شرحی بر رباعی دعای عهد

باسمه تعالی

دعای عهد

با عهد تو، ای یار، دلم خندان است
هر لحظه ز نور، روشن و تابان است
در کون و مکان، یاد تو عالم‌گیر
در سینه‌ی ما، عشق تو جوشان است

شرح و تفسیر :

مصرع اول:

با عهد تو، ای یار، دلم خندان است

«عهد»: در متون عرفانی، عهد اشاره به پیمانی دارد که انسان با خداوند یا ولیّ او می‌بندد. این عهد می‌تواند مربوط به عهد ازلی باشد که در حدیث «ألستُ بربّکم» به آن اشاره شده است.
«یار»: این واژه در عرفان معمولاً به خدا، ولیّ الهی یا امام زمان (عج) اشاره دارد.
«دلم خندان است»: شادی قلبی و سرور حقیقی نتیجه‌ی پایبندی به این عهد و ارتباط با حقیقت الهی است. این خنده، خنده‌ی ظاهری نیست، بلکه نشانه‌ی آرامش درونی است که از معرفت و محبت نشأت می‌گیرد.
رابطه‌ی معنوی و عهد با محبوب حقیقی، قلب را از اندوه می‌رهاند و آن را غرق در سرور می‌کند. وقتی انسان به این عهد پایبند باشد، شادی‌اش از جنس لذات زودگذر دنیا نیست، بلکه شادی‌ای عمیق و پایدار است که ریشه در حقیقت و یقین دارد.

مصرع دوم:

هر لحظه ز نور، روشن و تابان است
«هر لحظه»: اشاره به استمرار دارد؛ یعنی این روشنی و درخشش مقطعی نیست، بلکه دائمی است.
«نور»: در عرفان، نور نماد حقیقت، معرفت، هدایت و قرب الهی است.
«روشن و تابان»: دلِ سالک راه حق، همچون چراغی از نور معرفت روشن می‌شود و خود نیز روشنی‌بخش دیگران می‌گردد.
انسانی که در مسیر الهی قرار می‌گیرد، در هر لحظه از زندگی‌اش نور هدایت و حقیقت را دریافت می‌کند. این نور همان نوری است که در قرآن کریم آمده: «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» (نور: ۳۵). سالک این مسیر، از تاریکی‌های غفلت، گناه و جهل خارج شده و وجودش همچون چراغی فروزان می‌شود.

مصرع سوم:
در کون و مکان، یاد تو عالم‌گیر

«کون و مکان»: به معنای همه‌ی هستی و عالم وجود است. در عرفان، جهان به‌عنوان مظهری از وجود حق در نظر گرفته می‌شود.
«یاد تو»: یاد خدا و اولیای او، به‌ویژه حضرت ولی‌عصر (عج)، نه‌تنها در قلب مؤمنان، بلکه در کل عالم گسترده است.
«عالم‌گیر»: یعنی یاد و ذکر او همه جا را فراگرفته و هیچ موجودی از آن بی‌نصیب نیست.
همه‌ی موجودات هستی، آیات الهی‌اند و یاد او را در دل دارند، حتی اگر ما متوجه نباشیم. ذکر و یاد خدا در کائنات جریان دارد، چراکه کل جهان پرتوی از نور اوست. طبق آیه‌ی قرآن: «وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَٰکِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ» (اسراء: ۴۴).

مصرع چهارم:

در سینه‌ی ما، عشق تو جوشان است

«سینه‌ی ما»: سینه در متون عرفانی، جایگاه معرفت و عشق الهی است.
«عشق تو»: اشاره به محبت و دلدادگی نسبت به خداوند و ولیّ او دارد.
«جوشان»: عشق حقیقی، آرام و ایستا نیست؛ بلکه همواره در تلاطم و جوشش است و انسان را به حرکت و پویایی وا‌می‌دارد.
عشق الهی همچون چشمه‌ای جوشان در قلب عارف جاری است. این عشق، انسان را از تعلقات دنیوی رها کرده و او را در مسیر وصال به سوی حقیقت پیش می‌برد.

جمع‌بندی و پیام کلی شعر:

این ابیات، بیانگر شور و شوق عاشقانه‌ی یک سالک در مسیر الهی است. شاعر از عهد و پیمان خود با معشوق حقیقی سخن می‌گوید و اثرات آن را در قلب و جانش توصیف می‌کند. عشق الهی، نوری است که دل را روشن می‌کند و یاد محبوب در سراسر هستی طنین‌انداز می‌شود. این عشق، نیرویی جوشان است که انسان را به حرکت در مسیر وصال وا‌می‌دارد.

 

 

شرحی بر دعای عهد

دعای عهد یکی از دعاهای مهم و ارزشمند شیعه است که از امام صادق (ع) نقل شده و خواندن آن به‌ویژه بعد از نماز صبح توصیه شده است. این دعا نوعی بیعت و پیمان با امام زمان (عج) است و بر استمرار این عهد تا هنگام ظهور تأکید دارد. امام صادق (ع) فرموده‌اند که هرکس این دعا را چهل روز بخواند، در شمار یاران امام زمان (عج) قرار می‌گیرد و اگر پیش از ظهور از دنیا برود، خداوند او را زنده می‌کند تا در رکاب حضرت باشد.

---

ساختار و مضامین دعای عهد

دعای عهد دارای بخش‌های مهمی است که هرکدام از آن‌ها مضامین عمیق اعتقادی و عرفانی را در بر دارند:

۱. تجدید عهد و بیعت با امام زمان (عج)

دعا با این جملات آغاز می‌شود:
"اللهم رب النور العظیم، ورب الکرسی الرفیع..."
در این بخش، خداوند با صفات نور، کرسی، دریا، وحی، ذکر و علم مورد خطاب قرار می‌گیرد. این توصیفات بیانگر عظمت خداوند و تأثیر قدرت او در اداره‌ی هستی است. سپس بنده به خداوند عرضه می‌دارد که با ولیّ خود، امام زمان (عج) پیمانی محکم بسته و بر آن استوار است:
"اللهم إنی أُجَدِّدُ له فی هذا الیوم وفی کل یوم عهداً وعقداً وبیعةً له فی عنقی..."
این بیان نشان‌دهنده‌ی آن است که ولایت امام زمان (عج) امری همیشگی و مداوم است و مؤمن باید هر روز آن را در قلب خود زنده کند.

۲. درخواست نصرت و یاری امام زمان (عج)

پس از تجدید بیعت، بنده از خداوند می‌خواهد که او را در زمره‌ی یاران و سربازان حضرت مهدی (عج) قرار دهد:
"اللهم اجعلنی من أنصاره وأعوانه والذابین عنه..."
این فراز، سه سطح از ارتباط با امام زمان (عج) را نشان می‌دهد:

• نصرت امام: همراهی فکری و عملی با اهداف حضرت
• یاری در مسیر حق: کمک در تحقق حکومت عدل جهانی
• دفاع از حضرت: مقابله با دشمنان دین و عدالت

۳. دعا برای تحقق ظهور و حکومت جهانی حضرت مهدی (عج)

در این بخش، دعا‌کننده از خداوند می‌خواهد که ظهور امام زمان (عج) را نزدیک کند و حکومت عدل او را در جهان مستقر سازد:
"اللهم أظهره وأعزّه، وانصره وانتصِر به، واجعلنی من أنصاره وأعوانه..."
این درخواست بیانگر امید به تحقق عدل جهانی و برقراری حکومت توحیدی توسط امام عصر (عج) است.

۴. طلب زندگی در زمان ظهور و درخواست شهادت در رکاب امام (عج)

دعا‌کننده از خداوند می‌خواهد که او را تا زمان ظهور زنده نگه دارد و اگر پیش از ظهور از دنیا رفت، او را زنده کند تا در رکاب حضرت باشد:
"فإنْ حالَ بینی وبینَهُ المَوتُ الذی جَعلتَهُ على عِبادِک حتماً مقضیا، فأَخرجنی من قبری..."
این قسمت از دعا نشان می‌دهد که ارتباط با امام زمان (عج) محدود به حیات دنیوی نیست و حتی پس از مرگ نیز امکان بازگشت به یاری او وجود دارد.

۵. صلوات و سلام بر امام زمان (عج) و اهل‌بیت (ع)

دعا با ذکر صلوات‌های متعدد بر امام عصر (عج) و اجداد بزرگوارش پایان می‌یابد و درخواست رحمت و برکت برای آنان بیان می‌شود.

---

پیام‌های عرفانی و اعتقادی دعای عهد

✅ لزوم پیوند دائمی با امام زمان (عج)
در این دعا، تأکید شده که ارتباط با امام نباید مقطعی باشد، بلکه مؤمن باید هر روز عهد خود را با امام تجدید کند و در مسیر تحقق اهداف ایشان گام بردارد.

✅ امید به ظهور و استقرار عدالت جهانی
این دعا نشان می‌دهد که ظهور امام زمان (عج) امری حتمی و قطعی است و مؤمنان باید برای رسیدن به آن لحظه دعا و تلاش کنند.

✅ معرفت امام، مقدمه‌ی بیعت و نصرت او
در متن دعا، شناخت مقام امام زمان (عج) و جایگاه او به‌عنوان حجت الهی، زمینه‌ساز بیعت و نصرت او شمرده شده است.

✅ امکان رجعت برای یاری امام (عج)
دعای عهد به‌طور صریح به بازگشت یاران خاص امام در زمان ظهور اشاره دارد. این مفهوم در منابع روایی با عنوان "رجعت" شناخته می‌شود و نشان‌دهنده‌ی استمرار ارتباط مؤمنان با امام عصر حتی پس از مرگ است.

✅ توسل و ارتباط قلبی با امام زمان (عج)
در این دعا، خواننده به امام زمان (عج) عشق و دلبستگی ویژه‌ای نشان می‌دهد و از خداوند می‌خواهد که او را در رکاب حضرت حفظ کند. این توسل، نوعی راز و نیاز عاشقانه با ولیّ خدا است.

---

جمع‌بندی

دعای عهد فقط یک دعا نیست، بلکه بیانیه‌ای از تعهد، انتظار و آمادگی برای ظهور امام زمان (عج) است. این دعا مؤمن را به یاد وظایفش در قبال امام عصر (عج) می‌اندازد و از او می‌خواهد که هر روز ولایت، محبت و اطاعت خود را از حضرت تجدید کند.

 

سراینده
دکتر علی رجالی