شرحی بر دعای مستجار

 

باسمه تعالی

دعای مستجار
یا رب، ز گناهم به کجا رو آرم؟
بر درگه تو، بی صدا رو آرم
این دل به غم و تیرگی آلوده شده
بگشای دری به بینوا رو آرم

این دعای مستجار شامل مضامین گوناگون و عمیق معنوی است که در هر مصرع می‌توان جنبه‌ای از احساسات انسان در برابر گناه و نیاز به رحمت خداوند را مشاهده کرد. در ادامه شرح و تفسیر هر مصرع به تفصیل آمده است:

1. "یا رب، ز گناهم به کجا رو آرم؟"

در این مصرع، شاعر با استفاده از واژه «یا رب» به طور مستقیم از خداوند کمک می‌طلبد. «گناهم» اشاره به گناهان و معاصی است که بار سنگینی بر دوش گناهکار گذاشته و او را در مواجهه با آن‌ها درمانده کرده است. سؤال «به کجا رو آرم؟» بیانگر احساس یأس و ناامیدی است؛ گویا شاعر از شدت گناه و بار سنگین آن، نمی‌داند باید به کجا پناه ببرد. این سؤال نشان‌دهنده گم‌گشتگی و درماندگی انسان در برابر اشتباهات و گناهانش است.

2. "بر درگه تو، بی صدا رو آرم"

شاعر در این مصرع به طور خاص از خداوند خواسته که بی‌صدا و بی‌هیچ ادعایی به درگاه او روی آورد. این درخواست، به معنای تواضع و خاکساری است؛ یعنی انسان بدون هیچ گونه منّت یا فریادی از دل، با فروتنی و آرامش به درگاه خداوند رجوع کند. «بی صدا» نشان‌دهنده درون‌گرایی و التماس بی‌صوت است که در آن هیچ گونه شایستگی برای درخواست از خداوند احساس نمی‌شود، جز رحمت و مغفرت او.

3. "این دل به غم و تیرگی آلوده شده"

در این مصرع، شاعر به وضوح اشاره به وضعیت درونی خود دارد که دل او در اثر گناه، غم و تیرگی‌هایی همچون غم و اندوه‌های ناشی از گناه آغشته شده است. «دل» نماد درونی انسان است که پس از مرتکب شدن به گناه، دیگر به همان روشنی و صفای پیشین نیست و در اینجا از سیاهی و تیرگی رنج می‌برد. این مصرع بیانگر عمق رنج و ندامت از گناه است و نشان می‌دهد که روح انسان از ارتکاب به گناه دچار تیرگی و کدورت شده است.

4. "بگشای دری به بینوا رو آرم"

در این مصرع، شاعر به طور مستقیم از خداوند می‌خواهد که دری از رحمت و بخشش به روی او بگشاید. «دری به بینوا» استعاره‌ای از دروازه‌های مغفرت است که تنها خداوند قادر به گشودن آن است. «بینوا» به معنای کسی است که از رحمت خداوند بی‌بهره است یا به دلیل گناهانش احساس بی‌کسی و بی‌پناهی می‌کند. در این درخواست، شاعر از خداوند می‌خواهد که درهای رحمت و بخشش را به روی او بگشاید و او را از وضعیتی که در آن گرفتار است، رهایی بخشد.

نتیجه‌گیری:

در این دعا، شاعر در حال تضرع و درخواست از خداوند است تا او را از گناه و تیرگی‌های درونی‌اش نجات دهد. هر مصرع به نوعی بیانگر حالتی از فروتنی، پشیمانی و درخواست بخشش از خداوند است. شاعر به دلی پاک و دل‌آرام که پیش از گناه، در پرتو نور خداوند درخشیده بود، بازگشت می‌جوید و از خداوند می‌خواهد که راهی به سوی بخشش برای او بگشاید.

 

دعای مستجار یکی از دعاهای معروف شیعه است که در کتاب‌های معتبر دعا مانند مفاتیح‌الجنان آمده است. این دعا را در کنار مقام مستجار (پناهگاه)، که یکی از مکان‌های مقدس در کنار کعبه است، می‌خوانند.

مقام مستجار:

مستجار به معنای پناهگاه است و این مکان در پشت کعبه، نزدیک رکن یمانی قرار دارد. مستجار یکی از چهار گوشه کعبه است که زائران هنگام طواف با چنگ زدن به پرده کعبه در آنجا دعا می‌کنند.

---

مفهوم و محتوای دعای مستجار:

این دعا سرشار از استغاثه و استمداد از درگاه الهی است. دعا کننده در این مکان مقدس از خداوند می‌خواهد که:

1. گناهانش آمرزیده شود.
2. عیوبش پوشیده گردد.
3. دلش از تاریکی‌ها پاک شود.
4. از شر دشمنان و وسوسه‌های شیطان محفوظ بماند.
5. به درجات عالی ایمان و معرفت برسد.

---

ویژگی‌های عرفانی دعای مستجار:

1. نهایت تضرع و انابه:

   • دعا کننده با اشک و ناله به درگاه الهی روی آورده و نهایت عجز و نیاز خود را ابراز می‌کند.

2. طلب پناه از خداوند:

   • انسان در این دعا خود را در برابر قدرت لایزال الهی کوچک می‌بیند و به او پناه می‌برد.

3. آمرزش و بخشش:

   • این دعا نمایانگر رحمت گسترده الهی است که بنده امیدوار است خداوند گناهانش را بیامرزد.

4. پاک‌سازی دل از ظلمت:

   • یکی از زیباترین فرازهای دعا، درخواست برای زدودن تاریکی‌های قلب است. در عرفان، ظلمت دل ناشی از گناه و دوری از خداوند است و دعا کننده از خدا می‌خواهد دلش را منور به نور الهی کند.

---

رابطه عرفانی مستجار با حقیقت توحید:

عرفا مقام مستجار را به عنوان محل فناء فی الله تلقی می‌کنند؛ یعنی جایی که بنده از خود خالی شده و به سوی حق استغاثه می‌کند. دعا کردن در این مقام نوعی استمداد از حقیقت یکتایی خداوند است.

---

ارتباط دعای مستجار با عرفان عملی:

در عرفان عملی، سالک باید در مقام استغفار، به درگاه خداوند پناه برد و از آلودگی‌های نفسانی پاک شود. مقام مستجار نماد همین پناه بردن به حق است.

---

پیام‌های عرفانی دعای مستجار:

1. فنا در توحید: بنده در این دعا خود را در دریای بی‌کران توحید غرق می‌بیند.
2. امید به رحمت الهی: با وجود کثرت گناه، بنده به رحمت بی‌پایان حق دل می‌بندد.
3. اعتماد به فضل الهی: دعا کننده می‌داند که فضل خداوند بالاتر از اعمال اوست.

---

جمع‌بندی:

دعای مستجار نمادی از استغاثه بنده به درگاه خداوند و طلب مغفرت و رحمت است. این دعا به ما می‌آموزد که در سختی‌ها و ناتوانی‌ها به پناهگاه امن الهی روی آوریم و دل‌های خود را از تعلقات دنیوی آزاد کنیم.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی