شرحی بر واژه عرفانی قلب مریض

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی قلب مریض

قلب مریض

دل در تب و تاب، زین جهان افتاده است
در بستر درد، در فغان افتاده است
چون شمع که سوزد ولی بی‌نور است
در چنگ هوس، ناتوان افتاده است

شرح و تفسیر:

این شعر به وضعیت «قلب مریض» اشاره دارد؛ قلبی که به‌سبب وابستگی‌های دنیوی و اسارت در دام هواهای نفسانی، از نور معرفت و طراوت معنوی خالی شده است. شاعر با استفاده از تصویرهای حسی و عاطفی، احوال این قلب بیمار را به‌صورت ملموس بیان می‌کند. هر بیت، مرحله‌ای از گرفتاری و ضعف قلب را توصیف کرده و بر تأثیر منفی هوس‌ها و دلبستگی‌های دنیوی بر ساحت روح انسان تأکید دارد.

بیت اول:

دل در تب و تاب، زین جهان افتاده است
در بستر درد، در فغان افتاده است

در این بیت، شاعر دلِ بیمار را به انسانی تشبیه کرده که در بستر بیماری گرفتار است. واژه‌ی تب و تاب نشان‌دهنده‌ی بی‌قراری و آشفتگی درونی است. زین جهان افتاده است به معنای آن است که دل، تحت تأثیر تعلقات دنیوی، از سیر به سوی حق بازمانده و سقوط کرده است.
در فغان افتادن، بیانگر ناله و شکایت از این وضعیت است که نشان‌دهنده‌ی رنج ناشی از بیماری روحی است.

✅ پیام عرفانی:
هنگامی که دل به دنیا و لذات مادی دل‌بسته شود، دچار ناآرامی و رنج می‌شود و از حرکت به سوی کمال و معنویت بازمی‌ماند.

بیت دوم:

چون شمع که سوزد ولی بی‌نور است
در چنگ هوس، ناتوان افتاده است

در این بیت، دل بیمار به شمعی تشبیه شده که می‌سوزد، اما نوری ندارد. این تصویر حاکی از آن است که دل، گرچه در تلاش و تقلاست، اما از نور هدایت و حقیقت بی‌بهره مانده است.
عبارت در چنگ هوس نشان می‌دهد که این بیماری روحی، نتیجه‌ی اسارت دل در تمایلات نفسانی است. ناتوان افتادن نشانگر ضعف و ناتوانی دل برای رهایی از این قیدهاست.

✅ پیام عرفانی:
هوس‌های نفسانی مانند زنجیری است که دل را در اسارت نگه می‌دارد. چنین دلی، گرچه در ظاهر زنده است و می‌سوزد، اما از نور معرفت و حقیقت بی‌بهره است.

---

جمع‌بندی تفسیر:

این شعر شرحی از احوال دل بیمار است که به‌دلیل وابستگی به لذات مادی، از نور حقیقت و معرفت بی‌بهره مانده و دچار ضعف و ناتوانی شده است.
پیام عمیق شاعر این است که تا زمانی که دل از چنگال هوس رها نشود، نمی‌تواند به نور الهی دست یابد و از رنج و بی‌قراری خلاصی یابد.

سراینده

دکتر علی رجالی