شرحی بر دعای استغاثه

باسمه تعالی

دعای استغاثه

ای داد ز غم، به سوز و آهی برسم
بر درگه تو، به یک نگاهی برسم
ای مونس و یار، جان ما را دریاب
تا در شب تار، سوی راهی برسم

---

شرح و تفسیر هر مصرع

مصرع اول: ای داد ز غم، به سوز و آهی برسم

در این مصرع، شاعر از شدت اندوه و ناراحتی خود سخن می‌گوید و با فریاد "ای داد ز غم"، به نوعی شکایت خود را از مشکلات و رنج‌های دنیا به خداوند عرضه می‌دارد.

• «ای داد ز غم»: بیانگر نهایت درماندگی و استغاثه‌ی فردی است که درگیر مشکلات و مصائب زندگی شده است.
• «به سوز و آهی برسم»: اشاره به سوز دل و ناله‌هایی دارد که از عمق وجود برمی‌خیزند و در مسیر استجابت دعا قرار می‌گیرند.

مصرع دوم: بر درگه تو، به یک نگاهی برسم

در این بخش، شاعر درخواست می‌کند که حتی یک نگاه از سوی پروردگار کافی است تا او را از این غم و اندوه نجات دهد.

• «بر درگه تو»: نشان‌دهنده‌ی نهایت تواضع و سرسپردگی در برابر خداوند است، چراکه درگاه الهی محل نزول رحمت و پاسخ به نیاز بندگان است.
• «به یک نگاهی برسم»: اشاره به این دارد که اگر خداوند حتی با یک نگاه رحمت‌آمیز به بنده‌ی خود بنگرد، تمام مشکلات او برطرف می‌شود. این نگاه، استعاره از توجه خاص الهی است که می‌تواند تحول‌آفرین باشد.

مصرع سوم: ای مونس و یار، جان ما را دریاب

در این مصرع، شاعر خداوند را با صفاتی خطاب می‌کند که نشان از لطف و مهربانی او دارد:

• «ای مونس و یار»: تأکیدی بر این است که تنها خداوند است که در تمام لحظات زندگی، همراه و مونس حقیقی بندگان است.
• «جان ما را دریاب»: در این فراز، شاعر به نهایت استیصال خود اشاره دارد و از خداوند می‌خواهد که جان او و دیگر انسان‌های گرفتار را نجات دهد. این جمله، نوعی تضرع و خواهش برای لطف الهی است.

مصرع چهارم: تا در شب تار، سوی راهی برسم

این مصرع، به اوج نیاز انسان برای هدایت در تاریکی‌های زندگی اشاره دارد.

• «در شب تار»: نمادی از مشکلات، سختی‌ها، گمراهی و بی‌پناهی در زندگی است.
• «سوی راهی برسم»: شاعر درخواست می‌کند که خداوند راه نجات را به او نشان دهد و او را از ظلمت گرفتاری‌ها به سوی روشنایی هدایت کند.

---

جمع‌بندی

این رباعی، نمونه‌ای از یک دعای استغاثه است که در آن، شاعر با زبان حال، از غم و اندوه خود به خداوند شکایت می‌کند و از او یاری می‌طلبد. هر مصرع نشان‌دهنده‌ی یک مرحله از درخواست بنده از پروردگار است:

1. اظهار اندوه و سوز دل
2. درخواست توجه و لطف الهی
3. استغاثه برای نجات و حمایت
4. طلب هدایت و رهایی از تاریکی

این شعر نه‌تنها از لحاظ مفهومی، یک دعای خالصانه و عارفانه است، بلکه از نظر ساختاری نیز دارای انسجام و سیر منطقی است. از شکایت و سوز دل آغاز می‌شود، به استغاثه می‌رسد و در نهایت، به امید رهایی و هدایت ختم می‌شود.

آیا مایلید این شرح را گسترش دهم یا تغییراتی در شعر اعمال کنم؟

 

دعای استغاثه به‌معنای درخواست یاری و فریادخواهی از خداوند در لحظات سخت و بحرانی زندگی است. این دعاها معمولاً با حالت اضطرار، تضرع و تواضع همراه‌اند و در منابع اسلامی نمونه‌های متعددی از آن‌ها نقل شده است. در اینجا به برخی از نکات مهم درباره‌ی دعای استغاثه می‌پردازیم:

۱. جایگاه استغاثه در قرآن و سنت

در قرآن کریم، استغاثه به‌عنوان یکی از راه‌های ارتباط بندگان با خدا ذکر شده است. به‌عنوان نمونه:
«إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجَابَ لَکُمْ...» (سوره انفال، آیه ۹)
«(به یاد آورید) هنگامی که از پروردگار خود درخواست یاری می‌کردید، پس او دعای شما را اجابت کرد...»

در روایات اسلامی نیز بر اهمیت استغاثه در سختی‌ها تأکید شده است. پیامبران و اولیای الهی در مواقع دشوار با استغاثه به درگاه خداوند، از او طلب کمک کرده‌اند.

۲. انواع استغاثه

استغاثه می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد:

• استغاثه به خداوند متعال: درخواست کمک مستقیم از خداوند بدون واسطه.
• استغاثه به پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع): توسل به اولیای الهی برای شفاعت نزد خداوند.
• استغاثه با اسمای حسنی الهی: ذکر نام‌های خداوند مانند "یا رحمان"، "یا غیاث المستغیثین".

۳. نمونه‌هایی از دعاهای استغاثه

برخی از دعاهای مشهور استغاثه عبارت‌اند از:

• دعای استغاثه به امام زمان (عج):
  «یَا مَحْمُودُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ، یَا عَالِیُ بِحَقِّ عَلِیٍّ، یَا فَاطِرُ بِحَقِّ فَاطِمَةَ...»
• دعای استغاثه پیامبر اکرم (ص):
  «اللهم إنی أعوذ بک من الهم والحزن، وأعوذ بک من العجز والکسل...»

۴. شرایط استجابت دعای استغاثه

• اخلاص در نیت: دعا باید از روی صدق و اخلاص باشد.
• حالت اضطرار و تواضع: هرچه نیاز و تضرع بیشتر باشد، احتمال استجابت بیشتر است.
• اعتماد به خداوند: یقین به قدرت و رحمت الهی.
• همراهی با عمل صالح: تلاش برای اصلاح امور و انجام نیکوکاری.

۵. نتیجه‌گیری

دعای استغاثه یکی از بهترین راه‌های تقرب به خداوند در لحظات سختی است. این دعاها هم باعث آرامش قلبی می‌شوند و هم وسیله‌ای برای گشایش مشکلات هستند. ازاین‌رو، توصیه شده است که مؤمنان در سختی‌ها و گرفتاری‌ها، به این ادعیه پناه ببرند و از خداوند یاری بجویند.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی