نور فنا
چون موج شدم که غرق دریا گردم
چون ذره شدم که سوی بالا گردم
چون نور فنا رسید در جانم
رفتم ز وجود و غرق یکتا گردم
شرح مصراع‌های رباعی "نور فنا"
مصراع اول: "چون موج شدم که غرق دریا گردم"
این مصراع تصویری از فنا در دریای حقیقت است. موج، اگرچه از دریا برخاسته، اما استقلالی ندارد و در نهایت به دریا بازمی‌گردد. این همان مفهوم فنا فی الله است که در آن، سالک مانند موجی از وجود خود تهی شده و در دریای وحدانیت الهی محو می‌شود.
مصراع دوم: "چون ذره شدم که سوی بالا گردم"
ذره‌ای که در نور خورشید قرار گیرد، درخشان و سبک شده، به سوی بالا حرکت می‌کند. این مصراع نمادی از رهایی از ثقل دنیا و حرکت به سوی حق تعالی است. عرفا معتقدند که وقتی سالک به درجه‌ای از اخلاص و تزکیه برسد، همچون ذره‌ای بی‌وزن و بی‌هویت در پرتو نور الهی بالا می‌رود.
مصراع سوم: "چون نور فنا رسید در جانم"
در این مرحله، تجلی انوار الهی بر قلب سالک رخ می‌دهد. نور فنا همان تجلی خاص الهی است که موجب از بین رفتن "منیت" و "خودبینی" می‌شود. در این حالت، سالک از خود تهی شده و تنها نور حق را مشاهده می‌کند.
مصراع چهارم: "رفتم ز وجود و غرق یکتا گردم"
این مصراع، نتیجه نهایی سیر و سلوک عرفانی را نشان می‌دهد. "رفتن ز وجود" به معنی از بین رفتن هویت فردی و رهایی از هستی مجازی است. در اینجا، سالک از مرزهای خودی عبور کرده و به حقیقت وحدانی می‌رسد، که همان غرق شدن در ذات یگانه‌ی الهی است.
جمع‌بندی:
این رباعی سیر فنا و بقا بالله را در چهار مرحله نشان می‌دهد:
- فنا در افعال (موج شدن و در دریا غرق شدن)
- رهایی از جسم و تعلقات (ذره شدن و بالا رفتن)
- تجلی نور حق در قلب (نور فنا در جان)
- محوشدن در ذات الهی (غرق یکتایی)
این رباعی درون‌مایه‌ای قوی از عرفان اسلامی دارد و مراحل سلوک را به‌خوبی نشان می‌دهد.
نور فنا در عرفان اسلامی
نور فنا در عرفان اسلامی، یکی از تجلیات الهی است که در سیر و سلوک عرفانی به عنوان نقطه‌ی عطفی در مسیر قرب الی الله شناخته می‌شود. این نور، حقیقتی روحانی است که سالک را از قید و بندهای نفسانی رهایی داده و او را در دریای وحدانیت الهی غرق می‌کند. در این حالت، خودبینی، خودخواهی و استقلال موهوم سالک نابود شده و او فقط خدا را می‌بیند.
تعریف فنا
در اصطلاح عرفانی، فنا به معنای محو شدن تعینات نفسانی و قطع تعلقات از غیر خداوند است. فنا چند مرحله دارد:
- فنا از افعال (سالک دیگر خود را فاعل افعال نمی‌بیند و همه چیز را از جانب خدا می‌داند).
- فنا از صفات (صفات و ویژگی‌های بشری در نور صفات الهی محو می‌شود).
- فنا از ذات (سالک در نهایت هستی مجازی خود را به‌کلی از دست می‌دهد و فقط ذات حق را می‌بیند).
نور فنا و مراتب آن
نور فنا، نوری است که در اثر تجلی الهی بر قلب سالک می‌تابد و او را از قید هستی مجازی رها می‌سازد. این نور در مراحل مختلف، با شدت و ضعف بر عارف آشکار می‌شود:
- نور محو نفس: در این مرتبه، سالک در اثر ریاضت‌های عرفانی و مجاهدات، انانیت خود را محو می‌کند.
- نور کشف حقیقت: با غلبه‌ی انوار الهی، سالک حقیقت را بدون حجاب‌های نفسانی و عقلی مشاهده می‌کند.
- نور تجلی ذات: در این مرحله، عارف در محضر الهی قرار گرفته و به مشاهده‌ی مستقیم حق نائل می‌شود.
نور فنا در کلام عرفا
ابوسعید ابوالخیر می‌گوید:
"فنا، غرق شدن در نور خداست، آنچنان که سایه‌ای از خود نماند."
مولانا در مثنوی می‌سراید:
چون به معراج فنا رفتی ز خویش / باز گردی با بقا، در وی مپیچ
حلاج نیز در یکی از اشعارش می‌گوید:
انا الحق، شعله‌ای از نور فناست / آنکه او محو است، حق را خود صداست
نتیجه‌گیری
نور فنا، نتیجه‌ی عبور از مراتب سلوک و رسیدن به وحدت مطلق با حقیقت الهی است. این نور، تمام پرده‌های وجودی سالک را کنار زده و او را به ساحت بقا بالله می‌رساند. فنا، نابودی نیست، بلکه مرگ مجازی و زندگی حقیقی در سایه‌ی انوار الهی است.
- ۰۳/۱۱/۲۹