باسمه تعالی
دعای توسل
توسل کنم بر درت با نیاز
که جز تو ندارم به عالم جهاز
به یک جلوه از نور رویت مرا
رهان از غم و درد و رنج و گداز
شرح و تفسیر:
۱.توسل کنم بر درت با نیاز
این مصرع بیانگر احساس نیاز و فقر روحی است. «توسل» به معنای درخواست یا پناه بردن به کسی است که از او یاری می‌خواهیم. در اینجا، شاعر به حضرت معصوم (ع) توسل می‌کند، که در درگاهش امیدی به آرامش و برآورده شدن حاجات است. این مصرع بیانگر نوعی وابستگی روحی است که در مواقع دشواری به منبعی الهی پناه می‌بریم.
۲.که جز تو ندارم به عالم جهاز
در این مصرع، شاعر اعلام می‌کند که در این دنیا، تنها خدا یا معصوم (ع) را به عنوان وسیله‌ای برای حل مشکلات خود می‌شناسد. «عالم جهاز» به معنای عالم وسیله‌ها و امور مادی است و شاعر به وضوح می‌گوید که تمام وسیله‌ها و اسباب دنیوی برای او بی‌فایده است و تنها به حضرت معصوم (ع) توسل دارد.
۳.به یک جلوه از نور رویت مرا
در این قسمت، شاعر از جلوه‌ای از نور چهره حضرت سخن می‌گوید. این نور، نماد الهام، راهنمایی و فیضی است که از سوی معصوم به سوی انسان‌ها ساطع می‌شود. شاعر از حضرت درخواست می‌کند که تنها با یک نگاه، او را از ظلمات و تاریکی‌های دنیوی رهایی بخشد.
۴.رهان از غم و درد و رنج و گداز
این مصرع نشان‌دهنده رنج‌ها و مصائب است که انسان‌ها در زندگی با آن مواجه می‌شوند. «غم»، «درد»، «رنج» و «گداز» به مجموعه‌ای از مشکلات روحی و جسمی اشاره دارند که انسان را درگیر می‌کند. در اینجا، شاعر از حضرت معصوم (ع) درخواست می‌کند که او را از این همه مشکلات رها کند و به آرامش و شفا هدایت نماید.
تفسیر کلی:
این رباعی بیانگر نوعی درخواست روحانی از حضرت معصوم (ع) است که شاعر در برابر عظمت و نور ایشان به‌عنوان پناهگاه و شفیع خود، درخواست رهایی از مشکلات و دشواری‌ها را دارد. این شعر، تجلی از توسل قلبی است که به‌ویژه در شرایط سخت زندگی، انسان به دنبال پناهی الهی می‌گردد تا از رنج‌ها و غم‌ها رهایی یابد.
شرحی بر دعای توسل
دعای توسل یکی از معروف‌ترین ادعیه در فرهنگ شیعه است که برای طلب شفاعت و توسل به چهارده معصوم (ع) خوانده می‌شود. این دعا در کتاب "المزار الکبیر" از شیخ محمد بن المشهدی و "بحارالانوار" علامه مجلسی نقل شده و مورد توصیه بسیاری از علماست.
ساختار و مضامین دعای توسل
این دعا شامل توسل به چهارده معصوم (ع) است که به ترتیب خطاب قرار می‌گیرند و از آنان درخواست شفاعت و وساطت در درگاه الهی می‌شود. هر قسمت از دعا با جمله‌ی "یا وَجیهًا عِندَ اللّهِ اِشفَع لَنا عِندَ اللّهِ" پایان می‌یابد که تأکیدی بر جایگاه رفیع معصومین در پیشگاه الهی است.
۱. توسل به پیامبر اکرم (ص)
دعا با خطاب قرار دادن رسول اکرم (ص) آغاز می‌شود:
"اللهم إنی أتوسل إلیک بنبیک نبی الرحمة..."
در اینجا پیامبر به‌عنوان واسطه‌ی رحمت الهی معرفی می‌شود که مقام والای او در شفاعت و نزدیکی به خدا مورد تأکید قرار می‌گیرد.
۲. توسل به حضرت علی (ع)
"یا أمیر المؤمنین، یا علی بن أبی طالب، یا أخا رسول الله..."
در این فراز، حضرت علی (ع) به‌عنوان برادر رسول خدا، حجت الهی و وصی او مورد توسل قرار می‌گیرد. این اشاره به نقش بی‌بدیل او در هدایت امت و جایگاه معنوی‌اش در نظام الهی دارد.
۳. توسل به حضرت زهرا (س)
"یا فاطمة الزهراء، یا بنت محمد، یا قرة عین الرسول..."
حضرت زهرا (س) در این دعا به‌عنوان دختر رسول خدا و دارای مقام قرب خاص الهی مورد توجه قرار گرفته است. او واسطه‌ی فیض و مادر اهل بیت است که در بسیاری از منابع اسلامی، شفاعت او مورد تأیید قرار گرفته است.
۴. توسل به امامان معصوم (ع)
دعا با ذکر اسامی یکی‌یکی امامان ادامه می‌یابد؛ در هر بخش، آنان را با صفاتی خاص خطاب کرده و از آنان درخواست شفاعت می‌شود. در اینجا، امامان به‌عنوان حجج الهی، امامان هدایتگر، خلفای برحق و چراغ‌های روشنی‌بخش مسیر توحید معرفی می‌شوند.
۵. تأکید بر نقش امام زمان (عج)
"یا صاحب الزمان، یا خلیفة الرحمن، یا إمام الإنس والجان..."
در پایان دعا، به امام زمان (عج) توسل شده و از ایشان طلب کمک و یاری در مشکلات زندگی و درک حقیقت الهی می‌شود.
پیام‌های عرفانی و اعتقادی دعای توسل
✅ اصل توسل و جایگاه شفاعت
این دعا بر اصل توسل که در آیات و روایات تأیید شده، تأکید دارد. آیه‌ی "وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ" (مائده: ۳۵) نشان می‌دهد که در پیشگاه الهی، وسایل و واسطه‌هایی برای تقرب وجود دارد که اهل‌بیت (ع) از برترین آنها هستند.
✅ ولایت و امامت
در این دعا، امامان (ع) نه‌تنها پیشوایان دینی، بلکه واسطه‌های فیض الهی و شفیعان خلق معرفی شده‌اند. این نگاه نشان‌دهنده‌ی اهمیت ولایت و امامت در نظام اعتقادی شیعه است.
✅ رابطه‌ی محب و محبوب
در این دعا، خواننده با محبت و عشق به اهل‌بیت (ع) آنان را خطاب قرار داده و با بیان "اشفع لنا عند الله" از آنان طلب شفاعت می‌کند. این رابطه فراتر از یک درخواست معمولی بوده و بیانگر پیوند قلبی عمیق میان مؤمنان و امامان (ع) است.
✅ حقیقت شفاعت و نقش امامان در هدایت
شفاعت به‌معنای واسطه‌گری بین خدا و خلق است، اما این واسطه‌گری به این معنا نیست که اهل‌بیت (ع) مستقل از خداوند باشند، بلکه آنان مظاهر رحمت الهی‌اند و از طریق آنان، فیض و هدایت الهی به انسان‌ها می‌رسد.
جمع‌بندی
دعای توسل نه‌تنها یک دعا، بلکه تجلی عمیق اعتقادات شیعه در باب امامت، ولایت و شفاعت است. این دعا ما را به شناخت اهل‌بیت (ع)، محبت آنان، و توسل به آنان برای حل مشکلات دنیوی و اخروی دعوت می‌کند.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۴/۰۱/۰۳