شرحی بر واژه عرفانی فیض اقدس

 

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی فیض اقدس

باسمه تعالی
فیض اقدس
فیضی ز خدا بی‌کران می‌تابد
در ذات قدیم، جاودان می‌تابد
از فیضِ ازل، عالمی شد پیدا
از چشمه‌ی حق، بر جهان می‌تابد

 

مفهوم «فیض اقدس»

«فیض اقدس» یکی از اصطلاحات عمیق عرفانی است که در متون فلسفی و عرفانی اسلامی، به‌ویژه در آثار ابن عربی و پیروان مکتب او، به‌کار رفته است. این اصطلاح به جلوه‌ی اول و اساسی خداوند اشاره دارد که منبع و سرچشمه‌ی تمامی هستی است. به بیان ساده، فیض اقدس به معنای تجلی اولیه و کامل حق تعالی است که از ذات الهی به تمامی ممکنات می‌تابد.

مفهوم ابیات

1. فیضی ز خدا بی‌کران می‌تابد
این بیت به فیض دائمی و بی‌پایان خداوند اشاره دارد. خداوند منبع وجود و کمال است و از ذات او، فیضی بی‌کران و همیشگی بر همه‌ی مخلوقات جاری می‌شود. این فیض، هرگز متوقف نمی‌شود و وابسته به هیچ شرط یا محدودیتی نیست.

2. در ذات قدیم، جاودان می‌تابد
این بیت بر جاودانگی و ازلی بودن فیض الهی تأکید دارد. ذات خداوند «قدیم» است، به این معنا که هیچ آغاز و انجامی ندارد. بنابراین، فیض او نیز ازلی و بدون انتهاست. این فیض، به دلیل ارتباط مستقیم با ذات الهی، همواره پایدار و بی‌زوال است.

3. از فیض ازل، عالمی شد پیدا
این بیت به خلقت عالم اشاره دارد که نتیجه‌ی فیض الهی است. فیض اقدس، منشأ پیدایش همه‌ی عوالم است؛ از عالم ماده گرفته تا عالم ملکوت و جبروت. هر چیزی که در عالم هستی وجود دارد، نتیجه‌ی تجلی فیض الهی است.

4. از چشمه‌ی حق، بر جهان می‌تابد
این بیت بر نقش خداوند به‌عنوان سرچشمه‌ی اصلی فیض و حیات تأکید می‌کند. حق تعالی همانند چشمه‌ای است که حیات و وجود را به تمام جهان هستی می‌بخشد. تمامی موجودات از این فیض بهره‌مند هستند و حیاتشان وابسته به آن است.

 

---

توضیح فیض اقدس و ارتباط آن با فیض مقدس

در عرفان اسلامی، فیض الهی به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شود:

1. فیض اقدس:

مربوط به تجلی اول و ذات الهی است.

این فیض، بی‌واسطه است و هیچ گونه محدودیتی ندارد.

تمام حقایق و اعیان ثابته (صورت‌های علمی مخلوقات در علم الهی) در این فیض موجود هستند.

 

2. فیض مقدس:

مربوط به تجلی دوم و خلقت موجودات در عالم خارج است.

این فیض به واسطه‌ی اسماء و صفات الهی در عالم ظهور می‌کند.

فیض مقدس، همان تحقق عینی موجودات در عوالم ناسوت، ملکوت، و جبروت است.

 

 

---

مفاهیم عمیق عرفانی در این شعر

1. وحدت وجود:
این ابیات نشان‌دهنده‌ی نظریه‌ی وحدت وجود است که بر اساس آن، تمامی موجودات از فیض خداوند سرچشمه می‌گیرند و در نهایت به او بازمی‌گردند.

2. جاودانگی فیض الهی:
همان‌طور که خداوند ازلی و ابدی است، فیض او نیز جاودان است. این فیض، در هر لحظه و برای همه‌ی موجودات جاری است.

3. رابطه‌ی خالق و مخلوق:
شاعر به رابطه‌ی عمیق و ناگسستنی میان خالق و مخلوقات اشاره می‌کند. خداوند، سرچشمه‌ی حیات و وجود است و این ارتباط به واسطه‌ی فیض او برقرار می‌شود.

 

---

نتیجه‌گیری

این شعر، تصویری زیبا و عمیق از مفهوم فیض الهی و رابطه‌ی آن با خلقت ارائه می‌دهد. شاعر با بهره‌گیری از اصطلاحات عرفانی و فلسفی، به اهمیت فیض اقدس و نقش آن در پیدایش و بقای هستی تأکید می‌کند. این فیض، ازلی و بی‌پایان است و تمام موجودات، از آن بهره‌مند هستند. فهم عمیق این مفاهیم نیازمند تأمل در متون فلسفی و عرفانی و درک جایگاه تجلیات الهی در هستی است.

 

این شعر به موضوع "فیض اقدس" اشاره دارد، که در عرفان و فلسفه اسلامی به نوعی از فیض الهی گفته می‌شود که به طور مستقیم از خداوند صادر می‌شود و تمام عالم هستی از آن بهره‌مند است. در این شعر، شاعر به نحوه‌ی ظهور فیض الهی و تأثیر آن بر هستی پرداخته است. در ادامه شرح ابیات آمده است:

1. فیضی ز خدا بی‌کران می‌تابد

در این بیت، شاعر به فیض بی‌پایان الهی اشاره می‌کند که از خداوند صادر می‌شود. این فیض، به معنای لطف و رحمت بی‌نهایت خداوند است که بی‌وقفه به عالم هستی می‌تابد و آن را پر می‌کند. این نور و فیض الهی نه تنها محدود به یک زمان یا مکان خاص است بلکه دائمی و بی‌کران است.

2. در ذات قدیم، جاودان می‌تابد

فیض الهی از ذات قدیم و ازلی خداوند جاری می‌شود، و این فیض نه تنها از ابتدا وجود داشته بلکه همواره جاودانه است. فیض اقدس به هیچ زمانی وابسته نیست و به طور همیشگی از ذات الهی به سوی عالم هستی سرازیر می‌شود. این بیان تأکید دارد بر ابعاد ابدی و بی‌زمان فیض الهی.

3. از فیضِ ازل، عالمی شد پیدا

فیض ازلی الهی موجب پیدایش عالم هستی شده است. این فیض الهی، که هیچ زمانی آغاز یا پایانی ندارد، موجب شکل‌گیری تمام موجودات و هستی‌ها در عالم مادی و معنوی گردیده است. هستی تمام موجودات، اعم از آسمان‌ها، زمین‌ها، و موجودات زنده، از این فیض بی‌کران است که از ازل جاری بوده است.

4. از چشمه‌ی حق، بر جهان می‌تابد

در این بیت، فیض الهی به "چشمه‌ی حق" تشبیه شده است که از آن همه چیز سیراب می‌شود. چشمه‌ی حق نماد خداوند است، که منبع فیض و رحمت است. این چشمه همیشه در حال جوشیدن است و هر موجودی که در مسیر آن قرار گیرد، از فیض و نور آن بهره‌مند می‌شود.

---

پیام کلی:

این شعر به فیض اقدس الهی اشاره دارد که از ذات ازلی و بی‌کران خداوند صادر می‌شود و باعث پیدایش و بقای عالم هستی می‌گردد. فیض الهی نه تنها بی‌پایان و جاودانه است، بلکه به تمام موجودات جهان جاری است و از آن بهره‌مند می‌شوند. شاعر با این شعر به عظمت فیض الهی اشاره می‌کند که تمام عالم را پر کرده و از طریق آن، نور و رحمت الهی به تمامی موجودات می‌رسد.

 

فیض اقدس در عرفان اسلامی و فلسفه به معنای تجلی و فیضی است که در مرتبه ذات الهی رخ می‌دهد و مربوط به علم خداوند به ذات خویش و اسماء و صفات اوست. این فیض پیش از آفرینش عالم قرار دارد و منشأ ظهور و تجلی فیض مقدس و تمام مراتب خلقت به شمار می‌آید.

---

تعریف و ویژگی‌ها

1. فیض اقدس و علم خداوند به ذات خویش:

فیض اقدس به مرحله‌ای اشاره دارد که خداوند در ذات خود به تمامی اسماء و صفات خویش علم دارد. در این مرتبه، هنوز هیچ تعینی (تجلی خارجی یا آفرینش) رخ نداده است.

به تعبیر عرفانی، این فیض ازلی است و به تعین اول (مرتبه‌ای که خداوند به خود و کمالاتش علم دارد) مرتبط است.

 

2. عدم تنزل و تغییر:

فیض اقدس در ذات الهی است و هیچ‌گونه تنزل یا تغییری ندارد. این فیض بیانگر کامل‌ترین جلوه اسماء و صفات الهی است که تنها در مرتبه علم الهی حضور دارد.

 

3. پیش از آفرینش عالم:

فیض اقدس به مرتبه‌ای پیش از آفرینش جهان و موجودات اشاره دارد. فیض مقدس که مربوط به ظهور و تجلی در عالم خلقت است، نتیجه فیض اقدس محسوب می‌شود.

 

4. ارتباط با تعین اول:

در عرفان ابن‌عربی، تعین اول مرحله‌ای است که در آن ذات الهی، همه اسماء و صفات را در خود مشاهده می‌کند. این تعین اول همان مرحله فیض اقدس است.

 

 

---

تفاوت فیض اقدس و فیض مقدس

1. مرتبه فیض:

فیض اقدس: به مرتبه ذات الهی و علم او به خود و اسماء و صفات اشاره دارد. این مرتبه کاملاً درونی و بدون تعین است.

فیض مقدس: به تجلی اسماء و صفات الهی در عالم خلقت اشاره دارد و مرتبه‌ای است که موجودات از آن بهره‌مند می‌شوند.

 

2. آغاز آفرینش:

فیض اقدس پیش از آفرینش و حتی پیش از هرگونه تجلی خارجی رخ می‌دهد.

فیض مقدس مرتبط با ظهور الهی در عالم و ایجاد موجودات است.

 

3. وابستگی:

فیض مقدس وابسته به فیض اقدس است؛ به این معنا که بدون فیض اقدس، هیچ تجلی یا آفرینشی امکان‌پذیر نیست.

 

 

---

خلاصه:

فیض اقدس مرتبه‌ای از فیض الهی است که به علم خداوند به ذات و اسماء و صفات خویش اشاره دارد و منشأ تمام تجلیات و آفرینش‌های بعدی است. این فیض، ثابت، ازلی و غیرمتغیر است و نقطه آغاز تمام مراتب هستی و فیض مقدس به شمار می‌آید.