مجموعه رباعیات رزق و روزی

 

---
باسمه تعالی

مجموعه رباعیات رزق و روزی

رزق(۱)
تقواست کلید رزق و روزی بر ما
افزون بنماید سبد نعمت‌ها
رزقی که ز تقوا برسد بی‌پایان
بخشد خدا رزق همه در هر جا

رزق(۲)
توکل کن ، توسل کن ، به یزدان
شروع کن کار خود با ذکر قرآن
تداوم در امور و نظم و کوشش
رساند رزق تو بی حد، فراوان

 

رزق (۳)

چه خوش گفت مولا علی این کلام
خدا می‌دهد رزق تو صبح و شام
مخور غصه و غم در این عمر خویش
کفیل است یزدان، وکیلی تمام

 

رزق(۴)
چرا حرص دنیا تو را کور کرد؟
تو را از عبادت بسی دور کرد
مخور غصه و غم تو ای بی‌خبر
خدا رزق و روزی ز خود جور  کرد

 

رزق (۵)
اگر خواهی فزونیِ رزق و روزی
ببخشا تا که بخشد حق سُروری
کند رزقت دوچندان حق تعالی
پر از خیر است و اکرام و نکویی

 

 

رزق (۶)

رزقی که خدا داد، پر از خیر و نظر بود
در سایه‌ی تقواست که دل قند و شکر بود

آسایش دل ز رزق پاک است یقین
شکرانه بده بهر چنین لطف، گهر بود

رزق(۷)
هر کس که کند پیشه توکل به خدا را
مشمول عنایات خدا  گردد و تقوا
از جای نیندیشه رسد رزق فراوان

هر لحظه کند شکر چنین صاحب جانها

 

رزق (۸)
هر رزق و عطا، دستِ هو می‌باشد
رحمت ز خدا، به امرِ او می‌باشد
هرکس به خدا امید و دل بست
در سایه‌ی او، به گفتگو می‌باشد

 

رزق (۹)
ما گدایِ شهِ جانیم همه
چند روزی به جهانیم همه
کی گدا کرد گدایی ز گدا؟
از خدا خواه، ز آنیم همه

 

رزق (۱۰)

گر سپاری دل خود را به خدا
پس چرا واهمه از رزق و بلا؟
رزق پاک است، تو را خوشبختی
با خدا باش و مکن کار خطا

 

 

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی

تحلیلی براشعار پروفسور علی رجالی(مکارم اخلاق) قسمت سوم

باسمه تعالی

تحلیلی بر اشعار پروفسور علی رجالی(مکارم اخلاق)

فهرست مطالب

پیش گفتار

مقدمه

فصل دوادهم

۱خدای مهربان

۲.زیارت نامه خدا

۳.دنیا

۴.شهادت

۵.دل

۶.ایمان

۷.هوای نفس

۸.امید

فصل سیزدهم

۱.حضرت ابوالفضل

۲.امیر المومنین

ا۳.سرور آزادگان

۴.بارگاه امام رضا(ع)

۵.سوگ حضرت زهرا(س)

فصل چهاردهم

۱.رزق 

۲.قناعت

۳.غیرت

۴.وسواس

۵.بخشش

۶.احسان

پیش گفتار

 

اشعار دکتر علی رجالی با وجود بهره‌گیری از قالب رباعی و برخی مفاهیم عرفانی و اخلاقی، به صورت مشخص از سبک و محتوای خیام فاصله دارد. تفاوت‌های اصلی به شرح زیر است:

1. محتوا و موضوعات:

اشعار خیام: خیام غالباً به موضوعاتی فلسفی، مانند گذرا بودن زندگی، شک در امور متافیزیکی، و لذت جویی در لحظه می‌پردازد. نگاه او به زندگی گاهی رنگی از تردید یا نوعی بدبینی دارد.

اشعار دکتر رجالی: این اشعار بیشتر آموزنده و الهام‌گرفته از آموزه‌های دینی و عرفانی است. مفاهیمی چون ایمان، احسان، و عشق الهی محور اصلی اشعار اوست.

2. زبان و بیان:

خیام: زبان خیام ساده، روان و گاه سرشار از طنز تلخ است. او از واژه‌ها به گونه‌ای استفاده می‌کند که عمق فلسفی اندیشه‌اش در عین سادگی منتقل شود.

رجالی: اشعار دکتر رجالی بیشتر جنبه‌ی تعلیمی و عرفانی دارد. زبان او به شدت متأثر از ادبیات دینی و عرفانی است و بر ارتباط انسان با خداوند و ارزش‌های اخلاقی تأکید می‌کند.

3. هدف و دیدگاه:

خیام: هدف خیام پرسشگری و تأمل در اسرار هستی و زندگی است. او گاهی از یقین فاصله می‌گیرد و به شک یا نقد باورهای متعارف گرایش دارد.

رجالی: در مقابل، اشعار دکتر رجالی بر یقین، ارزش‌های الهی، و آموزه‌های قرآنی استوار است و خواننده را به ایمان، محبت، و عمل نیک دعوت می‌کند.

4. ساختار و فرم:

قالب رباعی در اشعار هر دو شاعر مشترک است، اما دکتر رجالی به دلیل استفاده از مضامین خاص دینی و عرفانی، فرم سنتی رباعی را برای تبلیغ این مفاهیم به کار می‌گیرد.

نتیجه:

اشعار دکتر رجالی از نظر قالب (رباعی) به خیام شباهت دارد، اما در محتوا و لحن بسیار متفاوت است. خیام بیشتر فیلسوفانه و گاه چالش‌برانگیز است، در حالی که دکتر رجالی بیشتر آموزنده و عرفانی می‌نویسد.

مقدمه

 

  دکتر علی رجالی، پژوهشگر و شاعر معاصر ایرانی، در زمینه‌های مختلف علمی و ادبی فعالیت‌های برجسته‌ای داشته است. ایشان در رشته‌ه ریاضی تحصیل کرده و با بهره‌گیری از دانش گسترده خود، آثار متعددی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و ادبیات تولید کرده‌اند. شعرهای دکتر رجالی ترکیبی از تفکرات فلسفی و اخلاقی است که به ‌ویژه در رباعیاتش به‌خوبی نمایان است. در این آثار، ایشان تلاش کرده‌اند تا مفاهیم عمیق اخلاقی و انسانی را به زبان ساده و قابل فهم بیان کنند. آثار ایشان در میان علاقه‌مندان به شعر فارسی و اخلاقیات جایگاه ویژه‌ای دارد.

   کتاب مکارم اخلاق مجموعه‌ای از رباعیات دکتر علی رجالی است که در آن، این شاعر معاصر به بیان مفاهیم اخلاقی، انسانی و فلسفی پرداخته است. در این کتاب، دکتر رجالی با نگاهی عمیق به انسانیت و کمالات اخلاقی، سعی کرده است که مخاطب را به سوی درک بهتر و عمیق‌تر از مفاهیم اخلاقی سوق دهد. رباعیات ایشان نه تنها زیبایی‌های زبانی را در خود جای داده‌اند، بلکه حاوی پیام‌های اخلاقی و انسانی عمیقی هستند که می‌توانند در هر دوره‌ای از زندگی فردی و اجتماعی ما مؤثر واقع شوند.

دکتر رجالی در این آثار به ویژگی‌های والای انسانی همچون صداقت، راست‌گویی، تواضع و محبت اشاره می‌کنند و از ما می‌خواهند که این ویژگی‌ها را در زندگی روزمره‌ خود پرورش دهیم. «مکارم اخلاق» نه تنها یک اثر ادبی بلکه یک راهنمای اخلاقی است که می‌تواند در مسیر رشد فردی و اجتماعی به ما کمک کند.

این کتاب، با زبان ساده و روان خود، همچون چراغی در دل شب، مسیر روشن‌تری به سوی کمالات اخلاقی و انسانی نشان می‌دهد و دکتر رجالی با رباعیات خود، که هم‌چون ضرب‌المثل‌های حکیمانه‌اند، ما را به تفکر و تعمق در مفاهیم بنیادین اخلاقی دعوت می‌کند.

 

شعر از دیدگاه قرآن کریم، بسته به محتوا و هدف آن، می‌تواند ارزشمند یا ناپسند باشد. قرآن به شعر و شاعری در سوره «شعرا» اشاره کرده و آن را مورد ارزیابی قرار داده است. نکات کلیدی در این مورد به شرح زیر است:

۱. شعر به‌عنوان ابزاری ناپسند برای فریب و گمراهی

قرآن در آیات ۲۲۴ تا ۲۲۶ سوره شعرا می‌گوید:
«وَالشُّعَرَاءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ، أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی کُلِّ وَادٍ یَهِیمُونَ، وَأَنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ»
این آیات شاعران را به دلیل سرودن سخنان بی‌پایه و گمراه‌کننده، مورد انتقاد قرار می‌دهد. اینجا منظور شعرهایی است که برای تحریف حقیقت، فتنه‌انگیزی یا گمراهی انسان‌ها استفاده می‌شوند.

۲. شعر مثبت و سازنده

بلافاصله پس از انتقاد از شاعران ناپسند، قرآن در آیه ۲۲۷ سوره شعرا استثنایی قائل می‌شود:
«إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرًا وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا...»
این آیه بیان می‌کند که اگر شاعران اهل ایمان، عمل صالح، و یاد خدا باشند و شعر را برای مقابله با ظلم و حمایت از حق به کار بگیرند، عملشان پسندیده است.

۳. پیام کلی قرآن در مورد شعر

قرآن با شعر مخالفت مطلق ندارد، بلکه آن را با هدف و محتوای آن می‌سنجد. شعرهایی که ارزش‌های انسانی، اخلاقی و الهی را ترویج می‌کنند و در خدمت حق و عدالت‌اند، مورد تایید اسلام‌اند.

نتیجه‌گیری

شعر از دیدگاه قرآن اگر برای گمراهی یا دروغ‌پردازی باشد، مذموم است، اما اگر برای هدایت، ترویج ارزش‌ها و یادآوری حقایق استفاده شود، مورد تشویق قرار می‌گیرد.

   ما با توجه به نظر قرآن، دین ، عرفا  و بزر گان اهل معرفت اقدام بت سرودن اشعار نموده ایم.امید است راه گشا و موجب رضای حق تعالی قرار گیرد.

. نقد اصولی یک شعر باید بر سه محور اصلی استوار باشد: مفهوم و محتوا، زبان و ساختار، و وزن و موسیقی شعر. باشد .

---

 

 

دکتر علی رجالی

فصل دوازدهم

بخش اول

خدای متعال

 

 

باسمه تعالی

خدای مهربان

 

خدا(۱)
ای رفیق جمله خوبان ، ای خدای مهربان
تو عظیمی و کریم ، صاحب عرش و جهان
نیست چیزی از تو مخفی، می بری رنج و بلا
تو بری از ما مصائب ، تو مغیث و مستعان

 

خدا(۲)
ای امید بینوایان ، تو قدیم و لایزال
تو خدای جن و انسان ، تو عزیز و ذوالجلال
این جهان و آن جهان آید به امرت چون پدید
تو رها از آب و نانی ، تو غنی و بی مثال

خدا(۳)
ای یگانه خالق عالم ، صفای باغ و بستانی
نگار دلستان ما ، غفور و حی و سبحانی
شود جاری روان آبی ، به دشت و کوی و صحراها
امید مردمان باشی، انیس روح و هر جانی

خدا(۴)
تو ورای عقل و درکی ، تو نشان بی نشانی
تو ورای ذهن و حدسی ، تو بری ز هر گمانی
نتوان ز وصف یزدان ، چو منی کند بیان آن
تو عیان و هم نهانی ، تو وجود لامکانی

 

خدا(۵)
چو منی اسیر نفس است ، تو رئوف و مهربانی
به زبان بی زبانی ، تو انیس و هم زبانی
تو امید و جان مائی، نروم به جای دیگر
ز سرای کوی و درگه ، تو مرا ز خود نرانی

 

خدا(۶)
ورای عقل و هر درکی، خدای بی نشان است
ورای ذهن و هر حدسی، خدای بی گمان است
ندارم من تصور از وجودت ، جز به گفتار
ورای فهم و هر وهمی ، خدای بی کران است

 

خدا(۷)
خداوندا ، بری از عیب و نقص و ناتوانی
تویی آگه به اسرار خلایق ، هر زمانی
تویی واجب وجود و یکه و باقی به عالم
تو مخفی از خلایق از ملائک در جهانی

 

خدا(۸)
من گنه کارم خدایا ، توبه ی ما را پذیر
ما گرفتار هوائیم ، دست بی دستان بگیر
این هوای نفس دون و افعی جان همچنان
کرده ما را در غل و زنجیر ، مغلوب و اسیر

 

خدا(۹)
نتوان خدا ببینی ، به دو چشم خویشتن آن
دل اگر خدا شناسی ، دل خود براق گردان
بنما دل و روان را ، چو مرآت صاف و روشن
به یقین اگر رسیدی ، همه چیز نقش سبحان

 

بخش دوم

زیارت نامه خدا

 

نماز (۱)
زیارت‌نامه‌ی یزدان، نماز است
وصال ایزدی ما را جواز است
نمازی خوان چو مولا گر توانی
عبادت با خدا راز و نیاز است

شرح:
شاعر نماز را زیارت‌نامه‌ای برای ارتباط با خداوند می‌داند که به انسان اجازه‌ی رسیدن به قرب الهی را می‌دهد. نماز در اینجا به عنوان وسیله‌ای برای راز و نیاز با خداوند معرفی شده است.

 

نماز (۲)
اگر مایل به وصل ذوالجلالی
اگر خواهان یزدان و جمالی
نمازی خوان که مولا خواند آن را
اگر راغب به رشدی و کمالی

شرح:
این رباعی نماز را راهی برای رسیدن به خداوند، جمال الهی و تکامل انسان می‌داند. شاعر بر اهمیت تأسی به نماز حضرت علی (ع) تأکید دارد.

 

نماز (۳)
امشب همه در راز و نیازند
در مسجد و محراب و نمازند
بر دلبر خود عشق بورزند
هم ناله و در سوز و گدازند

شرح:
شاعر شب‌های راز و نیاز را توصیف می‌کند که در آن مؤمنان در مسجد و محراب مشغول نماز و عشق‌ورزی به خداوند هستند.

 

نماز (۴)
آنکه ضایع می‌کند حق صلات
کی بنوشد از لبش آب حیات؟
حق آن بر بندگان سنگین بود
یاد یزدان موجب قرب و ثبات

شرح:
این شعر به اهمیت حفظ نماز و عواقب ترک آن اشاره دارد. شاعر نماز را عامل تقرب به خدا و موجب ثبات در ایمان می‌داند.

 

نماز (۵)
پانزده رنج و بلای جان‌گداز
آیدت گر سست انگاری نماز
اندر این دنیا و اندر آخرت
گر نباشد با خدا راز و نیاز

شرح:
شاعر به عواقب سنگین سهل‌انگاری در نماز اشاره می‌کند و ترک آن را موجب رنج‌های دنیوی و اخروی می‌داند.

-

نماز (۶)
نماز است ارتباط حق و انسان
که واجب گشته آن بر هر مسلمان
دهد آرامش و تسکین بشر را
ادایش موجب لطف است و احسان

شرح:
این رباعی نماز را به‌عنوان پلی میان انسان و خداوند معرفی می‌کند و تأثیر آن را در آرامش و لطف الهی برمی‌شمرد.

 

نماز (۷)
آنکه ضایع می‌کند حق صلات
کی بنوشد از کفش آب حیات؟
حق آن بر بندگان سنگین بود
اول وقت است ما را باقیات

شرح:
در این شعر، بر اهمیت خواندن نماز در اول وقت و تأثیر آن به‌عنوان باقیات صالحات تأکید شده است.

 

نماز (۸)
نماز است عامل دوری ز خسران
انیس قبر و نور دل بود آن
چراغ رهنما و زینت ماست
بهای جنت است و عز انسان

شرح:
شاعر نماز را چراغ راهنما و زینت انسان می‌داند و آن را کلید دوری از زیان و خسران معرفی می‌کند.

 

نماز (۹)
عبادت ذکر تنها با خدا نیست
پیمبر گفت، در دین انروا نیست
عبادت را بود اعمال ظاهر
نماز و صوم و حج هم در خفا نیست

شرح:
شاعر به جامعیت دین اسلام اشاره دارد و نماز را نه‌تنها عبادت در خلوت، بلکه بخشی از اعمال ظاهری دین می‌داند.

 

نماز (۱۰)
وقت سحر است، خیز از بهر نماز
با یار قدیم خود، دمی راز و نیاز
در خلوت و تنهایی، با یار سخن گو
هنگام سفر، به نام او کن آغاز

شرح:
این شعر دعوتی به اقامه‌ی نماز در سحرگاه و ارتباط عاشقانه با خداوند در خلوت است.

 

نماز (۱۱)
نماز است عامل دوری ز خسران
انیس قبر و نور دل بود آن
چراغ رهنما و زینت ما
بهای جنت است و عز انسان

شرح:
تکرار این شعر نشان‌دهنده‌ی اهمیت موضوعی آن است که به اثرات معنوی و مادی نماز تأکید می‌کند.

 

نماز (۱۲)
آنکه ضایع می‌کند حق صلات
کی بنوشد از لبش آب حیات؟
حق آن بر بندگان سنگین بود
یاد یزدان موجب قرب و ثبات

شرح:
بار دیگر، اهمیت حفظ نماز و تأثیر آن در زندگی معنوی مورد تأکید قرار گرفته است.

 

نماز (۱۳)
عبادت ذکر تنها با خدا نیست
پیمبر گفت، در دین انروا نیست
عبادت را بود اعمال ظاهر
نماز و صوم و حج هم در خفا نیست

شرح:
این رباعی بار دیگر به جامعیت عبادات اسلامی و ارتباط آن با اعمال ظاهر اشاره دارد.

 

نماز (۱۴)
نماز با ولایت روشنایی است
وصول کردگار و دلربایی است
چو خوانی روح تو آید به پرواز
مقدم در امور زندگانی است

شرح:
شاعر به پیوند نماز و ولایت پرداخته و اهمیت آن در زندگی معنوی و دنیوی انسان را بیان می‌کند.

 

نماز (۱۵)
نماز با ولایت، روشنایی است
وصول کردگار و دلربایی است
ولایت ریشه و اصل و عمود است
نماز بی‌ولایت، لهو و بازی است

شرح:
در این شعر، بر ولایت به‌عنوان رکن اساسی نماز و عبودیت تأکید شده است.

 

نماز (۱۶)
عامل خوشبختی و رفع نیاز
در ستایش با خدای چاره‌ساز
باعث کسب کمال آدمی است
در نماز است، در نماز است، در نماز

شرح:
شاعر نماز را کلید خوشبختی و راهی برای کمال انسانی معرفی می‌کند و بر اهمیت آن تأکید مضاعف دارد.

 

نماز (۱۷)
برخیز ز خواب، وقت دیدار شده
برخیز و بخوان، که حق خریدار شده
صبح است و کنون وقت نماز است تو را
برخیز و ببین، جهان پدیدار شده

شرح:
این رباعی دعوتی است برای بیداری از خواب غفلت و ادای نماز صبح، همراه با شکرگزاری از نعمات الهی.

 

نماز (۱۸)
وقت سحر است، خیز از بهر نماز
با یار و شفیق خود، دمی راز و نیاز
در خلوت و تنهایی خود، یار طلب کن
وقت سفر است، خیز از بهر جواز

شرح:
شاعر بر اقامه‌ی نماز در وقت سحر تأکید کرده و نماز را وسیله‌ای برای جلب لطف الهی و آمادگی سفر آخرت می‌داند.

 

نماز (۱۹)
جمعی که همیشه سرفرازند
در محضر حق به ذکر و رازند
دائم به نیایش و عبادت
مشغول ریاضت و نمازند

شرح:
این شعر به اوصاف اهل عبادت و نماز می‌پردازد که در پیشگاه خداوند سرفراز و اهل نیایش هستند.

 

نماز (۲۰)
امان از دست بی‌دینی، برد تا قعر گمراهی
نگو ترک نمازت را، نکن دیگر تو کوتاهی
نماز شب کمی بگزار، خدایت دوست می‌دارد
کلید گنج خوشبختی است، همین ورد سحرگاهی

شرح:
شاعر ترک نماز را عامل گمراهی می‌داند و بر اهمیت نماز شب به‌عنوان کلید خوشبختی تأکید می‌کند.
در این مجموعه رباعیات،  نماز از زوایای مختلف معنوی، اخلاقی، و اجتماعی به تصویر کشیده شده است.

بخش سوم

دنیا

 

 مقدمه و گله از دنیا

متن شعر:
از من بیچاره زین بهتر، چه می خواهی بگو
بغض داری از دل و دلبر؟ چه می خواهی بگو
مانده‌ام حیران و سرگردان از این دنیای پست
بیشتر از نقد جان، دیگر چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
شاعر با لحنی اندوهناک و خطاب به دنیا، شکایت خود را آغاز می‌کند. او از فشارهای دنیا بر روح و روان خود می‌گوید.

کلیدواژه‌ها: بیچاره، بغض، حیران، سرگردان همگی بر ناتوانی انسان در برابر سختی‌های دنیا دلالت دارند.

پیام: دنیا به جای رهایی بخشیدن، بار اندوه و حیرانی را بر دوش انسان گذاشته است.

 

 شکایت از بی‌عدالتی روزگار

متن شعر:
ای فلک از کهتر و مهتر چه می خواهی زما
کینه توزی ای نگون اختر، چه می خواهی زما
جان ما را گیر و درمان کن هوای نفس پست
رفت از کف طاقتم، دیگر چه می خواهی زما

شرح و تفسیر:
شاعر دنیا را نگون‌بخت و کینه‌توز می‌نامد و از رفتار ناعادلانه آن گله می‌کند.

استعاره‌ها: فلک، نگون اختر نمادی از چرخ روزگار و بی‌عدالتی‌های آن هستند.

پیام: دنیا حتی با گرفتن جان انسان نیز آرام نمی‌گیرد و همچنان به ظلم و سختی ادامه می‌دهد.

 

 تصویرسازی از رنج و خنجر دنیا

متن شعر:
می کشی بر روی ما خنجر، چه می خواهی بگو
فاش کن دیگر از این بدتر، چه می خواهی بگو
آتشی بر دل نهادی، شعله‌ور گردد همی
جز دلی سوزان و چشم تر، چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
دنیا به قاتلی بی‌رحم تشبیه شده که بر دل و روح انسان خنجر می‌کشد.

تصویرسازی: خنجر و آتش نماد آسیب‌های عمیق روحی و روانی‌اند.

پیام دنیا دل‌های انسان‌ها را می‌سوزاند و اشک از چشم آن‌ها جاری می‌کند، اما باز هم آرام نمی‌شود.

 

پرسش از هدف دنیا

متن شعر:
زین همه ظلم و ستم یکسر، چه می خواهی زما
هیچ شرمت نیست، در باور چه می خواهی زما
تا به کی حیلت بسازی بر من بیچاره چند؟
در امانی زین همه کیفر، چه می خواهی ز ما

شرح و تفسیر:
شاعر مستقیماً از دنیا می‌پرسد که چرا از اعمال ظالمانه خود دست برنمی‌دارد.

کنایه: دنیا از کیفر اعمال خود در امان است و همین، شدت بی‌عدالتی را نشان می‌دهد.

پیام: نارضایتی عمیق شاعر از دنیا و بی‌شرمی آن در ادامه دادن به ظلم و حیله‌گری.

 

گله از امتحانات و سختی‌های دنیا

متن شعر:
می بری ما را به خسران، آنچه می خواهی بگو
می کشی هر دم به عصیان، آنچه می خواهی بگو
هر چه می خواهد دل تنگت بگو، در امتحان
می دهی هر لحظه فرمان، آنچه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
شاعر به امتحانات دشوار دنیا اشاره می‌کند که انسان را به سوی شکست و عصیان می‌کشاند.

کلیدواژه‌ها: خسران، عصیان، فرمان نشان‌دهنده فشارهایی است که دنیا بر انسان وارد می‌کند.

پیام: دنیا با آزمون‌های سخت، انسان را از مسیر صحیح منحرف می‌کند.

 

انتقاد از فریبندگی دنیا

متن شعر:
می دهی جلوه به دنیا، هر چه می خواهی بگو
تا فریبند چون منی را، هر چه می خواهی بگو
می بری پیر و جوان را، کی دهی فرصت به ما
دست بردار از خطا یا، آنچه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
دنیا به عنوان موجودی فریبنده توصیف شده که انسان‌ها را به سمت خود جذب می‌کند.

استعاره: دنیا با جلوه‌های خود، انسان‌ها را می‌فریبد.

پیام: این جلوه‌های دنیوی، هم پیران و هم جوانان را از هدف اصلی زندگی منحرف می‌کند.

 

 بی‌عدالتی در برخورد با انسان‌ها

متن شعر:
می زنی شاه و گدا را، آنچه می خواهی بگو
گه بری بالای بالا، آنچه می خواهی بگو
امتحان‌ها می کنی دائم ز سختی یا مقام
می دهی رنج و بلا را، آنچه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
دنیا در رفتار با شاه و گدا یکسان عمل کرده و با امتحان‌های پی‌درپی، همه را دچار رنج می‌کند.

تصاویر متقابل: شاه و گدا به عنوان نمادی از دو سوی جامعه، نشان‌دهنده بی‌رحمی یکسان دنیا نسبت به همه است.

پیام: رنج و سختی دنیا برای همه انسان‌ها یکسان است، اما با این حال، دنیا به سختی‌هایش ادامه می‌دهد.

 

 درخواست رحمت و پایان شکایت

متن شعر:
آخر ای دنیا ز ما دیگر چه می خواهی بگو
فاش گو بهتر از این گوهر، چه می خواهی بگو
چند می بالی به خود ای چرخ گردون در نظام
عاشقان را می کشی بدتر، چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
شاعر در پایان از دنیا می‌خواهد تا نیت اصلی خود را آشکار کند. او از دنیا می‌خواهد که به بی‌رحمی خود پایان دهد.

استعاره‌ها: چرخ گردون نماد گذر زمان و بی‌ثباتی زندگی است.

پیام: شاعر خواستار رهایی از ظلم و بی‌رحمی دنیاست و از آن می‌خواهد که به جای تخریب، به عشق و مهربانی بازگردد.

 

شاعر با همان زبان شکایت‌آمیز و اندیشه‌ای ژرف درباره رنج‌ها و مصائب زندگی سخن می‌گوید. برای ادامه، به تفکیک ابیات پرداخته و پیام‌های هر بخش تحلیل می‌شود:

 

فریب و نیرنگ دنیا

متن شعر:
می زنی خنجر به آنی، هرچه می خواهی بگو
دشمن قداره می‌مانی، هر چه می خواهی بگو
من که می دانم تویی دانا، فریبم می دهی
گر توانی رحم بنما، هر چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
دنیا در اینجا به دشمنی بی‌رحم تشبیه شده که ناگهان ضربه می‌زند و فریب می‌دهد.

تشخیص (شخصیت‌بخشی): شاعر دنیا را دارای صفت‌هایی انسانی مانند «قداره‌بندی» و «فریب‌کاری» می‌بیند.

پیام: شاعر دنیا را به دانایی و توانایی در ایجاد رنج و فریب متهم کرده و از آن درخواست رحم و مهربانی می‌کند.

 

عاشقان در برابر ناملایمات دنیا

متن شعر:
آخر ای دنیا ز ما دیگر چه می خواهی بگو
فاش گو بهتر از این گوهر چه می خواهی بگو
چند می بالی به خود ای چرخ گردون در نظام
عاشقان را می کشی بدتر، چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
در این بخش، شاعر به ظلم دنیا به عاشقان اشاره دارد که بیش از دیگران درگیر رنج و بلا می‌شوند.

واژه‌ها و استعاره‌ها:

چرخ گردون: نماد بی‌ثباتی و چرخش بی‌امان دنیا.

عاشقان: نماد انسان‌های بااخلاص که بیشترین سختی‌ها را تحمل می‌کنند.

پیام: دنیا با ظلم و ستم، حتی زیباترین ارزش‌ها (عشق و عشق‌ورزی) را نابود می‌کند.

 

نگاه کلی به پیام نهایی شعر

این شعر در انتها به شکل مستقیم از دنیا می‌خواهد که هدف خود را آشکار کند و از بی‌رحمی‌هایش دست بکشد. در سراسر شعر، شاعر با زبانی شکایت‌آمیز و پر از گلایه، دنیا را به دادگاهی دعوت کرده و در هر بخش، بخشی از نارضایتی خود را بیان می‌کند.

 

جمع‌بندی نهایی از شعر

این اثر را می‌توان به عنوان شعری اجتماعی-عرفانی در نظر گرفت که دغدغه‌های زیر را بیان می‌کند:

۱. فریبندگی دنیا:
دنیا با ظاهر زیبا و فریبنده‌اش، انسان‌ها را از حقیقت دور می‌کند.

۲. سختی و بی‌رحمی دنیا:
شاعر از بی‌عدالتی‌ها، ظلم‌ها و دشواری‌هایی که دنیا بر انسان تحمیل می‌کند، گلایه دارد.

۳. ناتوانی انسان در برابر دنیا:
انسان در برابر چرخش بی‌امان دنیا و گذر زمان عاجز است و تنها می‌تواند شکایت کند.

۴. دعوت به تفکر درباره حقیقت:
شعر مخاطب را به این دعوت می‌کند که در برابر جلوه‌های دنیوی تأمل کند و به دنبال حقیقت باشد.

بخش چهارم

شهادت

 

۱. تفکیک موضوعی به همراه شرح کامل‌تر:

شهادت (۱):

متن:
با شهادت گشته‌ای همسوی نور
از تعلق‌ها بری باشی و دور
می‌سپاری روح خود بر درگهش
جلوه‌ای از عشق یزدان را ظهور

شرح:
این رباعی به توصیف شهادت به‌عنوان راهی برای رسیدن به نور الهی و رهایی از تعلقات دنیوی پرداخته است. شاعر بیان می‌کند که شهید با فدا کردن جان خود، روحش را به خداوند می‌سپارد و جلوه‌ای از عشق الهی را به نمایش می‌گذارد. پیام شعر تأکید بر قرب الهی و خلوص است.

---

شهادت (۲):

متن:
شهادت همچو لبخند بهاری است
وصال حق تعالی و رهایی است
دهی جانت ز عشق نور یزدان
که با مرگت رها از هرچه خواهی است

شرح:
شهادت در این رباعی به زیبایی با لبخند بهاری و طراوت روحی مقایسه شده است. شاعر آن را نهایت وصال به حق تعالی و آزادی از قیود مادی می‌داند. اینجا شهادت نمادی از عشق الهی و تمایل به رهایی از محدودیت‌هاست.

---

شهادت (۳):

متن:
شهادت بهترین آمال ما گشت
فدای حق تعالی و رها گشت
رسد عاشق به قرب حق تعالی
بود جاوید و اجرش با خدا گشت

شرح:
این رباعی شهادت را اوج آرزوهای انسان معرفی می‌کند. شاعر تأکید دارد که عاشق حقیقی با شهادت به قرب الهی می‌رسد و جاودان می‌شود. پیام این شعر بر جاودانگی شهیدان و پاداش عظیم آنان در نزد خداوند متمرکز است.

---

شهادت (۴):

متن:
شهادت سوی یزدان جاودانی است
رهایی از دل و هم شادمانی است
بود روح شهیدان زنده در عرش
بهای خونشان قربی جهانی است

شرح:
شاعر شهادت را نه تنها رهایی از قیود دنیوی، بلکه رسیدن به شادی و آرامش ابدی می‌داند. رباعی به زنده بودن روح شهیدان در عرش الهی اشاره دارد و ارزش خون شهید را به اندازه قربی جهانی می‌داند، یعنی شهادت تأثیری عمیق و گسترده دارد.

---

شهادت (۵):

متن:
شهادت در رهایی و کمال است
به عشق ایزدی ما را وصال است
بریدن از خود و طی طریقت
بهایش قرب و شادی و جمال است

شرح:
این رباعی شهادت را مسیری به سوی کمال و عشق الهی معرفی می‌کند. شاعر به بریدن از خود و طی کردن مسیر معنوی اشاره دارد و نتیجه آن را قرب، شادی و مشاهده جمال الهی می‌داند. پیام شعر عرفانی و متعالی است.

---

شهادت (۶):

متن:
شهادت در ره یزدان رهایی است
عبور از ظلمت و جهل و جدایی است
شهیدان در بهشت و عرش یزدان
جواب پاکی نفس و الهی است

شرح:
شاعر شهادت را گذر از ظلمت و جهل به سوی نور و رهایی معرفی می‌کند. در این رباعی تأکید می‌شود که شهیدان به سبب پاکی نفس و الهی بودن عملشان، در بهشت و عرش الهی جایگاهی والا دارند.

---

شهادت (۷):

متن:
شهادت، نوری از آیات یزدان
رهایی از غبار جهل انسان
شهیدان در بهشت جاودانی
ببین اجر دعای پاک ایمان

شرح:
این رباعی شهادت را نوری الهی و راهی برای رهایی از غبار جهل و نادانی توصیف می‌کند. شاعر به جایگاه جاودانی شهیدان در بهشت و ارتباط آن با دعای پاک ایمان اشاره دارد، که پاداش آن نزد خداوند محفوظ است.

---

شهادت (۸):

متن:
شهادت، ره به سوی نور یزدان
رهایی از غم و زنجیر انسان
شهیدان نزد حق آرام گیرند
چراغ راهشان عشق است و ایمان

شرح:
شاعر شهادت را مسیری روشن به سوی نور الهی و رهایی از غم‌های دنیوی معرفی می‌کند. در این رباعی، شهیدان به‌عنوان چراغ راهنمایی برای دیگران شناخته می‌شوند که عشق و ایمانشان، دیگران را هدایت می‌کند.

---

شهادت (۹):

متن:
شهادت، شور عشق بی‌کران است
صفای جانشان باغ روان است
شهیدان زنده‌اند و جاودانه
حیات پاکشان اندر جنان است

شرح:
این رباعی شور عشق و پاکی جان شهید را به تصویر می‌کشد. شاعر روح شهید را زنده و جاودانه معرفی می‌کند که در بهشت جایگاه ابدی دارد. تصویرسازی «باغ روان» و «حیات پاک» حالتی عرفانی و زیبا به شعر می‌بخشد.

---

شهادت (۱۰):

متن:
شهادت، شور مهری بی‌نهایت
طریق وصل جان با نور و آیت
شهیدان زنده‌اند در هر شرایط
نگین روشن عرش و هدایت

شرح:
شاعر شهادت را نمایانگر شور عشق و مهر الهی می‌داند. این رباعی به جاودانگی شهیدان در هر شرایطی اشاره دارد و آنان را به‌عنوان نگینی درخشان و هادی دیگران در مسیر معنوی معرفی می‌کند.

---

۲. تحلیل و نتیجه‌گیری کلی:

اشعار به‌خوبی مفاهیم عرفانی و الهی شهادت را بیان کرده‌اند.

تصویرسازی‌های معنوی در برخی موارد بسیار برجسته و در برخی تکراری به نظر می‌رسند.

استفاده از قالب رباعی ایجاز و عمق معنا را تقویت کرده است.

زبان اشعار رسمی و کاملاً در راستای موضوع شهادت است.

بخش پنجم

دل

 

ممنون از توضیحتان. در اینجا، همانطور که خواسته‌اید، متن هر رباعی و سپس شرح مختصر آن آورده شده است.

---

دل (۱)

متن شعر:
دل چشمهٔ نوری است که تابان باشد
از مهر الهی چو گلستان باشد
دل را ز غبار کینه پاکیزه نما
تا جلوه‌گر از نور خدا جان باشد

شرح:
دل همچون چشمه‌ای از نور الهی است که با پاکسازی از کینه‌ها، می‌تواند به نمایش نور خداوند در جان انسان تبدیل شود.

---

دل (۲)

متن شعر:
دل گوهر پاک است و چراغ ایمان
هر ذرهٔ اوست جلوه‌ای از رحمان
دل را چو ز غیر دوست آزاد کنی
بینی ز رخ دوست، جهانی تابان

شرح:
دل به عنوان گوهر پاک و چراغ ایمان است که وقتی از تعلقات دنیا رها شود، نور الهی و جمال خداوند را در خود نمایان می‌کند.

---

دل (۳)

متن شعر:
دل راهبر عشق و حقیقت گردد
هر لحظه ز او لطف و حمایت گردد
آن کس که صفا داد دل از نور خدا
در سایهٔ حق سوی سعادت گردد

شرح:
دل به عنوان هدایتگر در مسیر عشق و حقیقت است و با پاک شدن از نور خداوند، به سعادت و آرامش می‌رسد.

---

دل (۴)

متن شعر:
دل خانهٔ اسرار خداوند جهان
پیوسته به نور عشق، مسرور و عیان
دل را به صفای عشق، دریا بنما
تا نور خدا دهد تو را راه جنان

شرح:
دل، خانه‌ای برای اسرار الهی و راهی برای رسیدن به بهشت است. با پاکسازی دل از تعلقات دنیا، انسان به نور خداوند و راه هدایت دست می‌یابد.

---

دل (۵)

متن شعر:
دل منزل عشق است و مکان جانان
هر لحظه ز نور حق شود آن تابان
دل را ز غبار نفس پاکیزه نما
تا جلوه کند جمال و نور یزدان

شرح:
دل باید خانه‌ای برای عشق الهی باشد. وقتی دل از غبار نفس پاک شود، نور خداوند در آن تابان می‌شود و جمال الهی در آن نمایان می‌گردد.

---

دل (۶)

متن شعر:
دل آینه‌ی حق است و اسرار در اوست
هر ذره ز خاک او گهر بار در اوست
دل را به صفای دل مزین گردان
کز نور خدا جمال رخسار در اوست

شرح:
دل آینه‌ای است که اسرار الهی در آن تجلی می‌کند. با پاک کردن دل از آلودگی‌ها، انسان به نور خداوند دست می‌یابد.

---

دل (۷)

متن شعر:
دل مرکب عشق و راهِ وحدت باشد
هر لحظه به سوی دوست فرصت باشد
هر کس که صفای دل بگردد همدم
راهش به جنان و عین حکمت باشد

شرح:
دل باید پر از عشق الهی باشد تا انسان را در مسیر وحدت با خدا هدایت کند. کسانی که دلشان از صفای الهی پر است، به حکمت و بهشت می‌رسند.

---

دل (۸)

متن شعر:
دل چشمهٔ آرامش و دریای یقین
هر لحظه در او جلوه کند نور مبین
دل را ز غبار غفلت آزاد نما
تا راه ببینی سوی معبود امین

شرح:
دل همچون چشمه‌ای از آرامش و دریای یقین است. وقتی از غبار غفلت پاک شود، انسان می‌تواند به درستی مسیر خداوند را بشناسد.

---

دل (۹)

متن شعر:
دل چشمهٔ عرفان و مکانِ اسرار
در اوست مقام یار و دلدارِ نگار
هر کس که دل از غبار دنیا شوید
در باغ خدا شود گلستان و بهار

شرح:
دل مکان دریافت عرفان و حقیقت الهی است. با پاکسازی دل از تعلقات دنیوی، انسان به درک خداوند نائل می‌شود و در باغ بهشت قرار می‌گیرد.

---

دل (۱۰)

متن شعر:
دل پنجره‌ای به سوی اسرار الست
هر کس که شناخت، دل ز دنیا او رست
دل را چو تهی ز غیر حق گر بکنی
هر لحظه به دیدار خدا گردی مست

شرح:
دل همچون پنجره‌ای به سوی اسرار الهی است. وقتی انسان دلش را از غیر خدا تهی کند، هر لحظه از دیدار خداوند مست خواهد شد.

بخش

ایمان

مجموعه رباعیات ایمان
 

در این مجموعه رباعیات، هر قطعه به طور خاص به موضوع ایمان و تاثیرات آن بر زندگی فردی و اجتماعی پرداخته است. در ادامه، تفکیک و شرح تفصیلی هر رباعی ارائه می‌شود.

---

ایمان (۱)

ایمان چو کلیدِ ملک جانان باشد
گنجینه‌ی دل، ز مهر سبحان باشد
هر کس که ز راهِ دوست گمراه نشد
در جان و دلش صفا و ایمان باشد

شرح تفصیلی:
در این رباعی، ایمان به عنوان "کلید ملک جانان" معرفی شده است که برای رسیدن به "گنجینه دل" نیاز است. این گنجینه، که همان محبت و عشق الهی است، در دل انسان نهفته است. واژه "گمراه نشد" اشاره به کسانی دارد که از مسیر درست و معنوی منحرف نمی‌شوند. ایمان باعث صفا و آرامش در دل‌ها می‌شود.

---

ایمان (۲)

ایمان چو نسیمِ لطف یزدان باشد
آرامش دل، ز راز پنهان باشد
عاشق که به جان ز عشق سیراب شود
هر لحظه ز او، نگاهِ رحمان باشد

شرح تفصیلی:
در این رباعی، ایمان به نسیمی تشبیه شده که از لطف یزدان می‌آید و آرامش در دل‌ها ایجاد می‌کند. "راز پنهان" اشاره به حقایق معنوی و الهی دارد که تنها با ایمان درک می‌شود. عشق الهی جان را سیراب می‌کند و در نتیجه، شخص در هر لحظه از زندگی خود، نگاه و توجه رحمانانه‌ای را از خداوند تجربه می‌کند.

---

ایمان (۳)

ایمان چو پلی میانِ غیب است و شهود
باشد رهِ عاشقان به سبحان و وجود
هر کس که به این یقینِ حق دل بندد
دارای حیات و عشق یزدان ودود

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی به عنوان پلی میان "غیب" (امور معنوی و غیرقابل مشاهده) و "شهود" (آنچه که درک می‌کنیم) معرفی شده است. ایمان راهی است برای عاشقان تا به "سبحان" (پاک و بی‌عیب) و "وجود" الهی نزدیک شوند. ایمان باعث می‌شود که انسان‌ها به یقین برسند و در نتیجه حیات واقعی و عشق الهی را تجربه کنند.

---

ایمان (۴)

ایمان به خدا، شراب جان می‌ریزد
نور است که در دلِ نهان می‌ریزد
هر کس که دل از شک و گمان خالی کرد
از چشمه‌ی عشق، بی‌کران می‌ریزد

شرح تفصیلی:
در این رباعی، ایمان به عنوان "شراب جان" تشبیه شده که جان انسان را از هر گونه غم و اندوه پاک می‌کند. این ایمان به نور تشبیه شده که در دل‌های پنهان می‌ریزد و دل را روشن می‌کند. کسانی که دل خود را از شک و تردید پاک کرده و به ایمان خالص دست یابند، از "چشمه عشق" الهی بهره‌مند می‌شوند که بی‌کران و نامحدود است.

---

ایمان (۵)

ایمان به خدا، چراغِ یزدان باشد
آن مایه‌ی فخرِ حق و انسان باشد
هر کس که به عدل و حق، عمل بنماید
آمرزش و لطفِ حق فراوان باشد

شرح تفصیلی:
ایمان به خدا در این رباعی به "چراغ یزدان" تشبیه شده که راه را روشن می‌کند. این ایمان مایه فخر و سربلندی برای انسان است و موجب می‌شود که انسان در مسیر عدل و حقیقت قرار گیرد. کسانی که به این اصول عمل کنند، مشمول آمرزش و لطف بی‌پایان الهی خواهند شد.

---

ایمان (۶)

ایمان به یقین ز عشق یزدان آید
در قلبِ تهی، شمیم سبحان آید
آن کس که به ذکر حق تعالی مأنوس
هر لحظه بر او نسیمِ رحمان آید

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی نتیجه‌ی عشق به خداوند است که در قلب انسان به یقین تبدیل می‌شود. "شمیم سبحان" بوی خوش و دل‌انگیز خداوند است که دل‌های پاک را می‌نوازد. کسی که به ذکر خداوند مداومت داشته باشد، همواره در برکت رحمت الهی قرار می‌گیرد.

---

ایمان (۷)

ایمان به خدای حیّ سبحان زیباست
بخشنده‌ی جان و مهربان و والاست
آن‌کس که به این راه قدم بگذارد
داند که مسیر عاشقان نور خداست

شرح تفصیلی:
در این رباعی، ایمان به خداوند به عنوان "خدای حیّ سبحان" (خدای زنده و پاک) معرفی شده که ویژگی‌های بخشندگی و مهربانی دارد. کسی که به راه ایمان قدم می‌گذارد، در مسیر نور خدا حرکت می‌کند و می‌داند که در این مسیر، عشق و نور الهی او را هدایت می‌کند.

---

ایمان (۸)

ایمان به خدا، سکون جان می‌بخشد
بر غصه‌ی دل، تو را امان می‌بخشد
هر کس که به حق کند توکل بسیار
راهی سوی باغ بی‌کران می‌بخشد

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی موجب آرامش و سکون در جان انسان می‌شود. ایمان به خداوند غم و اندوه دل را از بین می‌برد و امنیت روانی و معنوی به انسان می‌بخشد. کسانی که به خداوند توکل دارند، مسیرهای تازه‌ای از برکت و نعمت‌های الهی برایشان گشوده می‌شود.

---

ایمان (۹)

ایمان ز نسیمِ صبح آغاز شود
هر دم ز شکوهِ نورِ اعجاز شود
هر کس که به حق قدم نهد با اخلاص
درهای بهشت سوی او باز شود

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی به نسیم صبح تشبیه شده که تازگی و روشنی به ارمغان می‌آورد. این ایمان هر لحظه از قدرت و اعجاز خداوند برخوردار است و کسانی که با اخلاص در راه خدا قدم بردارند، درهای بهشت به سوی آن‌ها گشوده خواهد شد.

---

ایمان (۱۰)

ایمان چو ستونِ دین و ایمان باشد
آرامش جانِ هر مسلمان باشد
هر کس که به راه حق قدم بردارد
در سایه‌ی او، حیات آسان باشد

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی به ستون دین تشبیه شده است که بنیان و استحکام آن را شکل می‌دهد. ایمان به خداوند باعث آرامش درونی انسان می‌شود و کسانی که در راه حق گام برمی‌دارند، در سایه‌ی ایمان به آرامش و سعادت خواهند رسید.

---

این مجموعه از رباعیات، به طور جامع و زیبایی مفاهیم مختلف ایمان، عشق الهی، و تأثیرات آن بر زندگی انسان‌ها را به تصویر کشیده است. در تمام این اشعار، ایمان به عنوان نیرویی تحول‌ساز و روح‌بخش در نظر گرفته شده که انسان‌ها را به سوی نور و حقیقت الهی هدایت می‌کند.

بخش هفتم

هوای نفس

بسمه تعالی
مجموعه رباعیات "هوای نفس"

در این مجموعه، به بررسی و تحلیل ویژگی‌ها و اثرات "هوای نفس" پرداخته است. "هوای نفس" در این رباعیات نماد تمایلات و وسوسه‌هایی است که انسان را از مسیر حقیقت و تقوا منحرف می‌کند. به طور کلی، این اشعار به طور استعاری به چالش‌هایی می‌پردازند که نفس انسان در مسیر رشد و کمال با آن‌ها مواجه است.

 

هوای نفس (۱)

متن:
نفس است که دام بر ره ایمان زد
دل را ز صفا تهی و هم خسران زد
عاشق که به نور عشق ره روشن کرد
راه شه جان نمود و بر شیطان زد

شرح:
در این رباعی، "نفس" به عنوان دشمن ایمان و پاکی معرفی شده است. آنچه که در ابتدا مسیر ایمان را روشن می‌کند، با دام‌های نفس به انحراف می‌رود. اما عاشق واقعی که در نور عشق الهی قرار می‌گیرد، با تبعیت از حق و پاکی، بر تمامی وسوسه‌های نفس غلبه می‌کند و از شیطان دور می‌شود.

هوای نفس (۲)

متن:
نفس است چو پرده‌ای بر دل پاک
هر دم کشدت به سوی دنیا بی‌باک
عاشق که ز نور حق ببیند ره عشق
برچید ز جان هر آنچه باشد ناپاک

شرح:
در اینجا، نفس به مثابه پرده‌ای است که مانع از دیدن حقیقت و کمال در دل انسان می‌شود. نفس با وسوسه‌های خود، انسان را به سوی دنیا و دوری از معارف الهی سوق می‌دهد. عاشق حقیقی کسی است که با دیدن نور حق، بر تمامی تعلقات دنیوی فائق می‌آید و هر آنچه که ناپاک است را از جان خود می‌زداید.

هوای نفس (۳)

متن:
نفس است، سیاهی و ره تاریکی
بر اهل صفا دامی و در نزدیکی
عاشق که ز نور حق شود پاک سرشت
بی‌رنگ کند نفس و هوس یکرنگی

شرح:
نفس به عنوان سیاهی و تاریکی معرفی شده که انسان را از نور و حقیقت دور می‌کند. این سیاهی به اهل صفا نزدیک است و دام‌هایی می‌سازد. عاشقی که از نور حق بهره‌مند می‌شود، با تصفیه نفس و تهذیب هوس، خود را از این تاریکی‌ها رهایی می‌بخشد و به کمال می‌رسد.

هوای نفس (۴)

متن:
نفس است که گوید ره طاعت، خطاست
در دل کند از هوس، شراری بر پاست
عاشق که ز نور حق شود نورانی
هرگز به هوس اسیر دام است و بلاست

شرح:
نفس به طور فریبنده‌ای انسان را از راه درست و طاعت خداوند منحرف می‌کند و در دل او وسوسه‌های هوس و شهوت ایجاد می‌کند. اما کسی که در نور حق قرار می‌گیرد، از این دام‌ها می‌گریزد و هوس‌ها نمی‌توانند او را اسیر کنند. در واقع، این رباعی به این نکته اشاره دارد که نور خداوند انسان را از چنگال نفس و هوس‌ها رهایی می‌بخشد.

نفس (۵)

متن:
نفس است که بر دل تو حاکم گردد
با وسوسه راه تو ز حق گم گردد
گر گوش به امر حق دهی، پیروزی
هر میل و هوس ز جان تو کم گردد

شرح:
در اینجا، نفس به عنوان حاکم دل انسان معرفی شده است که با وسوسه‌های خود راه انسان را از حق منحرف می‌کند. اما اگر انسان به دستورات حق گوش دهد و در مسیر حق قدم بردارد، از تمام تمایلات نفس و هوس‌ها کاسته خواهد شد و در نهایت به پیروزی و کمال می‌رسد.

هوای نفس (۶)

متن:
نفس است رهی که سوی ظلمت دارد
هر گام تو را ز حق به غفلت دارد
حق را بطلب، که نفس حسرت بکشد
خوشبختی و عزت و سلامت دارد

شرح:
نفس انسان، راهی است که به سوی ظلمت و دوری از نور حقیقت هدایت می‌کند. هر قدمی که انسان در مسیر دنیا و هوس‌ها برمی‌دارد، او را از حق و کمال دورتر می‌سازد. اما اگر انسان حقیقت را بجوید، نفس حسرت خواهد خورد و در این مسیر، خوشبختی، عزت و سلامت در انتظار اوست.

هوای نفس (۷)

متن:
نفس است که خصم عقل و ایمان باشد
بر دل، ره تیرگی و طغیان باشد
قرآن به ره تو نور ایمان افزود
هر جا که خدا، خدای انسان باشد

شرح:
در این رباعی، نفس به عنوان دشمن عقل و ایمان انسان معرفی شده است که بر دل او تاریکی و طغیان می‌افکند. اما قرآن به عنوان نور ایمان، راه انسان را روشن می‌کند و هر جا که انسان خداوند را در دل خود بپرستد، نور ایمان به او هدایت می‌دهد.

هوای نفس (۸)

متن:
نفس است چو بادی به شکایت برسد
بر نکبت و طغیان و هلاکت برسد
عاشق که ز زخم نفس آزاد شود
هر لحظه دل از حکمت و رحمت برسد

شرح:
نفس همچون بادی است که انسان را به شکایت و نارضایتی از زندگی می‌کشاند. اما کسی که از زخم‌های نفس آزاد شود و به عشق الهی دست یابد، دل او از حکمت و رحمت پر می‌شود و در مسیر رشد و کمال قرار می‌گیرد.

هوای نفس (۹)

متن:
نفس است که در ره خدا سد گردد
دل را ز صفای حق همی رد گردد
عاشق که هوا ز دل براند هر دم
بر قله‌ی عشق حق، هوا بد گردد

شرح:
نفس به عنوان مانعی در مسیر خدا قرار می‌گیرد و دل را از صفای حق دور می‌کند. اما عاشقی که با هر دم از دل خود تمایلات نفس را دور می‌کند، به قله‌های عشق و حقیقت صعود می‌کند و نفس دیگر در او اثری ندارد.

هوای نفس (۱۰)

متن:
نفس است که راه دل زنجیر کند
هر ذره ز نور حق زمین‌گیر کند
عاشق که هوا را ز دلش بیرون کرد
او دشمن جان را چه تحقیر کند

شرح:
نفس به مانند زنجیری است که راه دل انسان را بسته و او را از نور حقیقت بازمی‌دارد. اما عاشق حقیقی که هوا و تمایلات نفس را از دل خود دور می‌کند، بر دشمن جان (یعنی نفس) فائق می‌آید و آن را تحقیر می‌کند.

---

نتیجه‌گیری کلی:
مجموعه رباعیات "هوای نفس" دکتر علی رجالی به بررسی ویژگی‌های نفس و اثرات آن در مسیر رشد معنوی انسان پرداخته است. در این اشعار، نفس به عنوان دشمنی درونی و مانعی در برابر رشد معنوی انسان معرفی شده است که با وسوسه‌های خود انسان را از حقیقت دور می‌کند. اما در مقابل، عشق به خداوند و هدایت‌های الهی می‌تواند انسان را از دام‌های نفس رهایی بخشد و به سوی کمال و سعادت سوق دهد.

بخش

امید

 

 

مجموعه رباعیات امید از دکتر علی رجالی شامل ده رباعی است که در آن‌ها، مفاهیم امید، توکل به خدا، توبه، رحمت الهی و جلب کمک از سوی خداوند به زیبایی بیان شده است. در این مجموعه، شعر به نوعی پیام‌هایی از دلگرمی و اعتماد به خداوند، به ویژه در مواجهه با مشکلات و گناهان ارائه می‌دهد. در ادامه، تفکیک و شرح تفصیلی هر رباعی را ارائه می‌دهم.

---

امید (۱)

هرچند گناهت ز عدد بیش شده
از غم دل تو خسته و آن ریش شده
حق گفت: در توبه به رویت باز است
دان، هر گنهی موجب تشویش شده

شرح:
در این رباعی، شاعر اشاره به گناهان زیاد و اثرات منفی آن‌ها در روح و دل انسان دارد. با این حال، شاعر یادآوری می‌کند که خداوند در توبه را برای بندگان خود باز کرده است و هیچ گناهی نمی‌تواند انسان را از رحمت الهی دور کند. تنها چیزی که گناهان به همراه دارند، تشویش و پریشانی است.

---

امید (۲)

ای خسته دل از گناه و هم خودخواهی
هرچند که لغزش ببرد بی‌راهی
حق راه گشاید به همه با توبه
حق توبه پذیر است، اگر خودخواه

شرح:
شاعر در این رباعی به انسان‌هایی که از گناه و خودخواهی رنج می‌برند، هشدار می‌دهد. او بیان می‌کند که هرچند لغزش‌ها ممکن است انسان را از مسیر درست منحرف کنند، اما خداوند با توبه‌پذیری بی‌پایان خود، راه گشایش را پیش روی بندگان قرار می‌دهد. شرط آن، خلوص نیت و عدم خودخواهی است.

---

امید (۳)

در وسعت رحمتت جهان خرم شد
درهای امید، سوی ما، هر دم شد
ای خالق عشق و هستی بی‌پایان
با یاد تو قلب غمزده مرهم شد

شرح:
این رباعی به زیبایی از رحمت بی‌پایان خداوند و تأثیر آن بر دل‌های غمگین سخن می‌گوید. شاعر به این نکته اشاره می‌کند که یاد خداوند باعث تسکین دردها و اندوه‌های انسان‌ها می‌شود. او همچنین از عشق خداوند و بی‌پایانی هستی او یاد می‌کند.

---

امید (۴)

هر غم که به دل نشست، آسان گردد
چون لطف خداوند به انسان گردد
از مهر و کرامتش چه نومید شوی؟
با عفو خدا همیشه جبران گردد

شرح:
شاعر در این رباعی بیان می‌کند که هرگاه غم و اندوه به دل انسان راه یابد، با یاد و لطف خداوند، این غم‌ها به راحتی از بین می‌روند. هیچ دلی نباید از مهر و کرامت خداوند نومید شود، زیرا عفو خداوند جبران‌کننده تمامی خطاها و اندوه‌ها است.

---

امید (۵)

از ظلمت شب، چراغ روشن سازد
از چشمه‌ی دل، امید جوشن سازد
آن‌کس که دلش به لطف یزدان باشد
صد دشت غم از نسیم گلشن سازد

شرح:
این رباعی به انسان‌ها می‌آموزد که در تاریکی‌ها و ظلمت‌ها، تنها نور خداوند می‌تواند راه را روشن کند. اگر دل انسان به لطف الهی روشن باشد، قادر خواهد بود تا از دل دشت‌های غم، گلستانی از امید بسازد.

---

امید (۶)

هر جا که فتادی به گناه و تقصیر
هر جا که شدی اسیر غم یا زنجیر
برخیز و برو، راه یزدان از نو
امید همه مهر خدا هست فراگیر

شرح:
این رباعی به انسان‌ها توصیه می‌کند که حتی اگر در گناه و غم اسیر شدند، نباید از حرکت باز بایستند. با توبه و بازگشت به راه خداوند، همیشه امید و مهر الهی برای همه موجودات گسترده است.

---

امید (۷)

گر پای دلم شکست، در راه تو بود
هر اشک دل‌افروز، به درگاه تو بود
در روز وصال، وعده خواهم امید
هر غم که کشیدم، به دلخواه تو بود

شرح:
شاعر در این رباعی بیان می‌کند که حتی در شرایطی که دل شکسته و اشک‌ها جاری می‌شوند، همه این‌ها در مسیر خداوند است. او در پایان با امید به وصال الهی، باور دارد که هر غم و سختی که تجربه کرده، جزئی از خواسته و تقدیر الهی بوده است.

---

امید (۸)

گر سختی راه بر تو آسان نشود
از رحمت حق، دلت هراسان نشود
حق گفته که صابران، پاداش برند
هر درد و بلای جان، خسران نشود

شرح:
شاعر در این رباعی به انسان‌ها می‌آموزد که در مواجهه با سختی‌ها نباید از رحمت الهی ناامید شوند. صابران در نهایت پاداش می‌گیرند و هیچ درد و بلای واقعی به ضرر و زیان انسان نخواهد بود.

---

امید (۹)

چون مرغ شکسته بال، به درگاه توام
در بحر بلا، رهیده از راه توام
با نور امید تو، به سویت آیم
در سایه‌ی لطف حق، به همراه توام

شرح:
این رباعی به حال کسی اشاره دارد که با وجود شکست و سختی‌ها، در جستجوی نور امید و لطف الهی است. حتی اگر در دریای بلا غرق شود، به لطف خداوند می‌تواند راه نجات را پیدا کند و به سوی او حرکت کند.

---

امید (۱۰)

بر دست دعا، امید خود را بگشا
از لطف خدا بخواه، بر آنچه روا
هرچند که دیر آید، گاهی به صلاح
زیرا که خدا شنید، هر راز و نوا

شرح:
در این رباعی، شاعر تأکید می‌کند که باید امید خود را در دست دعا بگشاییم و از لطف خداوند بخواهیم. حتی اگر خواسته‌ها دیر به نتیجه برسند، باید به حکمت الهی اعتماد کرد، زیرا خداوند هر راز و نوا را می‌شنود و پاسخ می‌دهد.

---

نتیجه‌گیری کلی:

مجموعه رباعیات امید از دکتر علی رجالی، در سراسر ابیات خود به انسان‌ها امید می‌دهد که در سختی‌ها، گناهان، و مشکلات زندگی، همواره باید به رحمت و لطف خداوند اعتماد داشته باشند. توبه، صبر، دعا و توکل بر خداوند، از مهم‌ترین مضامین این اشعار هستند.

 

فصل سیزدهم

بخش اول

حضرت ابوالفضل

متن و شرح اشعار حضرت ابوالفضل (ع)

توصیف مقام ولایت و همدمی با امام حسین (ع)

متن:

> السلام ای ساقی لب تشنگان در کربلا
ای سپهسالار و ای شیر زمان در هر کجا
لحظه‌ای از تو ولایت دور ناگردد ز عشق
ای انیس و همدم و یاری‌رسان در نینوا

 

شرح: در این بخش، حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان ساقی تشنگان و سپهسالار شجاع کربلا معرفی می‌شود. او یار و همدم امام حسین (ع) و نماد وفاداری به ولایت است. شعر بر پیوند عمیق حضرت با ولایت تأکید دارد.

 وصف جمال و غیرت حضرت ابوالفضل (ع)

متن:

> ای جمال دلفریب ماه رخشان در سما
ای بلند سرو خزان در دشت و خاک کربلا
مرحبا بر غیرت و مردانگی با خصم دون
می‌کشی همچون پدر، روبه‌ستیزان بلا

 

شرح: این قسمت به زیبایی و جمال معنوی حضرت ابوالفضل اشاره می‌کند که همچون ماه درخشان است. همچنین بر شجاعت و غیرت او در مقابله با دشمنان تاکید شده است. شباهت او به پدرش، حضرت علی (ع)، در نبرد با دشمنان ذکر شده است.

معرفی و برجسته کردن مقام حضرت

متن:

> کیست این آزاد مرد و یکه‌تاز کربلا
کیست این سقای عطشان در زمین نینوا
او ابوالفضل علمدار و شهیدی باوفاست
کیست این ماه منیر شب‌فروز و رهنما

 

شرح: در این بخش، هویت حضرت ابوالفضل به عنوان علمدار باوفای کربلا و سقای تشنه‌لبان توصیف شده است. او به عنوان ماه درخشان و راهنمای روشنی‌بخش در میان ظلمت مصیبت‌های کربلا شناسانده می‌شود.

حماسه‌آفرینی در میدان نبرد

متن:

> ساقی لب تشنگان است در زمین کربلا
کز دم تیر و سنان افتاده در خاک بلا
او فتاد از صدر زین اندر مصاف دشمنان
همچو حیدر می‌کشد آن روبهان بی‌ولا

 

شرح: ایثار و ازخودگذشتگی حضرت ابوالفضل (ع) در آوردن آب از فرات و تیر خوردن ایشان در میدان نبرد توصیف شده است. شجاعت و دلاوری او به حدی است که همچون حضرت علی (ع)، دشمنان را به زانو درمی‌آورد.

نسب حضرت و وفاداری به اهل‌بیت

متن:

> زاده‌ای ام‌البنین، سقای عطشان در فرات
با لب خشکیده آرد مشک آبی در فلات
تیر باران می‌شود مشک و ندارد چاره‌ای
نیست آبی تا کند سیراب، یا چاه و قنات

 

شرح: در این قسمت، حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان فرزند ام‌البنین و سقای تشنه‌لبان کربلا معرفی می‌شود. ماجرای تلاش او برای آوردن آب و تیر باران شدن مشک توصیف شده است، که نشان‌دهنده نهایت ایثار او در حفظ ارزش‌هاست.

شجاعت و ایثار در میدان جنگ

متن:

> کیست این آزاده مرد دشت و صحرا نینوا
مرد میدان و غیور و با صلابت در غزا
شیر مردی کاو ندارد از عدو ترسی و باک
می‌دهد دستان خود را در نبردی از قفا

 

شرح: شجاعت و ایثار حضرت ابوالفضل (ع) در میدان نبرد برجسته شده است. او با اهدای دستانش برای حفاظت از حق و عدالت، تصویری از یک قهرمان بی‌بدیل را به نمایش می‌گذارد.

مقام معنوی حضرت

متن:

> هست او باب الحوائج در مصیبت در عزا
در عزاداری توسل می‌شود بهر شفا
می‌کند حاجت روا با اذن یزدان در امور
هست شافی و مقرب نزد یزدان هر کجا

 

شرح: حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان "باب‌الحوائج" معرفی شده است. او مقام شفاعت و توسل نزد خداوند دارد و حاجات نیازمندان را با اذن الهی برآورده می‌سازد.

 اوج ایثار و وفاداری

متن:

> گوهر بحر فتوت، صاحب جود و سخا
راد مردی با لیاقت، تا به آخر با وفا
با تن صدپاره‌اش غلطان و خیزان می‌رود
مرد با غیرت، دلیری بی‌مثال و بی‌ریا

 

شرح: این بخش اوج ایثار و وفاداری حضرت ابوالفضل (ع) را در آخرین لحظات زندگی‌اش توصیف می‌کند. او با وجود جراحات عمیق، همچنان بر وفاداری و غیرت خویش پایبند است.

اشاره به مقام امام حسین (ع) و ولایت

متن:

> کیست این شیر ژیان افتاده در دریای خون
می‌زند شمشیر بر خیل سواران زبون
او امید زاده‌ی زهرا، حسین سرجداست
نیست او را وهم و ایهام و خیال و هم جنون

 

شرح: در این قسمت، رابطه عمیق حضرت ابوالفضل (ع) با امام حسین (ع) بیان شده است. شجاعت و جانفشانی او برای حفظ ولایت و حمایت از امام در برابر دشمنان زبون توصیف شده است.

درس‌های شجاعت و بندگی

متن:

> سرور آزادگان و همدم بیچارگان
می‌دهد درس شجاعت بندگی در هر مکان
تا نفس داری ز ناموس و ولایت دل مکن
منجی مستضعفین است والی عصر و زمان

 

شرح: در این بخش پایانی، حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان الگویی برای آزادگی، شجاعت، و بندگی خدا معرفی می‌شود. او درس‌هایی از ایثار و حمایت از مظلومان را در هر زمان و مکان به بشریت ارائه می‌کند.

این اشعار ترکیبی از حماسه، عرفان، و اخلاق هستند که مقام والای حضرت ابوالفضل العباس (ع) را در ابعاد مختلف به تصویر می‌کشند.

بخش دوم

امیر المومنین

این متن شامل مجموعه‌ای از اشعار درباره فضائل و مقام حضرت امیرالمومنین علی علیه‌السلام است .. برای تفکیک و شرح آن، هر بند را می‌توان جداگانه بررسی کرد. در ادامه، تفکیک متن و شرح مختصری از هر قسمت ارائه می‌شود:

امیرالمومنین(۱)

گوهر کان محبت ‌، یار محرومان ، علی است
حافظ جان نبی و حافظ قرآن ، علی است
شیر غران در مصاف کافران و اشقیاست
اولین برج ولایت ، شمع بی پایان ،علی است

شرح:
این بند به ویژگی‌های برجسته امام علی (ع) اشاره دارد:

محبت و یاری به محرومان.

پاسداری از جان پیامبر اسلام و قرآن.

شجاعت در میدان جنگ و مبارزه با دشمنان اسلام.

برجسته بودن در ولایت و مقام معنوی.

 

امیرالمومنین(۲)

یاور بدرالدجی و جلوه ی یزدان ، علی است
معدن علم الیقین و مظهر خوبان، علی است
گوهر و در گرانقدر دو عالم مر تضاست
مظهر شمس الضحی و نور بی پایان ، علی است

شرح:
این بند به جایگاه معنوی و علمی امام علی (ع) پرداخته است:

یاری‌دهنده پیامبر و تجلی صفات الهی.

منبع دانش و یقین، الگوی انسان‌های نیک.

ارزشمند بودن او در دنیا و آخرت.

روشنایی‌بخش همچون خورشید.

 

امیرالمومنین(۳)

سرور جن و بشر ، سید و سالار ، علی است
شه دین ، شیر خدا ، مخزن اسرار، علی است
باعث خلقت هستی است علی در دو جهان
خسرو کون و مکان ، مظهر دادار ، علی است

شرح:
در این بند به مقام رهبری امام علی (ع) اشاره می‌شود:

سروری بر تمام مخلوقات.

نگهبان دین و امانتدار رازهای الهی.

مقام او به‌عنوان علت غایی خلقت.

پادشاهی در تمام عالم و تجلی عدالت خداوند.

 

امیرالمومنین(۴)

شافع رو جزا ، یاور محرومان اوست
جلوه ی نور خدا ، منبع بی پایان اوست
گوهر کون و مکان ، شیر خدا در عالم
مصدر جود و سخا ، ناجی هر حرمان اوست

شرح:
این بند بر شفاعت، لطف و سخاوت امام علی (ع) تأکید دارد:

شفاعت‌کننده در قیامت.

منبع نور الهی و بی‌پایان.

مهربانی و بخشش به نیازمندان.

 

امیرالمومنین(۵)

مسجد و محراب و منبر بی نوای مرتضاست
زار و گریان خاکیان و اشک ریزان مجتباست
یار و غمخوار فقیران در دیار دیگریست
سینه کوبان قدسیان و در فغان اهل ولاست

شرح:
این بند به مظلومیت امام علی (ع) و غم فراق ایشان می‌پردازد:

مسجد، محراب و منبر غمگین از شهادت ایشان است.

گریه و عزای زمینیان و آسمانیان بر مظلومیت ایشان.

 

امیرالمومنین(۶)

مخزن اسرار بی پایان علی مرتضاست
فاتح خیبر گشا و شافع روز جزاست
شد شهادت را پذیرا ، نور یزدان در حرم
آن امیر عالی اعلی به نزد کبریاست

شرح:
این بند به نقش‌های تاریخی و معنوی امام اشاره دارد:

او نگهدارنده اسرار الهی.

قهرمان میدان‌های نبرد، مانند خیبر.

شهادت ایشان در محراب عبادت و ارتقای مقام او نزد خدا.

 

امیرالمومنین(۷)

در زمان سجده ضربت می خورد نور خدا
در زمان راز با یزدان شده فرقش جدا
این که می گفتند مولا بی نماز است بی نماز
می شود رسوای عالم گفته های اشقیا

شرح:
این بند به مظلومیت امام در لحظه شهادت اشاره دارد:

ضربت خوردن در محراب هنگام عبادت.

رد ادعاهای کذب دشمنان که او را بی‌نماز می‌خواندند.

 

امیرالمومنبن(۸)

گوهر دریای جود و باب علم مصطفی
می شود فرقش به خون آغشته و از هم جدا
ضربه بر فرق امیر المومنین آید فرود
در زمان سجده و در لحظه ی ذکر خدا

شرح:
این بند شهادت امام را توصیف می‌کند:

اشاره به باب علم بودن امام.

خونین شدن سر امام در محراب عبادت.

 امیرالمومنین(۹)

عالمی در ماتم مولا امیر المومنین
شد شه لب تشنگان ، از ضربت مولا غمین
جهل و نادانی و شهوت می کند این ضایعه
شد عزا دار پدر ، از تیغ و ضرب مارقین

شرح:
این بند به پیامدهای شهادت امام اشاره دارد:

عزای جهانیان بر این فاجعه.

نقش جهل و شهوت در وقوع این ظلم.

عزای امام حسن (ع) برای پدرش.

 

---

این مجموعه اشعار در توصیف عظمت، مظلومیت و مقام والای امام علی (ع) سروده شده و احساسات عمیق شاعر را به‌خوبی منعکس می‌کند.

بخش۳

امام حسین

امام حسین (۱):
بر گلوی ماه تابان، تیغ بران خنجر است
زاده‌ی زهرای اطهر، خون یزدان بی سر است
سر جدا از پیکر و آغشته در خون گوهری
از غم شاه شهیدان، تا قیامت محشر است

شرح:
این رباعی به شهادت مظلومانه امام حسین (ع) اشاره دارد. او که همچون ماه تابان درخشان است، با تیغ دشمنان بی‌سر شد. خون او به‌عنوان گوهری آسمانی بر زمین جاری شد و این غم عظیم تا قیامت در دل‌ها خواهد ماند.

 

امام حسین (۲):
از جفای کوفیان، فرزند زهرا بی سر است
سم اسبان بی محابا، روی نعش و پیکر است
سر جدا شد از قفای حضرت و خولی ببرد
چون که او خواهان پاداش یزید کافر است

شرح:
در این شعر، به جنایات کوفیان و لشکر یزید پرداخته می‌شود که امام حسین (ع) را بی‌سر کردند و حتی با بی‌حرمتی، سم اسبان را بر پیکر او کوبیدند. سر مبارک امام را خولی برای پاداش گرفتن نزد یزید برد.

 

امام حسین (۳):
قلب یاسین شد شهید و دخت زهرا یاور است
می‌کند رسوا عدو را، ناطقی چون مادر است
خطبه‌های دخت زهرا همچو خاری در گلوست
زینب غم‌دیده در سوگ و فجایع سرور است

شرح:
این رباعی به نقش حضرت زینب (س) در افشای جنایات یزیدیان اشاره دارد. زینب (س) همانند مادرش، حضرت زهرا (س)، با سخنان خود دشمنان را رسوا کرد. خطبه‌های او همچون خاری در گلوی ظالمان بود، در حالی که او در سوگ برادرش می‌سوخت.

 

امام حسین (۴):
رفت بر بالای نیزه شمس رخشان، سرور است
قاری قرآن به نی رفت، ماه تابان بی سر است
تا قیامت جن و انسان‌ها، عزادار و غمین
در تنور خانه‌ی خولی، سری بی پیکر است

شرح:
این شعر به صحنه‌های جان‌سوز پس از شهادت امام حسین (ع) اشاره دارد. سر مبارک او بر بالای نیزه رفت و در تنور خانه‌ی خولی جای گرفت. این فاجعه تا قیامت موجب عزای جن و انس است.

 

امام حسین (۵):
شهسوار و مرد میدان، یکه‌تاز و برتر است
در مصاف کوفیان و شامیان، چون حیدر است
تا که احیا دین حق گردد، ز دست قاسطین
شهسوار ملک یزدان، شیر غران، داور است

شرح:
این رباعی به شجاعت و دلاوری امام حسین (ع) در میدان کربلا اشاره دارد. او همانند پدرش، حضرت علی (ع)، یکه‌تاز میدان بود و برای احیای دین حق با دشمنان جنگید. او شیر غران الهی و داور حقیقت است.

 

امام حسین (۶):
خسرو کون و مکان، فرزند مولا، شهپر است
او که در راه پدر کوشا و همچون رهبر است
دین احمد را کند احیا، چو جدش مصطفی
جای اسماعیل می‌گردد ذبیح و انور است

شرح:
در این شعر، امام حسین (ع) به‌عنوان ادامه‌دهنده‌ی راه پدرش علی (ع) و جدش پیامبر اکرم (ص) معرفی می‌شود. او برای احیای دین جدش، اسماعیل‌وار قربانی شد و به نماد روشنایی و هدایت تبدیل گشت.

 

امام حسین (۷):
سرور آزادگان و خسرو دین، رهبر است
از برای امر و نهی کافران، بی یاور است
لیک مهدی آید و دنیا گلستان می‌شود
یاد او در جشن و حرمان، همچنان در خاطر است

شرح:
این رباعی به رهبری امام حسین (ع) بر آزادگان اشاره دارد. او با وجود کمبود یاور، برای مبارزه با ظلم قیام کرد. شاعر به ظهور امام مهدی (عج) اشاره می‌کند که دنیا را گلستان می‌کند و یاد امام حسین (ع) را جاودانه نگه می‌دارد.

چ

سراینده با زبانی شیوا و شاعرانه، اوج مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش را به تصویر کشیده و ارادت خود را به سرور آزادگان ابراز کرده است.

بخش چهارم

بارگاه امام رضا( ع)

بارگاه (۱):
زاده‌ی موسی ابن جعفر نور چشم حیدر است
او بود شمس الشموس و نور حق را مظهر است
ملجأ درماندگان است و پناه بی‌کسان
چنگ زن بر مرقدش، زیرا شفیع محشر است

شرح:
این رباعی به مقام والای امام رضا (ع) اشاره دارد. ایشان نور چشم خاندان پیامبر و مظهر حق هستند. بارگاه ایشان ملجأ و پناهی برای درماندگان و بی‌پناهان است و در روز محشر شفاعت‌گری بی‌مانند خواهند بود.

 

بارگاه (۲):
هشتمین ماه ولایت، قدسیان را سرور است
بارگاه حضرتش، آرام‌بخش مضطر است
مأمن دلدادگان است و پناه مردمان
این سرای دل‌ربا، همچون بهشت انور است

شرح:
در این رباعی، شاعر بارگاه امام رضا (ع) را آرامش‌بخش و مأمن قلب‌های مضطرب توصیف می‌کند. این مکان مقدس همچون بهشتی است که دل‌های دلدادگان را مجذوب خود می‌کند.

 

بارگاه (۳):
بارگاه هشتمین اختر، سرای دیگر است
هر کجای صحن و ایوانش سراسر زیور است
مرکز امن و امان است این سرای دلپذیر
گنبد و گلدسته‌اش پوشیده از سیم و زر است

شرح:
شاعر بارگاه امام رضا (ع) را به‌عنوان مکانی زیبا و باشکوه توصیف می‌کند که صحن و ایوان‌هایش آراسته به زیورهای فراوان است. این مکان مقدس، مرکز امنیت و آرامش برای زائران به شمار می‌آید.

 

بارگاه (۴):
ضامن آهو رضا باشد، شفیع محشر است
در دو عالم منجی است و زاده‌ی پیغمبر است
سجده‌گاه شیعیان از خاک مدفون ولاست
تربت پاکش معطر، همچو مشک و عنبر است

شرح:
این شعر به داستان ضامن آهو اشاره دارد که نشان‌دهنده شفاعت و کرامت امام رضا (ع) است. تربت پاک ایشان، معطر و مقدس است و سجده‌گاه شیعیان به‌شمار می‌آید.

 

بارگاه (۵):
هشتمین شمس رسالت، همچو در و گوهر است
مرقد پاک و ضریحش، دیدگان را افسر است
باعث ایجاد هستی، حضرت سلطان طوس
جمله معصومین، امام و مقتدای برتر است

شرح:
در این رباعی، امام رضا (ع) به‌عنوان هشتمین خورشید رسالت معرفی شده‌اند. مرقد و ضریح ایشان زیبا و نورانی است و باعث آرامش و هدایت جهانیان به‌سوی حق و حقیقت است.

 

بارگاه (۶):
شوق دیدار و وصالت بر زبان و در سر است
مرغ جانم می‌کند فریاد، بی‌بال و پر است
هر دل بشکسته می‌گردد روانه سوی طوس
چون امید و شافع هر بینوایی اکبر است

شرح:
این شعر از شوق زیارت امام رضا (ع) سخن می‌گوید. دل‌های شکسته و نیازمندان به سوی بارگاه ایشان روانه می‌شوند، زیرا او امید و شفیع بزرگ درگاه الهی است.

 

بارگاه (۷):
بارگاهت همچو رضوان بی‌نظیر و طاهر است
قطره‌های اشک زوارت، بسان گوهر است
هست سقاخانه‌ات سرچشمه‌ی حوض برین
آب آن آب حیات است و ز حوض کوثر است

شرح:
شاعر بارگاه امام رضا (ع) را به بهشت رضوان تشبیه کرده است. سقاخانه‌ی این مکان مقدس، سرچشمه‌ی حیاتی معنوی است و قطرات اشک زائران ارزشمند و گرانبها هستند.

 

بارگاه (۸):
بارگاه زاده‌ی زهرا، جلال کشور است
این سرای حجت حق و شفیع و داور است
به چه زیبا منظری دارد سرای دلگشا
من نمی‌دانم بهشت است یا سرای دیگر است

شرح:
این رباعی عظمت بارگاه امام رضا (ع) را توصیف می‌کند. شاعر زیبایی این مکان را به حدی می‌داند که آن را با بهشت مقایسه می‌کند و آن را نمادی از جلال و شکوه دین اسلام می‌بیند.

 

بارگاه (۹):
چون رضا علمش ز حق است و حکیمی قادر است
در مصاف اهل دانش، در بلاغت برتر است
عالمان دین عیسی می‌شوند تسلیم حق
گنج اسرار خدا و مقتدا و رهبر است

شرح:
این شعر به مقام علمی امام رضا (ع) اشاره دارد. ایشان در دانش و حکمت، بی‌مانند هستند و حتی عالمان سایر ادیان نیز در برابر علم ایشان سر تسلیم فرود می‌آورند. ایشان گنجینه‌ی اسرار الهی و رهبر راستین مسلمانان هستند.

 

سراینده با زبانی دلنشین، جایگاه والا و نورانی امام رضا (ع) و بارگاه مقدس ایشان را به تصویر کشیده است.

بخش (۵)

سوگ حضرت زهرا

 

سوگ (۱):
بی‌تأمل، اسوه‌ی حجب و حیا را می‌زنند
بهر دنیا، همسر شیر خدا را می‌زنند
تا خلافت را به‌دست آرند، با مرگ نبی
بی‌محابا، عصمت آل عبا را می‌زنند

شرح:
این رباعی به مظلومیت حضرت زهرا (س) پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) اشاره دارد. در این شعر، ظلمی که برای دستیابی به خلافت و قدرت به ایشان وارد شده، به تصویر کشیده شده است. همسر حضرت علی (ع) و بانوی عصمت و طهارت بدون تأمل مورد ستم قرار می‌گیرد.

 

سوگ (۲):
بین آن دیوار و در، خیرالنسا را می‌زنند
روز روشن با لگد، شمس الضحی را می‌زنند
داد غیرت می‌زنند و لاف دین، نامحرمان
بی‌محابا، دختر بدر الدجی را می‌زنند

شرح:
این شعر به حادثه‌ی جان‌سوز شکستن پهلوی حضرت زهرا (س) میان در و دیوار اشاره دارد. شاعر، تضاد رفتار مدعیان دین و غیرت با عمل خشونت‌بار آن‌ها علیه دختر پیامبر اکرم (ص) را برجسته می‌کند.

 

سوگ (۳):
بی‌شرف‌ها، یادگار مصطفی را می‌زنی
بی‌مروت، نور چشم مرتضی را می‌زنی
از برای قدرت چند روزه‌ی دنیا چنین
مظهر نور و صفا، شمس الضحی را می‌زنی

شرح:
در این رباعی، شاعر با لحنی تند و انتقادی، کسانی را که به حضرت زهرا (س) ظلم کردند، بی‌مروت و بی‌شرف می‌خواند. او از انگیزه‌ی دنیوی و زودگذر آن‌ها در مقابل مقام والای حضرت زهرا (س) اظهار شگفتی و تأسف می‌کند.

 

سوگ (۴):
شامیان، صاحب عزا فرزند زهرا می‌زنند
در مسیر شام و کوفه، دخترش را می‌زنند
می‌زنند با سنگ و چوب و نیزه‌ها بر غافله
بی‌شرف‌ها، سرور اهل سجایا می‌زنند

شرح:
این شعر به جنایاتی که پس از واقعه‌ی کربلا بر خاندان امام حسین (ع) روا داشته شد، اشاره دارد. در مسیر شام و کوفه، به اهل‌بیت پیامبر (ص) به‌ویژه دختر حضرت زهرا (س) اهانت و ظلم کردند و غافله‌ی اسیران را مورد اذیت قرار دادند.

 

سوگ (۵):
آبروی عالم و الگوی انسان‌ها زدند
مشعل و سرچشمه‌ی جوشان دریا را زدند
سقط کردند محس زهرا ز میخ پشت در
با لگد از پشت در بر پهلوی زهرا زدند

شرح:
این رباعی به حادثه‌ی سقط شدن محسن، فرزند حضرت زهرا (س)، به‌دلیل فشار در و لگد به پهلوی ایشان می‌پردازد. شاعر، ایشان را آبروی عالم و الگوی انسانیت می‌داند که مورد بی‌حرمتی و ستم قرار گرفتند.

 

سوگ (۶):
در زمین نینوا، در قتلگه، مولا زدند
شمر ملعون سر جدا بنمود، بی‌پروا زدند
قلب زینب خون شود از طشت و از داغ حسین
بر لبان نور هستی، چوب خیزران زدند

شرح:
این شعر به وقایع غم‌انگیز کربلا و شهادت امام حسین (ع) اشاره دارد. شمر ملعون سر ایشان را جدا کرد و دشمنان در نهایت وقاحت، با چوب بر لبان ایشان زدند. شاعر این مصیبت را از دیدگاه حضرت زینب (س) با قلبی پر از درد و خون به تصویر می‌کشد.

 

سراینده با قلمی پر از اندوه و ارادت به خاندان پیامبر (ص)، مظلومیت حضرت زهرا (س) و اهل‌بیت (ع) را به زیبایی و سوز دل به تصویر کشیده است.

فصل چهاردهم

بخش اول

رزق و روزی

 

مجموعه رباعیات رزق و روزی
تهیه و تنظیم: دکتر علی رجالی

---

رزق (۱)

متن:
تقواست کلید رزق و روزی بر ما
افزون بنماید سبد نعمت‌ها
رزقی که ز تقوا برسد بی‌پایان
بخشد خدا رزق همه در هر جا

شرح:
این رباعی به اهمیت تقوا در زندگی انسان اشاره دارد. طبق آموزه‌های دینی، تقوا به عنوان کلید رزق و برکت معرفی شده است. هرچه فرد در زندگی خود بیشتر به تقوا عمل کند، رزق و روزی بیشتری از سوی خداوند به او داده خواهد شد. این رزق از نوعی است که هیچ‌گاه تمام نمی‌شود و در هر زمان و مکانی برای انسان فراهم خواهد بود.

---

رزق (۲)

متن:
توکل کن ، توسل کن ، به یزدان
شروع کن کار خود با ذکر قرآن
تداوم در امور و نظم و کوشش
رساند رزق تو بی حد، فراوان

شرح:
در این رباعی، بر اهمیت توکل به خداوند و همچنین توسل به قرآن تأکید شده است. کارهای انسان باید با تداوم، نظم و کوشش همراه باشد تا به رزق و روزی فراوان برسد. توکل به خدا به این معناست که انسان تمام تلاش خود را انجام دهد و نتیجه را به خدا بسپارد.

---

رزق (۳)

متن:
چه خوش گفت مولا علی این کلام
خدا می‌دهد رزق تو صبح و شام
مخور غصه و غم در این عمر خویش
کفیل است یزدان، وکیلی تمام

شرح:
این رباعی به سخن مشهور حضرت علی (ع) اشاره دارد که خداوند روزی را در صبح و شام به بندگانش می‌دهد. انسان نباید در برابر مشکلات زندگی غصه بخورد چرا که خداوند کفیل و نگهدار اوست. رزق هر فرد از جانب خداوند تأمین می‌شود و هیچ چیزی از دست خدا خارج نیست.

---

رزق (۴)

متن:
چرا حرص دنیا تو را کور کرد؟
تو را از عبادت بسی دور کرد
مخور غصه و غم تو ای بی‌خبر
خدا رزق و روزی ز خود جور کرد

شرح:
این رباعی به مخاطب هشدار می‌دهد که حرص دنیا و مال دنیا باعث می‌شود که انسان از عبادت و بندگی خدا دور شود. غم و نگرانی از رزق نباید انسان را از یاد خدا غافل کند، چرا که روزی و رزق انسان از سوی خداوند مهیا می‌شود.

---

رزق (۵)

متن:
اگر خواهی فزونیِ رزق و روزی
ببخشا تا که بخشد حق سُروری
کند رزقت دوچندان حق تعالی
پر از خیر است و اکرام و نکویی

شرح:
این رباعی به اهمیت بخشش و صدقه دادن در افزایش رزق و روزی اشاره دارد. زمانی که انسان از مال خود در راه خدا می‌بخشد، رزق او چندین برابر می‌شود. این عمل باعث می‌شود که فرد مورد اکرام و لطف خداوند قرار گیرد.

---

رزق (۶)

متن:
رزقی که خدا داد، پر از خیر و نظر بود
در سایه‌ی تقواست که دل قند و شکر بود

آسایش دل ز رزق پاک است یقین
شکرانه بده بهر چنین لطف، گهر بود

شرح:
در این رباعی، به نوع رزقی که خداوند می‌دهد، اشاره شده است که پر از خیر و برکت است. رزق واقعی نه تنها نیازهای مادی بلکه آرامش و خوشبختی روحی را نیز به همراه دارد. در سایه‌ی تقوا و شکرگزاری است که انسان به خوشبختی حقیقی دست می‌یابد.

---

رزق (۷)

متن:
هر کس که کند پیشه توکل به خدا را
مشمول عنایات خدا  گردد و تقوا
از جای نیندیشه رسد رزق فراوان
هر لحظه کند شکر چنین صاحب جانها

شرح:
در این رباعی، توکل به خدا و تقوا به عنوان دو عامل مهم در رسیدن به رزق فراوان معرفی شده است. هر که توکل کند و از تقوا بهره ببرد، رزق او به حد فراوان می‌رسد. همچنین تأکید بر شکرگزاری برای نعمت‌های خداوند است.

---

رزق (۸)

متن:
هر رزق و عطا، دستِ هو می‌باشد
رحمت ز خدا، به امرِ او می‌باشد
هرکس به خدا امید و دل بست
در سایه‌ی او، به گفتگو می‌باشد

شرح:
این رباعی به دست خداوند بودن هر رزق و عطا اشاره دارد. رحمت و روزی خداوند به امر او به بندگان داده می‌شود و انسان باید امید و دل خود را به خدا بسپارد. در این صورت، رزق و رحمت الهی به سوی او جاری خواهد شد.

---

رزق (۹)

متن:
ما گدایِ شهِ جانیم همه
چند روزی به جهانیم همه
کی گدا کرد گدایی ز گدا؟
از خدا خواه، ز آنیم همه

شرح:
در این رباعی، اشاره به فقر و گدایی انسان در برابر خداوند شده است. انسان در این جهان در واقع گدای خداوند است و رزق و روزی خود را تنها از خداوند می‌خواهد. هیچ‌گاه انسان نمی‌تواند از خود روزی بیاورد بلکه تمام رزق از جانب خداوند است.

---

رزق (۱۰)

متن:
گر سپاری دل خود را به خدا
پس چرا واهمه از رزق و بلا؟
رزق پاک است، تو را خوشبختی
با خدا باش و مکن کار خطا

شرح:
این رباعی به توکل و تسلیم کامل در برابر خداوند اشاره دارد. اگر انسان دل خود را به خدا بسپارد و به او توکل کند، از نگرانی و ترس از رزق و بلا رها خواهد شد. رزق پاک از سوی خداوند است و انسان باید در هر کار خود، از خداوند راهنمایی بخواهد و از خطا دوری کند.

---

این رباعیات، مفاهیم دینی و عرفانی در زمینه رزق و روزی را بیان می‌کنند و تأکید دارند بر اهمیت تقوا، توکل، شکرگزاری و قناعت در زندگی.

بخش دوم

قناعت

قناعت یکی از ارزش‌های اخلاقی است که در قرآن کریم به طور ضمنی در بسیاری از آیات به آن اشاره شده است. این مفهوم به رضایت داشتن از روزی حلال و پرهیز از طمع، اسراف و زیاده‌خواهی اشاره دارد. در ادبیات فارسی نیز قناعت جایگاه ویژه‌ای دارد و در قالب رباعی‌ها بیان شده است. در زیر چند رباعی با مضمون قناعت و اشارات قرآنی آورده شده است:

 

 

مجموعه رباعیات قناعت

تفکیک متن و شرح:

این مجموعه رباعی‌ها، موضوع اصلی خود را بر مفاهیم «قناعت»، «رضایت از روزی خداوند»، «توکل»، «دوری از طمع و حرص» و «اعتماد به خدا» قرار داده است. هر رباعی به گونه‌ای این اصول اخلاقی و معنوی را بیان کرده است. در اینجا، شرح هر رباعی به تفکیک آورده می‌شود:

---

قناعت(۱)

متن: گر قناعت پیشه گردد در امور دنیوی
نه ز غم گردی گرفتار، نی ز دهر ناروی
ای خدا، ما را مکن محتاج خلق و ناکسان
گرچه ما غافل ز خویشیم و امور معنوی

شرح: در این رباعی، به اهمیت قناعت در زندگی دنیوی اشاره شده است. کسی که به قناعت روی می‌آورد، از غم و نگرانی‌های دنیا و مشکلات آن رها می‌شود. در این راستا، دعا به خداوند می‌شود که انسان را محتاج به دیگران نکند، حتی اگر از حقیقت معنوی غافل باشد.

---

قناعت(۲)

متن:
دان رزق تو را خدا مقدر کرده است
روزی تو را به حق مقرر کرده است
بر حق خودت قانع و از غیر مخواه
از چشم به غیر، دل مسخر کرده است

شرح:
در این رباعی، به تقدیر الهی در مورد روزی انسان‌ها اشاره شده است. خداوند رزق هر فرد را از پیش مقدر کرده است و انسان باید بر آنچه که خداوند برای او مقدر کرده قانع باشد و از دیگران چیزی نخواهد. زیرا کسانی که چشم به غیر دارند، دل خود را اسیر طمع کرده‌اند.

---

قناعت(۳)

متن:
خورشید و قمر به امر حق می‌چرخند
از پرتوی آن به هر کسی می‌تابند
قانع شو و از طمع برون شو ز غیر
هر لحظه ز عمر، سوی حق می‌جنبد

شرح:
در این رباعی، خورشید و ماه به دستور خداوند در آسمان می‌چرخند و نور خود را به همه موجودات می‌رسانند. شاعر از انسان می‌خواهد که قناعت کند و از طمع به غیر خدا دور شود، زیرا هر لحظه از عمر انسان باید به سمت خداوند و حق حرکت کند.

---

قناعت(۴)

متن:
دست از طمع نفس کشیدن بهتر
بر حکم خدای، خو گرفتن بهتر
رزاق جهانیان، اگر حق باشد
قانع به عطای او رسیدن بهتر

شرح:
این رباعی به ترک طمع و پذیرش دستورات الهی تأکید دارد. نفس انسان باید از طمع پاک شود و بر حکمت و اراده خداوند اعتماد کند. خداوند رزاق جهانیان است، و بهتر است انسان به عطای خدا قانع باشد تا در آرامش زندگی کند.

---

قناعت(۵)

متن:
در ساده‌دلی، گنج نهان است عیان
قانع به عطای حق شود، در هر آن
از نعمت حق همه مقدر گردند
زیباست قناعت به عطای یزدان

شرح:
در این رباعی به ساده‌دلی به عنوان یک گنج پنهان اشاره شده است. کسی که قناعت می‌کند، در حقیقت به عطای خداوند که از پیش مقدر شده است راضی است و این امر در زندگی او زیبایی به همراه دارد. این قناعت از نگاه به رزق دیگران و طمع در مال آنها دور می‌کند.

---

قناعت(۶)

متن:
بر خوان خدا، گشاده درها سویت
روزی همه دهد، تو را در کویت
قانع شو و از هوای دون رخت ببند
کاین لطف خداست، می‌رسد بر رویت

شرح:
در این رباعی، به خوان خداوند اشاره شده است که در آن درهای رحمت و رزق به سوی انسان گشوده است. انسان باید از دلبستگی به دنیای فانی دست بکشد و قانع باشد، زیرا خداوند لطف خود را به او می‌رساند.

---

قناعت(۷)

متن:
هر کس که به حکمت خدا قانع شد،
در سایه لطف حق، همی واقع شد.
در وسعت فضل او جهان پر گردد،
دل عاشق حق ز حرص فارغ شد.

شرح:
این رباعی بر اهمیت پذیرش حکمت خداوند تأکید دارد. کسی که به حکمت خدا قانع می‌شود، در سایه لطف و رحمت خداوند قرار می‌گیرد و از حرص و طمع دنیوی فارغ می‌شود. فضل خداوند به هر کس که قانع است، شامل می‌شود و او از آرامش و رضایت درونی بهره‌مند خواهد شد.

---

قناعت(۸)

متن:
هر کس که قناعت ز خدا را آموخت
از حرص و طمع، ره سعادت اندوخت
بر روزی خود شکر نماید هر دم،
آرامش دل ز یاد یزدان، کی سوخت؟

شرح:
در این رباعی، به اهمیت یاد خدا و شکرگذاری از روزی که خداوند به انسان داده است، اشاره می‌شود. کسی که قناعت و رضایت از رزق خداوند را آموخته است، از طمع و حرص دور می‌شود و در نتیجه، آرامش دل خود را پیدا می‌کند.

---

قناعت(۹)

متن:
قناعت چون چراغِ دلِ دهد نور
کند راه خدا هموار و مقدور
هر آن کس قانع شد از رزق یزدان
بود در سایه ی حق، شاد و مسرور

شرح:
در این رباعی، قناعت به عنوان چراغی که دل را روشن می‌کند معرفی شده است. کسی که قناعت می‌کند، مسیر زندگی‌اش هموار می‌شود و در سایه رحمت و فضل خداوند شاد و مسرور خواهد بود.

---

قناعت(۱۰)

متن:
سبب گردد قناعت، بر شما چند
سکون قلب و دوری از دل و بند
نشان اعتماد است و رضایت
به یزدانی که باشد یار و دلبند

شرح:
این رباعی به تأثیرات قناعت در زندگی اشاره دارد. قناعت باعث آرامش دل و دوری از بندهای طمع و حرص می‌شود. همچنین نشان اعتماد به خداوند و رضایت از رزق اوست. خداوند یار و دلبند کسانی است که به او توکل کرده‌اند.

---

جمع‌بندی:

مجموعه رباعیات قناعت، به زیبایی مفاهیم عمیق اخلاقی و معنوی مانند قناعت، توکل به خدا، شکرگزاری از روزی الهی و دوری از طمع و حرص را به تصویر کشیده است. این رباعیات تأکید دارند که قناعت نه تنها راهی برای آرامش درونی و رضایت از زندگی است، بلکه وسیله‌ای برای رسیدن به قرب خداوند و بهره‌مندی از نعمت‌های اوست.

بخش سوم

غیرت

 

 

تفکیک و شرح رباعیات مجموعه "غیرت"

---

این مجموعه رباعیات که تحت عنوان "غیرت" تنظیم شده است، پیام‌هایی عمیق و معنوی در ارتباط با مفهوم غیرت، ایمان، شرف، و نقش قرآن در هدایت انسان‌ها به‌ویژه در مسیر حفظ ارزش‌های اخلاقی و دینی دارد. در ادامه، به تفکیک و شرح هر رباعی پرداخته می‌شود.

---

غیرت (۱)

متن:
از آن روز نفس و هوس اصل شد
که ایمان و باور زما فصل شد
غرور و تعصب به بیگانگان
شعار مقدس بر این نسل شد

شرح:
این رباعی به ریشه‌­یابی تحولات اجتماعی و معنوی اشاره دارد. شاعر در اینجا از زمانی سخن می‌گوید که هوس و نفس‌پرستی بر زندگی انسان‌ها غلبه کرد و در نتیجه ایمان و باورهای دینی و انسانی به‌نوعی به حاشیه رانده شدند. در این شرایط، غرور و تعصب نسبت به بیگانگان و فرهنگ‌های دیگر به عنوان یک شعار عمومی مطرح شد. این بیت نقدی بر افول ارزش‌ها و سقوط اخلاقی جامعه دارد.

---

غیرت (۲)

متن:
غیرت ز دل مؤمنِ حق جو خیزد
چون شعله‌ی عشق، در درون انگیزد
هر کس که ز پاکی و شرف پاس کند
یزدان به دلش چراغ خود آویزد

شرح:
این رباعی بر اهمیت غیرت در دل مؤمن تأکید دارد. غیرت در اینجا به‌عنوان نیرویی از درون قلب مؤمن بیدار می‌شود و مشابه شعله‌ی عشق، در جان او روشنایی می‌آفریند. این غیرت باعث می‌شود که فرد از شرف و پاکی پاسداری کند و در نتیجه، خداوند به دل او نور هدایت می‌بخشد.

---

غیرت (۳)

متن:
غیرت سپر دین و حیا می باشد
آیینه‌ی عزت و صفا می باشد
هر کس که بدین گوهر حق دل بندد
در سایه‌ی عشق جان فزا می باشد

شرح:
در این رباعی، غیرت به‌عنوان سپری در برابر حملات دین‌ستیزانه و نیز محافظ حیا معرفی می‌شود. غیرت، همچون آیینه‌ای است که عزت و صفای انسانی را بازتاب می‌کند. هر کس که به این گوهر ارزشمند دل بدهد، در سایه‌ی عشق به خداوند جان و حیات می‌یابد.

---

غیرت (۴)

متن:
غیرت سپری برای ایمان باشد
بر راه حیا حصار جانان باشد
قرآن ز حریم حق سخن می‌گوید
این گوهر ناب، عزت انسان باشد

شرح:
در این رباعی، غیرت به‌عنوان یک سپر محافظ برای ایمان و حیا معرفی شده است. این غیرت به‌عنوان یک حصار در برابر تهدیدات، از جان و روح انسان در برابر فساد محافظت می‌کند. قرآن نیز این گوهر ناب را می‌ستاید و آن را به‌عنوان عامل عزت انسان معرفی می‌کند.

---

غیرت (۵)

متن:
غیرت به دلِ مرد وفا می‌بخشد
بر راه شرف، به او صفا می‌بخشد
یزدان به دل غیور، عزت داده
از فیض خودش، شور و جلا می‌بخشد

شرح:
این رباعی تأکید دارد که غیرت به دل مردان وفادار صفا می‌بخشد و او را در مسیر شرف و عزت رهنمون می‌کند. یزدان به دل‌هایی که پر از غیرت هستند، عزت و فضیلت می‌دهد و به آنان از فیض الهی، شور و جلا می‌بخشد. این بیت به تأثیرات مثبت غیرت در روح انسان‌ها اشاره دارد.

---

غیرت (۶)

متن:
غیرت حرمی است بهر ایمان
آغشته به عطر ناب قرآن
یزدان ز چنین دلی شود شاد
بخشد به دلش رضای یزدان

شرح:
غیرت در این رباعی همچون حرمی مقدس معرفی شده که در آن ایمان به‌خوبی رشد می‌کند. این غیرت آغشته به عطر قرآن است که روح انسان را از ناخالصی‌ها پاک می‌کند. خداوند از دل‌هایی که این‌چنین غیور و پاک هستند شاد می‌شود و به آنان رضای خود را می‌بخشد.

---

غیرت (۷)

متن:
غیرت به حریم حق حراست بخشد
بر اهل حیا ، همی طهارت بخشد
قرآن به دلش فروغ تقوا ریزد
یزدان به چنین دلی شهادت بخشد

شرح:
این رباعی تأکید دارد که غیرت از حریم حق محافظت می‌کند و به کسانی که در حیا هستند، طهارت می‌بخشد. قرآن نیز به چنین دل‌هایی نور تقوا می‌دهد و خداوند به این دل‌ها شهادت و برکت می‌بخشد. این رباعی بر پیوند عمیق غیرت، تقوا و قرب الهی اشاره دارد.

---

غیرت (۸)

متن:
ای غیرت تو، چراغِ شب‌های حیا
سرمایه‌ی دین و شرفِ هر دل ما
قرآن به دل پاک تو مأوا گیرد
با همت توست شور و انوار خدا

شرح:
در این رباعی، غیرت به‌عنوان چراغ شب‌های حیا و هدایتگر انسان‌ها معرفی می‌شود. این غیرت سرمایه‌ای برای دین و شرف انسان است. قرآن به دل‌های پاک و غیور مأوی می‌یابد و با همت این دل‌ها، انوار الهی به‌وجود می‌آید.

---

غیرت (۹)

متن:
بر پاس شرف، خدا سپر می گردد
با اذن خدا او قدر می گردد
هرجا که حرام در زمین فتنه کند
ایمان و حیا در خطر می گردد

شرح:
این رباعی بیان می‌کند که غیرت در حفاظت از شرف انسان نقش اساسی ایفا می‌کند و با اذن خداوند، از حریم ایمان و حیا دفاع می‌کند. در جایی که فتنه‌ها و فسادها به‌وجود می‌آید، ایمان و حیا به خطر می‌افتد. این رباعی هشدار می‌دهد که در برابر فساد، باید از غیرت و ایمان محافظت کرد.

---

غیرت (۱۰)

متن:
غیرت به دل اهل یقین ریشه کند
بر دامن پاکی و شرف پیشه کند
قرآن به حریم پاک آن دل گوید
این گوهر ناب، عزت اندیشه کند

شرح:
این رباعی به نقش غیرت در دل اهل یقین و مؤمنان اشاره دارد. غیرت در دل مؤمنان ریشه می‌زند و آن‌ها را در مسیر پاکی و شرف قرار می‌دهد. قرآن این دل‌های پاک را می‌ستاید و به آن‌ها عزت می‌بخشد. این رباعی بر اهمیت و تأثیر غیرت در رشد و ترقی انسان‌ها تأکید دارد.

---

جمع‌بندی:

مجموعه رباعیات "غیرت" ، به‌خوبی نشان‌دهنده‌ پیوند میان غیرت، ایمان، شرف و قرآن است. این اشعار با زبانی شاعرانه و معنوی، به تأثیر غیرت در روح انسان‌ها پرداخته و آن را به‌عنوان یک عامل ضروری در حفاظت از ارزش‌های انسانی و دینی معرفی می‌کند.

در کل، این مجموعه با توصیف‌های شاعرانه و مفهومی عمیق، بر اهمیت غیرت به‌عنوان یک ویژگی ضروری در زندگی مؤمنان و جامعه اسلامی تأکید دارد.

بخش چهام

وسواس

 

مجموعه رباعیات وسواس

در این مجموعه، موضوع «وسواس» از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. هر رباعی به نوعی به چالش‌های روانی انسان در مواجهه با وسوسه‌ها و تأثیر ذکر خداوند بر آرامش درونی اشاره دارد. در ادامه به تفکیک متن و شرح مختصر هر رباعی پرداخته می‌شود.

---

وسواس (۱):

وسواس، بلای عقل و ایمان باشد
تیری به دل از کمین شیطان باشد
گر ذکر خدا چو نور گردد در جان
شیطان ز تو ناامید و حیران باشد

شرح:
این رباعی از آغاز به‌طور روشن وسواس را به عنوان دشمن عقل و ایمان معرفی می‌کند. وسواس در اینجا به‌عنوان تیری از کمین شیطان توصیف شده است. اما ذکر خداوند به‌عنوان نوری در دل، موجب از بین رفتن وسوسه‌ها و ناامیدی شیطان می‌شود.

---

وسواس (۲):

وسواس خیالی است بر روح و روان
آن نیست حقیقت که برد جان و توان
تاریک کند وسوسه هر نور خدایی
دل را برهان ز مکر و تردید و گمان.

شرح:
در این رباعی، وسواس به‌عنوان یک خیال و تفکر بی‌پایه معرفی می‌شود که می‌تواند روح و روان انسان را تحت تأثیر قرار دهد. وسواس، حقیقتی ندارد و تنها به تاریکی دل می‌افزاید. ذکر خداوند راهی برای رهایی از این مکر و گمان است.

---

وسواس (۳):

وسواس، ز دشمنی نهان می‌آید
بر قلب بشر به هر گمان می‌آید
چون ذکر خدا شود به جانش جاری
از وسوسه‌ها به دل امان می‌آید

شرح:
وسواس در این رباعی به‌عنوان دشمنی پنهان از درون انسان توصیف شده است که در دل او با هر گمان و اندیشه منفی ظاهر می‌شود. اما هنگامی که ذکر خدا در دل جریان یابد، وسوسه‌ها از دل انسان دور می‌شوند و آرامش درونی به او باز می‌گردد.

---

وسواس (۴):

وسواس رهی به سوی شیطان باشد
با دوری خویش غرق هجران باشد
گر یاد خدا به سینه گردد جاری
هر وسوسه‌ای به دم گریزان باشد

شرح:
در این رباعی، وسواس به‌عنوان راهی به سوی شیطان معرفی شده است که انسان را در غم و هجران غرق می‌کند. با یاد خدا، وسوسه‌ها فرار می‌کنند و دل از نگرانی‌ها رهایی می‌یابد.

---

وسواس (۵):

وسواس چو سایه در دل انسان است
در خانه ی دل، سیاهی شیطان است
گر  دل به نماز و ذکر یزدان روشن
هر وسوسه ی به دور و دل خندان است

شرح:
وسواس به‌عنوان سایه‌ای در دل انسان حضور دارد. این سایه، همان سیاهی ناشی از شیطان است که دل را در تاریکی فرو می‌برد. اما هنگامی که دل با نماز و ذکر خدا روشن شود، وسوسه‌ها به دور می‌روند و دل شاداب و خندان می‌شود.

---

وسواس (۶):

وسوسه در دل ما بیدار است
چون شراری که درون خار است
چاره‌اش یاد خدا، نوری ناب
روشنی‌بخش دل و پندار است

شرح:
وسوسه‌ها در دل انسان همیشه آماده بیدار شدن هستند. این وسوسه‌ها مانند شراری درون خار هستند که آتش به دل می‌زنند. یاد خداوند، نوری است که این آتش را خاموش کرده و دل و پندار انسان را روشن می‌کند.

---

وسواس (۷):

هر وسوسه از گناه جاری گردد
دل از غم آن، اسیر خاری گردد
اما چو به سوی حق کند او توبه‌
نورش به دل از خدا بهاری گردد

شرح:
وسوسه‌ها از گناهان ناشی می‌شوند و دل را از غم و اندوه پر می‌کنند. اما زمانی که انسان به سوی خدا بازگردد و توبه کند، نور الهی دلش را مانند بهار تازه می‌کند و آرامش درونی را باز می‌یابد.

---

وسواس (۸):

دل گر به خدای خود توکل دارد
از هرچه شر و بدی، تحمل دارد
شیطان ز درون تو گریزد آسان
هر جا که خدا سرا و منزل دارد

شرح:
در این رباعی، توکل به خداوند به‌عنوان راهی برای مقابله با هر گونه شر و بدی معرفی شده است. زمانی که انسان به خدا توکل می‌کند، شیطان نمی‌تواند در دل او نفوذ کند. جایی که خدا حضور دارد، شیطان نمی‌تواند به آنجا راه یابد.

---

وسواس (۹):

دل گر به خدای خویش پیوند کند
هر وسوسه‌ای ز سینه در بند کند
شیطان به هراس از آن درون بگریزد
جایی که خدا دل تو خرسند کند

شرح:
اگر دل به خداوند پیوند بخورد، وسوسه‌ها از دل دور می‌شوند و شیطان نمی‌تواند به آن دست یابد. جایی که خداوند در دل انسان حضور داشته باشد، انسان از درون شاد و خرسند خواهد بود.

---

وسواس (۱۰):

هرجا که خدا به دل، پناهی باشد
ذکرش چو چراغ در سیاهی باشد
وسواس گریزد از دلِ نورپذیر
آن دل که به نور حق گواهی باشد

شرح:
در این رباعی، خداوند به‌عنوان پناهگاهی برای دل معرفی شده است که در آن ذکر خدا مانند چراغی در تاریکی می‌درخشد. وسوسه‌ها از دلی که نور خدا را می‌پذیرد فرار می‌کنند و دل که به نور حق گواهی می‌دهد، از وسوسه‌ها محفوظ خواهد بود.

---

نتیجه‌گیری:

مجموعه رباعیات «وسواس» به‌طور کلی بر اهمیت ذکر خداوند و توکل به او در مقابله با وسوسه‌ها و چالش‌های درونی تأکید دارد. در هر رباعی، وسواس به‌عنوان یک دشمن درونی یا اثرات منفی شیطان معرفی شده است که با یاد خداوند از بین می‌رود و دل انسان به آرامش می‌رسد. این مجموعه می‌تواند الهام‌بخش کسانی باشد که در مواجهه با دغدغه‌ها و وسوسه‌های زندگی به دنبال راهی برای یافتن آرامش درونی هستند.

بخش پنجم

بخشش

 

شرح تفصیلی رباعیات بخشش

---

بخشش (۱)

متن رباعی:
بخشش ز خصال نیک انسان باشد
هر کس که گذشت، اهل احسان باشد
بخشنده عزیز است به پیش یزدان
چون چشمه زلال در بیابان باشد

شرح: این رباعی به یکی از ویژگی‌های برتر اخلاق انسانی یعنی بخشش اشاره دارد. شاعر با تشبیه بخشش به چشمه‌ای زلال در بیابان، اهمیت و نادر بودن آن را نشان می‌دهد. انسان بخشنده نزد خداوند دارای مقامی والا است، زیرا گذشت و احسان به دیگران نشانه‌ای از بزرگواری و پیروی از اخلاق الهی است.

 

---

بخشش (۲)

متن رباعی:
بخشنده شوی، رها ز هر اندوهی
در نامه‌ی نور، همدل و نستوهی
هر کس که گذشت حق ز او می‌گذرد
در مکتب دین، خدا دهد انبوهی

شرح: شاعر با زبان دینی به پیامدهای مثبت بخشش اشاره می‌کند. گذشت باعث آرامش روحی و زدودن اندوه می‌شود. همچنین بخشنده در نزد خداوند جایگاهی رفیع پیدا می‌کند و در زندگی دنیوی و اخروی از برکات الهی بهره‌مند می‌شود. ارتباط میان گذشت از خطای دیگران و بخشش الهی یکی از مضامین عمیق این رباعی است.

 

---

بخشش (۳)

متن رباعی:
بخشنده شوی، رها ز هر غم گردی
دل صاف ز کینه، همچو شبنم گردی
هر کس که گذشت، حق ز او خشنود است
در سایه‌ی لطف حق، منعم گردی

شرح: این رباعی به تأثیرات بخشش در پاکی دل و روان می‌پردازد. کسی که می‌بخشد، دلش مانند شبنم پاک و زلال می‌شود. شاعر همچنین به رضایت خداوند از انسان بخشنده اشاره می‌کند و این که لطف الهی او را در پناه خود قرار می‌دهد.

 

---

بخشش (۴)

متن رباعی:
دل صاف نما، ز کینه پرهیز نما
در راه خدا، زلال و تجهیز نما
از کار خطا به دور و شو بنده‌ی حق
بیهوده مکن خلاف و تجویز نما

شرح: شاعر در این رباعی به لزوم ترک کینه و تمسک به راه خداوند توصیه می‌کند. پرهیز از خطا و تلاش برای رسیدن به بندگی حقیقی خداوند از مفاهیم محوری این رباعی است. همچنین، زلال و پاک بودن دل برای جلب رضایت الهی ضروری دانسته شده است.

 

---

بخشش (۵)

متن رباعی:
دانی که خدا ز عفو خشنود شود
دل از غم و کینه‌ها مسعود شود
در عفو و گذشت نور ایمان پیداست
هر کس که ببخشد، ره مقصود شود

شرح: شاعر بر خشنودی خداوند از بخشش تأکید دارد و بیان می‌کند که گذشت از دیگران باعث پاکی دل از غم و کینه می‌شود. نور ایمان در عفو و گذشت آشکار است و کسی که می‌بخشد، راه رسیدن به کمال و مقصود الهی را طی می‌کند.

 

---

بخشش (۶)

متن رباعی:
پیغام نبی کمال و احسان باشد
عفو و کرم از نشان انسان باشد
هر کس که دلش تهی شود از کینه
از نور خدا دلش گلستان گردد

شرح: این رباعی از تعالیم پیامبر اسلام درباره عفو و احسان الهام گرفته است. انسان با بخشش و دوری از کینه، دل خود را به نور الهی منور می‌کند و به کمال اخلاقی می‌رسد. پیوند میان پاکی دل و نورانیت الهی، محور اصلی این رباعی است.

 

---

بخشش (۷)

متن رباعی:
عفو است چراغی که به دل نور دهد
آرامش و شوقی به دلِ شور دهد
قرآن به گذشت دعوتی روشن کرد
شادی دل و روان مسرور دهد

شرح: شاعر بخشش را به چراغی تشبیه می‌کند که نور و آرامش را در دل می‌تاباند. قرآن نیز به صراحت انسان را به گذشت دعوت کرده است و تأثیر آن را در ایجاد شادی و آرامش دل و روان انسان بیان می‌کند.

 

---

بخشش (۸)

متن رباعی:
هر کس که گذشت پیشه سازد در راه
رست از غم و بندگی دنیا و گناه
عفو است کلید در رحمت یزدان
هر گز نشود قلب تو تاریک و سیاه

شرح: این رباعی به نقش گذشت در آزاد شدن از غم‌ها و گناهان اشاره دارد. عفو به‌عنوان کلید دروازه‌ی رحمت الهی معرفی شده است که دل انسان را از تاریکی و سیاهی پاک می‌کند و به روشنی معنوی می‌رساند.

 

---

بخشش (۹)

متن رباعی:
بخشش صفت پاک خدا می‌گردد
از چشمهٔ لطف، دل صفا می‌گردد
بخشنده چو خورشید بتابد بر دل
عفو، مرهمی از نور خدا می‌گرد

شرح: در این رباعی بخشش به صفتی الهی و نورانی تشبیه شده است. دل انسان بخشنده از لطف الهی سرشار می‌شود و همانند خورشید بر دیگران نور می‌تاباند. عفو مانند مرهمی است که دردهای روحی را التیام می‌بخشد و انسان را به خداوند نزدیک‌تر می‌کند.

 

---

بخشش (۱۰)

متن رباعی:
بخشنده همان بندهٔ محبوب خداست
دل دور ز کینه‌ها و هر جور و خطاست
هر کس که ز عفو دیگران بهره برد
آیینهٔ دل، جلوه‌گر عشق و صفاست

شرح: در این رباعی، بخشنده به بنده‌ی محبوب خدا تشبیه شده است. دل بخشنده از هر نوع کینه و خطا پاک می‌شود و مانند آینه‌ای، صفا و عشق الهی را بازتاب می‌دهد. شاعر در این رباعی، کمال اخلاقی را در عفو و گذشت می‌بیند.

 

---

این شرح تفصیلی به کمک تبیین مضامین و پیام‌های هر رباعی، ابعاد عمیق‌تر این اثر را روشن می‌کند.

بخش ششم

احسان

 

مجموعه رباعیات «احسان» از دکتر علی رجالی، با مضامین مختلف اخلاقی، عرفانی و اجتماعی نوشته شده است. هر رباعی، با زبان ساده و دلنشین، مفاهیم عمیق انسانی و روحانی را به تصویر می‌کشد. در این مجموعه، نویسنده از واژه‌ها و اصطلاحات دینی، فلسفی و عرفانی برای بیان نکات آموزشی و الهی استفاده کرده است. در ادامه، تفکیک هر رباعی به همراه شرح مختصری ارائه می‌شود:

احسان (۱)

احسان رهِ اهل دل و یزدان باشد
سرچشمه‌ی لطف حیّ سبحان باشد
عشق است کلید درِ احسان به جهان
آیینه‌ی سرّ جان و ایمان باشد

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان یک ارزش الهی معرفی می‌شود که ریشه در دل‌های اهل معرفت و خداوند دارد. نویسنده بیان می‌کند که احسان سرچشمه‌ای از لطف الهی است که در قلب انسان‌ها تجلی می‌یابد. عشق به عنوان کلید ورود به دنیای احسان و نیکی، باعث روشن شدن دل‌ها و جان‌ها می‌شود.

احسان (۲)

احسان رهِ عاشقان به سوی یار است
آن نور که در دلِ همه بیدار است
هر کس که رهِ مهر به مردم دارد
او منتظر روی خدا، دیدار است

شرح:
این رباعی به احسان به عنوان راهی برای عاشقان و دلدادگان خدا اشاره دارد. احسان و محبت به دیگران، همچون نوری در دل انسان‌هاست که بیداری معنوی و روحانی به همراه دارد. نویسنده تأکید می‌کند که کسانی که با محبت و مهر به دیگران خدمت می‌کنند، در انتظار دیدار خداوند خواهند بود.

احسان (۳)

احسان، سخنِ راز دلِ عاشق‌هاست
آیینه‌ی مهرِ دوست در جان پیداست
هر کس که به نیکی رهِ معنا دارد
دل در حرمی ز نورِ یزدان برجاست

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان سخنی از دل عاشقان بیان می‌شود که نشان‌دهنده‌ی ارتباط انسان با خداوند است. نویسنده از مفهوم «آیینه» برای نشان دادن انعکاس مهر و محبت الهی در دل‌های انسان‌ها استفاده می‌کند. آن‌هایی که به سوی نیکی و معنا حرکت می‌کنند، در قلب خود نور الهی را تجربه می‌کنند.

احسان (۴)

احسان رهِ پرواز به دلبر باشد
آن نور که از دلت فراتر باشد
هر کس که کند محبت و مهر به خلق
در عالم جان، همیشه برتر باشد

شرح:
این رباعی به احسان به عنوان راهی برای نزدیکی به خداوند (دلبر) اشاره دارد. احسان به دیگران و محبت به خلق خدا، موجب بالندگی روح و رشد معنوی فرد می‌شود. نویسنده تأکید می‌کند که این راه باعث تعالی روح و مقام انسان در دنیا و آخرت می‌شود.

احسان (۵)

احسان به پدر، مقام والا دارد
دل را به سوی بهشت بالا دارد
قرآن به نکوکاری ما امر نمود
این مایه‌ی قرب نزد مولا دارد

شرح:
در این رباعی، نویسنده به اهمیت احسان به پدر اشاره می‌کند و آن را نشانه‌ای از بزرگی و مقام والا می‌داند. احسان به پدر، به انسان کمک می‌کند تا بهشت را بدست آورد و نزد خداوند مقام قرب پیدا کند. همچنین، قرآن نیز به انجام نیکی و احسان توصیه کرده است.

احسان (۶)

احسان رهِ قرب حق تعالی باشد
نیکی به یتیم، شأن والا باشد
قرآن به نکوکاری ما گفت چنین
این ره، سببِ رضای عقبی باشد

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان راهی برای نزدیکی به خداوند (قرب حق تعالی) مطرح می‌شود. نیکی به یتیم و دیگر نیازمندان، به انسان عزت و شأن می‌بخشد و از نظر قرآن نیز این مسیر باعث رضایت خداوند و کسب پاداش در آخرت است.

احسان (۷)

احسان ز تجلّی صفات است
نیکی به خلایق و حیات است
حق جلوه کند به مهر و خوبی
پاداش تو قرب و هم نجات است

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان تجلی صفات الهی معرفی می‌شود. نیکی به خلق و خدمت به دیگران، راهی برای تجلی مهر و خوبی خداوند است. در نتیجه، کسی که احسان می‌کند، از قرب الهی و نجات بهره‌مند خواهد شد.

احسان (۸)

احسان رهِ عدل و مهر یزدان باشد
زیبایی آن، ز لطف سبحان باشد
آن‌کس که رهِ صفا به احسان یابد
در سایه‌ی لطف حق جانان باشد

شرح:
این رباعی به احسان به عنوان راهی از عدل و مهر خداوند اشاره دارد. احسان، در واقع زیبا و مملو از لطف الهی است و هر کسی که از این مسیر گام بردارد، در سایه لطف خداوند قرار می‌گیرد.

احسان (۹)

احسان رهِ وصل با خدا می‌سازد
دل را ز غبارِ خود رها می‌سازد
هر کس که به خلق پیشه بنماید عشق
از لطفِ خدا، جهانِ ما می‌سازد

شرح:
این رباعی به احسان به عنوان وسیله‌ای برای وصل به خداوند اشاره دارد. احسان باعث می‌شود که دل از آلودگی‌ها پاک شود و انسان بتواند از طریق خدمت به خلق، به عشق الهی دست یابد. نویسنده بیان می‌کند که این مسیر از لطف خداوند، باعث ساختن دنیایی بهتر و معنوی‌تر می‌شود.

احسان (۱۰)

احسان رهِ عشق است به درگاه خدا
این راه ز حق است پر از نور و صفا
هر کس که به صدق خدمتی کرد به خلق
او در حرمِ حق بود و نور و عطا

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان راهی از عشق به درگاه خداوند معرفی می‌شود. این راه سرشار از نور و صفا است و هر کسی که با صداقت به خلق خدمت کند، در درگاه خداوند قرار می‌گیرد و از نور و عطای الهی بهره‌مند خواهد شد.

---

نتیجه‌گیری:

مجموعه رباعیات «احسان» به بیان ویژگی‌های مختلف احسان و نیکی در زندگی انسان می‌پردازد. این اشعار در تلاش‌اند تا مفاهیم انسانی، اخلاقی و دینی را به شکلی عمیق و زیبا به خواننده منتقل کنند. در تمام این رباعیات، احسان به عنوان مسیری معنوی و الهی شناخته می‌شود که فرد را به سوی نزدیکی با خداوند، محبت به خلق و کسب رضایت الهی هدایت می‌کند.

 

 

 

 

 

 

 

تحلیلی بر رباعیات پروفسور علی رجالی(مکارم اخلاق) قسمت (۲)

باسمه تعالی

مکارم اخلاق

تحلیلی بر رباعیات پروفسور علی رجالی

قسمت دوم

ادامه فهرست مطالب

امام رضا(ع)

امام محمد تقی(ع)

امام علی نقی(ع)

امام حسن عسکری(ع)

امام مهدی(ع)

حضرت فاطمه(س)

حضرت محمد( ص)

فصل دهم

اصول دین

۱.توحید

۲.نبوت

۳.معاد

۴.عدل

۵.امامت

فصل یازدهم

فروع دین

۱.نماز

۲.روزه

۳.خمس

۴.زکات

۵.حج

۶.جهاد

۷.امر به معروف

۸.نهی از منکر

۹.تولی

۱۰.تبری

بخش هشتم

این مجموعه از رباعیات به امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) اختصاص دارد . در هر رباعی ویژگی‌ها و صفات برجسته امام رضا (ع) به تصویر کشیده شده است. این رباعیات نه تنها ویژگی‌های معنوی امام را به تصویر می‌کشند بلکه مرقد مطهر ایشان را به عنوان محل پناه برای مسلمانان و سایر انسان‌ها معرفی می‌کنند. در اینجا به تفکیک متن و شرح آن پرداخته می‌شود.

 

امام رضا(۱)

متن: زاده ی موسی ابن جعفر نور چشم حیدر است
او بود شمس الشموس و نور حق را مظهر است
ملجا درماندگان است و پناه بی کسان
چنگ زن بر مرقدش ، زیرا شفیع محشر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (علیه‌السلام) به عنوان فرزند موسی بن جعفر (علیه‌السلام) معرفی می‌شود. ایشان نه تنها در نسل امامان معصوم قرار دارند بلکه نور حقیقت و تجلی‌گاه نور الهی نیز هستند. امام رضا (ع) به عنوان پناهی برای درماندگان و شفیعی در روز قیامت شناخته می‌شود. مرقد ایشان محل استجابت دعا و شفاعت برای مؤمنان است.

 

امام رضا(۲)

متن: هشتمین ماه ولایت ، قدسیان را سرور است
بارگاه حضرتش ، آرام بخش  مضطر است
مامن دلدادگان است و پناه مردمان
این سرای دل ربا ، همچون بهشت انور است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان هشتمین امام از اهل بیت معرفی شده و جایگاه ایشان در میان قدسیان و فرشتگان جایگاهی برجسته است. بارگاه امام رضا (ع) به عنوان محل آرامش و پناه برای مؤمنان و کسانی که در زندگی دچار مشکل شده‌اند، ذکر می‌شود. این مکان به بهشتی از نور و رحمت تشبیه شده است.

 

امام رضا(۳)

متن: بارگاه هشتمین اختر ، سرای دیگر است
هر کجای صحن و ایوانش سراسر زیور است
مرکز امن و امان است این سرای دلپذیر
گنبد و گلدسته اش پوشیده از سیم و زر است

شرح: در این رباعی، بارگاه امام رضا (ع) به عنوان مکانی زیبا و معنوی معرفی می‌شود. اشاره به زینت‌های صحن و ایوان و گنبد و گلدسته‌ این بارگاه نشان‌دهنده شکوه و جلال آن مکان است. این مکان نه تنها برای زیارت‌گران بلکه به عنوان پناهگاه معنوی برای انسان‌ها شناخته می‌شود.

 

امام رضا(۴)

متن: ضامن آهو رضا باشد ، شفیع محشر است
در دو عالم منجی است و زاده ی پیغمبر است
سجده گاه شیعیان از خاک مدفون ولاست
تربت پاکش معطر ،  همچو مشک و عنبر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان ضامن آهو و شفیع انسان‌ها در روز قیامت معرفی می‌شود. همچنین تربت ایشان معطر و پاک است و به عنوان یک جایگاه مقدس برای نماز و عبادت مؤمنان شناخته می‌شود. مرقد امام رضا (ع) به عنوان یک مکان مقدس برای شیعیان و دیگر مسلمانان مطرح است.

 

امام رضا(۵)

متن: هشتمین شمس رسالت ، همچو در و گوهر است
مرقد پاک و ظریحش ، دیدگان را افسر است
باعث ایجاد هستی ، حضرت سلطان طوس
جمله معصومین ، امام و مقتدای برتر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان "هشتمین شمس رسالت" معرفی شده که همچون در و گوهر برای مسلمانان با ارزش و با اهمیت است. مرقد مطهر ایشان نه تنها مکانی برای زیارت بلکه جایگاهی برای شرف و افتخار برای مؤمنان است. امام رضا (ع) به عنوان امام معصوم و سلطان طوس شناخته می‌شود.

 

امام رضا(۶)

متن: شوق دیدار و وصالت بر زبان و در سر است
مرغ جانم می کند فریاد ، بی بال و پر است
هر دل بشکسته می گردد روانه سوی طوس
چون امید و شافع هر بینوایی اکبر است

شرح: در این رباعی، شوق زیارت امام رضا (ع) و دیدار با ایشان در دل مؤمنان و زائران به شدت احساس می‌شود. هر کسی که دل شکسته و نیازمند است، به سوی طوس (مکان مرقد امام رضا) می‌رود، زیرا امام رضا (ع) شافع و پناهنده انسان‌ها در دنیا و آخرت است.

 

امام رضا(۷)

متن: بارگاهت همچو رضوان بی نظیر و طاهر است
قطره های اشک زوارت ، بسان گوهر است
هست سقاخانه ات سر چشمه ی حوض برین
آب آن آب حیات است و ز حوض کوثر است

شرح: این رباعی به بارگاه امام رضا (ع) که همچون بهشتی پاک و طاهر است اشاره می‌کند. اشک‌های زوار ایشان به عنوان گوهری با ارزش و گرامی یاد می‌شود. سقاخانه امام رضا (ع) به عنوان منبع آب حیات و از حوض کوثر است که روح مؤمنان را سیراب می‌کند.

 

امام رضا(۸)

متن: بارگاه زاده ی زهرا ، جلال کشور است
این سرای حجت حق و شفیع و داور است
به چه زیبا منظری دارد سرای دلگشا
من نمی دانم بهشت است یا سرای دیگر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان "زاده‌ی زهرا" (سلام‌الله‌علیها) و درگاه ایشان به عنوان مکانی با جلال و شکوه معرفی می‌شود. بارگاه ایشان به گونه‌ای است که شکوه و عظمت آن به حدی است که گوینده به اشتباه نمی‌تواند آن را از بهشت تمییز دهد.

 

امام رضا(۹)

متن: چون رضا علمش ز حق است و حکیمی قادر است
در مصاف اهل دانش ، در بلاغت  برتر است
عالمان دین عیسی می شوند تسلیم حق
گنج  اسرار خدا و مقتدا و رهبر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان یک دانشمند و حکیم برجسته معرفی می‌شود. علم ایشان از حقیقت الهی است و در میان اهل علم و دانش، ایشان در بلاغت و سخنوری برتر از همه هستند. امام رضا (ع) گنجینه‌ای از اسرار الهی است و راهنما و پیشوای واقعی مسلمانان است.

 

این رباعیات تصویری زیبا از مقام معنوی امام رضا (ع) و مرقد ایشان به نمایش می‌گذارند. بارگاه امام رضا (ع) نه تنها مکانی برای زیارت بلکه پناهگاهی برای روح‌های پریشان و دلدادگان به اهل بیت (ع) است.

بخش دهم

امام محمد تقی(ع)
مجموعه رباعیات امام جواد(ع)
 

امام محمد تقی(۱)

می کنم تبیین نکاتی را برای بندگان
در خصوص حرز و انواعش ز شر ناکسان
گفت پیغمبر که باشد چشم زخم و هم نظر
از خدا خواهید دفع هر بلا و هر فغان

شرح:
در این بند، شاعر به تبیین مفهوم حرز می‌پردازد. حضرت پیامبر (ص) به عنوان معصومین به مردم توصیه کرده‌اند که از چشم زخم و نظر بد که از شرورترین بلاها هستند، طلب دفع بلا کنند. حرز در اینجا به معنای وسیله‌ای برای محافظت و جلوگیری از بلاها و مشکلات است.

امام محمد تقی(۲)

آیه الکرسی کند حفظت ، اگر خوانی تو آن
باعث دوری ز شر است و بلایا هر زمان
بهترین حرز نوشتاری بود حرز جواد
مانع چشم و نظر باشد ز زخم بد زبان

شرح:
در این بخش، شاعر به اهمیت آیه الکرسی به عنوان یکی از مهم‌ترین و قوی‌ترین حرزها اشاره می‌کند. خواندن این آیه موجب حفظ از شرور و بلایا می‌شود. همچنین، حرز جواد (ع) که از دعاهای مخصوص امام جواد (ع) است، به عنوان بهترین حرز برای دفع چشم زخم و نظر بد شناخته شده است.

امام محمد تقی(۳)

اصطلاحا بر دعا اطلاق گردد همچنان
گه نوشتاری بود از ذکر و گفتار کسان
حرز سنگی چون نگین باشد همانند عقیق
حرز باشد در لغت همچون حصاری در نهان

شرح:
در این بند، به توضیح اصطلاح حرز پرداخته شده است. حرز می‌تواند به دو شکل باشد: نوشتاری (دعاها و اذکار) یا جسمی مانند سنگ‌های قیمتی (مثل عقیق) که به عنوان نگین در زیورآلات استفاده می‌شود. در زبان‌شناسی، حرز به معنای حصار و محافظت است و به همین دلیل، به این نوع دعاها و اذکار نیز حرز گفته می‌شود.

امام محمد تقی(۴)

لازم است خوانی نمازی با خلوص و در نهان
ذکر مخصوصی که آید از امام شیعیان
می نویسند حرز را بر آهوان ، بر روی پوست
در درون محفظه باشد، همی گردد امان

شرح:
شاعر در این بخش به تأکید بر اهمیت نماز و ذکر خاص امام شیعیان برای محافظت از فرد در برابر شرور اشاره می‌کند. همچنین، ذکر شده است که برخی از شیعیان حرزها را بر پوست حیوانات (مانند آهوان) می‌نویسند و آن را در محفظه‌ای می‌گذارند تا از آسیب‌ها در امان بمانند.

امام محمد تقی(۵)

دور گرداند بلا را، در زمین و آسمان
آبرویت حفظ گردد در مصاف خود سران
گر تو بینی اتفاقاتی به ظاهر نادرست
در نهایت آن بود نافغ ، نمی گردد زیان

شرح:
این بند بیان می‌کند که حرزها می‌توانند فرد را در برابر بلاها، چه در زمین و چه در آسمان، محافظت کنند. در مواقعی که مشکلات و سختی‌هایی پیش می‌آید که به نظر نادرست می‌آیند، در نهایت این اتفاقات به خیر و صلاح تبدیل خواهند شد و هیچ ضرری به فرد نخواهد زد.

امام محمد تقی(۶)

تا توانی معرفت افزون نما در هر زمان
می دهد آرامش جان و بود دری گران
حرز ها باشد موثر، آن حفاظت می کند
لیک دان بالاترینش ، چون خدای بی کران

شرح:
شاعر تأکید می‌کند که علاوه بر حرزهای نوشتاری و جسمی، افزایش معرفت دینی و آگاهی از آموزه‌های مذهبی، بهترین محافظت برای فرد است. در نهایت، خداوند بزرگترین حافظ است که به هیچ چیزی محدود نیست و هیچ چیزی از او پنهان نمی‌ماند.

امام محمد تقی(۷)

سحر و جادو در میان خاطیان و ساحران
آن شده تقبیح سوی خالق عرش و جهان
از گناهان کبیره باشد و گردد حرام
کن تو پرهیز از چنین اعمال دون در هر مکان

شرح:
در این بند، شاعر به نکوهش سحر و جادو پرداخته و آنها را از گناهان کبیره می‌داند که حرام هستند. این اعمال نزد خداوند تقبیح شده‌اند و فرد باید از انجام چنین کارهایی پرهیز کند.

امام محمد تقی(۸)

می کند مامون تقاضا حرز حضرت را عیان
تا نگردد خود دچار چشم زخمی ناگهان
می کند مجروح حضرت را ، به ظاهر آن شقی
لیک دارد حضرتش حرز و امان باشد ز آن

شرح:
در این بخش، داستانی از مامون روایت می‌شود که از امام جواد (ع) درخواست می‌کند تا حرزی از ایشان بگیرد تا از چشم زخم و بلایای ناگهانی در امان بماند. حتی زمانی که امام جواد (ع) مورد جراحت قرار می‌گیرد، حرز ایشان از آسیب‌های بدتر محافظت می‌کند.

امام محمد تقی(۹)

حرز ها باشد گهی سنگی ، گهی گردد بیان
دان خدا آگاه باشد، از بلایا هر زمان
حرز گفتاری ، قرائت همچو آیات خداست
بهترین حافظ برای مردم پیر و جوان

شرح:
این بند به این نکته اشاره دارد که حرزها می‌توانند هم به صورت سنگی (مانند عقیق) و هم به صورت گفتاری (مثل قرائت آیات قرآن) باشند. در هر صورت، این حرزها برای همه افراد، اعم از پیر و جوان، به عنوان حفاظ و محافظ از بلاها مفید هستند.

امام محمد تقی(۱۰)

کاربرد حرز باشد مختلف ، گه حفظ جان
حافظ ما باشد از انواع فتنه بی گمان
می نهند آن را به روی بازوان در دست راست
این بود آداب حرز و کن عمل ترتیب آن

شرح:
در آخرین بند، شاعر به کاربردهای مختلف حرز اشاره می‌کند. از جمله، استفاده از حرز برای حفظ جان و محافظت در برابر فتنه‌ها و مشکلات. برخی افراد حرزها را در دست راست یا روی بازوهای خود قرار می‌دهند تا از این طریق از آسیب‌ها در امان باشند. همچنین، شاعر تأکید می‌کند که برای بهره‌مندی کامل از حرز، باید آداب و ترتیبات خاص آن رعایت شود.

---

نتیجه‌گیری کلی:
مجموعه رباعیات امام جواد(ع) به اهمیت و تأثیر دعاها، اذکار و حرزها در زندگی افراد می‌پردازد. این اشعار علاوه بر معرفی حرز به عنوان وسیله‌ای برای دفع بلا، به آموزه‌های دینی نیز اشاره دارد که در کنار محافظت‌های جسمی، معرفت و ایمان به خداوند را به عنوان مهم‌ترین محافظ برای انسان‌ها معرفی می‌کند.

 

 

بخش دهم

امام علی نقی(ع)

 

تفکیک متن رباعیات امام علی نقی (ع) 

امام علی نقی(۱)

متن: جامعه آئینه ی آل علی و انبیاست
آن کلام عارفان و سالکان و انبیاست
می کند تبیین اصول دین و احکام خدا
هادی امت سلاحش در کلام و در ثناست

شرح: این رباعی به تأثیر جامعه (کتاب یا دعای معروف) اشاره دارد که در واقع نمایانگر آیین اهل بیت علیهم‌السلام و پیامبران است. در این بیت، گفته می‌شود که جامعه آئینه‌ای از دین و تعلیمات اهل بیت است، که در آن اصول دین و احکام خدا تبیین شده و امام هادی (ع) به عنوان هادی امت، در کلام و ثنا سلاح خود را دارد.

امام علی نقی(۲)

متن: جامعه خوان پر ز معنا باشد و سر و بجاست
می کند تبیین اصول دین و از ارکان ماست
گر بخوانی جامعه ، یابی حقیقت را ز دین
در حقیقت جلوه ی از آیه های کبریاست

شرح: در این رباعی، بر معنا و عمق محتوای جامعه تأکید می‌شود. گفته شده که جامعه، خوانی پر از معنا است که اصول دین را به‌طور صحیح بیان می‌کند. با خواندن جامعه، حقیقت دین را درک خواهی کرد و این حقیقت همانند جلوه‌ای از آیات قرآن است.

امام علی نقی(۳)

متن: جامعه باشد به ظاهر یک ثنا یا یک دعاست
محکما تش شامل اهداف جذاب خداست
می کند تبیین و توصیف علی و آل او
آن پیام وارثان احمد و راه ولاست

شرح: جامعه به ظاهر یک دعا یا ثنا به نظر می‌آید، اما در حقیقت حاوی اهداف الهی و مقدس است. این دعا به تبیین شخصیت علی (ع) و اهل بیت او می‌پردازد که وارثان پیامبر اسلام (ص) هستند و راه ولایت را در جامعه دنبال می‌کنند.

امتم علی نقی(۴)

متن: جامعه دریای علم است و معارف بهر ماست
مشتمل بر جایگاه اوصیا و اتقیاست
با زیارت می توان با اوصیا شد آشنا
همدلی و با همرهی اسباب رشد است و بقاست

شرح: این رباعی به جامعه به‌عنوان دریای علم و معارف الهی اشاره می‌کند. در جامعه، جایگاه اهل بیت و اوصیای پیامبر (ص) توضیح داده شده است و بیان می‌کند که زیارت اهل بیت به معنای آشنایی با آنان است که باعث رشد روحی و بقا در مسیر دین می‌شود.

امام علی نقی(۵)

متن: سطر سطر جامعه حاوی اسرار خداست
موجبات رشد انسان در عبادت هم رضاست
معرفت حاصل نگردد از امامان بی شناخت
جملگی الگوی کامل هم به ظاهر هم خفاست

شرح: هر خط از جامعه، حاوی اسرار و علم الهی است که در عبادت و راه رضای خداوند رشد می‌دهد. این رباعی به اهمیت شناخت امامان و اهل بیت اشاره دارد که بی‌شک انسان بدون شناخت صحیح آنان نمی‌تواند معرفت واقعی پیدا کند. آنان الگوهایی کامل در همه‌جا، چه آشکار و چه پنهان هستند.

امام علی نقی(۶)

متن: خلقت عالم به یمن اهل بیت مصطفی است
جملگی یک نور واحد در نظام کبریاست
جامعه پر محتوا و حاوی افکار ناب
گر بیندیشی در آن اسرار پاک انبیاست

شرح: این رباعی به خلقت عالم و جهان هستی اشاره دارد که به یمن اهل بیت پیامبر است. تمامی اهل بیت به عنوان یک نور واحد در نظام خلقت عمل می‌کنند. جامعه به‌عنوان یک منبع پرمحتوا است که افکار ناب اهل بیت را به نمایش می‌گذارد. اگر در آن تأمل کنی، می‌توانی به اسرار پاک پیامبران دست یابی.

امام علی نقی(۷)

متن: از برای حفظ دین ، مولا علی در انزواست
تکیه بر دین و توسل بر امامان ره گشاست
گر بخواهی معرفت افزون نما ایمان خویش
کن اطاعت از خدا و آل احمد کیمیاست

شرح: این رباعی به حالت انزوای امام علی (ع) اشاره دارد که برای حفظ دین و ارزش‌های آن در زمانی که فساد و کج‌فهمی در جامعه رایج بود، به تنهایی در دفاع از دین عمل می‌کرد. همچنین گفته می‌شود که با توسل به امامان و پیروی از آنان، می‌توان به معرفت و ایمان حقیقی دست یافت.

 

امام علی نقی(۸)

متن: دان که تبیین کلام حق به دست اوصیاست
نیست فرقی بین آنان، نسبت بی جا جفاست
باور و ایمان به دین و پیروی از اهل بیت
بیمه گردان خلایق در گناهان و بلاست

شرح: در این رباعی، بر اهمیت اوصیا در تبیین کلام حق تأکید شده است. هیچ تفاوتی میان آنان نیست و نسبت دادن تفاوت بی‌مورد به آنان گناه است. ایمان به دین و پیروی از اهل بیت به‌عنوان حفاظی برای انسان‌ها در برابر گناهان و بلاها در نظر گرفته شده است.

 

امام علی نقی(۹)

متن: این زیارت بر ائمه ، جملگی ذکر و دعاست
گر حرم رفتی قرائت کن نوای اولیاست
مرقد پاک امام امت و عصر و زمان
مستقر در سامرا و در جوار اوصیاست

شرح: در این رباعی به زیارت ائمه و اهمیت آن اشاره شده است. گفته می‌شود که هرگاه به حرم اهل بیت رفتی، باید ذکر و دعا به‌ویژه نوای اهل بیت را خوانده و به زیارت امامان بروی. مرقد امامان به‌ویژه امام هادی (ع) در سامرا قرار دارد و در جوار اوصیای پیامبر (ص) است.

امام علی نقی(۱۰)

متن: چهارده معصوم دانند قدر دنیا کم بهاست
هست دنیا نردبان و هر کسی روزی فناست
جملگی غمخوار و با تقوا و کامل در جهان
پرده پوش مردمان در لغزش و سهو و خطاست

شرح: این رباعی به حقیقت دنیا اشاره دارد که نزد معصومان کم‌بها است و آن را تنها به‌عنوان پل و نردبانی برای رسیدن به آخرت می‌دانند. آنها در دنیای پر از لغزش، گمراهی و خطا، غمخوار مردم بوده و با تقوا و کمال، انسان‌ها را هدایت می‌کنند.

 

نتیجه‌گیری:

 در این مجموعه با تأکید بر مقام والا و معنوی اهل بیت پیامبر اسلام، به‌ویژه امام علی نقی (ع) و امام هادی (ع)، به اهمیت شناخت اهل بیت، پیروی از آنان و بهره‌برداری از آموزه‌های آنان برای هدایت انسان‌ها در زندگی دینی اشاره دارد. این رباعیات به‌طور خاص به تبیین مفاهیم دینی و بهره‌برداری از معارف اهل بیت پرداخته و زیارت اهل بیت را راهی برای کسب معرفت و رشد روحی انسان‌ها می‌داند.

بخش یازدهم

امام حسن عسکری

این مجموعه از رباعیات در وصف امام حسن عسگری (ع) سروده شده است. در اینجا، به تفکیک متن و شرح هر یک از رباعیات پرداخته می‌شود.

امام حسن عسگری(۱)
متن:
از آن امام خوبان، صدها بشارت آمد
چون آمدی به دنیا، دور سیادت آمد
مکه نرفتگان راغم نیست چون که ایشان
از حج به دور گشت و کنج عمارت آمد

شرح:
این رباعی به تولد امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. در اینجا گفته می‌شود که با آمدن امام حسن عسگری (ع) بشارت‌هایی از ولایت و رهبری به جهان داده شد. به رغم این‌که بسیاری از مسلمانان در آن زمان به مکه نمی‌رفتند و از حج محروم بودند، امام حسن عسگری (ع) در جایگاه والای امامت قرار گرفت.

امام حسن عسگری(۲)
متن:
مهدی امام آخر، بهر امامت آمد
چون چشم و دیده بگشود، نور ولایت آمد
شافع شو ای اماما، فرزند تو بیاید
با غیبت عزیزت، صدها خسارت آمد

شرح:
در این رباعی به امام مهدی (علیه‌السلام) اشاره شده است که از نسل امام حسن عسگری (ع) است و به عنوان امام آخرین در تاریخ بشر شناخته می‌شود. غیبت امام مهدی (ع) و دوری از ایشان سبب ایجاد مشکلات و خسارت‌های بسیاری برای مسلمانان شده است. در واقع، انتظار ظهور امام مهدی (ع) به عنوان شافع و نجات‌دهنده در این رباعی ذکر شده است.

---

رباعی 3
متن:
مهدی ولی آخر، آن یادگارت آمد
با آفرینش او، ختم ولایت آمد
هشت ربیع الاول، جانت گرفت دشمن
دستور معتمد بود، وقت شرارت آمد

شرح:
این رباعی به شهادت امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. آن حضرت در هشتم ربیع‌الاول به شهادت رسیدند. اشاره به دشمنان و کسانی که دستور شهادت امام را صادر کردند، نشان از ظلم و فساد در دوران عباسیان دارد.

---

رباعی 4
متن:
سامرا باشد محل حبس آن نور جلی
همچو هادی قبرشان یک جا بود، شد منجلی
دولت عباسیان محدود کرده عسکرین
می‌شود مسموم مولا، آن امام و آن ولی

شرح:
این رباعی به زندانی شدن امام حسن عسگری (ع) در سامرا اشاره دارد. همچنین اشاره به شهادت امام حسن عسگری (ع) از طریق مسمومیت در دوران عباسیان شده است. در اینجا همچنین به قبر حضرت هادی (ع) اشاره می‌شود که در کنار امام حسن عسگری (ع) دفن هستند.

---

رباعی 5
متن:
دوره ی سختی برای حضرت و هم شیعیان
بوده در دوران حبس و دوره ی عباسیان
ارتباط حضرت و مردم ز پیک است و پیام
عالمان دینی هر شهر باشند مر تبط در آن زمان

شرح:
در این رباعی به دوران سخت حبس امام حسن عسگری (ع) اشاره می‌شود که در زمان عباسیان با مشکلات بسیاری مواجه بود. امام (ع) ارتباط خود را با مردم از طریق پیک‌ها و پیام‌رسان‌ها حفظ می‌کرد و علمای دینی هر شهر نقش ارتباطی بین امام و شیعیان را بر عهده داشتند.

---

رباعی 6
متن:
عسگری باشد مفسر، می‌کند قرآن عیان
شک و شبهه در زمانش گشته افزون در جهان
مخزن علم است و پاسخ می‌دهد هر شبهه ای
عصر او عصر تناقض جویی و عصر گمان

شرح:
این رباعی به دانش و علم امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. حضرت (ع) به عنوان مفسر قرآن و پاسخ‌دهنده به شبهات مطرح شده در زمان خود شناخته می‌شدند. در این زمان، شک و شبهات بسیاری در جوامع مختلف پدید آمده بود و امام عسگری (ع) در برابر این مشکلات علم و دانشی بیکران را ارائه می‌کردند.

---

رباعی 7
متن:
پدر حضرت مهدی، تو شفیعی و علیمی
پسر حضرت هادی، تو اسیری و عظیمی
نتوان وصف تو را کرد، امید همگانی
حسن دوم زهرا، تو رحیمی و حکیمی

شرح:
در این رباعی مقام امام حسن عسگری (ع) به‌عنوان پدر امام مهدی (ع) و ویژگی‌های شخصی ایشان چون علم، شفقت، رحمت و حکمت بیان شده است. امام حسن عسگری (ع) در عین اسیری و سختی‌ها، الگویی از رحمت و عظمت برای مسلمانان بود.

---

رباعی 8
متن:
حسن سامره صحنش چه قشنگ و زیباست
حسنى بین بقیع است که صحنش صحراست
پسر فاطمه می‌آید و آن را سازد
حسن اول ما بی حرم و بی همتاست

شرح:
در این رباعی به مقبره امام حسن عسگری (ع) در سامرا اشاره می‌شود و تفاوت آن با بقیع که مقبره امامان دیگر است، بیان می‌گردد. در اینجا همچنین به ظهور امام مهدی (ع) اشاره می‌شود که در آینده مقبره امام حسن عسگری (ع) را زیارت‌گاه مهمی خواهد ساخت.

---

رباعی 9
متن:
بعد فوت زاده ی زهرا، علی موسی الرضا
فتنه ها گردد ز ختم شیعه و باشد خطا
شیعیان واقعی دارای چار و هشت امام
زین جهت بو مهدی است نام دگر ابن الرضا

شرح:
این رباعی به تغییرات پس از شهادت امام علی بن موسی الرضا (ع) و تاثیر آن بر شیعیان اشاره دارد. همچنین به مفهوم امامت در شیعه اشاره شده که شیعیان واقعی باید به چهارده امام اعتقاد داشته باشند، از جمله امام مهدی (ع) که در اینجا به‌عنوان فرزند امام حسن عسگری (ع) یاد می‌شود.

---

رباعی 10
متن:
ما گرفتار و گدای دو فداکار حسن
ما عزادار و فدایی دو رخسار حسن
با حسن‌های علی چون که رفاقت داریم
بهره گیریم ز افکار و ز اسرار حسن

شرح:
این رباعی نشان‌دهنده دلبستگی و عشق شیعیان به امام حسن عسگری (ع) و اهل بیت پیامبر (ص) است. در اینجا شیعیان خود را فدای امام حسن عسگری (ع) می‌دانند و از ایشان به عنوان منابع الهام و معرفت بهره می‌گیرند.

---

سراینده:
این مجموعه از رباعیات توسط دکتر علی رجالی سروده شده است که در آن به ویژگی‌ها، مظلومیت‌ها و عظمت‌های امام حسن عسگری (ع) پرداخته است.

بخش دوازدهم

حضرت مهدی(عج)

 

مجموعه رباعیات حضرت مهدی (علیه‌السلام) که توسط دکتر علی رجالی سروده شده است، در قالبی عاطفی و معنوی بیانگر شوق و انتظار به ظهور امام زمان (علیه‌السلام) است. در هر رباعی، شاعر به صورت مجزا احساسات مختلف خود را نسبت به غیبت حضرت و انتظار برای ظهور ایشان بیان کرده است. در ادامه متن و شرح هر یک از این رباعیات آورده شده است:

حضرت مهدی(۱)

متن: این جمعه به سر آمد و سالار ندیدیم
یک عمر به سر آمد و دلدار ندیدیم
روز و مه و سال آمد و محبوب نیامد
جانم به ستوه آمد و رخسار ندیدیم

شرح:
شاعر در این رباعی از غیبت حضرت مهدی (علیه‌السلام) شکوه می‌کند. او بیان می‌کند که جمعه‌ای دیگر گذشت، اما همچنان در انتظار آمدن سالار (حضرت مهدی) بوده‌اند. مدت زیادی گذشته و دلدار (امام زمان) نیامده است. او با اشاره به گذر روزها و ماه‌ها، از این که محبوب نیامده، به شدت به ستوه آمده و از درد فراق او به زاری افتاده است.

حضرت مهدی(۲)

متن: خون شد دل من، سرور و غمخوار نیامد
سخت است غم دوری و دلدار نیامد
دل می‌تپد از دوری آن سید ابرار
صد حیف که آن مظهر دادار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا بیان می‌کند که دلش از غم و دوری امام مهدی (علیه‌السلام) خون شده است. او به شدت از فراق حضرت رنج می‌برد. در ادامه، اشاره به سید ابرار (حضرت مهدی) می‌کند که قلب او از دوری ایشان تپش دارد، و افسوس می‌خورد که آن مظهر دادار (نماینده خداوند) هنوز نیامده است.

حضرت مهدی(۳)

متن: افسوس که آن شیر و علمدار نیامد
صد حیف مرا یوسف اطهار نیامد
از طعنه‌ی بدخواه دلم کاسه‌ی خون شد
کان منجی این مردم دیندار نیامد

شرح:
شاعر با بیان "شیر و علمدار" به ویژگی‌های قهرمانی و هدایتگری امام مهدی (علیه‌السلام) اشاره می‌کند. او از این که حضرت، یوسف اطهار (بهترین و پاک‌ترین انسان) نیامده است، افسوس می‌خورد. در ادامه، شاعر از طعنه‌های بدخواهان سخن می‌گوید و به شدت از این که منجی دینداران هنوز نیامده است، اندوهگین است.

حضرت مهدی(۴)

متن: گل‌ها همه روئید، ولی یار نیامد
بر دشت و چمن آن گل بی‌خار نیامد
دل می‌تپد از عشق تو و عشق دل‌افروز
در بین گلان، بلبل گل‌زار نیامد

شرح:
شاعر با توصیف گل‌ها و زیبایی طبیعت، اشاره به این دارد که در این دنیا همه چیز در حال رشد و شکوفایی است، اما یار (حضرت مهدی) هنوز نیامده است. او همچنین دلش را پر از عشق به حضرت می‌داند و بیان می‌کند که مانند بلبل در میان گل‌ها می‌تپد، ولی همچنان بلبل اصلی (حضرت مهدی) در گلزار حضور ندارد.

حضرت مهدی(۵)

متن: زد شعله به جان، دلبر و شهیار نیامد
هر چند طبیب دل بیمار نیامد
ترسم که نبینم رخ دلدار و دل‌افروز
منجی جهان، مخزن اسرار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا از دردی شدید و سوزان در دل خود سخن می‌گوید که همچنان به درمان نرسیده است. او بیان می‌کند که دلبر و طبیب (حضرت مهدی) نیامده‌اند تا درد دل‌های او را درمان کنند. همچنین او از ترس این که شاید دیگر نتواند چهره دلدار را ببیند، غمگین است.

حضرت مهدی(۶)

متن: اشکم چه روان بود ولی یار نیامد
عشقش چو منی کشت و جهاندار نیامد
از دوری لیلی نتوان گفت ولیکن
کان یاور این جمع گرفتار نیامد

شرح:
شاعر از اشک‌هایی که به خاطر غیبت حضرت ریخته است، یاد می‌کند. او بیان می‌کند که عشق به حضرت مهدی (علیه‌السلام) او را مانند فردی مجنون کرده و باعث شده تا از دنیا دل بکند. در ادامه، او اشاره به عدم آمدن حضرت مهدی (علیه‌السلام) دارد که به عنوان یاور جمع مؤمنین و گرفتار شدگان نیامده است.

حضرت مهدی(۷)

متن: افسوس که آن ماه شب‌تار نیامد
صد حیف که آن لحظه‌ی انظار نیامد
از دوری دلدار خزان شد دل و جانم
چون همدم و دلدار به دیدار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا از "ماه شب‌تار" یاد می‌کند که به حضرت مهدی (علیه‌السلام) به عنوان نور در شب تاریک اشاره دارد. او از اینکه لحظه انتظار برای دیدار آن حضرت نیامده است، افسوس می‌خورد و از این که دل و جان او به دلیل دوری حضرت در حالت خزان و پژمردگی قرار گرفته است، غمگین است.

حضرت مهدی(۸)

متن: شب تا به سحر گریه و سالار نیامد
از دیده روان بود، جهاندار نیامد
عمریست که بی‌تاب قیام شه جانیم
افسوس کان منجی و سردار نیامد

شرح:
شاعر در این رباعی از شب‌های بی‌خوابی خود به خاطر فراق حضرت مهدی (علیه‌السلام) سخن می‌گوید. او بیان می‌کند که تا سحر در حال گریه بوده است و همچنان سالار و جهاندار نیامده است. او از بی‌تابی برای قیام حضرت مهدی و ظهور منجی سخن می‌گوید و از اینکه آن سردار بزرگ نیامده است، افسوس می‌خورد.

حضرت مهدی(۹)

متن: آرام دل و مونس و ستار نیامد
یک عمر نظر کردم و یک بار نیامد
عمری به سر کوی نشستم ز بر دوست
آن گوهر یک‌دانه‌ی اطهار نیامد

شرح:
شاعر بیان می‌کند که در طول عمر خود همیشه چشم به راه حضرت مهدی (علیه‌السلام) بوده است، اما آن آرامش‌بخش و ستار زندگی‌اش نیامده است. او اشاره به گذر عمرش دارد که در کنار راه حضرت منتظر بوده و از اینکه آن گوهر یکتا (حضرت مهدی) نیامده است، دل‌شکسته است.

حضرت مهدی(۱۰)

متن: این شعر به سر آمد و دلدار نیامد
اعمال بود مانع و هر بار نیامد
او حاضر و ما غایب و دیدار محال است
اصلاح نما خویش، به گفتار نیامد

شرح:
در این رباعی آخر، شاعر به این نکته اشاره می‌کند که زمان گذشته و شعر او به پایان رسیده است، اما همچنان دلدار (حضرت مهدی) نیامده است. او بیان می‌کند که موانعی در اعمال خود داشتند که مانع از آمدن حضرت شده است. همچنین او از این که حضرت مهدی حاضر است ولی مردم غایب و دور از ایشان هستند، سخن می‌گوید و از مردم می‌خواهد که خود را اصلاح کنند.

---

این مجموعه از اشعار، بیانگر عمق احساسات شاعری است که از فراق حضرت مهدی (علیه‌السلام) و اشتیاق برای دیدار آن حضرت رنج می‌برد و در هر یک از این رباعیات، دردی متفاوت از انتظار و غیبت حضرت را بیان می‌کند.

بخش سیز دهم

حضرت فاطمه(س)

 

---

حضرت فاطمه (۱)

متن:
حفظ دین باشد امید و انتظار فاطمه
حق تعالی خود بود آموزگار فاطمه
آدمی خواهد زحق الگوی ایمان و شرف
جمله عالم می‌شود خدمت‌گذار فاطمه

شرح:
این رباعی مقام بلند حضرت فاطمه (س) را در حفظ دین اسلام به تصویر می‌کشد. شاعر بیان می‌کند که خداوند خود مربی ایشان بوده و حضرت الگویی بی‌نظیر برای ایمان و شرافت انسانی است. در نهایت، عظمت حضرت چنان است که تمام عالم به ایشان خدمت‌گذارند.

---

حضرت فاطمه (۲)

متن:
مرغ دل پر می‌زند سوی مزار فاطمه
گشته روز عاشقان چون شام تار فاطمه
روزها سر می‌برم بر پشت دیوار بقیع
بلکه جویم تربت و خاک مزار فاطمه

شرح:
در این رباعی، شاعر حسرت و اشتیاق عاشقان اهل بیت (ع) را برای زیارت مزار مخفی حضرت فاطمه (س) بیان می‌کند. او غم و اندوه پنهان بودن قبر شریف را به تصویر کشیده و مظلومیت ایشان را بازگو می‌کند.

 

در ادامه به بررسی و شرح تفکیکی سایر رباعیات پرداخته می‌شود:

---

حضرت فاطمه (۳)

متن: گریه و زاری کنم اندر دیار فاطمه
کی بجوید بی‌نوا آن لاله‌زار فاطمه
من ندانم در کنار احمدی یا مجتبی
حضرت احمد شدی خود هم‌جوار فاطمه؟

شرح:
در این رباعی، شاعر با اندوه فراوان، جایگاه دفن حضرت فاطمه (س) را بهانه‌ای برای بیان مظلومیت ایشان قرار داده است. او به پیوند حضرت با پیامبر (ص) و امام حسن (ع) اشاره کرده و از دلگیری و حسرت مزار پنهان سخن می‌گوید.

---

حضرت فاطمه (۴)

متن: کی بود بی‌پاسخ آن شب‌های تار فاطمه؟
کل هستی هست جانا انحصار فاطمه
شیعیان در انتظار رجعت فرزند او
تا بگیرد انتقام خون اولاد و تبار فاطمه

شرح:
این بخش، چشم‌انداز ظهور امام زمان (عج) و انتقام مظلومیت اهل بیت (ع) را ترسیم می‌کند. شاعر به شب‌های تنهایی و غربت حضرت اشاره کرده و دل‌گرمی شیعیان به رجعت و عدالت‌خواهی فرزند ایشان را بیان می‌دارد.

---

حضرت فاطمه (۵)

متن: نیمی از ملک فدک در اختیار فاطمه
پس گرفتند ملک زهرا از تبار فاطمه
می‌دهد احمد به زهرا هدیه‌ی اهل فدک
می‌کنند با این عمل خود انزجار فاطمه

شرح:
این رباعی به غصب فدک و مظلومیت حضرت زهرا (س) در مطالبه حق خود اشاره دارد. شاعر با یادآوری هدیه پیامبر به حضرت، ستمی که به ایشان روا شد را با لحنی تلخ بازگو می‌کند.

---

حضرت فاطمه (۶)

متن: کی شود مخدوش حق و اعتبار فاطمه
او گل بی‌خار باشد در دیار فاطمه
می‌نماید حق خود را از طریق سهم ارث
می‌دهد مولا شهادت انحصار فاطمه

شرح:
در این بخش، به پاکی و بی‌نقص بودن حضرت زهرا (س) اشاره شده است. همچنین شاعر از حق ارث ایشان و گواهی حضرت علی (ع) برای تثبیت جایگاه و حقانیت حضرت سخن می‌گوید.

---

حضرت فاطمه (۷)

متن: کل هستی در پناه هشت و چهار فاطمه
ماند آن بین در و دیوار، جار فاطمه
سقط کردند محسن معصوم را نابخردان
شد شهید هم محسن و آن جان‌نثار فاطمه

شرح:
این رباعی از دردناک‌ترین وقایع تاریخ اسلام یعنی هجوم به خانه حضرت علی (ع) و فاطمه (س) سخن می‌گوید. شاعر این حادثه را نقطه اوج مظلومیت حضرت فاطمه (س) و خاندان پاک ایشان می‌داند.

---

حضرت فاطمه (۸)

متن: نیست هم‌کفوی بجز مولا کنار فاطمه
هست مولا همسر و همدم جوار فاطمه
مرگ زهرا شد سبب، از ضرب در بر پهلویش
چون جفا شد باعث آن احتضار فاطمه

شرح:
در این رباعی، شاعر رابطه ویژه حضرت فاطمه (س) و امام علی (ع) را توصیف کرده و سپس به شهادت مظلومانه ایشان در اثر ظلم‌ها و جفاهای دوران اشاره می‌کند.

---

حضرت فاطمه (۹)

متن: فاطمه اول شهیده در مصاف غاصبان
کی بود بی‌پاسخ آن ضرب و خیانت در جهان
گفت پیغمبر علی حق است و حق هم با علی
غاصبین قدرت و جاهل نباشند در امان

شرح:
این رباعی به شهادت حضرت فاطمه (س) در راه دفاع از حق امام علی (ع) اشاره دارد. شاعر با تأکید بر سخنان پیامبر (ص)، مظلومیت حضرت را نتیجه جاه‌طلبی و جهل غاصبان می‌داند.

---

حضرت فاطمه (۱۰)

متن: نیست همتایی در عالم مثل زهرای بتول
فاطمه چندی نمی‌ماند پس از مرگ رسول
شد جهان در گردش اندر از قدوم فاطمه
دره التاج نبی می‌باشد و گردد ملول

شرح:
در پایان، شاعر با تجلیل از مقام بی‌همتای حضرت زهرا (س)، به کوتاه بودن عمر ایشان پس از وفات پیامبر (ص) اشاره کرده و اندوه جهان اسلام از این فقدان را با زبانی شاعرانه توصیف می‌کند.

---

این مجموعه شعر بازتاب‌دهنده مظلومیت حضرت فاطمه (س) و تجلیل از جایگاه والای ایشان است. شاعر با بیانی صمیمی و شاعرانه، ابعاد مختلف شخصیت، مصائب و ارزش‌های حضرت زهرا (س) را به تصویر کشیده است.

 

بخش چهاردهم

حضرت محمد(ص)

 

این مجموعه رباعیات با موضوع حضرت محمد (ص) توسط دکتر علی رجالی سروده شده است و شامل نکاتی در مورد ویژگی‌های اخلاقی، رسالت، و جایگاه معنوی پیامبر اکرم (ص) است. در ادامه به تفکیک هر رباعی همراه با شرح مختصر آن می‌پردازیم:

حضرت محمد (۱)

متن:
السلام ای مشعل نور و امید عالمین
مظهر احسان و ایمان، صاحب نور یقین
دین تو اکمل کند ادیان ماقبل تو را
باعث هستی و عالم، ای ولی مسلمین

شرح:
این رباعی به جایگاه پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان نور امید و رحمت برای عالم اشاره دارد. پیامبر خاتم، دین اسلام را کامل‌کننده‌ی ادیان پیشین معرفی کرده و ایشان را به‌عنوان راهبر مسلمین و باعث هستی توصیف می‌کند.

 

---

حضرت محمد (۲)

متن:
با قیامت بت ز کعبه رانده و نابود گشت
تا قیامت راه تو اندر جهان مسعود گشت
قبله‌گاه مسلمین از ناخدایان شسته شد
نام پاکت تا ابد تا کهکشان خشنود گشت

شرح:
به پاک‌سازی کعبه از بت‌ها و تثبیت راه پیامبر اسلام تا ابد اشاره می‌کند. رباعی اهمیت پیامبر را در اصلاح عبادات و تقویت یکتاپرستی به تصویر می‌کشد.

 

---

حضرت محمد (۳)

متن:
آخرین پیک نبوت نور یزدان، مصطفاست
صاحب حمد و مقام بی‌نظیر کبریاست
کعبه‌ی اهل کمال و معرفت باشد نبی
مظهر آئینه‌ی شاهی و احسان خداست

شرح:
پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان آخرین پیامبر معرفی شده و به مقام ویژه‌ی او در نزد خداوند و جایگاهش به‌عنوان الگویی برای اهل کمال اشاره می‌شود.

 

---

حضرت محمد (۴)

متن:
آخرین پیغمبر یزدان، ولی و مقتداست
او امین و رهبری دلسوز و هم حاجت رواست
افتخار عالم و آدم، نبی مرسلین
منجی عالم عزیز و بی‌ریا و دلرباست

شرح:
این رباعی به نقش پیامبر در هدایت بشریت و ویژگی‌های اخلاقی او مانند امانت‌داری، دلسوزی، و منجی بودن اشاره دارد.

 

---

حضرت محمد (۵)

متن:
ای وجودت معدن اسرار بی‌پایان حق
آن تجلی گشته در دیدار و در فرمان حق
مظهر توحیدی و صاحب کمال و منزلت
خلق را منجی ز گمراهی کند، قرآن حق

شرح:
این رباعی بر اسرار نهفته در وجود پیامبر اسلام و تجلی نور حق در او تأکید دارد. قرآن، به‌عنوان راهنمای بشریت، ابزار نجاتی است که به پیامبر سپرده شده است.

 

---

حضرت محمد (۶)

متن:
ای محمد، گنج رحمت، طایر خلد آشیان
قبله‌ی جان‌ها تویی، ای صاحب نور جنان
معدن جود و سخایی، با کمال و معرفت
مظهر نور خدایی، صاحب عشقی نهان

شرح:
در این رباعی، پیامبر به‌عنوان گنجینه‌ی رحمت الهی، معدن جود و سخاوت، و تجلی نور خداوند معرفی می‌شود. نقش ایشان در هدایت دل‌ها و جان‌ها نیز برجسته شده است.

 

---

حضرت محمد (۸)

متن:
ای محمد نور چشم مسلمین و انبیا
معدن جان را تویی، ای جلوه‌ی ذات خدا
تا قیامت مکتبت برجا و هم برپا بود
زین سبب دین خدا تا حشر می‌گردد به پا

شرح:
این رباعی به پایندگی دین اسلام و نقش پیامبر در معرفی این دین اشاره دارد. پیامبر نور چشم انبیا و جلوه‌ای از ذات الهی خوانده شده است.

 

---

حضرت محمد (۹)

متن:
جانشین مصطفی گردد امیرالمومنین
این بود فرمان یزدان، از برای حفظ دین
در غدیر خم شود تعیین، علی مرتضی
او بود نور دو چشمان رسول و مومنین

شرح:
اشاره به واقعه‌ی غدیر خم و تعیین حضرت علی (ع) به‌عنوان جانشین پیامبر (ص) دارد. این رباعی تأکیدی بر وحدت دین و ولایت است.

 

---

حضرت محمد (۱۰)

متن:
دعوت اسلام کردی بر عموم و با خطاب
فتنه‌ها افزون شد و هر روز بودی در عذاب
با قیامت عدل و احسان و شفقت شد مرام
کاخ ظلم پادشاهان و قبایل شد خراب

شرح:
پیامبر با دعوت به اسلام، دشمنی‌های زیادی را متحمل شد، اما با عدل و احسان خود توانست ظالمان را شکست دهد و نظام جدیدی برپا کند.

 

---

جمع‌بندی:

این مجموعه رباعیات، با بیانی ساده و روان، جنبه‌های مختلف شخصیت و رسالت پیامبر اسلام (ص) را تشریح می‌کند و تأثیر او بر جامعه بشری و تاریخ را برجسته می‌سازد.

فصل دهم

بخش اول

توحید

 

بسمه تعالی

اصول دین

توحید

توحید(۱)
خالق هستی و عالم ، هر کجاست
او بود یکتا و تدبیرش ولاست
گر شود طاعت ز یزدان در حیات
این بود مفهوم توحید و رواست

شرح:
در این بند، شاعر به توحید به عنوان اصل اول دین اشاره می‌کند. این بیت به وحدت خداوند در خلقت اشاره دارد. خداوند یکتاست و تدبیر و مدیریت عالم به دست اوست. زمانی که انسان در زندگی خود به فرمان خداوند عمل کند، این همان مفهوم توحید است که در زندگی فردی و اجتماعی او تجلی پیدا می‌کند.

---

توحید(۲)
دان که یکتایی ز ذات است در مقام
آن بود توحید ذاتی در کلام
حق بود یکتا و می باشد احد
موجب وحدت شود آن در نظام

شرح:
شاعر در این بند به توحید ذاتی اشاره می‌کند. توحید ذاتی به این معناست که ذات خداوند یکتا است و در این یگانگی هیچ شریک و مشابهی برای او وجود ندارد. خداوند در کلام الهی به عنوان یکتا و احد معرفی می‌شود و همین یگانگی خداوند موجب نظم و وحدت در نظام هستی می‌شود.

---

توحید(۳)
خالق انسان و حیوان و گیاه
حق تعالی باشد و دادی گواه
در الست گویی خدا را این چنین
این بود توحید خلقی در نگاه

شرح:
در این بند، به توحید خلقی اشاره شده است. خالق همه موجودات، از جمله انسان‌ها، حیوانات و گیاهان، خداوند است. این بند از نظر فلسفی به توحید در خلق اشاره دارد؛ یعنی خداوند از هیچ‌چیز موجودات را خلق کرده است و همه این موجودات شاهد بر یگانگی و آفرینش الهی هستند.

---

توحید(۴)
آنچه در عالم شود خلق و به پاست
از تدابیر خدای کبریاست
خالق هستی علیم است و حکیم
این بود توحید ربی و بجاست

شرح:
این بند به توحید ربوبی اشاره دارد. هر چیزی که در جهان خلق می‌شود و به حیات خود ادامه می‌دهد، نتیجه تدابیر خداوند است. خداوند علیم (دانا) و حکیم (دارای حکمت) است و این توحید در تدبیر و ربوبیت خداوند برای هستی کاملاً واضح و بر حق است.

---

توحید(۵)
خلقت انسان هدفدار و رواست
در عبادت باشد و بهر خداست
بندگی کن درگه یزدان پاک
این بود توحید عبدی و ولاست

شرح:
در این بخش، به توحید عبادی اشاره می‌شود. خلقت انسان هدفدار است و این هدف عبادت خداوند است. انسان باید در تمامی اعمال خود در جهت رضایت خداوند گام بردارد. توحید عبادی یعنی تنها خداوند شایسته عبادت است و تمامی بندگی باید برای خداوند باشد.

---

توحید(۶)
شرک باشد هر پرستش جز  خدا
همچو بت در کعبه و در هر کجا
بت پرستی بر خلاف امر حق
نهی گشته در کتاب  انبیا

شرح:
در این بند، شاعر به شرک اشاره دارد. شرک به معنی پرستش غیر از خداست. این پرستش می‌تواند مانند بت‌پرستی باشد که در گذشته در مکان‌های مختلف، از جمله کعبه، رایج بود. شرک بر خلاف حکم خداوند است و در قرآن و کتاب‌های انبیا به شدت نهی شده است.

---

توحید(۷)
بت ز چوب است و ز سنگ ‌و خشت خام
می دهند رنگ و لعابی همچو جام
می تراشند سنگ و چوب و هر چه هست
در تصور از خدایش در مرام

شرح:
شاعر در این بخش به توصیف بت‌ها پرداخته است. بت‌ها از چوب، سنگ و یا خشت خام ساخته می‌شدند که به آنها رنگ و لعاب داده می‌شد. این بت‌ها در ذهن پرستندگان به عنوان خدا تصور می‌شدند، اما در واقع هیچ چیزی از خود ندارند و تنها تصورات غلط انسان‌ها از خداوند هستند.

---

توحید(۸)
کار یزدان منطبق بر قسط و داد
بر عدالت باشد و نفی فساد
ذره ای کاری نگردد جز به عدل
از ستم دور است و هر گونه عناد

شرح:
این بند به توحید در عدالت اشاره دارد. خداوند کارهای خود را بر اساس قسط (عدالت) و داد انجام می‌دهد. هیچ کاری از سوی خداوند بدون عدالت نیست و هیچ‌گونه فساد یا ستمی در کارهای او وجود ندارد. عدالت خداوندی بر همه چیز حاکم است.

---

توحید(۹)
در وجود و فطرت انسان خداست
حق پرستی ذاتی و در هر صداست
گر شود پرسش ز مردم از جهان
هر کسی گوید که آن از کبریاست

شرح:
این بند به فطری بودن توحید اشاره دارد. در درون وجود و فطرت انسان‌ها، خداوند قرار دارد و پرستش او جزو ذات انسان‌هاست. هر انسانی که در مورد جهان و آفرینش سوال کند، در عمق وجود خود به این پاسخ می‌رسد که این همه از خداوند کبریاست.

---

توحید(۱۰)
حق تعالی بی بدیل است ،  بی نظیر
او علیم است و حکیم است و بصیر
زین جهت یکتا ست ، بی مثل و قدیم
او معین است و امید است و مدیر

شرح:
در این بخش، شاعر به صفات خداوند اشاره دارد. خداوند بی‌بدیل و بی‌نظیر است، به این معنی که هیچ مشابهی ندارد. او علیم (دانا)، حکیم (حکمت‌آموز) و بصیر (بینای کامل) است. خداوند یکتا، قدیم و بدون مشابه است و تمامی امور جهان تحت تدبیر و اراده او قرار دارد.

---

نتیجه‌گیری کلی:
این مجموعه رباعیات به شرح و تبیین مفهوم توحید در ابعاد مختلف می‌پردازد: توحید در ذات، در خلق، در تدبیر، در عبادت، در عدالت، و در فطرت انسان. هر کدام از این ابعاد، از جنبه‌ای به یگانگی خداوند اشاره دارند و بر این حقیقت تأکید می‌کنند که خداوند یکتا و بی‌همتاست.

بخش دوم

نبوت

 

بسمه تعالی
مجموعه رباعیات
نبوت
سراینده: دکتر علی رجالی

---

نبوت

(۱)
نیاز ما به وحی است و امامت
محمد آخرین پیک رسالت
توسل بر نبی و آل احمد
هدایت می کند ما را ز غفلت

شرح:
این بیت بر اهمیت وحی و امامت در هدایت بشر تأکید دارد. انسان به راهنمایی الهی نیاز دارد که از طریق وحی و امامت، به خصوص از طریق پیامبر اسلام (ص)، محقق می‌شود. توسل به پیامبر و اهل بیت او، باعث رهایی از غفلت و رسیدن به هدایت الهی می‌شود.

---

(۲)
خدا گوید سخن بر کل امت
تعقل را نمی باشد کفایت
نیاز آدمی ما فوق عقل است
نبی روشن کند شمع هدایت

شرح:
در این بند به این نکته اشاره می‌شود که عقل انسان‌ها نمی‌تواند به تنهایی راهنمایی کامل برای زندگی باشد. انسان‌ها به وحی نیاز دارند تا از آن طریق هدایت شوند. پیامبران به عنوان مفسران وحی، روشن کننده راه‌های الهی برای بشر هستند.

---

(۳)
اطاعت از نبی امر ی خدایی است
رهایی از خود و کفر و جدایی است
دو بال عقل و ایمان می برد عرش
رهایی از قفس دل را شفایی است

شرح:
این بیت به اهمیت اطاعت از پیامبران می‌پردازد که دستور خداوند است. اطاعت از پیامبران، رهایی از خودخواهی، کفر و جدایی از خداوند را به همراه دارد. همچنین، دو بال عقل و ایمان، انسان را به عرش معنوی می‌برد و رهایی از محدودیت‌های دنیوی و روحی را به ارمغان می‌آورد.

---

(۴)
شده نازل کتاب حق به تدریج
بود بعثت زمان نشر و ترویج
نزول دفعی قرآن شب قدر
کلام حق سراسر نور و تهییج

شرح:
شاعر در این بخش به نزول تدریجی قرآن اشاره دارد که با بعثت پیامبر اسلام آغاز شد. قرآن در شب قدر به صورت دفعی نازل شده، اما در طول 23 سال به تدریج بر پیامبر نازل شده است. کلام قرآن نورانی و تحریک کننده است و به هدایت مردم در مسیر صحیح می‌پردازد.

---

(۵)
علت بعثت بود نشر پیام
از  طریق مصطفی بهر نظام
یاد نعمت های حق بر مردمان
با تذکر با نمایش با قیام

شرح:
بعثت پیامبر اسلام هدفش نشر پیام الهی و ایجاد نظم در جامعه بشری بود. پیامبر از طریق تذکر، نمایش معجزات و قیام خود، یاد نعمت‌های الهی را در دل مردم زنده می‌کرد و راه‌های درست زندگی را به آنها نشان می‌داد.

---

(۶)
معجز ختم رسل ، در آیه هاست
در کلام حق مبین و ره گشاست
بی مثال است و نیاید مثل آن
تهفه ی پروردگار جان فزاست

شرح:
این بند به معجزات پیامبر اسلام اشاره دارد. معجزه پیامبر در قرآن است که کلامی بی‌مثال و بی‌نظیر است و هیچ چیزی نمی‌تواند مثل آن باشد. این معجزه از سوی خداوند به عنوان هدیه‌ای برای بشر نازل شده است.

---

(۷)
معجزه باشد کتاب مصطفی
جاودانه باشد و پر محتوا
می کند تبیین حقوق مردمان
هست قرآن منجی و نور خدا

شرح:
کتاب قرآن معجزه پیامبر اسلام است که جاودانه و پُر محتواست. قرآن نه تنها حقایق معنوی بلکه حقوق انسان‌ها را نیز تبیین می‌کند و به عنوان منجی انسان‌ها و نور خداوند برای هدایت بشر در نظر گرفته می‌شود.

---

(۸)
بر امام و بر نبی شمس الهدی
می شود ابلاغ از سوی خدا
در خصوص دین اسلام و جهان
زنده گردان کل عالم هر کجا

شرح:
این بند به جایگاه امامان و پیامبر (ص) به عنوان شمس الهدی (خورشید هدایت) اشاره دارد. پیامبر و امامان معصوم از سوی خداوند هدایت‌های خود را به مردم می‌رسانند و در تمام جهان دین اسلام را زنده می‌کنند و به آن نور می‌بخشند.

---

(۹)
مصطفی دارد صفاتی این چنین
اهل تقوا باشد و پاک و متین
هادی است و مهربان و بی ریا
حامی قشر ضعیف است و امین

شرح:
در این بند، صفات پیامبر اسلام (ص) بیان شده است. پیامبر (ص) فردی متقی، پاک، متین، مهربان و بی‌ریا است. او هادی و راهنماست و از کسانی که ضعیف و نیازمند هستند حمایت می‌کند. همچنین، پیامبر (ص) شخصی امین و مورد اعتماد است.

---

(۱۰)
با قیام مهدی صاحب زمان
آخرین دین خدا اندر جهان
می شود احیا و می گردد قبول
می شود دین خلایق بی گمان

شرح:
این بند به قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) اشاره دارد که به عنوان آخرین دین خدا، یعنی دین اسلام، در جهان احیا می‌شود. قیام حضرت مهدی (ع) باعث خواهد شد که دین اسلام در سراسر جهان پذیرفته شود و همه مردم به آن ایمان بیاورند.

---

نتیجه‌گیری کلی:
مجموعه رباعیات نبوت به شرح جایگاه پیامبران و امامان در هدایت انسان‌ها می‌پردازد. این اشعار بر ضرورت وحی، اهمیت پیامبر اسلام (ص) و معجزات قرآن تأکید دارند و به نقش امامان در استمرار و تکمیل رسالت پیامبران اشاره می‌کنند. در نهایت، قیام حضرت مهدی (ع) به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اسلام و تکمیل دین خدا در جهان معرفی می‌شود.

بخش سوم

عدل

مجموعه رباعیات - اصول دین: معاد

---

معاد (۱)

متن: روز رستاخیز می باشد معاد
آن قیامت باشد و گردد مراد
مردگان دارای جسم اند و حیات
حق تعالی می کند آن را به یاد

شرح: در این رباعی، معاد به عنوان روز رستاخیز و قیامت معرفی شده است. در این روز، مردگان از قبرها برمی‌خیزند و به زندگی دوباره بازمی‌گردند. به‌واسطه‌ی اراده و یاد خدا، مردگان در این روز به حیات دوباره نائل می‌شوند. این حیات جدید نه تنها معنوی، بلکه جسمانی نیز خواهد بود.

---

معاد (۲)

متن: روز محشر باشد و وقت حساب
هرکسی بیند عذاب خود عقاب
خوش به حال مردم نیکو سرشت
سیرت پاک است دور از هر عذاب

شرح: در این رباعی، اشاره به روز محشر و لحظه‌ی حساب انسان‌ها از اعمالشان در قیامت شده است. هر شخص در این روز، عذاب یا پاداش خود را بر اساس عمل‌کرد خود دریافت خواهد کرد. کسانی که در دنیا دارای سیرت پاک و نیکو هستند، از عذاب دور خواهند بود و پاداش نیکو دریافت خواهند کرد.

---

معاد (۳)

متن: بعد توحید است تاکید خدا
بر معاد و روز پاداش و جزا
هر چه کاری می کنی آن را درو
نیست فرصت بر خلایق در ادا

شرح: در این رباعی، تأکید بر معاد و روز پاداش پس از توحید، به عنوان یکی از اصول دین آمده است. انسان‌ها در این دنیا اعمال خود را انجام می‌دهند، اما باید بدانند که در قیامت، هر عمل خوب یا بد، نتیجه خود را خواهد داشت و فرصتی برای جبران یا افزودن بر آن اعمال نخواهد بود.

---

معاد (۴)

متن: ربع آیات است در بحث معاد
تا نباشد شک و تردید و عناد
در خصوص روز عقبی روز خیز
هر کسی بیند سزای خود جهاد

شرح: در این رباعی، به آیات قرآنی که به معاد پرداخته‌اند اشاره شده است. این آیات به‌گونه‌ای بیان شده‌اند که هیچ‌گونه شک یا تردید در مسئله معاد باقی نماند. در روز قیامت، هر شخص، نتیجه اعمال خود را خواهد دید و به هر فرد، مطابق با جهاد و تلاش‌هایش، پاداش داده می‌شود.

---

معاد (۵)

متن: چه خوش گفت مولا علی این پیام
که رحمت شود شامل هر کدام
چو دانی کجایی ،کجا می روی
کجا بوده ای در جهان و نظام

شرح: در این رباعی، سخن از فرمایشات حضرت علی (ع) است که به رحمت الهی اشاره دارد. او می‌گوید که رحمت خداوند شامل حال تمام انسان‌ها می‌شود. همچنین در این آیه، تأکید بر شناخت جایگاه انسان در دنیا و هدف نهایی اوست: انسان باید بداند که از کجا آمده و به کجا می‌رود.

---

معاد (۶)

متن: خدا گفت بر مردمان این چنین
همه زنده گردند در واپسین
شما مرده بودید قبل حیات
نمودیم  زنده ز خاک و زمین

شرح: در این رباعی، خداوند می‌فرماید که انسان‌ها در ابتدا مرده بودند (در عالم ذر یا قبل از تولد)، اما با اراده خداوند، از خاک و زمین زنده شدند. در روز قیامت نیز همه انسان‌ها دوباره زنده می‌شوند.

---

معاد (۷)

متن: حیات بشر از ازل بود و هست
سپس مرده گردیم روز الست
نگوید خدا حرف ناحق  خلاف
به دنیا بیائیم از خاک پست

شرح: این رباعی به اصل حیات بشر اشاره دارد. انسان‌ها از ازل (قبل از دنیا) وجود داشته‌اند و در دوران الست (روز میثاق) مرده شدند. خداوند هیچ‌گاه حرف نادرست نمی‌زند، و انسان‌ها از خاک پست به دنیا آمده‌اند.

---

معاد (۸)

متن: حیات و ممات است بعد از وفات
همه مرده گردند بعد از حیات
ولیکن شهیدان حق زنده اند
نباشد چو ما را وفات و ممات

شرح: در این رباعی به زندگی و مرگ انسان‌ها اشاره شده است. پس از مرگ، همه انسان‌ها مرده می‌شوند، اما شهیدان در راه خدا همچنان زنده‌اند و مرگ برای آنان به معنای پایان نیست. این افراد در عالم دیگری زندگی خواهند کرد.

---

معاد (۹)

متن: نبی گفت در مرگ جعفر چنین
بدیدم ورا با دو بالی وزین
ملائک بود همره آن جناب
نباشد ورا سوی جنت حزین

شرح: در این رباعی، به مرگ حضرت جعفر (رضی‌الله‌عنّه) اشاره شده است. پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، در هنگام مرگ حضرت جعفر دید که او با دو بال بلند و با ملائکه همراه بود و از این پس به بهشت می‌رود. این اشاره به مقام ویژه شهیدان است.

---

معاد (۱۰)

متن: چه خوش گفت باقر  ولی خدا
که موت است خواب و بگیری فرا
ولی طول آن تا قیامت بود
بود روز خیز  و ببینی جزا

شرح: در این رباعی، حضرت محمد باقر (ع) سخنی در مورد مرگ دارند که آن را خواب می‌دانند. اما این خواب طولانی است و تا قیامت ادامه خواهد داشت. در این زمان انسان‌ها بیدار می‌شوند و پاداش و جزای اعمال خود را می‌بینند.

---

سراینده: دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به موضوع معاد در اصول دین پرداخته و با بهره‌گیری از آیات قرآن و سخنان اهل بیت، مفاهیم اساسی درباره قیامت، پاداش، و جزای اعمال انسان‌ها در زندگی پس از مرگ را به‌طور خلاصه و مؤثر بیان کرده است

بخش چهارم

عدل

.

مجموعه رباعیات - اصول دین: عدل

---

عدل (۱)

متن: خدا آگاه و دانا بر حقایق
نکرده ظلم و جوری بر خلایق
خدا عادل بود در قسط و دادش
بود آگاه بر میل و سلایق

شرح: این رباعی به عدالت خداوند اشاره دارد. خداوند نه تنها آگاه به تمام حقایق است، بلکه در قسط و داد نیز عادل است. او ظلمی به کسی نمی‌کند و تمام خواسته‌ها و تمایلات انسان‌ها را با علم و آگاهی می‌داند. عدالت خداوند همواره در راستای خیر و انصاف است.

---

عدل (۲)

متن: مسلمان را اصول دین نیاز است
به تحقیق و عمل ما را جواز است
فروع دین بود اعمال مذهب
نماز و صوم و حج ما را فراز است

شرح: در این رباعی، تأکید بر اهمیت اصول دین در زندگی مسلمانان شده است. اصول دین شامل عقاید اساسی و ضروری است که باید با تحقیق و عمل درست به آن‌ها پی برد. در مقابل، فروع دین به اعمال مذهبی مانند نماز، روزه، و حج اشاره دارد که راه‌های عملی برای پیروی از دین و تقرب به خداوند هستند.

---

عدل (۳)

متن: عدالت نیست معنایش مساوات
عدالت ضد ظلم است و خسارات
اگر دیدی که هر کس جای خود بود
شده عدل و عدالت هم مراعات

شرح: در این رباعی، عدالت به‌طور دقیق تعریف شده است. عدالت به معنای مساوات نیست، بلکه به معنای این است که هر کس در جای خود قرار گیرد و حقوق هر فرد به درستی رعایت شود. عدالت در حقیقت ضد ظلم و خسارت است و زمانی محقق می‌شود که هر چیزی در جایگاه خود قرار گیرد.

---

عدل (۴)

متن: اگر جاری شود عدل و عدالت
نباشد ظلم و جور و هم جنایت
نمی بینی فقیری یا گرسنه
شده تاکید در قرآن ، روایت

شرح: این رباعی به تأثیرات جاری شدن عدالت در جامعه اشاره دارد. وقتی عدالت در جامعه برقرار شود، ظلم و فساد از بین می‌رود و هیچ‌کس فقیر یا گرسنه نخواهد بود. قرآن و روایات به شدت بر لزوم تحقق عدالت و رفع نیازمندی‌های جامعه تأکید کرده‌اند.

---

عدل (۵)

متن: اگر لازم شود حکم قضاوت
تامل کن تو در حفظ عدالت
خدا خشنود گردد زین عمل بیش
نما در حکم و گفتارت رعایت

شرح: در این رباعی، به اهمیت عدالت در قضاوت اشاره شده است. وقتی لازم است حکمی صادر شود، باید در حفظ عدالت دقت کرد. رعایت عدالت در قضاوت باعث خوشنودی خداوند می‌شود و باید در حکم و گفتار به این اصل توجه کامل داشت.

---

عدل (۶)

متن: مکن اندر امانت نقض پیمان
مگو حرفی برون از امر یزدان
عدالت پیشه کن در هر اموری
نشان معرفت باشد ز انسان

شرح: در این رباعی، به ضرورت رعایت امانت و وفاداری به پیمان‌ها تأکید شده است. انسان باید در تمام امور زندگی خود عدالت را رعایت کند و از گفتار و کردار نادرست که مخالف با خواسته‌های خداوند است، پرهیز کند. عدالت به‌عنوان یکی از نشانه‌های معرفت و انسانیت در نظر گرفته شده است.

---

عدل (۷)

متن: شهادت ده به عدل و هم عدالت
به آنچه دیده‌ای گو ، کن حمایت
عدالت پیشه گان مرضی حق‌اند
مکن ظلم و تعدی در قضاوت

شرح: در این رباعی، بر لزوم شهادت دادن به عدالت تأکید شده است. هر کس باید در صورت نیاز، به عدل و عدالت شهادت دهد و از آن حمایت کند. کسانی که در زندگی خود عدالت را رعایت می‌کنند، از نظر خداوند رضایت دارند و باید از ظلم و تعدی در قضاوت پرهیز کنند.

---

عدل (۸)

متن: ستایش کرده حق عدل و عدالت
نکوهش کرده ظالم را ز غایت
بپا دارید عدل و قسط خالق
ملالت کرده او ظلم و جنایت

شرح: در این رباعی، به ستایش خداوند از عدل و عدالت و نکوهش ظلم اشاره شده است. خداوند عدالت را ستوده و ظلم را به‌شدت نکوهش کرده است. باید عدالت و قسط خداوند را در جامعه برقرار کرد و از ظلم و جنایت پرهیز نمود.

---

عدل (۹)

متن: مصادیق عدالت بی شمار است
رهایی از گناهان و فشار است
گهی شخصی بود گه اجتماعی
رواج و رونق کسب است کار است

شرح: در این رباعی، مصادیق مختلف عدالت ذکر شده است. عدالت به شکل‌های گوناگونی تجلی می‌کند، از رهایی از گناهان فردی گرفته تا عدالت اجتماعی که شامل تأمین نیازهای عمومی و فراهم آوردن شرایط مناسب برای رشد و رونق اقتصادی می‌شود.

---

عدل (۱۰)

متن: رعایت کن عدالت بر یتیمان
تهی دستان بود تاکید قرآن
عدالت گر شود جاری نباشد
فقیری در جهان حتی بیابان

شرح: این رباعی به لزوم رعایت عدالت نسبت به یتیمان و نیازمندان اشاره دارد. قرآن کریم تأکید زیادی بر رعایت عدالت در برخورد با فقرا و یتیمان دارد. اگر عدالت به‌درستی در جامعه پیاده شود، هیچ‌کس در فقر و نیاز نخواهد ماند.

---

سراینده: دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به اصول عدالت در اسلام پرداخته و مفاهیم مهمی چون عدالت در قضاوت، عدالت اجتماعی، و لزوم رعایت حقوق انسان‌ها را در زندگی روزمره بیان کرده است. هر یک از این رباعیات به‌طور خاص، جنبه‌های مختلف عدالت را در زمینه‌های فردی و اجتماعی توضیح داده‌اند.

بخش پنجم

امامت

شرح و تفکیک رباعیات "امامت" از دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات در دوازده بخش به شرح و تبیین مفهوم «امامت» از دیدگاه شیعه پرداخته است. در این اشعار، به جایگاه ویژه امامت در اصول دین، ارتباط آن با نبوت، ولایت و عشق به اهل بیت (علیهم‌السلام) اشاره شده است. در ادامه، هر یک از رباعیات به تفکیک و شرح آورده می‌شود.

---

امامت(۱)

متن:
محمد با علی از صادقینند
نبوت با امامت اصل دینند
ولایت گوهر و نور هدائی است
ستونی بهر دین رکنی رکینند

شرح:
در این رباعی، شاعر بر ارتباط تنگاتنگ بین نبوت و امامت تأکید دارد. او می‌گوید که نبوت و امامت دو اصل بنیادی دین هستند که بدون یکدیگر نمی‌توانند به درستی عمل کنند. محمد (ص) و علی (ع) به عنوان دو چهره برجسته و صادق در اسلام، در کنار هم نمایانگر حقیقت دین هستند. ولایت به عنوان گوهر و نور هدایت معرفی شده است که دین را به کمال می‌رساند و امامت ستون و رکن اصلی آن است.

---

امامت(۲)

متن:
خداوند احد وعده نموده است
حکومت با ولایت را ستوده است
حکومت غصب گشته در امامت
خلافت حق مولا را ربوده است

شرح:
این رباعی به بحث تاریخی و اجتماعی امامت می‌پردازد. شاعر اشاره به این دارد که خداوند وعده داده است که حکومت و ولایت در اختیار اهل بیت (علیهم‌السلام) باشد، اما به دلیل غصب خلافت توسط دیگران، این حق از امامت گرفته شده است. در اینجا، خلافت به عنوان حقی از امام علی (ع) معرفی می‌شود که از آن ربوده شده است.

---

امامت(۳)

متن:
ولایت همچو چادر بهر دین است
که قرآن را نگهبانی امین است
ولایت زنده با اشک بتول است
امامت همچو در روی نگین است

شرح:
در این رباعی، ولایت به عنوان چادری محافظ برای دین معرفی می‌شود که قرآن را حفظ و نگهداری می‌کند. شاعر اشاره به فاطمه (سلام‌الله‌علیها) دارد که اشک‌های او در کنار ولایت، باعث زنده ماندن دین و شریعت اسلام شده است. امامت نیز به عنوان نگینی درخشان است که درخت دین را نگه می‌دارد.

---

امامت(۴)

متن:
نبوت بی ولی ماوای ندارد
ولایت بی علی معنی ندارد
محبت بر علی حب خدائی است
تشیع بی علی مبنا ندارد

شرح:
این رباعی به اهمیت ولایت علی (ع) در اسلام اشاره دارد. شاعر تأکید می‌کند که نبوت بدون ولایت معنا ندارد، زیرا پیامبری که ولی ندارد، از حقیقت دور است. محبت به علی (ع) که محبوب خداست، یک محبت خدائی است و شیعه بودن بدون محبت به علی (ع) هیچ معنایی ندارد. در واقع، علی (ع) رکن و اساس تشیع است.

---

امامت(۵)

متن:
ولایت ریشه و اصل عمود است
چو سدی پیش افکار جمود است
شده ظلم و خیانت بر امامت
علی خیبر گشا و در گشود است

شرح:
در این رباعی، ولایت به عنوان ریشه و ستون اصلی دین معرفی شده است. شاعر بیان می‌کند که ولایت مانند سدی در برابر افکار جمود و خشک است. اما علی (ع) در برابر ظلم و خیانت‌ها ایستاده و همانطور که در جنگ خیبر دروازه‌ها را گشود، امامت نیز راه‌های نورانی را برای بشریت می‌گشاید.

---

امامت(۶)

متن:
امامت رهنمای شیعیان است
که وصل ایزدی ما را در آن است
ولایت با نبوت نور واحد
مسلمان در پناهش در امان است

شرح:
در این رباعی، امامت به عنوان راهنما برای شیعیان معرفی شده است که به واسطه آن، انسان‌ها به وصل ایزدی دست پیدا می‌کنند. ولایت و نبوت همچون نوری واحد هستند که راهنمای مسلمانان به سوی رستگاری و ایمنی است. در این راه، مسلمانان در پناه ولایت و نبوت به امن و امان می‌رسند.

---

امامت(۷)

متن:
ولایت حافظ راه نبوت
تجلی گشته در قرآن و عترت
امامت حامی دین است و قرآن
دهد ما را کمال و رشد و عزت

شرح:
این رباعی تأکید دارد که ولایت حافظ و نگهبان راه نبوت است. ولایت در قرآن و عترت تجلی پیدا کرده است و امامت به عنوان حامی دین و قرآن معرفی می‌شود. امامت راه را برای کمال و رشد انسان‌ها هموار می‌کند و به آنها عزت و کرامت می‌بخشد.

---

امامت(۸)

متن:
چو قرآن با نبی نور جنان است
ولایت نور چشم شیعیان است
اطاعت از ولی کار خدائی است
امامت ناجی پیر و جوان است

شرح:
در این رباعی، قرآن و نبوت به عنوان نور بهشت معرفی شده‌اند. ولایت نیز نور چشم شیعیان است که راه هدایت و رستگاری را نشان می‌دهد. اطاعت از ولی و امام، عملی است که در خدمت خداوند است و امامت، ناجی تمامی انسان‌ها، چه پیر و چه جوان، است.

---

امامت(۹)

متن:
ولایت محور دین و رسالت
علی و فاطمه قلب امامت
ولایت حافظ ناموس و جان است
دعا کن بر فرج ، روح ولایت

شرح:
این رباعی به نقش ولایت در محوریت دین و رسالت اشاره دارد. علی (ع) و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) قلب و اساس امامت هستند. ولایت حافظ جان و ناموس مسلمانان است و در نهایت، دعا برای فرج و ظهور امام مهدی (علیه‌السلام) که روح ولایت است، بر اهمیت آن تأکید می‌کند.

---

امامت(۱۰)

متن:
چو وصف اصل و فرع دین نمودی
تو آئینی ز احمد را سرودی
اگر چه حق مطلب بیش از این است
چه رازی را به دل از او شنودی

شرح:
در این رباعی، شاعر به توصیف اصل و فرع دین اشاره می‌کند که در حقیقت به دین اسلام اشاره دارد که از پیامبر اسلام (ص) گرفته شده است. او تأکید می‌کند که این مطلب تنها بخش کوچکی از حقیقت است و به نوعی از اسرار درونی که از امامت به دل انسان‌ها منتقل می‌شود اشاره دارد.

---

این مجموعه رباعیات به طور کلی نقش اساسی و محوری امامت را در اسلام و به ویژه در شیعه‌شناسی تبیین کرده است. هر رباعی به شکلی خاص جایگاه و وظایف امام و ولایت را به تصویر می‌کشد.

فصل یازدهم

فروع دین

نماز

شرح و تفکیک رباعیات "نماز" از دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات در این بخش به بررسی اهمیت و جایگاه نماز در دین اسلام پرداخته است. نماز به عنوان یکی از ارکان اصلی دین و ارتباطی مستقیم با خداوند معرفی می‌شود. در این اشعار، آثار نماز بر روح و جسم انسان، اهمیت آن در تقویت ایمان و ارتباط با خدا و اهل بیت تأکید شده است. در ادامه، هر یک از رباعیات به تفکیک و شرح آورده می‌شود.

---

نماز (۱)

متن:
گفت پیغمبر به زهرا این سخن
در خصوص امر حق بر مرد و زن
در خصوص جان و قرآن و نماز
تا که امت بشنود از جان و تن

شرح:
در این رباعی، پیامبر اسلام (ص) به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در مورد اهمیت نماز و ارتباط آن با جان و قرآن سخن می‌گوید. او تأکید دارد که نماز به عنوان یکی از ارکان دین، برای مرد و زن ضروری است و بر اهمیت آن در زندگی مؤمنان باید تأکید شود. از طریق نماز، انسان به یاد خدا می‌افتد و ارتباطی عمیق با قرآن برقرار می‌کند.

---

نماز (۲)

متن:
پانزده رنج و بلای جانگداز
آیدت گر سست انگاری نماز
کس نگوید جز محمد این سخن
کن عبادت با خدای بی نیاز

شرح:
در این رباعی، شاعر به سختی‌ها و مشکلاتی اشاره می‌کند که ممکن است به دنبال ترک نماز یا سستی در عبادت به انسان برسد. پیامبر اسلام (ص) هشدار می‌دهد که تنها اوست که از طرف خداوند به این حقیقت آگاه است. نماز باید با توجه به خداوند بی‌نیاز و بی‌همتا خوانده شود تا انسان از مشکلات و بلاهای دنیا و آخرت در امان باشد.

---

نماز (۳)

متن:
سه به قبر و سه به حشر آید تو را
قبر تو در ظلمت و ضیق و چه ها
شش به عالم سه به وقت مردنت
جملگی رنج است و خسران و بلا

شرح:
این رباعی به تأثیرات منفی ترک نماز در زندگی انسان اشاره دارد. شاعر می‌گوید که ترک نماز باعث سختی‌های زیادی می‌شود که نه تنها در قبر، بلکه در روز قیامت هم با انسان همراه خواهد بود. سه مورد از بلاها و مشکلات در قبر و سه مورد در حشر به انسان می‌رسد که همه آنها ناشی از ترک نماز و بی‌توجهی به عبادت است.

---

نماز (۴)

متن:
بی نماز آخر ز کف ایمان دهد
تشنه و خوار و گرسنه جان دهد
کسر عمر و رزق و خشم کردگار
می‌شود او را دچار و آن دهد

شرح:
در این رباعی، شاعر هشدار می‌دهد که ترک نماز باعث از دست دادن ایمان می‌شود و برکت‌ها از زندگی انسان می‌رود. انسان بی‌نماز دچار مشکلات زیادی از جمله کاهش عمر، کاهش روزی و برخورداری از خشم خداوند می‌شود. ترک نماز نه تنها بر زندگی دنیوی تأثیر می‌گذارد بلکه آثار منفی در آخرت نیز دارد.

---

نماز (۵)

متن:
نبی گفتا ستون دین نماز است
که معراج مسلمانی نیاز است
چو خوانی روح تو آید به پرواز
نیاز آدمی در ذکر و راز است

شرح:
در این رباعی، پیامبر اسلام (ص) نماز را ستون اصلی دین معرفی می‌کند و آن را معراج مسلمانی می‌داند. با نماز، روح انسان به پرواز در می‌آید و به سوی خداوند نزدیک‌تر می‌شود. انسان نیاز به ذکر و راز و نیاز با خدا دارد که در نماز به بهترین شکل تحقق می‌یابد.

---

نماز (۶)

متن:
مجو جز ذکر حق چیزی تو بهتر
اگرچه باشد آن همسنگ گوهر
سراسر راز هستی در نماز است
مجو جز ذکر حق چیزی تو برتر

شرح:
شاعر در این رباعی به اهمیت ذکر خدا در نماز اشاره می‌کند و می‌گوید که هیچ چیز از ذکر حق بهتر نیست. حتی اگر چیزی هم از نظر مادی ارزشمند به نظر برسد، در نهایت ارزش آن با ذکر خداوند برابر نیست. نماز به عنوان راز هستی و راهی برای رسیدن به حقیقت معرفی می‌شود.

---

نماز (۷)

متن:
نمازی خوان چو مولا گر توانی
که تیر از پا کنند و خود ندانی

نماز بی حضور دل چو خوانی
ندارد ارزشی و خود بدانی

شرح:
این رباعی به کیفیت نماز اشاره دارد و تأکید می‌کند که نماز باید با حضور قلب و توجه به خداوند خوانده شود. اگر انسان مانند مولای متقیان علی (ع) نماز بخواند، حتی اگر در سختی و رنج باشد، در دلش حضور خداوند را احساس می‌کند. اما نماز بدون حضور دل، ارزشی ندارد و تنها به صورت ظاهری انجام می‌شود.

---

نماز (۸)

متن:
نماز است ارتباط حق و انسان
که واجب گشته آن بر هر مسلمان
خدا نازل نموده بهر هر کس
متاعی چون گوهر دری چو فرقان

شرح:
نماز به عنوان یک وسیله ارتباطی بین انسان و خداوند معرفی می‌شود. این ارتباط از ضروریات دین اسلام است و بر هر مسلمان واجب شده است. خداوند نماز را به عنوان متاعی ارزشمند و گرانبها مانند گوهر دری به انسان‌ها عطا کرده است. نماز همچون فرقان، راهنمای انسان به سوی کمال و حقیقت است.

---

نماز (۹)

متن:
نماز با ولایت روشنایی است
وصول کردگار و دلربایی است
نماز بی امامت لهو بازی است
توسل بر ائمه خود رهایی است

شرح:
این رباعی به ارتباط نماز با ولایت اهل بیت (علیهم‌السلام) تأکید دارد. نماز با ولایت به روشنایی و راهنمایی خداوند منتهی می‌شود. بدون امامت و ولایت اهل بیت (ع)، نماز تنها یک عمل ظاهری است که هیچ گونه نور و حقیقتی در آن نیست. توسل به ائمه معصومین (علیهم‌السلام) در نماز انسان را به رهایی و هدایت می‌رساند.

---

نماز (۱۰)

متن:
اگر مایل به وصل ذوالجلالی
وگر راغب به رشدی و کمالی
به موقع خوان نمازت را تو ای دوست
مقدم در امور است و وصالی

شرح:
در این رباعی، شاعر به اهمیت وقت نماز اشاره می‌کند و می‌گوید که اگر انسان به دنبال وصال با خداوند ذوالجلال و رشد و کمال است، باید نماز خود را در وقت معین بخواند. نماز در وقت خود مقدم بر همه امور است و راهی به سوی وصال با خداوند است.

---

این مجموعه رباعیات به عمق معنای نماز در دین اسلام پرداخته و جایگاه آن را به عنوان رکن اصلی دین و ارتباطی مستقیم با خداوند و اهل بیت (علیهم‌السلام) شرح داده است. نماز نه تنها عملی عبادی، بلکه راهی برای کمال معنوی و رستگاری است.

بخش دوم

روزه

 

باسمه تعالی

فروع دین
روزه

 

روزه(۱)
روزه ذکر است و دعا و رمز و راز
صوت قرآن 

 

متن رباعیات و شرح آنها از دکتر علی رجالی
موضوع: فروع دین - روزه

---

روزه (۱)

متن:
روزه ذکر است و دعا و رمز و راز
صوت قرآن با صدایی دلنواز
روزه تمرین جهاد اکبر است
ناله کردن همره سوز و گداز

شرح:
این رباعی روزه را به عنوان نوعی عبادت عمیق معنوی معرفی می‌کند که در آن ذکر و دعا همراه با معنویت خاصی انجام می‌گیرد. تلاوت قرآن با صوتی آرامش‌بخش، فضای روزه را دلپذیرتر می‌کند. روزه همچنین فرصتی برای تمرین جهاد اکبر است؛ یعنی مبارزه با نفس و تقویت معنویت درونی.

---

روزه (۲)

متن:
دعوت خاص خدا ماه خداست
در ضیافت جملگی نور و صفاست
چشم و گوش و دل شود دور از خطا
روزه یکسان ساز فقر است و غناست

شرح:
ماه رمضان به عنوان ماه خدا توصیف شده است؛ ضیافتی که در آن نورانیت و صفا حاکم است. روزه موجب پاکی چشم، گوش، و دل از خطا می‌شود و به طور عمیق‌تری عدالت اجتماعی را تقویت می‌کند، چراکه همه انسان‌ها، صرف نظر از فقر یا غنا، در این عبادت مشترکند.

---

روزه (۳)

متن:
روزه حکمت را دو چندان می کند
جسم و جان را پاک و درمان می کند
معرفت را روزه افزایش دهد
باغ دل را نورافشان می کند

شرح:
روزه در کنار عبادت جسمی، تقویت‌کننده حکمت و دانش معنوی است. این عمل جسم و روح را پاکسازی کرده و به عنوان درمانی برای زخم‌های درونی عمل می‌کند. روزه باغ دل انسان را روشن و سرشار از نور الهی می‌سازد.

---

روزه (۴)

متن:
روزه مخصوص مسلمانان که نیست
در مرام و دین ما خسران که نیست
روزه شیطان را به زندان می برد
در ضیافت غفلت و حرمان که نیست

شرح:
روزه تنها عبادتی مختص مسلمانان نیست و در سایر ادیان نیز اهمیت دارد. این عمل باعث کنترل نفس و به بند کشیدن وسوسه‌های شیطانی می‌شود. ماه رمضان زمانی برای پرهیز از غفلت و دستیابی به معنویت و بصیرت است.

---

روزه (۵)

متن:
روزه تمرینی برای آدم است
روح را آرام‌بخش و مرهم است
جسم چون بار ریاضت می کشد
عشق یزدان مرهمی بر هر غم است

شرح:
روزه یک تمرین معنوی برای انسان‌هاست که در آن روح به آرامش دست می‌یابد. تحمل سختی‌های روزه باعث تقویت جسم و روح می‌شود و عشق الهی تسکینی برای تمام غم‌ها و مشکلات است.

---

روزه (۶)

متن:
روزه داری در طریق سالکان
باعث رشد و کمال بندگان
روح را، صیقل دهد راز و نوا
نفس دون تسلیم می‌گردد ز آن

شرح:
در مسیر سلوک عرفانی، روزه یکی از عوامل رشد و کمال است. این عمل روح انسان را صیقل داده و راز و نیاز را تقویت می‌کند. همچنین نفس اماره تحت کنترل درمی‌آید و انسان را به تعالی می‌رساند.

---

روزه (۷)

متن:
روزه ما را جای والا می برد
همچو مرغی سوی بالا می برد
تا که گیری مزد و پاداشی مزید
آدمی را عرش اعلا می برد

شرح:
روزه باعث ارتقای معنوی انسان می‌شود و او را به مقامات بالاتری می‌رساند. این عمل مانند پرنده‌ای است که روح انسان را به سوی آسمان معنویت هدایت می‌کند و موجب دریافت پاداش و رسیدن به مقام قرب الهی می‌شود.

---

روزه (۸)

متن:
روزه تنها آب ناخوردن که نیست
ره به سوی سفره نا بردن که نیست
خواندن و فهمیدن قرآن نکوست
طی دوران کردن و مردن که نیست

شرح:
روزه تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست؛ بلکه هدف آن، پرهیز از تمام انحرافات و اشتباهات است. این عبادت فرصتی برای تأمل و درک عمیق قرآن است و انسان را به رشد واقعی و هدف نهایی می‌رساند.

---

روزه (۹)

متن:
روزه در آئین عیسی آمده
در کتاب اهل ترسا آمده
بیمه می‌گردد حواس آدمی
روزه در آئین موسی آمده

شرح:
روزه تنها به دین اسلام محدود نمی‌شود و در ادیان پیشین نیز مورد تأکید قرار گرفته است. در آئین مسیحیت و یهودیت، روزه به عنوان راهی برای کنترل نفس و تطهیر حواس مطرح شده و از دیرباز به آن توجه شده است.

---

روزه (۱۰)

متن:
روزه انسان را به یاد حق برد
قلب را تسکین و آرامش دهد
عزت انسان فزون گردد همی
موجب رشد و سعادت آن بود

شرح:
روزه، انسان را به یاد خدا و ارزش‌های الهی می‌اندازد. این عبادت موجب آرامش قلب و افزایش عزت انسان در نزد خداوند می‌شود و در نهایت باعث رشد و سعادت او خواهد شد.

---

سراینده:
دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به زیبایی مفاهیم عمیق روزه را از جنبه‌های مختلف شرح داده و اثرات فردی و اجتماعی آن را بیان می‌کند.

 

 

 

بخش سوم

خمس

 

 

مجموعه رباعیات «خمس» که به قلم دکتر علی رجالی سروده شده، در مورد مسئله «خمس» در اسلام و فروع دین بحث می‌کند. در این مجموعه، هر رباعی به بیان یکی از جنبه‌های مختلف خمس و اهمیت آن در زندگی مسلمانان پرداخته است. در ادامه، شرح و توضیح هر یک از رباعیات به تفکیک آورده شده است:

خمس (۱)

متن:
خمس واجب می شود بر گنج و مال
آن بود مازاد از خرجت به سال
خمس دارد منفعت ، در کسب و کار
تا که گردد مابقی پاک و حلال

شرح:
در این رباعی، تاکید شده که خمس باید بر گنج و مال اضافه که پس از مخارج سالانه باقی می‌ماند، تعلق گیرد. این خمس در واقع یک نوع تصفیه مالی است که مال باقی‌مانده را پاک و حلال می‌کند.

خمس (۲)

متن:
خمس دارد هر غنیمت در جدال
کن ادا در زندگی ، گردد حلال
کشف معدن یا جواهر عمق آب
می شود مشمول خمس لایزال

شرح:
در این رباعی، اشاره شده که هر غنیمت یا سودی که از جنگ یا کشف منابع طبیعی مانند معادن و جواهرات به دست می‌آید، مشمول خمس است و باید آن را پرداخت کرد تا مال حلال شود.

خمس (۳)

متن:
مال آغشته به شبهه یا حلال
خمس دارد تا شود پاک و زلال
این بود فتوای عالم مجتهد
مستمندان را بود بهره ز مال

شرح:
در این بیت، گفته شده که اگر مال آغشته به شبهه باشد، باید خمس پرداخت شود تا آن مال پاک و حلال شود. همچنین، تاکید شده که خمس برای بهره‌مند کردن مستمندان است.

خمس (۴)

متن:
خمس گردد بر دو قسمت در ادا
بر ضعیفان و فقیران هر کجا
سهم سادات است بخشی از دیون
مرجع تقلید می گوید تو را

شرح:
خمس به دو بخش تقسیم می‌شود: یکی برای فقیران و دیگر برای سادات (نسبت به پیامبر). این حکم مطابق با فتوا و نظر مرجع تقلید است که بر اساس آن خمس باید به این دو گروه تعلق گیرد.

خمس (۵)

متن:
در فروش ملک بر صاحب کتاب
خمس آن باید ادا گردد حساب
کافر ذمی شود صاحب بر آن
این بود رسم تملک در صحاب

شرح:
در این رباعی، گفته می‌شود که هنگام فروش ملک، باید خمس آن پرداخت شود. حتی اگر خریدار کافر ذمی باشد، نیز پرداخت خمس بر عهده فرد است. این اشاره به شریعت اسلام دارد که در آن هر مالک باید خمس مال خود را پرداخت کند.

خمس (۶)

متن:
مالک اصلی خدا باشد نگر
پس چرا دلواپسی در این گذر
کسر یک پنجم ز مالش اندک است
او دهد مال و بگیرد ای بشر

شرح:
در این بیت، اشاره به این است که مالک اصلی همه چیز خداوند است و انسان تنها امانت‌دار مال است. در نتیجه، پرداخت خمس که تنها یک پنجم از مال است، نباید برای انسان سخت و دلواپسی‌آور باشد، زیرا این مال به هر حال از آن خداست.

خمس (۷)

متن:
آزمایش می شود انسان به مال
گه مقام و شهرت و گاهی جلال
خمس باشد امتحانی بر بشر
در خصوص ثروت و مال و منال

شرح:
این رباعی به امتحان الهی از انسان از طریق مال و ثروت اشاره دارد. خمس به عنوان یک امتحان است تا نشان دهد انسان چگونه از مال خود استفاده می‌کند و آیا در برابر آن مسئول است یا خیر.

خمس (۸)

متن:
خمس باشد لازم و امر خداست
پشتوانه مالی دین و رواست
در قیامت می شود اندوخته
آن کلید روزی و کاری ولاست

شرح:
خمس یک امر ضروری و واجب است که از سوی خداوند مقرر شده است. این مال در قیامت برای شخص ذخیره و پشتوانه‌ای برای او خواهد بود و به عنوان کلید برکت و روزی در نظر گرفته می‌شود.

خمس (۹)

متن:
خمس باشد واجب و مشکل گشاست
بر یتیمان و فقیران  آن رواست
سوره ی انفال دارد آیه ای
می کند تاکید آن را ، از خداست

شرح:
خمس نه تنها واجب است بلکه در حل مشکلات یتیمان و فقیران نیز موثر است. در این رباعی، به آیه‌ای از سوره انفال اشاره شده که تاکید می‌کند خمس در قرآن به عنوان یک حکم الهی آمده است.

خمس (۱۰)

متن:
زکات و خمس از ارکان دینند
نماز و روزه چون سلطان دینند
رهایی از دل و حق یتیم است
فرامین خدا فرمان دینند

شرح:
در این بیت، خمس و زکات به عنوان ارکان دین و از واجبات مالی اسلام معرفی شده‌اند. در کنار نماز و روزه که از ارکان اصلی دین هستند، خمس نیز به عنوان یک دستور مهم در دین اسلام ذکر شده است.

---

این مجموعه رباعیات با استفاده از زبان ساده و روان، مفاهیم شرعی مربوط به خمس را به‌طور ملموس و عمیق برای مخاطب توضیح داده است

بخش چهارم

زکات

 

.

مجموعة رباعیات
فروع دین
زکات

---

زکات (۱)

متن:
زکات مال از بهر عموم است
ادا ناکردنش خبط و حرام است
فقیران بهره مند گردند بی شک
ادایش لازم و رسم و رسوم است

شرح:
در این رباعی، نویسنده بر لزوم پرداخت زکات تأکید می‌کند. زکات، که بخشی از مال فرد مسلمان است که باید به فقرا داده شود، عملی ضروری برای بهبود شرایط اجتماعی است. عدم پرداخت زکات نه تنها گناه است، بلکه باعث محرومیت فقرا از حق خود می‌شود. این عمل از رسوم و آداب اسلامی است که در جامعه باید رعایت شود.

---

زکات (۲)

متن:
زکات علم در نشر علوم است
که نشرش افتخار مرز و بوم است
مفید است کسب علم و نور ایمان
که نقشش موجب رشد عموم است

شرح:
در این رباعی، زکات علم مطرح می‌شود. همان‌طور که مال باید زکات داده شود، علم نیز باید نشر یابد. علم موجب رشد و پیشرفت جامعه است و فرد با انتشار آن به تعالی خود و دیگران کمک می‌کند. زکات علم می‌تواند جامعه را از جهل رهایی بخشد و موجب افتخار و پیشرفت ملت شود.

---

زکات (۳)

متن:
زکات چهره در پاکی نهان است
عفاف بانوان دری گران است
جلال و منزلت یابد ز پوشش
ز چشم ناکسان زن در امان است

شرح:
زکات چهره در این رباعی به مفهوم پاکیزگی و عفاف اشاره دارد. پوشش و حفظ حریم شخصی بانوان نه تنها موجب احترام و منزلت آنها در جامعه می‌شود، بلکه از نگاه‌های ناپسند و تهدیدها نیز محافظت می‌کند. بنابراین، رعایت عفاف و پوشش در اسلام به عنوان یک نوع زکات و عملی شایسته است.

---

زکات (۴)

متن:
زکات هر که را در رزم باشد
گذشتن از خطای خصم باشد
نباشد لذتی بهتر ز بخشش
که بخشش در بزرگان رسم باشد

شرح:
این رباعی بر زکات در زمینه جنگ و رزم تأکید می‌کند. در شرایط جنگ، گذشت از خطاهای دشمن و بخشش از رفتارهای ناپسند او، بزرگ‌ترین فضیلت است. نویسنده می‌گوید که بزرگان همیشه با گذشت و بخشش، حتی در هنگام نبرد، رفتار کرده‌اند. این بخشش در شرایط سخت، یکی از نشانه‌های بزرگوار بودن است.

---

زکات (۵)

متن:
عبادت گرچه در خمس و زکات است
ولیکن راز هستی در صلات است
نماز است ارتباط حق و انسان
نجات هر کسی در ارتباط است

شرح:
در این رباعی، نویسنده به اهمیت نماز در ارتباط با خدا اشاره می‌کند. عبادت فقط محدود به پرداخت زکات و خمس نیست؛ بلکه نماز، به عنوان مهم‌ترین عبادت، ارتباط مستقیم انسان با خداوند است. این ارتباط می‌تواند سبب نجات انسان از مشکلات و راهنمایی او در مسیر زندگی شود.

---

زکات (۶)

متن:
زکات مال از بهر فقیر است
کمک بر بینوایان و اسیر است
اسیر از پرتوش آزاد گردد
ثوابش بی حد و اجرش کثیر است

شرح:
در این رباعی، زکات به عنوان وسیله‌ای برای کمک به فقرا و آزادسازی اسیران معرفی شده است. پرداخت زکات نه تنها به کاهش فقر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند باعث آزادی افرادی شود که در بند هستند. عمل پرداخت زکات اجر و پاداش فراوانی در نزد خداوند دارد.

---

زکات (۷)

متن:
زکات چهره در پاکی نهفته است
عفاف بانوان دری نسفته است
جلال مرتبت یابد زنان را
حیای بانوان کاری خجسته است

شرح:
این رباعی نیز به زکات چهره و عفاف بانوان پرداخته است. حفظ حجاب و عفاف موجب حفظ حرمت و منزلت اجتماعی زنان می‌شود. نویسنده اشاره می‌کند که حیای زنان از نظر اجتماعی امری گرامی و محترم است و این خود نوعی زکات و نشان‌دهنده طهارت روحی و جسمی است.

---

زکات (۸)

متن:
چو راز هستی و ما در صلات است
هم آبادی مسجد در زکات است
ز بهرش نیست فقر و نیست ذلت
همان مسجد که خود باب نجات است

شرح:
در این رباعی، نویسنده به ارتباط مسجد و زکات اشاره دارد. مسجد به عنوان مکانی برای عبادت و اجتماع مسلمانان، نیازمند حمایت مالی است. پرداخت زکات به آبادانی مسجد کمک می‌کند، و از آنجا که مسجد دروازه‌ای به سوی نجات است، تأکید بر لزوم حمایت از آن به عنوان یک عبادت و عمل اسلامی مهم است.

---

زکات (۹)

متن:
زکات بی نیازی، شکر نعمت
بود در صرفه جویی و قناعت
اگر خواهی نگردی خوار و مفلس
قناعت کن ، رعایت کن ، کفایت

شرح:
در این رباعی، نویسنده به اهمیت قناعت و شکر نعمت در زندگی پرداخته است. زکات بی‌نیازی، یعنی همان صرفه‌جویی و رضایت از آنچه که داریم، باعث حفظ آرامش و عدم افتادن در فقر و مفلس شدن می‌شود. این عمل موجب شکرگزاری از نعمت‌های خداوند است و از زیاده‌خواهی و نگرانی برای کمبودها جلوگیری می‌کند.

---

زکات (۱۰)

متن:
زکات پدر بر پسر در علوم
مجاز است و نیکوست بهر عموم
که دانش تو را زنده سازد ز جهل
به مقصد برد علم دین و نجوم

شرح:
در این رباعی، زکات علم از پدر به فرزند مطرح است. پدر می‌تواند دانش خود را به فرزند منتقل کند و این عمل نیکو و مجاز است. این علم می‌تواند انسان را از جهل رهایی بخشد و به هدف‌های بلندتری از جمله شناخت دین و علم نجوم دست یابد.

---

بهش ششم

جهاد

 

 

شرح مجموعه رباعیات جهاد

این مجموعه شامل رباعیاتی است که در آن‌ها به مفهوم "جهاد" در سطوح مختلف پرداخته شده است. جهاد در این اشعار به معنای مبارزه با دشمن درونی، یعنی نفس انسان، و همچنین تلاش برای پاکسازی روح از آلودگی‌ها و گناهان است. در اینجا به تفکیک هر رباعی و شرح آن پرداخته می‌شود.

بخش پنجم

حج

 

شعرهای سروده‌شده توسط دکتر علی رجالی درباره موضوع "حج" به طور خاص به بیان ابعاد مختلف معنوی، اجتماعی، و فلسفی این فریضه دینی می‌پردازد. در ادامه به تفکیک متن و شرح، به توضیح هر رباعی پرداخته شده است:

---

حج (۱)

متن:
گفت مولایم رضا اسرار حج
می‌شود تاکید بر اشعار حج
هست اعلام برائت از ستم
نیست تاخیری روا در کار حج

شرح:
این رباعی به اهمیت حج از منظر امام رضا (ع) و تاکید بر اسرار و فلسفه حج اشاره دارد. به‌خصوص به جنبه برائت از مشرکین و ظلم به عنوان یکی از پیام‌های مهم حج تأکید شده است. همچنین به عدم تأخیر در انجام این فریضه واجب اشاره دارد.

---

حج (۲)

متن:
حج فقط سعی و طواف و قصر نیست
حاجیان را خانه‌ی حق قصر نیست
حج نشان دین ابراهیمی است
منحصر بر دوره و یک عصر نیست

شرح:
این رباعی تأکید می‌کند که حج تنها شامل مناسک ظاهری مانند سعی و طواف نیست، بلکه معنای عمیق‌تری دارد. همچنین به پیوند حج با دین ابراهیمی و ماندگاری آن در طول تاریخ اشاره دارد.

---

حج (۳)

متن:
حج طواف سنگ بر دیوار نیست
جز رضای ایزدی در کار نیست
یادی از آئین ابراهیمی است
طوف حق می‌باشد و انکار نیست

شرح:
در این رباعی به رد ظواهر بدون معنا در انجام مناسک حج پرداخته شده و بر رضای الهی به عنوان هدف اصلی تاکید شده است. همچنین یادآوری می‌شود که حج یادآور آیین‌های پیامبران پیشین است.

---

حج (۴)

متن:
کعبه از مهر و محبت پا گرفت
از ولایت و ز نبوت پا گرفت
کعبه قربانگاه اسماعیل دل
باشهادت‌ها، عنایت پا گرفت

شرح:
این رباعی درباره تاریخچه کعبه و فلسفه وجودی آن است. شاعر بیان می‌کند که کعبه بر اساس مهر، ولایت و نبوت بنا شده است. همچنین قربانی حضرت اسماعیل را به عنوان نمادی از اخلاص و تسلیم یادآور می‌شود.

---

حج (۵)

متن:
حج طواف خالق یکتا بود
شکر معبودی که بی‌همتا بود
حج رها کردن بود امیال را
دل سپردن بر خدا والا بود

شرح:
در این رباعی معنویت حج و ارتباط آن با خلوص نیت و رهایی از تمایلات دنیوی برجسته شده است. شاعر از حج به عنوان فرصتی برای سپردن دل به خدا یاد می‌کند.

---

حج (۶)

متن:
طوف و قربانی ز حج اصغر است
طوف حق اما ز حج اکبر است
حج خلوص است و صفا و قدرت است
دل بریدن از خود و هم پیکر است

شرح:
این رباعی حج اصغر (مناسک ظاهری) و حج اکبر (رضایت و خلوص قلبی) را مقایسه می‌کند. شاعر حج را نمادی از تزکیه نفس و دل بریدن از تعلقات دنیوی می‌داند.

---

حج (۷)

متن:
حج بی اخلاص باشد بی‌جواب
گوئیا تشنه لبی سوی سراب
حاجیان را رمی شیطان‌ها به سنگ
دور گشتن از خطایا از حجاب

شرح:
این رباعی حج را بدون اخلاص بی‌نتیجه می‌داند. همچنین به فلسفه رمی جمرات و نمادین بودن آن در دوری از گناهان اشاره دارد.

---

حج (۸)

متن:
حج تجلی‌گاه رو محشر است
خود مثالی از سرای دیگر است
حج نمودی از حضور امت است
چون قیامت در نظر هم باور است

شرح:
در این رباعی، شاعر حج را پیش‌نمایشی از روز قیامت و همچنین نمادی از اتحاد امت اسلامی معرفی می‌کند.

---

حج (۹)

متن:
حج نمودی از حضور امت است
حج مطار مومن خوش سیرت است
جامه‌ی احرام خود باشد کفن
آخرین تن‌پوش ما در خلقت است

شرح:
شاعر در این رباعی به احرام به عنوان نمادی از کفن و یادآوری مرگ اشاره می‌کند. حج را فرصتی برای بازنگری در خود و آمادگی برای آخرت می‌داند.

---

حج (۱۰)

متن:
هفت را باشد نشان بر مسلمین
چون نماز و حسن خلق و اصل دین
کعبه از مهر و محبت پا گرفت
نیست فرقی در فرق یا مومنین

شرح:
این رباعی به عدد هفت و ارتباط آن با مفاهیم دینی همچون طواف و اصول دین اشاره دارد. همچنین بر وحدت و برابری میان مسلمانان در کنار کعبه تاکید شده است.

---

جمع‌بندی:

شعرهای دکتر علی رجالی به طور کلی مفاهیم عمیق و چندجانبه حج را بررسی کرده و تاکید بسیاری بر ابعاد اخلاقی، عرفانی، و اجتماعی آن دارد.

 

---

جهاد (۱):

گفت پیغمبر به همراهان خویش
جنگ سختی هر کسی دارد به پیش
جنگ با نفس پلید و دون خود
سخت تر باشد ز پیکار و چه بیش

در این رباعی، پیامبر اسلام به همراهان خود می‌گوید که جنگ واقعی نه تنها با دشمنان بیرونی، بلکه با نفس انسان است. جنگ با نفس، که خواسته‌ها و تمایلات ناسالم آن را مهار کردن، دشوارتر از هر جنگی است. این اشاره به اهمیت جهاد اکبر دارد.

جهاد (۲):

نفس باشد منشا جرم و خطا
می کند مکر و بلای جان ما
نفس را کشتن جهاد اکبر است
با ریاضت ممکن و دارد صفا

در این رباعی، شاعر به نقش منفی نفس در بروز گناه و اشتباه اشاره می‌کند. نفس انسان است که سبب می‌شود فرد در مسیر فساد قرار گیرد. کشتن یا کنترل نفس به عنوان جهاد اکبر شناخته می‌شود، که با تمرین و ریاضت معنوی ممکن است و نتیجه آن، صفای باطن و رهایی از فساد است.

جهاد (۳):

نور عالم ، خاتم دین مبین
در نبردی با عدو گفتا چنین
جنگ با دشمن جهاد اصغر است
دشمن اصلی درون و در کمین

این رباعی به فرمایشات پیامبر اسلام اشاره دارد که در نبردهای بیرونی، جنگ با دشمنان جهاد اصغر است، اما دشمن اصلی درون انسان است. این اشاره به جهاد با نفس و خودسازی دارد که در واقع از اهمیت بیشتری برخوردار است.

جهاد (۴):

نفس انسان سرکش و طغیان گر است
ذکر حق آن را علاجی برتر است
کار نیکو نفس را طاهر کند
معرفت در خلق و خو را مظهر است

در این رباعی، شاعر بیان می‌کند که نفس انسان ذاتاً سرکش و طغیان‌گر است و تنها ذکر خدا و یاد اوست که می‌تواند آن را کنترل کند. انجام اعمال نیک و آراسته شدن به اخلاق نیکو می‌تواند نفس را پاک کند و معرفت به خداوند در اخلاق و رفتار انسان تجلی می‌یابد.

جهاد (۵):

سیرت پاک است چون لوحی زلال
سیرت نیکو کجا دارد ملال
هست تقوا فضل انسان را ملاک
تا توانی کسب بنما ، چون کمال

این رباعی بر اهمیت پاکی سیرت و اخلاق نیکو تأکید دارد. سیرت پاک مانند لوحی زلال است که هیچ گونه آلودگی ندارد و تقوا، که به معنای رعایت دستورات الهی است، ملاک برتری انسان است. تلاش برای رسیدن به کمال انسانی از طریق تقوا و اعمال نیکو توصیه می‌شود.

جهاد (۶):

کار زشت اما به سان لکه ای
قلب را تاریک سازد لحظه ای
کار نیکو مثبت و باقی بود
باعث شادی شود هر خنده ای

شاعر در این رباعی به تأثیرات اعمال نیک و بد بر قلب انسان اشاره دارد. کارهای بد مانند لکه‌ای بر دل می‌نشینند و آن را تاریک می‌کنند، در حالی که کارهای نیک باعث روشنایی دل و شادی درون می‌شوند.

جهاد (۷):

در قیامت نامه ی اعمالتان
می شود حاضر ، همه احوالتان
انچه مخفی بود ظاهر می شود
بررسی گردد همه  افعالتان

این رباعی به قیامت و روز حساب اشاره دارد، زمانی که همه اعمال انسان‌ها ظاهر خواهد شد و حتی آنچه که در دنیا پنهان بود آشکار می‌شود. اعمال انسان‌ها در این روز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

جهاد (۸):

گر به دست راست گیری نامه را
خود نشانی بر عمل دارد ترا
دست چپ گیرند افراد پلید
نامه ی احوال خود ، اندر سرا

در این رباعی، به مسئله نامه اعمال اشاره دارد که در قیامت به انسان‌ها داده می‌شود. افرادی که اعمال نیکو داشته‌اند، نامه خود را با دست راست دریافت می‌کنند، در حالی که افراد پلید نامه خود را با دست چپ دریافت می‌کنند.

جهاد (۹):

نامه ی اعمال اصحاب یمین
نور گردد پیش روی و در جبین
چون منافق می کند آن را طلب
پاسخی گیرد که آن جو در زمین

این رباعی به اصحاب یمین (افرادی که اعمال نیکو دارند) اشاره می‌کند که نامه اعمالشان روشن است و در پیشانی آنها نور می‌درخشد. در مقابل، کسانی که به ظاهر اعمال نیک انجام می‌دهند ولی منافقانه هستند، در قیامت پاسخ مناسبی دریافت نمی‌کنند.

جهاد (۱۰):

نردبان کار نیک و کار خیر
زهد و تقوا و عمل باشد نه غیر
کشتن نفس از امور اعظم است
با ریاضت ، با عنایت ، نی ز دیر

در این رباعی، به نردبان رسیدن به کمال اشاره شده است که شامل اعمال نیکو، زهد، تقوا و مبارزه با نفس می‌شود. ریاضت و کوشش در کنترل نفس از امور بزرگ است که انسان را به سوی کمال سوق می‌دهد.

---

نتیجه‌گیری: در این مجموعه رباعی، جهاد نه تنها به معنی جنگ و پیکار با دشمنان خارجی است بلکه به مبارزه با نفس و اصلاح درون اشاره دارد. تلاش برای پاکسازی روح، انجام اعمال نیک، تقوا، و تسلیم به اراده خداوند، جهاد اکبر است که از اهمیت بسیاری برخوردار است.

بخش هفتم

امر به معروف

 

رباعیات ارائه‌شده توسط دکتر علی رجالی به موضوع "امر به معروف و نهی از منکر" پرداخته است که یکی از اصول کلیدی در تعالیم اسلامی است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرحی مختصر ارائه می‌گردد:

---

امر به معروف (۱)

متن: امر بر معروف و نهی کار زشت
دانه‌ای ماند برای کار و کشت
زنده می‌سازد اصول و فرع دین
می‌کند تأثیر در جان و سرشت

شرح:
این رباعی به اهمیت "امر به معروف و نهی از منکر" به‌عنوان یک اصل اساسی در حفظ و تقویت دین و تأثیر آن بر جان و سرشت انسان‌ها اشاره دارد. این عمل همچون بذری برای اصلاح جامعه است.

---

امر به معروف (۲)

متن:
امر بر نیکی و احسان بس سزاست
موجب خشنودی فرد و خداست
امر بالمعروف و نهی منکرات
خدمتی بر مردم و آن هم رواست

شرح:
رباعی به اثرات مثبت اجتماعی و الهی "امر به معروف" اشاره می‌کند. این کار باعث خشنودی خداوند و خدمت به مردم می‌شود.

---

امر به معروف (۳)

متن:
چو امر و نهی را پاینده کردی
تو گویی امتی را زنده کردی
نمودی راه خوبان راه یزدان
ز گستاخی رها و بنده کردی

شرح:
این رباعی اهمیت پایدارسازی امر به معروف و نقش آن در زنده‌سازی جامعه را بیان می‌کند. این عمل راه راستین الهی را نشان داده و بندگان را از گستاخی نجات می‌دهد.

---

امر به معروف (۴)

متن:
تذکر باعث رشد و کمال است
چه کس را موجب رنج و ملال است
تعالی بشر در امر و نهی است
بدون آن خیال و آن محال است

شرح:
تأکید بر این‌که تذکر دادن و امر به معروف باعث رشد و تعالی انسان می‌شود و نبود آن، امکان رسیدن به کمال را غیرممکن می‌کند.

---

امر به معروف (۵)

متن:
کمال و عزت ما در شهادت
نمی‌گردد نصیب هر جماعت
چو غافل گردی از امر به معروف
جوامع می‌شود خالی ز غیرت

شرح:
این رباعی ارتباط بین غیرت اجتماعی، امر به معروف، و دستیابی به کمال و عزت را بیان می‌کند. غفلت از این اصل، موجب کاهش غیرت در جامعه می‌شود.

---

امر به معروف (۶)

متن:
اگر دیدی خلاف شرع و عفت
اگر داری تو ایمان و شجاعت
نباشی بی‌طرف یا بی‌تفاوت
تذکر ده به خاطی با لطافت

شرح:
توصیه به شجاعت و دلسوزی در امر به معروف، همراه با رعایت ادب و لطافت در تذکر به خطاکار.

---

امر به معروف (۷)

متن:
مسیر عشق بی رنج و جفا نیست
کلید رستگاری بی ولا نیست
قیام نینوا امر به معروف
طی این ره طریقی بی بلا نیست

شرح:
این رباعی به رابطه عاشقانه میان ولایت و امر به معروف اشاره دارد و قیام کربلا را مصداقی برای این اصل معرفی می‌کند.

---

امر به معروف (۸)

متن:
پی امر به معروف است قرآن
دهد ما را بشارت امر یزدان
جوامع پیکری یکسان و واحد
تذکر باعث دوری ز خسران

شرح:
قرآن کریم به‌عنوان راهنمای امر به معروف معرفی می‌شود. این عمل وحدت اجتماعی و رهایی از خسران را در پی دارد.

---

امر به معروف (۹)

متن:
اگر چه امر و نهی منکران سخت
ولی اجرش زیاد و از خدا هست
اثر دارد اگر جمعی کنند آن
مگو آن بی‌اثر باشد چو بن‌بست

شرح:
تأکید بر سختی‌های این کار اما با اجر بزرگ از جانب خداوند، و اثرگذاری آن در صورت مشارکت جمعی.

---

امر به معروف (۱۰)

متن:
اگر دیدی نهایت رنج و چاه است
لجاجت باعث سختی راه است
پذیرا شو بیان رهنما را
مده بر خود خسارت، چون گناه است

شرح:
این رباعی اهمیت پذیرش راهنمایی و رها کردن لجاجت را برای دوری از خسارت‌های دنیوی و اخروی بیان می‌کند.

---

این مجموعه، با زبانی ساده و مفهومی عمیق، به جنبه‌های مختلف امر به معروف و اثرات آن بر جامعه و فرد پرداخته است.

بخش هشتم

نهی از منکر

 

رباعیات دکتر علی رجالی در موضوع "نهی از منکر" به نکات دقیق اخلاقی، دینی، و اجتماعی پرداخته و ابعاد مختلف این فریضه مهم را مورد بحث قرار داده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر آن آورده می‌شود:

---

نهی از منکر (۱)

متن:
تذکر می‌دهی بر مردمان بیش
ملالت می‌کنی بر ناکسان بیش
مشو غافل ز احوال خود و نفس
زنی خنجر به روح و هم روان بیش

شرح:
این رباعی بر لزوم خودشناسی و مراقبت از نفس در حین نهی از منکر تأکید دارد. نباید فقط دیگران را نصیحت کرد و از اصلاح خود غافل ماند.

---

نهی از منکر (۲)

متن:
گهی باعث شود تا دل شود ریش
نداری دانش برخورد هم‌کیش
گهی گردد تذکر خارج از عرف
شود بدتر ز اول چون بود بیش

شرح:
رباعی به اهمیت آگاهی و روش صحیح در نهی از منکر اشاره دارد. تذکری که بدون دانش و ادب باشد، ممکن است نتایج بدتری به بار آورد.

---

نهی از منکر (۳)

متن:
مکن با نام دین و نام قرآن
گروهی خارج از دین و پریشان
محبت چاره‌ساز و دل‌پذیر است
کلید بی‌بدیل و عشق جانان

شرح:
این شعر بر محبت و عشق به‌عنوان راهکاری برای هدایت افراد تأکید می‌کند و هشدار می‌دهد که برخورد نادرست با نام دین می‌تواند باعث گمراهی بیشتر شود.

---

نهی از منکر (۴)

متن:
تجسس بی دلیل و کشف آنها
بود کاری خطا، خارج ز تقوا
بپرهیز از تجسس، کار شخصی
گناه است و شود خاری به دل‌ها

شرح:
رباعی به مسئله حریم خصوصی و پرهیز از تجسس در زندگی دیگران می‌پردازد. تجسس کاری خلاف تقوا و گناهی است که دل‌ها را آزرده می‌کند.

---

نهی از منکر (۵)

متن:
مکن عیب خلایق را دو چندان
گهی ظاهر بود، گاهی چه پنهان
خلایق را نباشند پاک و معصوم
گهی ناخود شود کاری ز انسان

شرح:
این رباعی بر لزوم درک ضعف‌های انسانی و پرهیز از بزرگ‌نمایی عیوب دیگران تأکید دارد، چرا که هیچ‌کس معصوم نیست.

---

نهی از منکر (۶)

متن:
امر بر معروف و نهی منکر ات
از مصادیق جهاد است در لغات
چون دفاع از ارزش است و از مرام
واجب است همچون جهاد و هم صلات

شرح:
رباعی به جایگاه بلند امر به معروف و نهی از منکر در دین اشاره دارد و آن را به جهاد در راه ارزش‌ها و مرام‌های الهی تشبیه می‌کند.

---

نهی از منکر (۷)

متن:
نهی قلبی در دل و بی‌زاری است
نهی دیگر در نگار و خواری است
نهی سوم با زبان و گفتگوست
نهی آخر در تصادم کاری است

شرح:
این شعر مراتب نهی از منکر را بیان می‌کند: از بی‌زاری قلبی و انزجار باطنی تا اقدام عملی، که در شرایط خاص ممکن است لازم باشد.

---

نهی از منکر (۸)

متن:
اگر اسلام باشد در خطر بیش
شهادت حافظ آئین و هم‌کیش
بود نهی نظام سلطه و وقت
نباشد گفتگو کافی ز تشویش

شرح:
رباعی به نقش نهی از منکر در مقابله با ظلم و حفظ دین اشاره دارد و گاه ضرورت ایثار و شهادت را در این راه مطرح می‌کند.

---

نهی از منکر (۹)

متن:
نگاه دین و یزدان در جماعت
نباشد منفعت بر خویش و عزلت
همه اعضای یک پیکر ز جودند
اگر امری شود بهر سلامت

شرح:
این شعر وحدت جامعه اسلامی و همکاری برای سلامت اجتماعی را مورد تأکید قرار می‌دهد. نهی از منکر وظیفه‌ای جمعی است که منفعت آن به همگان می‌رسد.

---

نهی از منکر (۱۰)

متن:
نگاه دیگری باشد فقط خویش
ندارد غصه‌ی انسان و هم‌کیش
پسندیده نباشد در مذاهب
نمی‌خواهد خدا مسکین و درویش

شرح:
رباعی به نقد خودخواهی و بی‌توجهی به دیگران می‌پردازد و تأکید می‌کند که دین اسلام به همدلی و کمک به هم‌نوعان تأکید دارد.

---

این مجموعه در قالبی زیبا و پرمفهوم به جنبه‌های مختلف نهی از منکر پرداخته و بر شیوه‌های صحیح، اجتناب از افراط‌وتفریط، و رعایت اصول اخلاقی تأکید دارد.

بخش نهم

تولی

رباعیات دکتر علی رجالی درباره "تولی" به اهمیت ولایت و محبت اهل بیت (ع) پرداخته و نقش اساسی آن در سعادت دنیوی و اخروی را مورد تأکید قرار داده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر آن ارائه می‌شود:

---

تولی (۱)

متن:
اگر خواهی دو عالم نور و عزت
اگر مایل به کسب علم و حکمت
بود در حب یزدان و ولایت
بجو در هستی و قرآن و عترت

شرح:
این رباعی تأکید دارد که دستیابی به عزت، نورانیت و حکمت در گرو محبت به خداوند و ولایت اهل بیت (ع) است. راهنمای این مسیر قرآن و عترت هستند.

---

تولی (۲)

متن:
اگر حب علی داری به دل دوست
بدان ارزنده و باشد چه نیکوست
که حب مرتضی حب هدائی است
یگانه مجری میزان حق اوست

شرح:
این رباعی محبت به امام علی (ع) را عامل هدایت می‌داند و به جایگاه ویژه ایشان به‌عنوان مجری عدالت الهی اشاره دارد.

---

تولی (۳)

متن:
به جرم حب حیدر بس خطا شد
زدند زهرای اطهر بس جفا شد
ندارد ارزشی دنیای فانی
علی نامش دو عالم بس بقا شد

شرح:
شعر به سختی‌ها و ظلم‌هایی که به دلیل محبت به امام علی (ع) و خاندان ایشان روا داشته شده اشاره می‌کند و در عین حال، ماندگاری و بقای نام علی (ع) را در دو عالم بیان می‌کند.

---

تولی (۴)

متن:
اگر حب علی در دل نداری
بدان اندر دو عالم پست و خواری
بود حب علی حب خداوند
بدون عترت و قرآن چه داری

شرح:
رباعی به لزوم محبت به امام علی (ع) برای رستگاری اشاره دارد. حب علی (ع) به معنای حب خداوند است و بدون قرآن و عترت، انسان چیزی نخواهد داشت.

---

تولی (۵)

متن:
همه عالم فدای نام مولاست
امیرالمومنین مقصود و والاست
ولایت بی علی معنی ندارد
علی شیر خدا هم کفو زهراست

شرح:
این رباعی به مقام والای امام علی (ع) به‌عنوان امیرالمؤمنین اشاره کرده و به رابطه ایشان با حضرت زهرا (س) و ولایت به‌عنوان اساس دین می‌پردازد.

---

تولی (۶)

متن:
بدان نور خدا و نور خاتم
بود نور علی نور دو عالم
کند نور ولایت راه روشن
زداید غصه و افسردگی غم

شرح:
شعر نور ولایت امام علی (ع) را به‌عنوان راهنمایی روشن برای زندگی معرفی می‌کند که غم و افسردگی را از دل‌ها می‌زداید.

---

تولی (۷)

متن:
اگر حب علی داری تو در دل
همان نور جلی داری تو در دل
به مقصد می‌رسد هر کس در این راه
بدان راه ولی داری تو در دل

شرح:
رباعی تأکید می‌کند که داشتن محبت امام علی (ع) در دل به معنای داشتن نور هدایت و راه‌یابی به مقصد نهایی است.

---

تولی (۸)

متن:
هرکس که محبت و تبرا دارد
در حق‌طلبی سلاح مولا دارد
همواره کند ز دین حمایت مولا
هر چند شود ظلم، خدا را دارد

شرح:
این شعر به اهمیت تولی (محبت به اهل بیت) و تبری (دوری از دشمنان آن‌ها) اشاره دارد و فردی را که این دو اصل را رعایت کند، حامی دین و اهل حق معرفی می‌کند.

---

تولی (۹)

متن:
خورشید سعادت است حضرت
چون نور حقیقت است حضرت
سرچشمه‌ی حکمت است مولا
دان گنج محبت است حضرت

شرح:
این رباعی امام علی (ع) را به‌عنوان سرچشمه حکمت، نور حقیقت، و خورشید سعادت توصیف می‌کند و محبت ایشان را گنجی گران‌بها می‌داند.

---

تولی (۱۰)

متن:
دوستی با مردمان بهر خداست
دشمنی با ناکسان بهر خداست
حب و بغض ما بود از بهر او
همنشینی با کسان بهر خداست

شرح:
این رباعی مفهوم تولی و تبری را در چارچوب دوستی و دشمنی برای خدا توضیح می‌دهد. تمام روابط انسان باید بر اساس محبت یا انزجار برای رضای خدا باشد.

---

این مجموعه با استفاده از زبانی ساده و آهنگین، اهمیت ولایت و محبت به امام علی (ع) و اهل بیت را در زندگی انسان‌ها به تصویر کشیده و به اثرات آن بر سعادت دنیا و آخرت اشاره دارد.

بخش دهم

تبری

 

رباعیات دکتر علی رجالی درباره "تبری" به یکی از اصول مهم فروع دین اسلام، یعنی برائت و دوری از دشمنان خدا، گناهکاران، و ظالمان پرداخته است. این مجموعه با بهره‌گیری از مضامین قرآنی و دینی، جنبه‌های مختلف تبری را شرح داده و بر اهمیت آن تأکید کرده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر ارائه می‌شود:

---

تبری (۱)

متن:
خدا لعنت نموده قوم طاغوت
گهی دارد بیان و گاه مسکوت
طرفداران طاغوت‌اند ملعون
نگردی در قضاوت تار و مبهوت

شرح:
رباعی بر لزوم تبری از طاغوت و طرفداران آن تأکید دارد. طاغوت نماد ظلم و گمراهی است و خداوند در قرآن این گروه را ملعون دانسته است.

---

تبری (۲)

متن:
برائت باید از ابلیس و شیطان
یهود و ناقضان عهد و پیمان
شده تاکید در قرآن و آیات
شود لعنت ز سوی هر مسلمان

شرح:
این شعر بر اهمیت برائت از شیطان، یهودیان ناقض عهد، و کسانی که پیمان‌های الهی را می‌شکنند، تأکید دارد. لعنت بر آنان وظیفه هر مسلمان است.

---

تبری (۳)

متن:
هر آن کس می‌کند ظلم و خیانت
هر آن کس می‌زند تهمت چه راحت
خدا لعنت کند مجرم ز اعمال
نکن کار خطا، جرم و لجاجت

شرح:
رباعی به مذمت ظلم، خیانت، و تهمت پرداخته و تأکید می‌کند که خداوند افراد مجرم و لجوج را لعنت می‌کند.

---

تبری (۴)

متن:
گروهی دیگری را حق تعالی
دهد نطق و بیان آن هم چه والا
هر آن کس می‌دهد آزار امت
خدا لعنت نموده جملگی را

شرح:
این شعر افرادی را که امت اسلامی را آزار می‌دهند، مورد نکوهش قرار می‌دهد و به جایگاه والای عدالت در اسلام اشاره دارد.

---

تبری (۵)

متن:
هر آن کس می‌کند کتمان خدا را
به آیات الهی و رسول و انبیا را
چو کفار یهودی، بت‌پرستان
خدا لعنت نموده آن جفا را

شرح:
رباعی کسانی که آیات الهی و پیامبران را انکار می‌کنند، مانند کفار و بت‌پرستان، مورد لعن خداوند می‌داند.

---

تبری (۶)

متن:
خدا لعنت نموده قوم ایلات
نگنجد در کلام و چند ابیات
نمودند صید ماهی روز شنبه
تخطی شد ز فرمان و اشارات

شرح:
این رباعی به داستان قرآنی صید ماهی در روز شنبه توسط قوم ایلات اشاره دارد که با نافرمانی از دستور الهی، دچار لعنت خدا شدند.

---

تبری (۷)

متن:
گروه جبت، چون شیطان‌پرستان
کنند جادو و سحر و نقض پیمان
ندارند ارزشی نزد خداوند
نکوهش گشته در آیات قرآن

شرح:
رباعی درباره گروه‌های جبت و طاغوت، افرادی که جادو و نقض عهد می‌کنند و نزد خداوند بی‌ارزش‌اند، صحبت می‌کند.

---

تبری (۸)

متن:
هر آن کس می‌زند تهمت به انسان
دهد آزار افراد مسلمان
خصوصاً بر زنان پاکدامن
خدا لعنت نموده کفر و عصیان

شرح:
این رباعی بر لزوم دوری از افرادی که به انسان‌ها، به‌ویژه زنان پاکدامن، تهمت می‌زنند، تأکید دارد و آنان را مورد لعن خدا می‌داند.

---

تبری (۹)

متن:
عذابی سخت دارد عاد و اقوام
ز نافرمانی یزدان به هر نام
اگر چه صاحب شوکت به ظاهر
ولی معدوم می‌گردد، سرانجام

شرح:
این رباعی به عاقبت اقوام نافرمان مانند قوم عاد اشاره دارد که با وجود شوکت ظاهری، به دلیل سرپیچی از فرمان خداوند دچار عذاب الهی شدند.

---

تبری (۱۰)

متن:
مصادیق تبری دان زیاد است
تبری جو ز کافر، ارتداد است
ثوابش چون تولا کم نباشد
نگردد از غلط آن از عناد است

شرح:
شعر بر گستردگی مصادیق تبری و اهمیت آن در کنار تولی تأکید دارد و آن را دارای ثوابی برابر با محبت اهل بیت (ع) معرفی می‌کند.

---

این مجموعه با الهام از آموزه‌های قرآنی و تاریخی، اهمیت تبری از دشمنان دین و اهل بیت (ع) را به زیبایی بیان کرده و به مسلمانان توصیه می‌کند تا از اعمال گناه‌آلود و گناهکاران فاصله بگیرند.

 

 

 

 

 

مجموعه رباعیات تربیت

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات تربیت

تربیت(۱)
تربیت با علم گر توام شود
روشنایی در دلت حاکم شود
شاه کلید تربیت باشد ادب
با تهذب عالمی سالم شود

 

تربیت(۲) 
تربیت با ذکر هو حاصل شود
با تهذب عاشقی  کامل شود
گر بود اخلاق همراه ادب
با تعلم عالمی قابل  شود

تربیت (۲)
تربیت یابد شکوفا با ادب
بی‌ادب محروم  از الطاف رب
تربیت با دانش و حکمت جلی
خلق نیکو مایهٔ رشد و سبب

 

تربیت(۴)
تربیت از کودکی باید قرار
کار نیکو را  ورا باشد شعار
بذر ایمان و محبت در دلش
چون نهالی پر ثمر آید به بار

 

تربیت(۵)
گر بکاری تخم مهر و هم صفا
او شود جانش ز نیکی‌ها غنا
می شود آئینه ی الطاف حق
دست او گیر و به نیکی رهنما

 

تربیت(۶)
تربیت، همچون چراغی رهنما
در دل شب، می نماید دل ربا
گر شود کودک مهذب با ادب
می شود آینده اش دور از خطا

 

تربیت (۷)
تربیت چون آب جاری، بی‌کران
می‌چکد هر دم به قلب کودکان
تا توانی مهرورزی کن مدام
هم به گفتار و عمل، از عمق جان

 

تربیت(۸)
تربیت چون باغ باشد، پر گیاه
ریشه هایش در دل است و با نگاه
می کند رشدی به طرز بی نظیر
کن هرس دائم زوائد، چون گناه

 

 

تربیت(۹)
کودک چو خمیر است، در دست شما
او شکل بگیرد به عملکرد، تو را
نیکی و بدی، ز ما بیا موخت ولی
بر دل بنشان محبت و عشق و صفا

 

تربیت(۱۰)
فرزند چون نور دل بود در دل ما
او ساخته گردد ز محبت ز وفا
با عشق نما تربیتی در ره عشق

تا گم نشود ز موج طوفان و بلا

 

 

سراینده

دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات ذکر

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات ذکر
ذکر (۱)
دائماً ذکر تو گوئیم، ندارم سخنی
آنچه حق گفت، بگویم، به روانی چو منی
ما که هیچیم در این کون و مکان و هستی
همه از توست خدایا،  چه غنی و چه دنی

ذکر(۲)

ذکر قرآن مجید، جملگی نور و امید
هر که خواند این کتاب، رحمت حق را مزید
ذکر حق گویان شب، نور یزدان است و رب
هر که گوید با ادب، می‌رسد بر او نوید

ذکر(۳)
بهترین شور و صفا بر مومنین
ذکر یزدان باشد و اعمال دین
ذکر حق دل را تسلا می دهد
با عمل بر دین حق بالا نشین

 

ذکر(۴)
ذکر ما، ذکر زبانی با خداست
ذکر قلبی، در خفا و بی‌صداست
ذکر دیگر، در عمل باشد نه حرف
یاد حق، همواره ذکر اولیاست

ذکر(۵)
هر که آرد بر زبان نام خدا
ذکر یا رب، یا رب بی‌انتها
می‌کند تاثیر بر روح و روان
در ریاضت، در عبادت، در دعا

ذکر(۶)
با ترک گنه، روح و روان شاد شود
با ذکر و دعا، دل ز حق یاد شود
اعمال بد و خوب، همه گردد ثبت
با هر گنهی، عز تو بر باد شود

 

ذکر(۷)
با یاد خدا،دل از گناهان، کن دور
دل را ز ضمیر نا خدا ، کن مسرور
یادش سبب وصال حق می گردد
کن آینه ی دلت ، پر از نور

 

ذکر (۸)
زبان بندگی، ذکر است تنها
دهد نور و صفا بر قلب و دل‌ها
رود عشق حقیقی بر روانت
کند یاد خدا دل را مصفا

 

ذکر(۹)
بهترین اعمال ما اذکار ماست
جاری از لب‌ها و در افکار ماست
گفت پیغمبر که باشد برترین
یاد یزدان، نور حق در کار ماست

 

ذکر (۱۰)
ذکر است رهایی ز دل و غفلت‌ها
حق باز کند درب خود از  رحمت ها
یادش سبب مغفرت و آمرزش
بی‌یاد خدا، مانده ی در نکبت ها

 

 

سراینده

دکتر علی رجالی

اشک بتول(۷)

 

باسمه تعالی
اشک
هر اشک که از دیده روان گشت، چه‌هاست؟
داغی که به دل نشسته، از کرب و بلاست
دل‌های محبان ولایت سوزد
زین ماتم جان‌سوز شهیدان خداست

 

رباعی «اشک» از دکتر علی رجالی در سوگ امام حسین (ع) سروده شده و به بیان عمق اندوه و تاثیرات بزرگ واقعه عاشورا بر دل‌های محبان اهل بیت (ع) پرداخته است. در ادامه، شرح این رباعی را ارائه می‌کنم:

شرح بیت‌ها:

1. "هر اشک که از دیده روان گشت، چه‌هاست؟"

در این بیت، شاعر به قدرت و اهمیت اشک‌هایی که به خاطر امام حسین (ع) ریخته می‌شود اشاره می‌کند. اشک‌های شیعیان از شدت غم و سوگ به امام حسین (ع) و واقعه عاشورا جاری می‌شود، و شاعر با این سوال، به این حقیقت اشاره دارد که هر اشک به تنهایی نمی‌تواند عمق این مصیبت را بیان کند. «چه‌هاست» در اینجا به معنای اشاره به حجم و شدت این غم است.

 

2. "داغی که به دل نشسته، از کرب و بلاست"

این بیت به داغ و غمی اشاره دارد که در دل‌ها باقی مانده است. شاعر تاکید می‌کند که این داغ، نه تنها از ظلم‌های دوران بلکه به ویژه از واقعه کربلا و بلاهایی که بر امام حسین (ع) و یارانش وارد شد، ناشی می‌شود. این داغ در دل‌های محبان اهل بیت (ع) همچنان پابرجا است.

 

3. "دل‌های محبان ولایت سوزد"

در این بیت، شاعر اشاره می‌کند که دل‌های کسانی که ولایت امام حسین (ع) و اهل بیت (ع) را پذیرفته‌اند، از شدت غم و اندوه سوخته است. این سوختن دل‌ها نمادی از درد و رنجی است که به دلیل سوگواری برای امام حسین (ع) و واقعه عاشورا بر قلب‌های محبان اهل بیت (ع) وارد می‌شود.

 

4. "زین ماتم جان‌سوز شهیدان خداست"

در این بیت، شاعر به ماتم شهیدان کربلا اشاره دارد که جان‌سوز و بسیار عمیق است. ماتمی که ناشی از فداکاری‌های امام حسین (ع) و یارانش است، در حقیقت یک ماتم الهی است که نه تنها برای شیعیان بلکه برای تمام انسان‌ها، یک درس بزرگ است. این ماتم به قدری عمیق است که تاثیر آن بر جان‌ها و دل‌ها باقی می‌ماند.

 

تفسیر کلی:

این رباعی در واقع بیانگر عمق اندوه و غم بزرگ عاشورا و تاثیری است که این غم در دل‌های محبان اهل بیت (ع) ایجاد کرده است. شاعر با استفاده از زبان زیبای خود، نشان می‌دهد که اشک‌ها و ماتم‌ها نمی‌توانند به طور کامل عمق فاجعه کربلا را توصیف کنند، بلکه آنچه که در دل‌ها باقی می‌ماند، یک داغ جاودانه و جان‌سوز است که هر سال با فرا رسیدن ماه محرم و عزاداری‌ها زنده می‌شود. ماتم شهیدان کربلا به عنوان یک ماتم الهی شناخته می‌شود که نه تنها به دلیل ظلم‌های آشکار بلکه به خاطر فداکاری‌های عظیم امام حسین (ع) و یارانش بر دل‌ها تاثیر می‌گذارد.

دکتر علی رجالی

اشک بتول(۶)

 

باسمه تعالی
گریه بتول
در سوگ تو ای حسین، جان گریه کنیم
بر داغ غمت با چه زبان گریه کنیم؟
داغت نه فقط ز ظلم دوران باشد
از غفلت و از غصب کسان گریه کنیم

 

رباعی «گریه » از دکتر علی رجالی، در سوگ امام حسین (ع) سروده شده و حاوی مفاهیم عمیق و مذهبی است. در ادامه، شرح و تفسیر این رباعی را بیان می‌کنم:

شرح بیت‌ها:

1. "در سوگ تو ای حسین، جان گریه کنیم"

این بیت بیانگر شدت عشق و ارادت شاعر به امام حسین (ع) است. شاعر در اینجا از «جان» خود برای گریه بر امام حسین (ع) استفاده می‌کند. این اشاره به عشق و داغ سنگین عاشورا دارد که در دل‌های پیروان اهل بیت (ع) شعله‌ور است.

 

2. "بر داغ غمت با چه زبان گریه کنیم؟"

شاعر در این بیت، از عمق غم و حزن خود صحبت می‌کند. او در تلاش است تا بیان کند که چطور می‌توان این غم بزرگ را به زبان آورد یا به بیان دیگر، با چه زبانی می‌توان غم و اندوهی که از سوگ امام حسین (ع) در دل دارند، ابراز کرد.

 

3. "داغت نه فقط ز ظلم دوران باشد"

در این بیت، شاعر اشاره می‌کند که داغ امام حسین (ع) فقط به دلیل ظلمی که در زمانه‌اش بر او روا شد نیست. این ظلم‌ها بخشی از غم حسین (ع) را تشکیل می‌دهند، اما غم او به چیزی فراتر از آن ظلم‌ها اشاره دارد.

 

4. "از غفلت و از غصب کسان گریه کنیم"

در این بیت، شاعر به غفلت و غصب کسانی که امام حسین (ع) را درک نکردند و نسبت به پیام او بی‌توجه بودند، اشاره می‌کند. این غفلت‌ها و ظلم‌های داخلی جامعه که از سوی کسانی صورت گرفت که باید پیرو امام حسین (ع) می‌شدند، در کنار ظلم‌های خارجی، سبب این داغ بزرگ شده‌اند. این بیت به نوعی تاکید می‌کند که گریه تنها برای ظلم‌های آشکار نیست، بلکه برای نادانی‌ها و اشتباهات درونی نیز باید گریست.

 

تفسیر کلی:

شعر دکتر علی رجالی در این رباعی به ابعاد مختلف غم و اندوه امام حسین (ع) پرداخته است. از یک طرف، شاعر بر فاجعه عاشورا و ظلم‌های آشکاری که بر امام حسین (ع) و یارانش وارد شد، تاکید می‌کند، اما از سوی دیگر، بر غم و اندوه ناشی از غفلت و بی‌توجهی کسانی که نمی‌توانستند حقیقت را درک کنند و پیام حسین (ع) را نادیده گرفتند، نیز گریه می‌کند. این ترکیب از ظلم خارجی و غفلت درونی، باعث شده است که غم امام حسین (ع) برای همیشه در دل‌های مردم جاودانه بماند.

این رباعی به نوعی یادآوری از مسئولیت فردی و اجتماعی است که بر دوش هر مسلمان است تا درک درستی از حقیقت داشته باشد و از ظلم و غفلت دوری کند.

دکتر علی رجالی

اشک بتول(۵)

 

باسمه تعالی
اشک
هر اشک به یاد غربتِ آل نبی است
آتش‌به‌ دل ستمگران بر علوی است
ما اشک به داغِ خونِ عاشق ریزیم
لرزه به تن عدوی مولا و ولی است

 

در این رباعی، دکتر علی رجالی به مضامین عمیق مذهبی و عاشورایی پرداخته است و هر بیت پیامی خاص از عشق به اهل بیت پیامبر (ص) و اعتراض به ظلم دارد. در ادامه، شرح هر بیت آورده شده است:

مصرع اول:

"هر اشک به یاد غربتِ آل نبی است"
این بیت به غربت و مظلومیت اهل بیت پیامبر (ص) به ویژه در واقعه عاشورا اشاره دارد. غربت آل نبی، یعنی دوری و تنهایی اهل بیت پیامبر در مقابل دشمنانشان، که در کربلا به اوج خود رسید. شاعر بیان می‌کند که هر اشکی که برای اهل بیت ریخته می‌شود، یادآور آن غربت عظیم و بی‌کسی است که امام حسین (ع) و اهل بیت او در کربلا تجربه کردند.

مصرع دوم:

"آتش به دل ستمگران بر علوی است"
در این بیت، شاعر بیان می‌کند که اشک و عزاداری برای اهل بیت به‌ویژه امام علی (ع) و امام حسین (ع) برای ستمگران و دشمنان اهل بیت، همچون آتشی در دلشان است. این آتش نه تنها از بابت عشق و ارادت شیعیان به اهل بیت، بلکه از ترس این است که قیام عاشورا و پیام آن همچنان تهدیدی برای ظلم و فساد باشد. اشاره به "علوی" نیز نشان‌دهنده پیوند با امام علی (ع) و ولایت اهل بیت است.

مصرع سوم:

"ما اشک به داغِ خونِ عاشق ریزیم"
این بیت به احساسات و عشق پاک شیعیان به امام حسین (ع) اشاره دارد. "داغِ خونِ عاشق" نماد فدایی بودن و جان‌فشانی برای امام حسین است. شاعر از اشک‌هایی صحبت می‌کند که از داغِ خونِ عاشقان حسین (ع) می‌ریزد، که در واقع نماد ارادت و سوگ برای فدای حسین (ع) است.

مصرع چهارم:

"لرزه به تن عدوی مولا و ولی است"
در این بیت، شاعر به تأثیر و ترس دشمنان اهل بیت (ع) از محبت و قیام امام حسین (ع) اشاره دارد. "عدوی مولا و ولی" به دشمنانی اطلاق می‌شود که مخالف ولایت اهل بیت هستند. این دشمنان از حرکت‌های شعوبی و قیام عاشورا می‌ترسند، زیرا این قیام پیام مقاومت در برابر ظلم و فساد را به دنیا می‌رساند. "لرزه به تن" نشان‌دهنده ترس و هراس دشمنان از حقیقتی است که حسین (ع) به نمایش گذاشت.

نتیجه‌گیری:

در مجموع، این رباعی شعری است که در آن دکتر علی رجالی به موضوعاتی چون مظلومیت اهل بیت، اعتراض به ظلم، و ادامه دادن به راه حسین (ع) پرداخته است. شاعر با استفاده از تصاویر عاطفی و مفاهیم عاشورایی، ارادت و عشق خود به امام حسین (ع) را به نمایش می‌گذارد و در عین حال، تأثیر قیام عاشورا بر دشمنان را نیز نشان می‌دهد.

دکتر علی رجالی

اشک بتول(۴)

 

باسمه تعالی
گریه
هر اشک به داغِ کربلا پیغام است
بر ظالم و ظالمان همی اعلام است
پیغام حسین، خط سرخ است یقین
این سوز دل از قیام حق الهام است

رباعی شما که از دکتر علی رجالی است، در این شعر به مفاهیم عمیق مذهبی و انسانی پرداخته شده است که هر کدام از ابیات، پیامی ارزشمند دارند. در ادامه، شرح هر بیت آورده می‌شود:

مصرع اول:

"هر اشک به داغِ کربلا پیغام است" این بیت به اهمیت اشک و گریه در عزاداری برای امام حسین (ع) اشاره دارد. هر اشک که به یاد داغ کربلا ریخته می‌شود، پیامی دارد. این پیام می‌تواند نشانه‌ای از ادامه‌دهنده راه حسین (ع)، اعتراض به ظلم و بی‌عدالتی، و دعوت به مقاومت در برابر فساد و فسادکاران باشد. اشک‌ها نماد احساسات عمیق و اعتقاد راسخ به آرمان‌های امام حسین (ع) هستند.

مصرع دوم:

"بر ظالم و ظالمان همی اعلام است" در این بیت، شاعر به ظلم یزید و دیگر ظالمان اشاره دارد. اعلام و اعتراض علیه ظلم به‌طور ضمنی و آشکار صورت می‌گیرد. "اعلام" به معنای اعلان عمومی یا اعلام مخالفت است، به این معنا که از اشک و عزاداری برای امام حسین (ع) یک پیام علیه ظلم به‌ویژه ظلم حکومت یزید و دیگر ظالمان به گوش می‌رسد.

مصرع سوم:

"پیغام حسین، خط سرخ است یقین" این بیت به وضوح اشاره به پیام امام حسین (ع) دارد. "خط سرخ" نماد خون و قیام عاشوراست. حسین (ع) با قیام عاشورا، خطی سرخ از ایستادگی، فداکاری، و مقاومت در برابر ظلم کشید که همچنان در تاریخ و ذهن انسان‌ها باقی‌مانده است. این پیام همیشه زنده است و هیچ‌گاه محو نمی‌شود.

مصرع چهارم:

"این سوز دل از قیام حق الهام است" این بیت به تأثیر قیام امام حسین (ع) بر دل‌ها اشاره دارد. "سوز دل" نماد غم و اندوهی است که از واقعه عاشورا و قیام حسین (ع) در دل‌های شیعیان و مسلمانان به‌وجود آمده است. این "سوز دل" نه تنها ناشی از درد و اندوه است، بلکه از "قیام حق" الهام گرفته‌شده، که نشان از حرکت و انقلاب امام حسین (ع) در راستای حقیقت و عدالت دارد.

نتیجه‌گیری:

در مجموع، این رباعی پیامی از ادامه راه امام حسین (ع) و مظلومیت او دارد. اشک‌ها و گریه‌های ما برای حسین (ع) تنها نشانه‌ای از عزاداری نیست، بلکه پیامی است برای مبارزه با ظلم، فریاد اعتراض علیه بی‌عدالتی، و استمرار قیام عاشورا که همواره الهام‌بخش مبارزات حق‌طلبانه و آزادی‌خواهانه است.

اشک بتول(۳)

 

باسمه تعالی
اشک خون
بر ظلم یزید، اشک خون می‌ریزیم
از عشق حسین، دل برون می ریزیم
چون راه حسین، راه بیداری ماست
بر مرگ شرف، بر درون می‌ریزیم

 

رباعی‌ای که ذکر کردید، شعری عاطفی و مذهبی است که در آن، دکتر علی رجالی به مظلومیت امام حسین (ع) و واقعه عاشورا پرداخته است. در این شعر، مفاهیم و تصاویری از عشق، ایثار، و شجاعت امام حسین (ع) به طور زیبا و عاطفی بیان شده است. در ادامه، شرح هر بیت آورده شده است:

بر ظلم یزید، اشک خون می‌ریزیم
این بیت نشان‌دهنده نارضایتی و فریاد اعتراض علیه ظلم یزید است. شاعر با استفاده از تصویر "اشک خون می‌ریزیم"، عمق درد و رنج مردم مسلمان و شیعیان در برابر ظلم یزید را بیان می‌کند. این اشک‌ها نماد اعتراض و سوگواری به‌خاطر ظلم‌هایی است که بر اهل بیت پیامبر وارد شد.

از عشق حسین، دل برون می‌ریزیم
در این بیت، شاعر به عشق و ارادت به امام حسین (ع) اشاره دارد. "دل برون می‌ریزیم" به معنای اظهار محبت و فدای دل به امام حسین است. این تصویر نشان‌دهنده عمق عشق و فداکاری است که مسلمانان و شیعیان به امام حسین دارند.

چون راه حسین، راه بیداری ماست
این بیت بر اهمیت و نقش راه امام حسین در بیداری انسان‌ها تأکید دارد. امام حسین (ع) نه‌تنها به‌عنوان یک پیشوای دینی بلکه به‌عنوان یک نماد بیداری، آزادی، و مقاومت در برابر ظلم شناخته می‌شود. شاعر با این جمله اشاره به این دارد که پیروی از راه امام حسین موجب آگاهی و بیداری در جامعه می‌شود.

بر مرگ شرف، بر درون می‌ریزیم
در این بیت، "مرگ شرف" اشاره به مرگ با عزت و با شرافت دارد. شاعر در اینجا بر این نکته تأکید می‌کند که حتی در مرگ، باید شرافت و عزت را حفظ کرد و از جان خود در راه اصول والای انسانی و دینی گذشت. "بر درون می‌ریزیم" بیانگر قربانی کردن نفس و خودخواهی در این راه است.

در مجموع، این رباعی هم از بعد احساسی و هم از نظر مفهومی به عواطف شیعیان و ارادت به امام حسین (ع) اشاره دارد.

دکتر علی رجالی