باسمه تعالی
شرحی بر واژه عرفانی سکر
سکر
به سُکرِ خرد، جان به پرواز شد
ز رازِ جهان، دل به اعجاز شد
که در وادیِ عشق، آن بی‌کران
به هر لحظه در عمقِ، یک راز شد
این شعر به مفهوم سُکر (مستی عرفانی) و ارتباط آن با خرد، عشق، و اسرار جهان می‌پردازد. در عرفان، سُکر حالتی است که انسان در اثر تجربه عشق الهی و شناخت حقیقت، از خود بی‌خود شده و به شعف و مستی معنوی می‌رسد. شاعر این حالت را در پیوند با خرد، دل، عشق و رازهای عالم بررسی می‌کند. در ادامه، شرح دقیق هر بیت ارائه می‌شود:
---
بیت اول:
به سُکرِ خرد، جان به پرواز شد
این بیت آغاز سفر معنوی را توصیف می‌کند. شاعر حالتی از مستی خردمندانه را بیان می‌کند؛ حالتی که در آن، جان انسان از محدودیت‌های مادی رها می‌شود و به پرواز درمی‌آید. این سُکر، نه حاصل بی‌خردی، بلکه نتیجه تعمق و تفکر عمیق در حقیقت است. پرواز جان، استعاره‌ای از تعالی روح و حرکت به سوی عالم بالاتر است.
---
بیت دوم:
ز رازِ جهان، دل به اعجاز شد
در این بیت، شاعر از تأثیر شگفتی‌آور اسرار جهان بر دل سخن می‌گوید. دل انسانی که در مسیر سلوک قرار گرفته، از مواجهه با رازهای هستی به حالتی از شگفتی و اعجاب می‌رسد. این اعجاز، ناشی از فهم بخشی از حقایق و اسرار الهی است که برای سالک آشکار می‌شود.
---
بیت سوم:
که در وادیِ عشق، آن بی‌کران
در اینجا، شاعر به وادی عشق اشاره می‌کند، که یکی از مراحل سلوک عرفانی است. عشق، دریای بی‌کرانی است که سالک در آن غرق می‌شود و دیگر هیچ حد و مرزی برای او وجود ندارد. این عشق، همان عشق الهی است که مراتب پایین‌تر وجود انسان را پشت سر گذاشته و به بی‌نهایت متصل می‌شود.
---
بیت چهارم:
به هر لحظه در عمقِ، یک راز شد
این بیت اوج تجربه عرفانی را توصیف می‌کند. شاعر می‌گوید در هر لحظه، عمق تازه‌ای از اسرار الهی بر سالک آشکار می‌شود. این رازها پایان‌ناپذیرند و سالک هرچه بیشتر پیش می‌رود، بیشتر به عظمت و بی‌کرانگی حقیقت پی می‌برد. زمان و لحظه‌ها در این حالت معنای دیگری پیدا می‌کنند و هر لحظه با کشف یک راز جدید همراه است.
---
نتیجه‌گیری کلی:
این شعر تجربه‌ای از مستی عرفانی را شرح می‌دهد که با خرد آغاز می‌شود، دل را در مواجهه با رازهای جهان شگفت‌زده می‌کند و سالک را به وادی عشق الهی می‌کشاند. شاعر نشان می‌دهد که در این مسیر، اسرار الهی بی‌پایان‌اند و هر لحظه عمق تازه‌ای از حقیقت برای سالک آشکار می‌شود. شعر، سفری روحانی و معنوی را تصویر می‌کند که از مستی آغاز می‌شود و به بی‌کرانگی عشق و رازهای الهی ختم می‌گردد.
سُکر در عرفان اسلامی به معنای مستی روحانی یا حالتی از بی‌خودی و سرمستی معنوی است که در اثر شدت عشق، جذبه، یا شهود الهی در سالک پدید می‌آید. این واژه، که ریشه آن به «مستی» (به معنای عرفی) بازمی‌گردد، در عرفان دلالت بر حالتی دارد که در آن عقل و هوشیاری معمولی انسان تحت تأثیر عشق و جذبه الهی کنار می‌رود و انسان از خود و دنیای مادی غافل می‌شود.
---
تعریف سُکر
سُکر، حالتی از شوریدگی و جذبه معنوی است که در اثر تجلی صفات جمال و جلال الهی در قلب سالک رخ می‌دهد. در این حالت، سالک چنان غرق در عشق الهی می‌شود که عقل و منطق او از کار می‌افتد و او احساس می‌کند که در حضور مستقیم حق قرار دارد.
---
ویژگی‌های سُکر
1. بی‌خودی و غفلت از خویش:
در سُکر، سالک از خودآگاهی و تعلقات دنیوی فاصله می‌گیرد و از خود بی‌خبر می‌شود.
2. شدت عشق و جذبه:
این حالت ناشی از عشق شدید به خداوند و شهود عظمت و زیبایی الهی است.
3. برتری عشق بر عقل:
در سُکر، عشق الهی بر عقل متعارف غلبه دارد، به گونه‌ای که سالک نمی‌تواند به‌طور عادی فکر کند یا سخن بگوید.
4. حالت موقتی:
سُکر حالتی گذرا است و پس از آن، سالک به صحوت (هوشیاری) بازمی‌گردد.
---
دیدگاه عرفا درباره سُکر
1. حلاج:
حلاج در حالت سُکر بود که گفت: «أنا الحق» (من حق هستم)، که به معنای فنا شدن در ذات الهی و بی‌خودی کامل است.
2. مولانا:
مولانا بارها در اشعار خود به مستی عرفانی اشاره کرده است:
مست و خراب و بی‌خبر، آن جا که دلبرم شود
جان ز شراب عاشقی، بی‌خبر از حرم شود
3. ابن عربی:
ابن عربی سُکر را یکی از حالت‌های ضروری در سلوک می‌داند، اما تأکید می‌کند که سالک باید از این حالت عبور کرده و به تعادل (صحوت) برسد.
---
سُکر در مقابل صحوت
سُکر:
حالتی از جذبه، مستی و بی‌خودی عرفانی که در آن سالک از عقل و هوشیاری معمولی دور می‌شود.
صحوت:
بازگشت به آگاهی و تعادل پس از سُکر، همراه با معرفت و ادراک عمیق‌تر از حقیقت.
---
نتیجه‌گیری
سُکر مرحله‌ای از سلوک عرفانی است که در آن سالک از خود بی‌خود شده و کاملاً جذب حضور و عشق الهی می‌شود. این حالت نشان‌دهنده شور و جذبه معنوی است که می‌تواند سالک را از وابستگی‌های دنیوی جدا کند و او را به حقیقت الهی نزدیک‌تر سازد. با این حال، سُکر باید با صحوت تکمیل شود تا سالک به تعادلی پایدار و معرفتی کامل‌تر دست یابد.
تهیه و تنظیم
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۰/۱۸