شرحی عرفانی بر واژه جمال

 

باسمه تعالی

شرحی عرفانی بر واژه جمال
جمال
انگاه که از عشق تو سر شار شدم
در بحر جمال، غرق اسرار شدم
نور تو کند جان و دلم را تسخیر
این شوکت توست، محوِ دیدار شدم

این شعر در قالب چهارپاره یا دوبیتی تنظیم شده و به بیان تجربه‌ی شاعر از تأثیر عشق الهی و تأمل در جمال الهی می‌پردازد. در ادامه به شرح هر بیت می‌پردازیم:

بیت اول:
"انگاه که از عشق تو سر شار شدم / در بحر جمال، غرق اسرار شدم"
در این بیت، شاعر لحظه‌ای را توصیف می‌کند که از عشق الهی سرشار شده است. این عشق او را به دریای جمال الهی می‌برد؛ جایی که غرق در اسرار و شگفتی‌های معنوی می‌شود. "بحر جمال" به معنای زیبایی بی‌کران خداوند است که روح شاعر را در خود فرو می‌برد.

بیت دوم:
"نور تو کند جان و دلم را تسخیر / این شوکت توست، محوِ دیدار شدم"
در اینجا، شاعر نور الهی را که جان و دل او را تسخیر کرده، ستایش می‌کند. این نور نمایانگر عظمت و شوکت خداوند است که وجود شاعر را کاملاً تحت تأثیر قرار داده است. "محوِ دیدار شدن" به معنای فراموشی خود و فرو رفتن در تماشای جمال الهی است، که اوج عشق و شیدایی معنوی را نشان می‌دهد.

پیام کلی شعر:

شاعر در این قطعه، تجربه‌ای عارفانه از عشق و شیدایی الهی را بازگو می‌کند. او به واسطه‌ی این عشق، به درکی عمیق‌تر از اسرار الهی و جمال بی‌پایان خداوند رسیده و خود را در مقابل عظمت و نور او محو می‌بیند.

 

 

تعریف صفت جمال از دید عرفان:

در عرفان اسلامی، صفت جمال نمایانگر جنبه‌های زیبایی، لطف، رحمت و مهربانی خداوند است. این صفت در مقابل صفت جلال قرار می‌گیرد که بر عظمت، قدرت و هیبت الهی تأکید دارد. از دیدگاه عرفا، خداوند همزمان مظهر جمال و جلال است و این دو وجه مکمل یکدیگرند. جمال خداوند، جنبه‌ای از صفات الهی است که بندگان را جذب می‌کند و عشق و محبت را در دل‌ها زنده نگه می‌دارد.

---

صفات جمال چیست؟

صفات جمال، آن دسته از صفات الهی‌اند که جلوه‌گر زیبایی و لطف خداوند هستند. این صفات عبارت‌اند از:

1. رحمت (رحمانیت و رحیمیت):
رحمت خداوند شامل تمام مخلوقات است (رحمان) و به‌ویژه شامل مؤمنان و بندگان نزدیک به او می‌شود (رحیم).

2. عفو و مغفرت:
خداوند از خطاهای بندگان می‌گذرد و با بخشندگی بی‌پایان خود، آنان را به سوی خود بازمی‌گرداند.

3. لطف:
لطف الهی به معنای توجه خاص و محبت‌آمیز خداوند به مخلوقات است.

4. جمال مطلق:
خداوند زیباست و زیبایی او بی‌نهایت و مطلق است. این زیبایی در همه مظاهر خلقت تجلی دارد.

5. رزاق بودن:
خداوند روزی‌دهنده تمام مخلوقات است و این روزی‌دهی جلوه‌ای از لطف و مهربانی اوست.

6. محبت:
محبت خداوند به بندگان، آنان را به سوی او جذب می‌کند. این محبت در قرآن کریم نیز به‌عنوان یکی از صفات خداوند بیان شده است.

 

---

جمال و جلال در تقابل و تکامل:

از نگاه عرفا، خداوند دارای دو دسته از صفات است:

1. صفات جمال: شامل صفاتی چون لطف، مهربانی و رحمت که انسان را به خداوند نزدیک‌تر می‌کند و در او عشق و محبت ایجاد می‌کند.

2. صفات جلال: شامل صفاتی چون عظمت، هیبت و عدالت که باعث خشیت (ترس آمیخته با احترام) در دل انسان می‌شود.

 

این دو دسته از صفات، با وجود ظاهر متفاوت، در حقیقت یکدیگر را کامل می‌کنند. جمال، جذابیت و عشق به خداوند را در انسان تقویت می‌کند، در حالی که جلال، هیبت و شکوه خداوند را نشان می‌دهد. عرفا تأکید دارند که برای رسیدن به حقیقت الهی، باید هر دو جنبه جمال و جلال را درک کرد.

---

صفت جمال در عرفان عملی:

1. مشاهده جمال در مظاهر خلقت:
عارفان معتقدند که جمال خداوند در تمام مخلوقات او تجلی دارد. زیبایی طبیعت، انسان، هنر، و حتی لحظات زندگی، جلوه‌هایی از جمال الهی هستند که با تأمل در آن‌ها می‌توان به شناخت و قرب الهی دست یافت.

2. جذب انسان به سوی خداوند:
صفات جمال، مانند رحمت و محبت الهی، انسان را به خداوند جذب می‌کنند و باعث می‌شوند که او با عشق و اشتیاق در مسیر سلوک گام بردارد.

3. عشق الهی:
در عرفان، عشق یکی از بنیادی‌ترین راه‌ها برای شناخت خداوند است و عشق به جمال او، مسیر حرکت سالک را روشن می‌کند.

 

جمال الهی و انسان:

انسان به‌عنوان مظهر صفات الهی، می‌تواند بازتاب‌دهنده صفات جمال خداوند باشد. این بازتاب در رفتار، گفتار و افکار انسان نمود پیدا می‌کند:

1. محبت و عشق:
انسان با نشان دادن محبت به دیگران، تجلی‌گاه جمال الهی می‌شود.

2. بخشندگی:
عفو و گذشت در انسان‌ها، نمادی از عفو و رحمت خداوند است.

3. زیبایی درون و برون:
زیبایی‌های معنوی و اخلاقی انسان، بازتابی از جمال الهی در وجود اوست.

 

---

نتیجه‌گیری:

صفت جمال در عرفان، جنبه‌ای از صفات الهی است که انسان را با لطف، زیبایی و محبت خداوند آشنا می‌کند. جمال خداوند در همه مظاهر جهان مشهود است و عارفان با مشاهده این زیبایی، به شناخت و عشق الهی می‌رسند. جمال و جلال خداوند دو جنبه از حقیقت یگانه الهی‌اند که انسان برای رسیدن به کمال باید هر دو را درک کند. از این رو، جمال الهی همان سرچشمه عشق، محبت و آرامش است که بندگان را به خداوند نزدیک‌تر می‌کند.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی