شرحی بر واژه عرفانی محبت

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی محبت

محبت
محبت شعله‌ای از نور جانان
بود سرچشمه‌ی اسرار پنهان
هر آن کس پا نهد در وادی عشق
شود روشن دلش از نور یزدان

 

این شعر به مفهوم محبت و عشق الهی پرداخته و تاثیرات آن بر قلب و روح انسان را به تصویر می‌کشد. شاعر با استفاده از نمادها و تصویرهای زیبای دینی، محبت را به عنوان یک نیروی الهی و رهایی‌بخش معرفی می‌کند که انسان را به نور و حقیقت نزدیک می‌کند. در ادامه، شرح هر بیت آمده است:

1. محبت شعله‌ای از نور جانان
در این بیت، شاعر محبت را به شعله‌ای از نور تشبیه می‌کند که از جانان (که در اینجا به معنای محبوب و معشوق است، و در بسیاری از مواقع در شعرهای عرفانی به خداوند اشاره دارد) منشأ می‌گیرد. محبت، همچون شعله‌ای است که از منبعی نورانی و الهی ساطع می‌شود. این تشبیه نشان‌دهنده پاکی و اصالت محبت است که ریشه در حقیقت الهی دارد.

2. بود سرچشمه‌ی اسرار پنهان
در اینجا، شاعر می‌گوید که محبت، سرچشمه اسرار پنهان است. این بدان معناست که عشق و محبت به خداوند یا به حقیقت، کلید گشودن رازهای نهان و عمیق هستی است. در حقیقت، محبت انسان به خداوند موجب می‌شود که انسان به دنیای معنوی و پنهان دست یابد و از اسرار عالم درک بیشتری پیدا کند. محبت، نه تنها انسان را به خداوند نزدیک می‌کند بلکه به او قدرت درک و فهم عمیق‌تر از اسرار زندگی و جهان را می‌دهد.

3. هر آن کس پا نهد در وادی عشق
در این بیت، شاعر به وادی عشق اشاره دارد، که اشاره به مسیر یا راهی است که انسان‌ها از طریق آن به عشق و محبت الهی دست می‌یابند. این وادی، مسیر عشق به خداوند است که در آن انسان با قلبی پاک و مشتاق به حقیقت، قدم می‌گذارد.

4. شود روشن دلش از نور یزدان
در اینجا، شاعر نتیجه ورود به وادی عشق و محبت الهی را بیان می‌کند. او می‌گوید که دل انسان هنگامی که در این مسیر قدم می‌گذارد، از نور یزدان (نور خداوند) روشن می‌شود. در واقع، محبت الهی قلب انسان را از تاریکی‌ها و غفلت‌ها پاک کرده و به نور حقیقت و هدایت می‌رساند. این نور الهی همانگونه که در آغاز شعر به آن اشاره شد، سرچشمه تمام نیکی‌ها و درک‌های معنوی است.

 

جمع‌بندی:

شاعر در این شعر می‌خواهد بگوید که محبت الهی همانند شعله‌ای نورانی است که از خداوند صادر می‌شود و انسان‌ها با ورود به وادی عشق، دل‌های خود را از این نور الهی روشن می‌کنند. محبت به خداوند نه تنها انسان را از دنیای مادی و ظاهری دور می‌کند، بلکه او را به درک عمیق‌تر از اسرار عالم و حقیقت هستی می‌رساند. در این مسیر، قلب انسان از نور یزدان روشن شده و به حقیقت دست می‌یابد. بنابراین، محبت و عشق به خداوند به عنوان یک نیروی الهی، راهی برای رسیدن به نور و کمال معنوی است.

 

محبت در عرفان و دین به معنای عشق خالص و بی‌ریا است که میان انسان و خدا، انسان و انسان، یا حتی انسان و موجودات دیگر برقرار می‌شود. محبت از ریشه «حَبّ» به معنای بذر و دانه گرفته شده است، زیرا محبت مانند بذری در دل انسان کاشته می‌شود و با گذشت زمان، پرورش می‌یابد و به یک پیوند عمیق و پایدار تبدیل می‌گردد.

