شرحی بر واژه عرفانی لوح محفوظ

 

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی لوح محفوظ

لوح محفوظ
لوح محفوظ بود منبع اسرار وجود
راز هستی همه ثبت است ز پرگار وجود
سرنوشت همگان ثبت بود قبل حیات
لوح محفوظ پر از حکمت‌ و انوار وجود

 

باسمه تعالی
لوح محفوظ

شرح:

این رباعی به یک مفهوم عمیق عرفانی و فلسفی می‌پردازد که در بسیاری از متون اسلامی و عرفانی مطرح است، به ویژه در آیات قرآن و آموزه‌های صوفیانه. در اینجا به شرح بیت به بیت آن می‌پردازیم:

بیت اول:

"لوح محفوظ بود منبع اسرار وجود"
این جمله اشاره به لوح محفوظ به عنوان منبعی است که در آن تمامی اسرار جهان و حقیقت وجود ثبت شده است. در عرفان اسلامی، لوح محفوظ به قلمروی از علم الهی اشاره دارد که در آن همه موجودات، رویدادها، تقدیرات، و حتی اسرار جهان قبل از خلقت نوشته شده است. این لوح نماد علم بی‌پایان و اراده خداوند است که همه‌چیز در آن قرار دارد و از آن نشأت می‌گیرد.

بیت دوم:

"راز هستی همه ثبت است ز پرگار وجود"
در این بیت، راز هستی به گونه‌ای با پرگار وجود در ارتباط قرار می‌گیرد. پرگار وجود مفهومی است که در آن همه‌چیز در یک دایره بزرگ و بی‌پایان است که حرکت و تکامل آن به هیچ‌وجه متوقف نمی‌شود. در اینجا، پرگار نمادی از اراده الهی است که هر چیزی را در مسیر حقیقت و تکامل قرار می‌دهد. هر راز و حقیقتی در مورد هستی، از جمله آفرینش و قوانین کائنات، در لوح محفوظ به‌طور دقیق ثبت است.

بیت سوم:

"سرنوشت همگان ثبت بود قبل حیات"
این بخش به معنای این است که سرنوشت تمام انسان‌ها و موجودات پیش از تولد در لوح محفوظ نوشته شده است. در فلسفه اسلامی و عرفانی، این مفهوم به معنی تقدیر از پیش تعیین‌شده است. انسان‌ها به شکلی از پیش مقدر در این دنیا آمده‌اند، هر چند که دارای آزادی اراده و انتخاب هستند. در این راستا، تمامی جزئیات زندگی از پیش دانسته و ثبت شده‌اند، از جمله زمان تولد، مرگ، و مسیر تکامل روحانی هر فرد.

بیت چهارم:

"لوح محفوظ پر از حکمت‌ و انوار وجود"
این بیت به حکمت و نور الهی اشاره دارد که در لوح محفوظ وجود دارند. حکمت در اینجا به معنی علم الهی است که در آن تمامی اسرار و تدابیر جهان به‌طور دقیق و کامل ثبت شده‌اند. همچنین انوار وجود به نور الهی اشاره دارد که به‌عنوان روشنایی بخش تمام موجودات و جهان محسوب می‌شود. این نور همان علم و اراده الهی است که همه‌چیز از آن نشأت می‌گیرد و در نهایت همه چیز به سوی آن بازخواهد گشت.

نتیجه‌گیری:

این رباعی به‌شکلی زیبا و عمیق به مفهوم لوح محفوظ و رابطه آن با اسرار هستی، تقدیر، حکمت الهی و انوار وجود پرداخته است. در اینجا لوح محفوظ به‌عنوان دفتری از اسرار الهی معرفی می‌شود که تمام جزئیات وجود و سرنوشت‌ها در آن از پیش نوشته شده و هیچ چیزی از اراده خداوند خارج نیست. این مفهوم به عارفان یادآوری می‌کند که در عالم، همه‌چیز در دست خداوند است و انسان‌ها باید به تقدیر الهی اعتماد کنند و از آن درس‌های حکمت و نور بیاموزند.

 

لوح محفوظ در عرفان و حکمت اسلامی مفهومی بسیار عمیق و پرمعنا است که به معنای "کتاب ازلی" یا "لوح آسمانی" است. این مفهوم به عنوان یک مقام از عالم غیب شناخته می‌شود که تمامی امور و حوادث جهان از آغاز تا پایان در آن ثبت شده‌اند. در تعالیم اسلامی، لوح محفوظ در واقع به نشانه علم و اراده الهی است که پیش از خلق جهان، همه موجودات و حوادث را در آن ثبت کرده است.

معنای لغوی:

واژه "لوح" در زبان عربی به معنای صفحه یا تابلویی است که بر آن نوشته می‌شود. "محفوظ" به معنای حفظ شده یا نگه‌داری شده است. بنابراین، "لوح محفوظ" به معنای "صفحه‌ای که در آن همه چیز حفظ و نگهداری شده است" می‌باشد.

در قرآن و روایات:

در قرآن کریم، لوح محفوظ به‌طور غیرمستقیم در آیات مختلف اشاره شده است. یکی از آیات مهم که به این مفهوم اشاره دارد، آیه 22 سوره البروج است که می‌فرماید:

"بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجِیدٌ فِى لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ"
ترجمه: "بلکه این قرآن گرامی در لوح محفوظ است."

این آیه نشان می‌دهد که قرآن نیز در لوح محفوظ قرار دارد، و به همین ترتیب، تمامی اسرار و حکمت‌های عالم از ابتدا تا انتها در این لوح ثبت شده‌اند.

معنای عرفانی و فلسفی:

در عرفان اسلامی، لوح محفوظ به‌طور ویژه به عنوان جایی از علم الهی شناخته می‌شود که در آن تمامی مقدرات و سرنوشت‌ها، از گذشته تا آینده، ثبت شده است. این ثبت، نه به معنای محدود کردن اراده انسان‌ها، بلکه به‌عنوان یک نمایش از علم نامحدود و پیشین الهی است. به عبارت دیگر، در نظر عرفا، لوح محفوظ ازلی است و همه‌چیز از پیش دانسته و مقرر است. از دیدگاه عرفانی، انسان‌ها باید این حقیقت را درک کنند که اراده و تدبیر الهی بر همه‌چیز حاکم است و انسان در این میان تنها به انتخاب خود در مسیر تکامل روحانی گام می‌نهد.

ارتباط با تقدیر و سرنوشت:

در بسیاری از متون عرفانی، لوح محفوظ به نوعی با تقدیر و سرنوشت انسانی مرتبط است. این بدان معناست که همه‌چیز از پیش نوشته شده است و هیچ حادثه‌ای بدون اراده الهی رخ نمی‌دهد. ولی این بدان معنا نیست که انسان فاقد آزادی اراده است؛ در عوض، انسان‌ها مسئولیت دارند تا در مسیر الهی حرکت کنند و درک کنند که آزادی واقعی در هماهنگی با اراده الهی است.

تفاسیر صوفیانه:

صوفیان به‌ویژه در آثار بزرگان عرفانی مانند مولانا، سعدی، و ابن‌عربی، لوح محفوظ را به عنوان نمادی از علم بی‌پایان و رحمت الهی می‌بینند. ابن‌عربی در آثارش به این نکته اشاره می‌کند که عالم، از جمله انسان‌ها، در اصل از لوح محفوظ بیرون نیستند و همه‌چیز از لحظه آفرینش در این لوح ثبت شده است.

مفهوم در فضا و زمان:

عرفا معتقدند که لوح محفوظ هیچ ارتباطی به زمان و مکان ندارد؛ یعنی همه‌چیز در آن واحد در زمان‌ها و مکان‌های مختلف ثبت است و محدود به بعد زمانی نیست. از این رو، هر چیزی که در دنیا رخ می‌دهد، در این لوح ازلی از پیش نوشته شده و مورد علم و اراده الهی قرار گرفته است.

نتیجه‌گیری:

در مجموع، لوح محفوظ در عرفان به معنای قلمرو علم الهی است که همه‌چیز را در آن ثبت کرده و هیچ‌چیزی از آن غایب نیست. این مفهوم نه تنها از جنبه متافیزیکی و معنوی اهمیت دارد بلکه به انسان‌ها یادآوری می‌کند که همه‌چیز تحت تدبیر و مشیت الهی است و انسان باید در مسیر تسلیم به اراده الهی حرکت کند تا به حقیقت و کمال دست یابد.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی