باسمه تعالی
حرص
در حرص جهان، کسی رها ناگردد
از جام طمع، کسی جدا ناگردد
آن کس که رضای حق کند او راضی
در طول حیات، بی صفا ناگردد
شرح و تفسیر:
مصرع اول:
«در حرص جهان، کسی رها ناگردد»
در این مصرع، شاعر به یکی از ویژگی‌های اخلاقی انسان یعنی حرص اشاره می‌کند. حرص به معنای میل افراطی و سیری‌ناپذیر برای به دست آوردن مال، مقام و لذت‌های دنیوی است. این مصرع بیان می‌کند که تا زمانی که فرد در دام حرص گرفتار باشد، هرگز به آزادی روحی و آرامش درونی دست نخواهد یافت.
تفسیر عرفانی:
در عرفان، حرص به‌عنوان یکی از حجاب‌های ظلمانی معرفی می‌شود که انسان را از حقیقت و معرفت الهی دور می‌کند. انسانی که دل به دنیا و متعلقات آن بسته است، اسیر این قید می‌شود و توان پرواز به عالم معنا را از دست می‌دهد.
مصرع دوم:
«از جام طمع، کسی جدا ناگردد»
در اینجا جام طمع کنایه از میل پایان‌ناپذیر به دنیا و خواسته‌های نفسانی است. همان‌طور که فردی که به شربت شیرین عادت کرده، ترک آن برایش دشوار است، انسانی که به طمع دنیوی خو گرفته، به آسانی از آن جدا نمی‌شود.
تفسیر اخلاقی:
طمع و حرص، مانعی جدی برای قناعت و رضایت قلبی است. انسان طماع همواره در طلب بیشتر است و از آنچه دارد، بهره‌ی لازم را نمی‌برد. این ویژگی اخلاقی، قلب را تیره می‌کند و باعث می‌شود که انسان از سعادت واقعی و آرامش محروم شود.
مصرع سوم:
«آن کس که رضای حق کند او راضی»
این مصرع نقطه‌ی علاج حرص و طمع را بیان می‌کند: اگر انسان به رضای الهی خشنود شود و اراده‌ی خود را با خواست خداوند هماهنگ کند، از حرص و طمع رهایی می‌یابد.
تفسیر عرفانی:
در سلوک عرفانی، تسلیم و رضا مقام والایی است. عارف حقیقی، خواسته‌ای جز خواست خداوند ندارد و هر چه از جانب او برسد، با دل آرام می‌پذیرد. چنین فردی نه از کمبودها آزرده می‌شود و نه از فزونی‌ها مغرور.
مصرع چهارم:
«در طول حیات، بی صفا ناگردد»
این مصرع نتیجه‌ی منطقی مصرع قبل را بیان می‌کند: کسی که به رضای الهی قانع شود، همواره صفای باطن و آرامش درونی دارد.
تفسیر اخلاقی:
زندگی سراسر تحولات و ناملایمات است، اما انسان راضی به قضا و قدر الهی، در برابر مشکلات، متزلزل نمی‌شود. این صفای باطن، قلب را از آلودگی حرص پاک می‌کند و نوری از آرامش و ایمان در آن می‌تاباند.
نتیجه‌ی کلی:
شاعر در این رباعی، یک چرخه‌ی معنوی را ترسیم کرده است:
- حرص و طمع باعث اسارت روح می‌شوند.
- راه رهایی از این بندها، رضایت به خواست الهی است.
- این رضا انسان را به صفای قلب و آرامش دائمی می‌رساند.
این پیام عرفانی، دعوتی به قناعت، تسلیم و آرامش است که اساس بسیاری از تعالیم اخلاقی و عرفانی می‌باشد.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۴/۰۱/۰۷