---

تعریف محبت در ابعاد مختلف:

1. محبت در عرفان اسلامی: محبت در عرفان، عشق پاک و بی‌قید و شرطی است که عارف به خداوند دارد. این عشق به معنای قرب، انس، و جذبه‌ای است که سالک را به سوی حق می‌کشاند و او را از دنیای مادی و تعلقات نفسانی رها می‌کند. در این معنا، محبت به خداوند مهم‌ترین عامل حرکت در مسیر سلوک عرفانی است.

2. محبت در دین: در دین اسلام، محبت به معنای علاقه و عشقی است که انسان به خدا، پیامبران، و انسان‌های دیگر دارد. این محبت ریشه در ایمان دارد و نمودهای آن در اعمال انسان، مانند عبادت، نیکی به دیگران، و دوری از گناه، مشاهده می‌شود. خداوند در قرآن می‌فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ» (بقره: 222)
که نشان‌دهنده محبت خداوند به بندگان پاک و توبه‌کار است.

3. محبت و عشق: محبت با عشق هم‌معنا دانسته می‌شود، اما در عرفان، محبت اغلب جنبه آرامش‌بخش و عمیق دارد، در حالی که عشق ممکن است حالت آتشین و پرجوش داشته باشد. محبت، عشق را متعادل می‌کند و آن را به مسیری هدفمند و الهی هدایت می‌نماید.

4. محبت به خداوند: محبت به خداوند به معنای عشق و اشتیاق به او و تسلیم بودن در برابر اراده الهی است. این محبت، زمانی به اوج می‌رسد که انسان خدا را نه به‌خاطر نعمت‌های او، بلکه به‌خاطر ذات کامل و جمال مطلق او دوست بدارد. چنین محبتی در عرفان با مفاهیمی چون عشق الهی و فناء فی‌الله همراه است.

5. محبت به انسان‌ها: محبت به دیگران از ارکان اخلاق اسلامی است و بر پایه اصولی مانند همدلی، ایثار، و بخشش استوار است. این نوع محبت، تجلی محبت الهی در زندگی اجتماعی است و باعث ایجاد روابط پایدار و صمیمی میان انسان‌ها می‌شود.

6. محبت و عشق در سلوک عرفانی: در مسیر عرفانی، محبت به‌عنوان یک نیروی محرکه عمل می‌کند. عارفان معتقدند که محبت به خداوند سبب می‌شود که سالک از خود و دنیای مادی عبور کند و تنها به خدا بیندیشد. این محبت به‌تدریج او را به مقام فنا (فانی شدن در خدا) و بقاء (باقی ماندن در خدا) می‌رساند.

 

---

ویژگی‌های محبت:

1. خالص و بی‌قید و شرط بودن: محبت واقعی بدون انتظار یا شرط خاصی است.

2. پایدار بودن: محبت برخلاف احساسات زودگذر، ماندگار و عمیق است.

3. اثرگذار بودن: محبت واقعی باعث تغییر رفتار و شخصیت انسان می‌شود.

4. تقویت‌کننده ایمان: محبت به خدا و بندگان او، ایمان انسان را تقویت و قلب او را روشن می‌کند.

 

---

نتیجه‌گیری:

محبت نیرویی الهی و پاک است که انسان را به خداوند و دیگر مخلوقات نزدیک می‌کند. در عرفان، محبت مهم‌ترین عامل حرکت در مسیر تکامل معنوی و رسیدن به حقیقت است. این محبت، عشق به خداوند و مخلوقات او را در دل انسان می‌رویاند و او را به مقام‌های والای معنوی می‌رساند. محبت، به‌عنوان جوهره‌ای از ایمان و اخلاق، محور اصلی زندگی انسان در همه ابعاد آن است.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی