باسمه تعالی
دعای سمات
در سینه ز عشقت شررها دارم
در وادی عشق، یار یکتا دارم
با نام تو از دام بلا رَست دلم
جز درگه یار، من کجا را دارم
شرح و تفسیر :
مصرع اول: در سینه ز عشقت شررها دارم
شرح:
در این مصرع، سراینده بیان می‌کند که عشق الهی همچون آتشی درون سینه او زبانه می‌کشد. واژه «شرر» اشاره به جرقه‌های آتش دارد که نماد اشتیاق و سوز درونی است. این سوز، همان حال عاشقانه‌ای است که انسان را در مسیر کمال و تقرب به محبوب سوق می‌دهد.
تفسیر عرفانی:
از نگاه عرفان، عشق حقیقی تنها به ذات الهی تعلق دارد و هرگونه عشقی که غیر از این باشد، سایه‌ای از عشق واقعی است. آتش عشق درون سالک، او را از وابستگی‌های مادی جدا کرده و به سوی حق سوق می‌دهد.
مصرع دوم:
در وادی عشق، یار یکتا دارم
شرح:
سراینده اشاره می‌کند که در مسیر عاشقی، تنها یک معشوق دارد و آن، یار یکتا (خداوند) است. «وادی عشق» در ادبیات عرفانی به مراحل سلوک و مسیر پر پیچ‌وخم عشق الهی اشاره دارد که عاشقان برای رسیدن به وصال باید از آن عبور کنند.
تفسیر عرفانی:
این مصرع بیانگر اصل توحید در محبت است. کسی که حقیقت عشق را درک کرده باشد، تنها یک معشوق می‌شناسد و آن خداوند یگانه است. عرفا معتقدند که تمام جلوه‌های زیبایی در عالم، تنها تجلی‌ای از زیبایی الهی هستند.
مصرع سوم:
با نام تو از دام بلا رَست دلم
شرح:
در این مصرع، سراینده به قدرت ذکر الهی اشاره می‌کند. او بیان می‌کند که نام خداوند موجب رهایی از سختی‌ها و بلایا شده است. اصطلاح «دام بلا» می‌تواند به مشکلات دنیوی، وسوسه‌های نفس، یا موانع سیر و سلوک اشاره داشته باشد.
تفسیر عرفانی:
ذکر خداوند در عرفان اسلامی، کلید آرامش و رهایی از تمام دغدغه‌هاست. همان‌طور که قرآن کریم می‌فرماید:
"أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوبُ" (سوره رعد، آیه ۲۸)
(آگاه باشید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد.)
سالکان راه حق معتقدند که ذکر الهی حجاب‌های میان انسان و معبود را کنار می‌زند و مسیر وصال را هموار می‌کند.
مصرع چهارم:
جز درگه یار، من کجا را دارم
شرح:
در این مصرع، سراینده بیان می‌کند که مقصد نهایی او فقط درگاه محبوب حقیقی (خداوند) است. این مصرع بیانگر تسلیم مطلق و وابستگی کامل به خداوند است، به گونه‌ای که جز به درگاه او، امیدی به هیچ جای دیگری ندارد.
تفسیر عرفانی:
این مصرع یادآور آموزه‌های توحیدی و تسلیم در برابر مشیت الهی است. در عرفان، انسان کامل کسی است که تمام توجه‌اش را از غیر خدا برداشته و فقط به او دل بسته است.
سالک حقیقی به جایی جز کوی وصال نظر ندارد و از تمام تعلقات دنیوی رها شده است.
جمع‌بندی:
این رباعی، یک دعای عارفانه است که در آن سراینده:
• شوق و سوز عشق الهی را در دل خود توصیف می‌کند.
• تنها معشوق حقیقی را خداوند یکتا معرفی می‌کند.
• قدرت ذکر الهی را برای رهایی از بلاها مطرح می‌نماید.
• تسلیم مطلق خود را در برابر خداوند اعلام می‌دارد.
این مفاهیم، از ارکان اصلی عرفان اسلامی و آموزه‌های قرآنی محسوب می‌شوند و در اشعار بسیاری از بزرگان همچون مولانا، عطار و حافظ نیز به‌وضوح دیده می‌شوند.
شرح و تفسیر دعای سمات
دعای سمات یکی از دعاهای مشهور شیعه است که در منابع روایی از آن به‌عنوان دعایی ارزشمند و دارای اسرار و فضائل عظیم یاد شده است. این دعا از طریق امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نقل شده و شامل ذکر اسماء الهی، قدرت‌های خداوند، و درخواست‌های بنده از پروردگار است.
دعای سمات را معمولاً در عصر جمعه می‌خوانند و گفته شده که اسم اعظم خداوند در آن نهفته است. بسیاری از علمای شیعه و عرفا، این دعا را بسیار ارزشمند و دارای آثار معنوی و استجابت دعا دانسته‌اند.
ساختار کلی دعای سمات
دعای سمات را می‌توان به چند بخش اصلی تقسیم کرد:
- توسل به اسماء الهی و درخواست رحمت
- اشاره به تجلیات و معجزات الهی در تاریخ پیامبران
- توسل به اسم اعظم خداوند
- درخواست از خداوند برای اجابت دعا و رفع نیازها
۱. توسل به اسماء الهی و درخواست رحمت
ابتدای دعا با حمد و ثنای الهی آغاز می‌شود. بنده، خدا را با اسماء مختلفش خطاب می‌کند و از او درخواست رحمت، مغفرت، و رفع مشکلات دارد:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِسَمَائِکَ...
(خدایا! تو را به نام‌هایت قسم می‌دهم...)
🔹 در این قسمت، اسماء الهی یکی پس از دیگری ذکر می‌شوند. هر یک از این نام‌ها نشان‌دهنده صفتی خاص از خداوند است. مانند:
- **یَا اللَّهُ (ای خدا)
- یَا رَحْمَٰنُ (ای بخشنده)
- یَا رَحِیمُ (ای مهربان)
- یَا مَلِکُ (ای پادشاه مطلق)**
✅ تفسیر: در آموزه‌های عرفانی، اسماء الهی کلیدهای ارتباط بنده با خدا هستند. ذکر این اسماء باعث تقرب به ذات الهی و دریافت برکات می‌شود.
۲. اشاره به تجلیات و معجزات الهی در تاریخ پیامبران
در بخش بعدی، دعا به قدرت خداوند در هدایت و یاری پیامبران اشاره دارد. به معجزاتی که در طول تاریخ رخ داده است، پرداخته می‌شود، مانند:
- معجزات حضرت موسی (ع) در کوه طور
- معجزات حضرت عیسی (ع) و شفای بیماران
- نزول آیات الهی بر حضرت محمد (ص)
🔹 برای مثال، در دعا می‌خوانیم:
وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی دَعَاکَ بِهِ مُوسَى (ع) إِذْ نَادَاکَ مِنْ جَانِبِ الطُّورِ الْأَیْمَنِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ
(و از تو درخواست می‌کنم به نامی که موسی تو را با آن خواند، هنگامی که از جانب راست طور ندا کرد، پس دعایش را اجابت کردی.)
✅ تفسیر: اشاره به این ماجراها، نشان می‌دهد که نام خداوند قدرت فوق‌العاده‌ای دارد و بنده نیز می‌تواند با توسل به آن، حاجات خود را از خداوند بخواهد.
۳. توسل به اسم اعظم خداوند
یکی از مهم‌ترین بخش‌های این دعا، درخواست بنده از خداوند به اسم اعظمش است.
وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الْأَعْظَمِ الَّذِی إِذَا دُعِیتَ بِهِ عَلَى مَغَالِقِ أَبْوَابِ السَّمَاءِ لِلْفَتْحِ بِالرَّحْمَةِ انْفَتَحَتْ
(و از تو درخواست می‌کنم به اسم اعظم تو که اگر به آن خوانده شوی، درهای بسته آسمان به رحمت باز خواهد شد.)
🔹 اسم اعظم، نامی است که اگر با آن خدا را بخوانند، دعا مستجاب می‌شود. در روایات آمده که برخی پیامبران مانند حضرت سلیمان (ع) و حضرت عیسی (ع) به اسم اعظم دسترسی داشتند و از طریق آن، کارهای خارق‌العاده انجام می‌دادند.
✅ تفسیر: این بخش نشان می‌دهد که ذکر خداوند و شناخت اسماء الهی، راهی برای رسیدن به الطاف و عنایات خاص الهی است.
۴. درخواست از خداوند برای اجابت دعا و رفع نیازها
در انتهای دعا، بنده حاجات خود را از خداوند طلب می‌کند. از خدا می‌خواهد که:
- گناهانش را ببخشد
- رزق و روزی او را زیاد کند
- او را از بلاها حفظ کند
- در دنیا و آخرت، او را در مسیر هدایت قرار دهد
در یکی از بخش‌های پایانی دعا آمده است:
اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ بِرَحْمَتِکَ، وَ لاَ تَجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ
(خدایا! مرا از اهل سعادت قرار بده به رحمتت، و مرا از اهل شقاوت قرار مده.)
✅ تفسیر: این فراز، بیانگر نهایت تضرع بنده در برابر خداوند است. او از خداوند می‌خواهد که سرنوشتش را در مسیر نیکی و رستگاری قرار دهد.
نتایج و فضائل دعای سمات
✅ ۱. قدرت اسم اعظم خداوند: این دعا تأکید دارد که برخی از اسماء الهی، قدرت ویژه‌ای دارند که می‌توانند درهای بسته را بگشایند.
✅ ۲. تأثیر ذکر الهی: تکرار اسماء خداوند، نه‌تنها باعث استجابت دعا می‌شود، بلکه آرامش قلبی و تقرب به خدا را نیز به همراه دارد.
✅ ۳. توسل به پیامبران و سنت الهی: این دعا نشان می‌دهد که سنت الهی همیشه بر نصرت و هدایت بندگان صالحش جاری بوده است.
✅ ۴. آمرزش و سعادت: در پایان، دعا کننده از خداوند می‌خواهد که او را در مسیر رستگاری قرار دهد و از عذاب و شقاوت دور نگه دارد.
جمع‌بندی
دعای سمات، یکی از عمیق‌ترین و عرفانی‌ترین دعاهای اسلامی است که بر قدرت اسماء الهی، تأثیر دعا، و اهمیت توسل به خداوند تأکید دارد. این دعا علاوه بر خواص معنوی، می‌تواند نقش مهمی در تقویت ایمان، آرامش روح، و اجابت حاجات داشته باشد.
به همین دلیل، علمای شیعه توصیه کرده‌اند که این دعا، مخصوصاً در عصر جمعه خوانده شود تا برکات خاصی شامل حال انسان گردد.
سراینده
دکتر علی رجالی
