

 

 

تهیه و تنظیم 

دکتر علی رجالی