شرحی بر واژه عرفانی راضیه

باسمه تعالی

شرحی بر واژه  عرفانی راضیه

نفس راضیه
این چه نفسی است که انسان به رضا می‌بالد؟
در بلا خرم و از عشق خدا می بالد
نه غمی دارد و نه بیم ز فرمان قضا
در ره عشق، به مهر و به وفا می‌بالد

 

 

نفس راضیه در عرفان اسلامی

نفس راضیه یکی از مراتب عالی سیر و سلوک عرفانی است که در آن، انسان به مرتبه‌ای از ایمان و یقین می‌رسد که به قضا و قدر الهی کاملاً راضی و خشنود است. در این مرحله، سالک دیگر هیچ اعتراضی به خواست خداوند ندارد و تسلیم محض اراده‌ی الهی است.

این مقام برگرفته از آیه‌ی ۲۷ تا ۳۰ سوره‌ی فجر است:

"یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ٱرْجِعِی إِلَىٰ رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً فَٱدْخُلِی فِی عِبَادِی وَٱدْخُلِی جَنَّتِی"
(ای نفسِ آرام‌یافته! بازگرد به سوی پروردگارت، در حالی که تو از او راضی هستی و او نیز از تو خشنود است. پس در زمره‌ی بندگان من درآی و به بهشتم وارد شو.)

طبق این آیه، نفس راضیه مرحله‌ای پس از نفس مطمئنه است که در آن، بنده از تقدیر الهی کاملاً راضی بوده و دیگر هیچ دغدغه و نگرانی ندارد.

---

جایگاه نفس راضیه در مراتب سیر و سلوک

در عرفان، سیر تکاملی نفس هفت مرتبه دارد که از پایین‌ترین تا بالاترین مرحله، به ترتیب عبارت‌اند از:

1. نفس امّاره → نفسی که انسان را به گناه و شهوات فرمان می‌دهد.
2. نفس لوّامه → نفسی که وجدان اخلاقی دارد و انسان را به‌خاطر گناه سرزنش می‌کند.
3. نفس ملهمه → نفسی که الهامات الهی را دریافت می‌کند و بین خیر و شر تمایز قائل می‌شود.
4. نفس مطمئنه → نفسی که به آرامش و یقین الهی رسیده و دغدغه‌های دنیوی ندارد.
5. نفس راضیه → نفسی که از تقدیر الهی راضی و خشنود است.
6. نفس مرضیه → نفسی که نه‌تنها از خدا راضی است، بلکه خدا نیز از او راضی و خشنود است.
7. نفس کامله → بالاترین مرتبه‌ی کمال که در آن، سالک به فنا فی‌الله و بقا بالله می‌رسد.

نفس راضیه در حقیقت گامی فراتر از نفس مطمئنه است؛ یعنی نه‌تنها آرامش و یقین دارد، بلکه هر آنچه را که خداوند برای او مقدر کرده، با عشق و رضایت می‌پذیرد.

---

ویژگی‌های نفس راضیه

۱. رضایت کامل از خداوند

• فرد در این مرتبه، هیچ شکایت و اعتراضی به تقدیر الهی ندارد و حتی سخت‌ترین بلاها را با عشق و رضا می‌پذیرد.

۲. عدم دلبستگی به دنیا

• دنیا برای او ابزار سیر به سوی خدا است و نه هدف نهایی.

۳. شکر مداوم در برابر نعمت و بلا

• در نعمت‌ها شکرگزار است و در بلاها صابر و راضی، زیرا آن‌ها را تجلی حکمت الهی می‌داند.

۴. عدم ترس و اندوه

• هیچ ترسی از آینده و هیچ اندوهی از گذشته ندارد، زیرا همه چیز را در ید قدرت خداوند می‌بیند.

۵. تسلیم محض در برابر مشیت الهی

• هر آنچه بر او نازل شود، با آغوش باز می‌پذیرد و جز خیر و حکمت در آن نمی‌بیند.

نفس راضیه در مسیر عرفان و سلوک الی‌الله

۱. چگونه از نفس مطمئنه به نفس راضیه می‌رسیم؟

برای رسیدن به نفس راضیه، فرد باید مراحل زیر را طی کند:

✅ افزایش معرفت و شناخت خداوند

• انسان باید با تفکر و تدبر در آیات الهی، خداوند را بشناسد و به حکمت او ایمان بیاورد.

✅ تربیت قلب بر رضایت از قضا و قدر الهی

• باید ایمان داشته باشیم که هرچه خداوند مقدر کرده، به صلاح ماست؛ چه ظاهر آن خیر باشد و چه شر.

✅ افزایش صبر و شکر در برابر مشکلات

• سالک باید در برابر مصائب، صبور باشد و شکر کند، زیرا بلاها وسیله‌ی تزکیه و تقرب به خدا هستند.

✅ ترک هوای نفس و خواسته‌های شخصی

• کسی که حقیقتاً از خدا راضی است، دیگر برای خود هیچ اراده و خواستی جدا از اراده‌ی الهی ندارد.

✅ انس با عبادت و مناجات عاشقانه

• عبادت او نه از روی ترس از عذاب و نه به امید بهشت، بلکه از روی عشق به خداوند است.

---

نفس راضیه در کلام بزرگان عرفان

امام علی (ع):

"خدایا، اگر مرا به دوزخ ببری، به اهل دوزخ خواهم گفت که تو را دوست دارم!"
این جمله اوج رضایت از خداوند را نشان می‌دهد که حتی عذاب الهی نیز برای عارف، محبوب و مقبول است.

مولانا:

آنچه آن خسرو کند، شیرین بود / گرچه فرهادی بُوَد تلخ و رشکین بود
مولانا می‌گوید هرچه از جانب معشوق (خدا) برسد، برای عاشق (سالک) شیرین است، حتی اگر تلخ به نظر آید.

---

نتیجه‌گیری

نفس راضیه یکی از مراتب والای سلوک عرفانی است که در آن، سالک از قضا و قدر الهی کاملاً راضی است و هیچ شکایتی از سختی‌های دنیا ندارد. او در سختی و راحتی، نعمت و بلا، شکرگزار و آرام است و هر چیزی را که از جانب خداوند می‌رسد، با عشق و رضایت می‌پذیرد.

این نفس نشان‌دهنده‌ی تسلیم محض در برابر مشیت الهی و درک عمیق از حکمت الهی است. کسی که به این مرتبه برسد، دیگر هیچ ترس و اندوهی ندارد و در زمره‌ی اولیای خاص الهی قرار می‌گیرد.

 

 

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی