شرحی بر واژه عرفانی تسبیح

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی تسبیح

تسبیح
هر لحظه که دل به ذکر و تسبیح خداست
آرامش جان در دل است و پیداست
از شوکت و قدرت خداوند تبار
تسبیح خداست، یاد آنها بر ماست

شرح:

1. مصرع اول: "هر لحظه که دل به ذکر و تسبیح خداست"
این مصرع به اهمیت ذکر و یاد خداوند در هر لحظه از زندگی اشاره دارد. ذکر خدا نه تنها در زبان، بلکه در دل و ذهن انسان باید جاری باشد. تسبیح به معنای تکرار و یاد خداوند است که در بسیاری از آیات قرآن و متون دینی از آن برای نزدیک‌تر شدن به حقیقت و پاک شدن دل یاد شده است.

2. مصرع دوم: "آرامش جان در دل است و پیداست"
هنگامی که دل در یاد خدا غوطه‌ور می‌شود، آرامش حقیقی به جان انسان دست می‌دهد. این آرامش از درون به بیرون متجلی می‌شود و به‌راحتی برای دیگران قابل مشاهده است. اشاره به این نکته است که ذکر خداوند باعث رسیدن به آرامشی درونی می‌شود که از چهره و رفتار انسان هویداست.

3. مصرع سوم: "از شوکت و قدرت خداوند تبار"
این مصرع بر عظمت و قدرت بی‌پایان خداوند تبارک و تعالی تأکید می‌کند. "شوکت" به معنای عظمت و شکوه است، و "تبار" نیز به نسل و نسب الهی اشاره دارد، که در اینجا به عظمت و جلال خداوند در عالم وجود اشاره می‌کند. این مصرع تأکید دارد بر اینکه قدرت و جلال الهی در همه‌چیز جاری است.

4. مصرع چهارم: "تسبیح خداست، یاد آنها بر ماست"
در این مصرع به عمیق‌ترین مفهوم اشاره می‌شود: تسبیح (یاد خدا) خود یک عبادت است. این تسبیح و یاد خداوند نه تنها برای فرد، بلکه بر همه انسان‌ها تأثیرگذار است. در واقع، یاد خداوند و عبادت او بر زندگی انسان‌ها تأثیر عمیق می‌گذارد و همه‌چیز در این جهان تحت تأثیر اراده الهی قرار دارد.

 

جمع‌بندی:

این رباعی با استفاده از واژه‌ها و تصاویر زیبای معنوی به یاد خدا و تأثیر آن بر دل انسان‌ها پرداخته است. ذکر خدا، به‌ویژه وقتی که در دل انسان جا می‌گیرد، آرامش حقیقی را به ارمغان می‌آورد و باعث تقویت ارتباط انسان با حقیقت مطلق می‌شود. خداوند با قدرت و شوکت بی‌پایان خود، به بندگانش آرامش و هدایت می‌بخشد.

 

تسبیح در عرفان اسلامی مفهومی عمیق‌تر از تنها واژه‌ای برای ذکر و عبادت دارد. در عرفان، تسبیح به‌عنوان یک عمل باطنی و روحانی مطرح است که به معنای ستایش و پاک‌سازی خداوند از هر گونه نقص و عیب است. این عمل نه تنها در قالب ذکر زبانی بلکه به‌طور عمده در سطح باطن و قلب انسان جریان دارد.

 

تسبیح در عرفان به چه معناست؟

1. ستایش و تنزیه خداوند:
تسبیح در اصل به معنای پاک کردن و تنزیه خداوند از هر نوع عیب و نقص است. در عرفان، این عمل به معنای شناخت و درک آن جنبه‌های الهی است که از هر گونه تصور محدود انسانی آزاد است. بنابراین، تسبیح نه تنها گفتن "سبحان‌الله" به زبان، بلکه درک قلبی و ذهنی از پاکی خداوند از هر گونه نقص است.

2. ذکر و یاد خداوند:
در عرفان، تسبیح به عنوان ذکر دائمی و یاد همیشگی خداوند دیده می‌شود که در همه لحظات زندگی جاری است. این ذکر باید نه تنها بر زبان باشد، بلکه در دل و ذهن انسان نیز جریان داشته باشد. تسبیح در این حالت به معنای اتصال دائم به حقیقت الهی است، که در آن انسان همیشه در حال یاد خداوند است.

3. مراقبه و تامل:
تسبیح در عرفان به نوعی مراقبه و تفکر در دل و درون نیز اطلاق می‌شود. این به معنای توجه به حضور الهی در هر لحظه از زندگی است. عارفان با تمرکز بر تسبیح و تفکر در معانی آن، از تعلقات دنیوی فاصله می‌گیرند و به حقیقت متعالی می‌رسند.

4. تسبیح به عنوان سیر و سلوک:
در سیر و سلوک عرفانی، تسبیح جزئی از سلوک معنوی است که سالک به وسیله آن از هر گونه تعلقات و زوایای دنیوی پاک می‌شود. این تسبیح می‌تواند به شکل ذکر‌های زبانی و قلبی باشد، اما در نهایت هدف آن، رسیدن به وحدت با خداوند و ارتقاء سطح روحانی انسان است.

5. تسبیح به عنوان تکمیل وجود:
تسبیح در عرفان تنها یک عمل دینی نیست، بلکه به معنای تکمیل وجود انسانی است. با هر ذکر، انسان بیشتر به مقام خودشناسی و خداشناسی نزدیک می‌شود. تسبیح در این حالت مانند ابزاری است که به انسان کمک می‌کند تا از زوایای محدود فانی خارج شده و به وسعت و بی‌کرانی الهی بپیوندد.

 

جمع‌بندی:

تسبیح در عرفان بیشتر از یک عمل زبانی، به عنوان یک حالت روحانی و باطنی تعریف می‌شود. این عمل با پاک‌سازی دل از تعلقات و تنزیه خداوند از هرگونه تصور محدود انسانی همراه است و به انسان کمک می‌کند تا در مسیر سلوک معنوی قرار گیرد و به مقام اتصال به حقیقت الهی برسد.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی