پرسش و پاسخ (۶)(منظور از نزول قرآن چیست؟)

باسمه تعالی

پرسش و پاسخ(۶)

سوال:

منظور از نزول قرآن چیست؟

پاسخ:

نازل شدن قرآن به معنای فرود آمدن تدریجی یا دفعی کلام خداوند از عالم غیب به عالم انسان‌ها است. این نازل شدن، نه به معنای پایین آمدن مکانی، بلکه به معنای ظهور و تجلی پیام الهی در مرتبه‌ای قابل درک برای بشر است.

در قرآن، واژه‌هایی مانند نزول، تنزیل، إنزال، و تبیین برای بیان این فرآیند به‌کار رفته‌اند. در ادامه، مفهوم نازل شدن قرآن را از چند جهت توضیح می‌دهم:

۱. مفهوم لغوی و اصطلاحی «نزول»

• لغوی: "نزول" در عربی به معنای پایین آمدن است.
• اصطلاحی در قرآن: منظور از نزول، تدریج یا انتقال پیام الهی از مراتب بالای وجود (لوح محفوظ، علم الهی) به مرتبه‌ای قابل درک برای بشر است، از طریق وحی.

۲. مراحل نزول قرآن

عالمان علوم قرآنی معمولاً دو مرحله (و گاه سه مرحله) برای نزول قرآن ذکر کرده‌اند:

الف) نزول دفعی (یکباره):

• قرآن به‌طور کامل از لوح محفوظ یا علم الهی به قلب پیامبر (ص) یا بیت‌العزة در آسمان دنیا نازل شد.
• این مرحله در شب قدر رخ داد.
  آیه:
  «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» (قدر: ۱)

ب) نزول تدریجی (۲۳ ساله):

• پس از نزول کلی، قرآن به‌صورت آیات پراکنده و متناسب با حوادث، نیازها و سؤالات امت، طی ۲۳ سال نازل شد.
• آیه:
  «وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى مُکْثٍ...» (اسراء: ۱۰۶)

۳. وسایل نزول قرآن

• واسطه‌ی وحی: فرشته‌ی جبرئیل، که پیام الهی را از سوی خداوند به پیامبر می‌رساند.
• گاهی نیز قرآن بی‌واسطه و مستقیم بر قلب پیامبر نازل می‌شد.
  آیه:
  «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ. عَلَى قَلْبِکَ...» (شعراء: ۱۹۳–۱۹۴)

۴. هدف نزول قرآن

• هدایت بشر: «هُدًى لِّلنَّاسِ...»
• تبیین حق و باطل: «وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِّکُلِّ شَیْءٍ...»
• تزکیه، تعلیم، عدالت، و شریعت.

۵. نزول در نگاه عرفانی و فلسفی

• در عرفان، نزول قرآن نوعی تجلی حق در قالب الفاظ است. قرآن، حقیقتی نوری و قدسی است که به لباس کلمات درآمده تا برای انسان قابل فهم باشد.
• ابن‌عربی، ملاصدرا و علامه طباطبایی به این نکته اشاره دارند که قرآن در اصل، کلامی فراتر از زبان است که در اثر نزول، در قالب الفاظ عربی ظاهر شده است.

جمع‌بندی

نزول قرآن یعنی انتقال آگاهانه، هدایت‌گر و مرحله‌به‌مرحله‌ی پیام الهی از عالَم غیب به عالَم شهود، تا برای بشر قابل دریافت و عمل باشد. این نزول هم دفعی و هم تدریجی بوده است و در هر مرحله، هدف آن هدایت، رشد، و تعالی انسان بوده است.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی