شرحی بر واژه عرفانی عین ثابت

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی عین ثابت

عین ثابت
در علم خدا، هر آنچه پیدا شده است
اسرار جهان به ذات، معنا شده است
اعیان ثوابت‌اند در علم قدیم
ظاهر به تجلی اند و افشا شده است

 

شرح رباعی

این رباعی با موضوع عرفانی و فلسفی، به مسأله "اعیان ثابته" و تجلی آن‌ها در علم خداوند می‌پردازد. مفهوم اصلی آن بر محور معرفت‌شناسی الهی و رابطه بین علم قدیم خداوند و ظهور موجودات در عالم خارج استوار است.

---

شرح هر بیت:

بیت اول:

در علم خدا، هر آنچه پیدا شده است
این مصرع به علم پیشینی خداوند اشاره دارد؛ علمی که همه چیز را از ازل در بر می‌گیرد. هر چیزی که در عالم هستی به ظهور رسیده یا خواهد رسید، پیش از آن در علم الهی به‌صورت کامل و جامع موجود بوده است.

بیت دوم:

اسرار جهان به ذات، معنا شده است
این مصرع به نقش ذات الهی در شناخت و معنایابی هستی اشاره دارد. ذات خداوند منشأ تمام اسرار و رموز جهان است و حقیقت هر موجودی در ارتباط با ذات الهی معنا پیدا می‌کند. به این ترتیب، همه چیز از خداوند نشأت گرفته و به او بازمی‌گردد.

بیت سوم:

اعیان ثوابت‌اند در علم قدیم
اینجا به مفهوم "اعیان ثابته" در عرفان اسلامی اشاره شده است. اعیان ثابته، حقایق موجودات در علم ازلی خداوند هستند که هنوز به‌صورت خارجی و بالفعل ظاهر نشده‌اند، اما در علم قدیم الهی ثابت و موجودند. به بیان دیگر، این‌ها صور و حقایق موجودات در مرتبه علم الهی‌اند.

بیت چهارم:

ظاهر به تجلی‌اند و افشا شده است
در این مصرع، به تجلی اشاره شده که مفهوم مهمی در عرفان است. تجلی به معنای ظهور موجودات از مرتبه علم الهی به عالم خارج است. این مصرع بیان می‌کند که اعیان ثابته، از طریق تجلی، به ظهور و افشا در عالم خارجی می‌رسند و از حالت علم قدیم به وجود خارجی تبدیل می‌شوند.

---

مفهوم کلی رباعی:

این رباعی به توصیف رابطه علم الهی و آفرینش موجودات می‌پردازد. همه چیز ابتدا در علم خداوند موجود بوده (اعیان ثابته) و سپس به‌واسطه تجلی الهی به ظهور رسیده است. اسرار هستی در ذات الهی معنا می‌یابند و هستی خارجی تنها سایه‌ای از آن حقیقت ازلی است.

 

در عرفان اسلامی، عین ثابت یکی از مفاهیم بنیادین در مباحث وجودشناسی و انسان‌شناسی است که به ویژه در مکتب ابن‌عربی و عرفان نظری مطرح می‌شود. برای فهم دقیق این مفهوم، باید آن را در بستر نظام فکری عرفانی بررسی کرد.

تعریف عین ثابت

عین ثابت به معنای حقیقت و ذات ثابت هر موجود در علم الهی است، پیش از آنکه به صورت خارجی و عینی در عالم خلقت ظهور یابد. این اصطلاح به وجود علمی اشیاء نزد خداوند اشاره دارد، که در علم الهی به صورت ابدی و تغییرناپذیر وجود دارند.

در عرفان:

عین ثابت، به‌نوعی ماهیت و حقیقت ممکنات است که در علم خداوند (عالم اسماء و صفات) وجود دارد، اما هنوز به مرحله تحقق خارجی در عالم مادی و عینی نرسیده است.

این اعیان ثابته، حامل و محدودکننده‌ی فیض الهی نیستند، بلکه ظرف و مجلای آن هستند.

ویژگی‌های عین ثابت

1. وجود علمی: عین ثابت وجود خارجی ندارد؛ بلکه وجود آن علمی است، به این معنا که در علم الهی به عنوان حقیقت اشیاء وجود دارد.

2. ثبات: این اعیان در علم الهی ازلی و ابدی هستند و تغییری در آنها رخ نمی‌دهد.

3. تجلی: ظهور و تحقق خارجی موجودات در عالم مادی، تجلی و بروز همان اعیان ثابته است.

4. تعیینات الهی: عین ثابت در واقع، تعیّن اسماء و صفات الهی است که به واسطه آن موجودات ظهور می‌کنند.

 

رابطه عین ثابت با وجود

در عرفان، وجود منحصر به ذات حق است و هر چه غیر از حق است، تنها تجلیات و مظاهر آن وجود واحد هستند. عین ثابت، به مثابه قالب یا ظرفی است که وجود حق در آن تجلی پیدا می‌کند، اما خود عین ثابت فاقد وجود مستقل است.

اهمیت عین ثابت در عرفان

1. رابطه خداوند و مخلوقات: عین ثابت واسطه‌ای است که رابطه بین خداوند (وجود مطلق) و مخلوقات را تبیین می‌کند.

2. تقدیر الهی: تحقق اشیاء در عالم خارجی مطابق با اعیان ثابته آن‌هاست، به طوری که همه چیز از پیش در علم الهی مقدر شده است.

3. فردیت و هویت: عین ثابت هر موجود، حقیقت خاص و فردیت آن را در علم الهی مشخص می‌کند.

 

نتیجه

عین ثابت، اصل و حقیقت وجودی هر موجود در علم الهی است که با اراده خداوند در عالم خارجی تجلی می‌یابد. این مفهوم نشان‌دهنده ارتباط میان اسماء الهی و موجودات عالم است و توضیح می‌دهد که هر چیزی در جهان خارجی، تجلی یک حقیقت ثابت در علم خداوند است.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی