شرحی بر واژه عرفانی قلب قسی

 

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی قلب قسی

 

قلب قسی
دل سنگ شده، از تباهی، افکار
بی نور خدا،  در هراس است، فرار
چون کوه، درون خود ندارد اثری،
از مهر و صفا بی نصیب است، نگار

شرح:

 

این رباعی با محوریت "قلب قسی" یا همان دل سنگ‌شده سروده شده است و به حالتی اشاره دارد که قلب انسان از نور ایمان و محبت خالی شده و در تاریکی و هراس فرو رفته است. در ادامه، به تحلیل و تفسیر هر مصرع می‌پردازیم:

۱. دل سنگ شده، از تباهی، افکار

این مصرع به قلبی اشاره دارد که قساوت پیدا کرده و به‌جای لطافت و نرمی، مانند سنگ سخت و سرد شده است. این دگرگونی نتیجه‌ی افکار تباه و گمراه است که روح را از نور الهی دور می‌کند. در آموزه‌های عرفانی و اخلاقی، افکار ناپاک و گناه‌آلود باعث تیرگی قلب و دوری از حق می‌شوند.

۲. بی نور خدا، در هراس است، فرار

این مصرع ادامه‌ی مضمون قبلی را توضیح می‌دهد: فقدان نور الهی موجب ترس و اضطراب دائمی است. قلبی که نور ایمان را از دست بدهد، از آرامش حقیقی محروم شده و در مواجهه با حقایق، به‌جای پذیرش، به فرار روی می‌آورد. فرار از حقیقت نشانه‌ی ضعف معنوی و دل‌بستگی به دنیا است.

۳. چون کوه، درون خود ندارد اثری

این تشبیه قلب قسی را به کوه تعبیر کرده است. اگرچه کوه در ظاهر محکم و استوار به نظر می‌رسد، اما درونش خالی از مهر و عطوفت است. این اشاره دارد به ظاهر فریبندهی برخی افراد که سخت‌دل و بی‌رحم هستند و اثر و نشانی از محبت و انسانیت در وجودشان نیست.

۴. از مهر و صفا بی‌نصیب است، نگار

در اینجا، نگار ممکن است دل یا شخص سخت‌دل باشد که مهر و صفا از وجودش رخت بربسته است. این دل نه‌تنها لطافت و شفقت ندارد، بلکه از زیبایی روحانی نیز بی‌بهره است. بی‌نصیب بودن از مهر نشانه‌ی دوری از رحمت الهی و خشکی قلب است که در آموزه‌های عرفانی، حجاب بین انسان و حق تلقی می‌شود.

نتیجه‌گیری عرفانی:

این رباعی تصویری از قلب قسی ارائه می‌دهد که در نتیجه‌ی افکار ناپاک و دوری از نور خدا به هراس و فرار دچار شده است. چنین قلبی ظاهری محکم و سنگین دارد، اما در باطن تهی از عشق و صفاست. پیام رباعی، هشدار نسبت به قساوت قلب و دعوت به بازگشت به نور الهی و محبت است.

سراینده

دکتر علی رجالی