شرحی بر واژه عرفانی حکیم

باسمه تعالی

حکیم

ای حکمت تو دلیل هر بود و نبود
در دست خداست، عالمی را موجود
هر حکم تو، آیتی ز عدل است و فلاح
نامت سبب رهایی از خوف و جحود

---

شرح و تفسیر مصرع‌ها

۱. ای حکمت تو دلیل هر بود و نبود
در این مصرع، به حکمت مطلق الهی اشاره شده است. بود و نبود کنایه از آفرینش و عدم است. هر آنچه در عالم هستی موجود است یا از عدم به وجود آمده، همه بر اساس حکمت خداوند است. این بیان برگرفته از آیه‌ی:
"وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْعَلِیمُ" (سوره زخرف، آیه ۸۴) است که خداوند را حکیم و دانای مطلق معرفی می‌کند. این مصرع بیانگر این حقیقت است که هیچ حادثه و موجودی بی‌دلیل و بی‌هدف نیست و حکمت خداوند ورای درک بشر قرار دارد.

۲. در دست خداست، عالمی را موجود
این مصرع بر سلطه و تدبیر الهی تأکید دارد. خلق و بقای عالم وابسته به اراده و حکمت خداوند است. تعبیر در دست خداست کنایه از قدرت مطلق و مالکیت تامّ خداوند بر جهان است. این مضمون با آیه‌ی:
"بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ" (سوره یس، آیه ۸۳) که فرمانروایی همه چیز در دست اوست، تطابق دارد.

۳. هر حکم تو، آیتی ز عدل است و فلاح
در این مصرع، عدالت و رستگاری به عنوان ثمره‌ی احکام الهی مطرح می‌شود. هر فرمان و حکم خداوند نشانه‌ای از عدالت او است و اجرای این احکام موجب فلاح (رستگاری و سعادت) انسان می‌شود. این نکته برگرفته از آیه‌ی:
"إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ" (سوره نحل، آیه ۹۰) است که خداوند به عدالت و نیکی فرمان می‌دهد.

۴. نامت سبب رهایی از خوف و جحود
اینجا به آثار حکمت الهی در امنیت و ایمان اشاره شده است. خوف به معنای ترس از گمراهی و عذاب و جحود به معنای انکار حقیقت است. شناخت حکمت الهی موجب می‌شود که انسان از ترس‌های بی‌اساس و انکار حقیقت رهایی یابد. این مصرع با آیه‌ی:
"فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلَامِ" (سوره انعام، آیه ۱۲۵) همخوانی دارد که بیانگر این است که هدایت الهی موجب آرامش قلب و رهایی از انکار می‌شود.

سراینده

دکتر علی رجالی