شرحی بر واژه عرفانی رحمان

باسمه تعالی

رحمان
ای چشمه‌ی لطف بی‌کران، ای رحمان
بر ما ز کرم گشوده‌ای، در احسان
در سایه‌ی مهر جاودانی، ای دوست
ما زنده به عشق و مهر تو، بی پایان

 

این شعر چهار مصرع دارد که هر یک اشاره به یکی از صفات و جلوه‌های رحمت الهی دارد. در ادامه، هر مصرع را به‌صورت دقیق شرح و تفسیر می‌کنیم:

مصرع اول: "ای چشمه‌ی لطف بی‌کران، ای رحمان"

شرح:
در این مصرع، خداوند با صفت "رحمان" مورد خطاب قرار گرفته است. صفت "رحمان" به معنای بخشنده و مهربانی عام است که رحمتش همه‌ی موجودات را شامل می‌شود. تشبیه خداوند به "چشمه‌ی لطف بی‌کران" اشاره دارد به اینکه رحمت الهی مانند چشمه‌ای جوشان و پایان‌ناپذیر است و پیوسته جریان دارد.
تفسیر عرفانی:
در نگاه عرفانی، رحمت رحمانی خداوند اصل هستی‌بخش جهان است و تمامی مخلوقات از فیض دائمی این رحمت برخوردارند. این مصرع تأکید دارد که وجود ما و همه چیز در عالم، وابسته به رحمت بی‌نهایت خداوند است.

مصرع دوم: "بر ما ز کرم گشوده‌ای، در احسان"

شرح:
در اینجا به لطف و احسان خاص خداوند اشاره می‌شود. "کرم" به معنای بزرگواری و سخاوت الهی است و "گشودن در احسان" کنایه از این است که خداوند به‌طور مداوم درهای نعمت و بخشایش را بر بندگان خود باز نگه داشته است.
تفسیر عرفانی:
احسان الهی نه‌تنها به نعمت‌های ظاهری محدود نمی‌شود، بلکه شامل هدایت معنوی و الطاف باطنی نیز هست. عرفا معتقدند که هر نفسی که انسان می‌کشد، ناشی از احسان خداوند است و این نعمت‌ها، جلوه‌ی عشق خداوند به بندگانش می‌باشد.

مصرع سوم: "در سایه‌ی مهر جاودانی، ای دوست"

شرح:
در این مصرع، رحمت الهی به "سایه‌ی مهر جاودانی" تشبیه شده است. سایه استعاره‌ای از پناه و آرامش است. این تشبیه نشان می‌دهد که رحمت خداوند همیشه حاضر و پایدار است و بندگان در هر حالی می‌توانند از این مهر بهره‌مند شوند.
تفسیر عرفانی:
عرفا خداوند را "دوست حقیقی" می‌دانند که مهر او هرگز زوال‌پذیر نیست. این مصرع به نوعی بیانگر مقام قرب الهی و انس با ذات حق است که در آن بنده همواره تحت عنایت و لطف خداوند قرار دارد.

مصرع چهارم: "ما زنده به عشق و مهر تو، بی‌پایان"

شرح:
در این مصرع، حیات حقیقی انسان به عشق و محبت خداوند وابسته دانسته شده است. "بی‌پایان" به استمرار و ابدیت این عشق اشاره دارد.
تفسیر عرفانی:
از منظر عرفانی، عشق الهی منشأ هستی است و بدون این عشق، وجود بی‌معناست. عاشق حقیقی کسی است که تمام هستی خود را فدای عشق به معشوق (خداوند) می‌کند. در این نگاه، زندگی واقعی آن است که در مسیر شناخت و عشق به خداوند سپری شود.

این شعر، جلوه‌های مختلف رحمت الهی را از لطف عام (رحمان) تا احسان خاص و عشق جاودان تشریح کرده و تأکید دارد که هستی ما به مهر و رحمت بی‌پایان او وابسته است.

سراینده

دکتر علی رجالی