پرسش و پاسخ(۱۳)( چگونه به اصالت حدیث پی ببریم)

باسمه تعالی

پرسش و پاسخ(۱۳)

سوال:

چگونه به اصالت حدیث پی ببریم؟

پاسخ:

حتماً. برای بررسی کامل و دقیق اصالت حدیث (یعنی تشخیص اعتبار، وثاقت، و صحت آن)، باید مراحل و اصول متعددی از علوم حدیث طی شود. در این‌جا توضیح مفصل و منظمی از این مراحل می‌آید:

۱. بررسی سند حدیث (علم رجال و علم درایه)

حدیث از دو بخش تشکیل شده: سند و متن.

الف) بررسی سند

سند یعنی زنجیره‌ی راویان حدیث. برای اطمینان از اعتبار سند، موارد زیر بررسی می‌شود:

1. اتصال سند:

   راویان باید به‌صورت پیوسته و زنجیروار، بدون گسست زمانی یا مکانی، حدیث را از هم نقل کرده باشند.اگر حلقه‌ای از این زنجیر حذف شده باشد، به حدیث «مرسل» یا «منقطع» گفته می‌شود که از اعتبار می‌افتد.

2. وثاقت و عدالت راویان:

   آیا راویان، راستگو، قابل اعتماد، دیندار، حافظ حدیث و فاقد فسق و دروغ‌پردازی بوده‌اند؟برای این منظور، از علم رجال استفاده می‌شود که به شرح حال و ویژگی‌های راویان می‌پردازد.

3. ضبط حدیث توسط راویان:

   حتی اگر راوی عادل باشد، اگر حافظه‌اش ضعیف یا در نقل حدیث سهل‌انگار باشد، حدیث از درجه اعتبار ساقط می‌شود.

۲. بررسی متن حدیث (علم درایه)

الف) بررسی محتوای حدیث:

۱.مطابقت با قرآن:
حدیث نباید با قرآن در تضاد باشد. معصوم (ع) نمی‌تواند چیزی خلاف کتاب خدا بگوید.
پیامبر اکرم (ص) فرمود:

«اذا جاءکم عنّی حدیث فاعرضوه علی کتاب الله، فإن وافقه فأنا قلته، و إن خالفه فلم أقله».
یعنی: هرگاه حدیثی از من رسید، آن را بر قرآن عرضه کنید. اگر با آن موافق بود، من گفته‌ام و اگر مخالف بود، من نگفته‌ام.۲.۳.۴.۵.۲.

1. مطابقت با عقل و عقلانیت:

   • محتوای حدیث باید عقل‌پذیر باشد. احادیثی که عقل سلیم آن‌ها را رد می‌کند، احتمال جعل یا اشتباه دارند.

2. مطابقت با سنت قطعی:

   • حدیث باید با سنت معتبر و مشهور (قول و فعل قطعی معصومین) ناسازگار نباشد.

3. شأن معصوم:

   • محتوا باید در شأن معصوم باشد. احادیثی با محتوای سبک، رکیک، سخیف یا سطحی، معمولاً ساختگی هستند.

۳. بررسی شهرت حدیث در میان علما و منابع

1. شهرت فقهی یا روایی:

   • اگر حدیثی میان فقها و محدثان مشهور و مورد استفاده باشد، قوت می‌گیرد.

2. ذکر در منابع معتبر:

   • در منابع شیعه: کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب، استبصار، وسائل الشیعه، بحارالانوار
   • در منابع اهل سنت: صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن نسائی، ترمذی، مسند احمد، سنن ابن‌ماجه

۴. بررسی کثرت نقل (تواتر یا شهرت)۱.

1. تواتر:

   اگر حدیث از طریق راویان زیاد و مستقل (به‌گونه‌ای که تبانی‌شان ممکن نباشد) نقل شده باشد، «متواتر» است و قطعی‌الصدور است.
2. .مستفیض یا مشهور:اگر در چند سند مستقل آمده ولی به حد تواتر نرسد، باز هم به آن اعتماد بیشتری می‌شود.

۵. استفاده از نظر علما و متخصصان علم حدیث

۱.آرای محدثان بزرگ:
مانند شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ طوسی، علامه مجلسی، علامه امینی، آیت‌الله خوئی، آیت‌الله سبحانی و دیگران.

۲.بررسی در کتب معتبر:
گاه حدیث در کتابی آمده که مؤلف آن خود حدیث را تصحیح یا تضعیف کرده است.

۶. بررسی قرائن خارجی

۱.تأیید حدیث توسط وقایع تاریخی یا آیات دیگر

۲.تشابه و تطابق با دیگر احادیث معتبر

۳.آثار عملی در جامعه و اعتبار کاربردی آن حدیث در سیره علما و مردم

نتیجه‌گیری

برای اطمینان از اصالت یک حدیث باید:

• سند آن معتبر و متصل باشد.
• راویان آن موثق و عادل باشند.
• متن آن با قرآن، عقل و سنت سازگار باشد.
• در منابع معتبر حدیثی آمده باشد.
• و از دیدگاه فقها و محدثان مورد تأیید قرار گیرد.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی