پرسش و پاسخ(۴)(جبرئیل کیست؟)

باسمه تعالی

پرسش و پاسخ(۴)

سوال:جبرئیل کیست؟

پاسخ:

۱. نام و ریشه‌شناسی

جبرئیل (در عربی: جِبرِیل یا جِبرائیل) واژه‌ای عبری‌تبار است که از دو بخش تشکیل شده:

• جِبْر (geber): به‌معنای «قدرت» یا «بنده»
• ایل (El): به‌معنای «خدا»

پس جبرئیل یعنی: «قدرت خدا» یا «بنده‌ی خدا».

در قرآن، این نام به صورت «جِبرِیل» و «روح‌الامین» آمده است.

۲. جایگاه در قرآن

در چهار آیه قرآن، جبرئیل یا روح‌الامین نام برده شده است:

الف. فرستاده وحی

«قُلْ مَن کانَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‏ قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ...»
(بقره، 97)

ب. روح‌الامین

«نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ، عَلَى قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ»
(شعراء، 193-194)

ج. روح‌القدس

«قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّکَ بِالْحَقِّ...»
(نحل، 102)

جبرئیل در قرآن، فرشته‌ای است که واسطه میان عالم الهی و دنیای مادی است و وحی را مستقیماً بر دل پیامبران می‌نشاند.

۳. جایگاه در روایات اسلامی

در احادیث شیعه و اهل سنت، جبرئیل همواره با صفاتی چون:

• امانت‌داری
• قدرت بالا
• زیبایی
• علم فراوان
• مهربانی با مؤمنان

یاد شده است.
او در شب معراج همراه پیامبر بود و تا سدرة‌المنتهى (مرز عالم ملکوت و لاهوت) پیامبر را همراهی کرد و فرمود:

«اگر من یک گام جلوتر بروم، خواهم سوخت.»

این سخن نشان‌دهنده‌ی مرز مقام فرشته با مقام انسان کامل است.

۴. نقش‌های مختلف جبرئیل

۱. واسطه‌ی وحی: مهم‌ترین نقش او در طول تاریخ ادیان ابراهیمی.

۲. مدافع مؤمنان: در جنگ بدر، جبرئیل با هزاران فرشته به یاری پیامبر آمد.

۳. حامل پیام الهی: به حضرت مریم (س)، ابراهیم (ع)، موسی (ع) و دیگر پیامبران پیام آورد.

۴. آموزگار پیامبر: در روایات آمده که جبرئیل احکام نماز، وضو، حج و... را به پیامبر (ص) آموزش داد.

۵. جایگاه عرفانی جبرئیل

در نگاه عرفای اسلامی همچون ابن‌عربی، سهروردی و مولانا، جبرئیل نه صرفاً یک فرشته، بلکه مظهر عقل فعال، عقل اول یا صورت کلی علم الهی است.

در اندیشه‌ی عرفانی:

• جبرئیل = عقل فعال که واسطه‌ی افاضه‌ی علوم بر نفوس انسانی است.
• جبرئیل = صورت برزخی وحی که پیامبر آن را در حالت مکاشفه یا خواب می‌بیند.

مثالی از مولانا:

چون که وحی آمد ز جبریل امین
نقش جان گشت و نگشت او را یقین

وحی را دید او به صورت درون
بی‌زبان و حرف، بی‌حرف و فسون

۶. جبرئیل در دیگر ادیان

الف. در یهودیت (تَنَخ):

• جبرئیل یکی از فرشتگان مقرب و نگهبان قوم یهود است.
• در کتاب دانیال نبی آمده که جبرئیل خواب‌های دانیال را تعبیر کرد.

ب. در مسیحیت (انجیل):

• جبرئیل به حضرت مریم بشارت تولد عیسی (ع) را داد.
• او فرشته‌ای مهربان و حامل بشارت است.

۷. جبرئیل و پیامبر اسلام

پیامبر اسلام (ص) درباره جبرئیل فرمودند:

• «او را در هیئت اصلی‌اش دو بار دیدم؛ بال‌هایی عظیم داشت که آسمان را پر کرده بود.»
• جبرئیل در سقیفه بنی‌ساعده به حضرت زهرا (س) اخبار آینده را می‌گفت.
• جبرئیل بر پیامبر نازل می‌شد گاه با هیئت بشری (مثلاً در چهره دِحیة کلبی) و گاه با هیئت ملکوتی.

 

تهیه و  تنظیم

دکتر علی رجالی