باسمه تعالی
پرسش و پاسخ(۸)
سوال:
خواب چیست؟
پاسخ:
خواب، حالتی طبیعی و تکرارشونده از استراحت بدن و مغز است که در آن هوشیاری انسان نسبت به محیط اطراف کاهش می‌یابد، ولی فعالیت مغزی به‌گونه‌ای متفاوت ادامه دارد. خواب از نظر زیستی، روانی، فلسفی و عرفانی ابعاد گوناگونی دارد که در ادامه هر بُعد را به‌طور کامل برایتان توضیح می‌دهم:
۱. دیدگاه زیستی (پزشکی و عصب‌شناسی)
در این دیدگاه، خواب ضرورتی حیاتی برای بدن و مغز است:
- بازسازی سلولی: در خواب، بدن فرصت ترمیم و بازسازی سلول‌ها را پیدا می‌کند.
- تنظیم حافظه: خواب به مغز کمک می‌کند خاطرات، آموخته‌ها و اطلاعات روز را دسته‌بندی و ذخیره کند.
-
مراحل خواب: خواب شامل چند مرحله است:
- NREM (خواب بدون حرکات سریع چشم) شامل خواب سبک و خواب عمیق است.
- REM (خواب با حرکات سریع چشم) که در آن رؤیا بیشتر دیده می‌شود.
۲. دیدگاه روان‌شناسی
از نظر روان‌شناسان، خواب نقش مهمی در سلامت روان دارد:
- تخلیه‌ی هیجانات روزمره: خواب و رؤیا کمک می‌کنند ذهن از تنش‌های روزمره پاک‌سازی شود.
- بیان ناخودآگاه: طبق نظریه‌ی فروید، خواب‌ها راهی هستند برای تجلی تمایلات سرکوب‌شده در ناخودآگاه.
- تجربه‌ی مجازی: خواب می‌تواند به‌نوعی شبیه‌سازی واقعیت برای تمرین واکنش‌های روانی باشد.
۳. دیدگاه فلسفی
فلاسفه‌ی اسلامی و غربی، خواب را پدیده‌ای اسرارآمیز و مربوط به رابطه‌ی نفس و بدن می‌دانند:
- ابن‌سینا خواب را حاصل جدایی نسبی نفس از بدن در هنگام استراحت می‌داند که در آن، صور خیالی (مخیلات) پدیدار می‌شوند.
- افلاطون و افلوطین خواب را فرصتی برای تماس روح با عالم مثالی یا حقایق فراتر از حس می‌دانستند.
- ملاصدرا در حکمت متعالیه، خواب را نمونه‌ای از تجرد نفس می‌داند؛ یعنی نفس در خواب از بدن فاصله می‌گیرد و به عوالم دیگر (مثالی یا عقلانی) متصل می‌شود.
۴. دیدگاه عرفانی و قرآنی
در عرفان اسلامی و قرآن، خواب دریچه‌ای است به عالم غیب و مثال:
قرآن می‌فرماید:
«اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا» (سوره زمر، آیه ۴۲)
یعنی خداوند جان‌ها را در وقت مرگ و در وقت خواب می‌گیرد؛ پس خواب نوعی مرگ موقت است.عرفا خواب را فرصت سفر روح به عالم معنا می‌دانند، مخصوصاً در خواب‌های صادقه که حامل الهام یا رؤیای صادقه‌اند.
رؤیای حضرت یوسف و دیگر انبیاء در قرآن، گواه بر این است که خواب می‌تواند رابطه‌ای بین انسان و عالم ملکوت باشد.
۵. کارکردهای خواب از دیدگاه جامع
- زیستی: ترمیم و حفظ سلامت بدن و مغز
- روانی: پاک‌سازی ذهن، تخلیه هیجانات، انسجام حافظه
- فلسفی: نشانه‌ای از استقلال نفس از بدن
- عرفانی: دریچه‌ای به عالم غیب و حقایق غیرمادی
- دینی: خوابِ خوب هدیه‌ای الهی و خوابِ بد هشداری برای بیداری معنوی
تهیه و تنظیم
دکتر علی رجالی
- ۰۴/۰۲/۲۴