باسمه تعالی
درب انس
رفتم ز جهان، سوی جانان رفتم
فارغ ز خود و با رفیقان رفتم
دیدم که به جز یار، ندارم یاری
در وادی عشق، من شتابان رفتم
شرح و تفسیر:
این رباعی بیانگر سلوک عاشقانه و حرکت از عالم ظاهر به عالم باطن است. شاعر با زبانی ساده اما پرمعنا، از ترک تعلقات دنیوی و شوق به وصال معشوق حقیقی سخن می‌گوید. مضمون اصلی این رباعی انقطاع از خویش و تعلقات مادی و وصل به حقیقت یگانه است.
بیت اول:
«رفتم ز جهان، سوی جانان رفتم»
در این مصرع، «رفتن» کنایه از رهایی از دنیا و دل‌بریدن از عالم مادی است. شاعر بیان می‌کند که از محدودیت‌های جهان خاکی عبور کرده و به سوی جانان، که نمادی از حق تعالی است، رهسپار شده است. این حرکت، اشاره به سفر درونی و سلوک عرفانی دارد که در آن، سالک از عالم کثرت به عالم وحدت روی می‌آورد.
بیت دوم:
«فارغ ز خود و با رفیقان رفتم»
در اینجا شاعر به دو مفهوم عمیق عرفانی اشاره دارد:
- فارغ ز خود: رهایی از نفس و هوی و هوس که یکی از مراحل اساسی در عرفان است. این حالت به «فنا فی الله» اشاره دارد؛ یعنی از خود تهی شدن و در معشوق فانی گشتن.
- با رفیقان: اشاره به همراهی با اهل سلوک و راهنمایان طریق دارد که در مسیر معرفت و عشق، هم‌سفر و هم‌دل‌اند. در ادبیات عرفانی، سالک بدون صحبت با اهل دل به مقصد نخواهد رسید.
بیت سوم:
«دیدم که به جز یار، ندارم یاری»
اینجا شاعر به تنهایی معنوی و حقیقت یگانه بودن معشوق اشاره می‌کند. پس از پیمودن مراحل سلوک، سالک درمی‌یابد که هیچ یاری جز حق نیست و تمام یاران و همراهان، سایه‌ای از وجود مطلق هستند. این مضمون در عرفان اسلامی با آیه‌ی «لَا إِلَٰهَ إِلَّا ٱللَّهُ» هماهنگ است، که نشان می‌دهد هر آنچه هست، از حضرت حق نشأت می‌گیرد.
بیت چهارم:
«در وادی عشق، من شتابان رفتم»
وادی عشق اشاره به وادی چهارم از هفت‌وادی عرفان دارد که عطار در «منطق‌الطیر» از آن یاد کرده است. سالک در این مرحله، از شوق وصال به‌سرعت و با اشتیاقی بی‌قرار به سوی معشوق حرکت می‌کند. شتابان رفتن نشانه‌ی اشتیاق قلبی و بی‌تابی عاشقانه است که سالک را به سوی حقیقت می‌کشاند.
نتیجه‌گیری:
این رباعی تصویری از سفر معنوی عاشق را ارائه می‌دهد؛ سفری که در آن عاشق از دنیا و نفس دست می‌شوید و همراه با اهل سلوک به سوی حق تعالی حرکت می‌کند. او درمی‌یابد که جز معشوق حقیقی هیچ یار و پناهی وجود ندارد و در وادی عشق با شوق و سرعت به سوی وصال پیش می‌رود.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۴/۰۱/۰۴