انواع اشعار فارسی بر اساس وزن، قالب، و محتوای شعری دستهبندی میشوند. در ادامه به شرح مهمترین قالبهای شعری سنتی و نو میپردازم:
۱. قالبهای سنتی (کلاسیک)
این قالبها از قواعد مشخص عروضی پیروی میکنند و دارای وزن و قافیهی معین هستند:
الف) غزل
-
ویژگیها:
- تعداد ابیات: معمولاً بین ۵ تا ۱۵ بیت
- قافیه: مصرع اول و مصرعهای دوم همهی ابیات یکسان هستند.
- موضوع: عاشقانه، عارفانه، اخلاقی، مدح و گاهی اجتماعی
- شاعر معروف: حافظ، سعدی، مولوی
ب) مثنوی
-
ویژگیها:
- تعداد ابیات: نامحدود
- قافیه: هر بیت، قافیهی مستقل دارد.
- موضوع: داستانسرایی، تعلیمی، عرفانی
- شاعر معروف: مولوی (مثنوی معنوی)، نظامی (خمسه نظامی)
پ) رباعی
-
ویژگیها:
- تعداد ابیات: ۲ بیت (۴ مصرع)
- قافیه: مصرعهای اول، دوم و چهارم همقافیه، مصرع سوم آزاد
- موضوع: فلسفی، عاشقانه، عرفانی
- شاعر معروف: خیام
ت) دوبیتی (چهارپاره)
-
ویژگیها:
- تعداد ابیات: ۲ بیت (۴ مصرع)
- قافیه: مصرعهای اول و دوم و چهارم همقافیه، مصرع سوم آزاد
- موضوع: عاشقانه، روستایی، غم و اندوه
- شاعر معروف: باباطاهر
ث) قصیده
-
ویژگیها:
- تعداد ابیات: معمولاً بیش از ۱۵ بیت
- قافیه: مشابه غزل (مصرع اول و همهی مصرعهای دوم همقافیه)
- موضوع: مدح، توصیف، وعظ، حکمت
- شاعر معروف: فرخی سیستانی، ناصرخسرو
ج) قطعه
-
ویژگیها:
- تعداد ابیات: معمولاً بین ۲ تا ۱۵ بیت
- قافیه: مانند مثنوی، ولی موضوع مستقل است.
- موضوع: حکمت، پند، اجتماعی
- شاعر معروف: انوری، سعدی
۲. قالبهای نیمهآزاد و نو
این قالبها در قرن اخیر رواج یافته و نسبت به قالبهای سنتی آزادی بیشتری دارند:
الف) شعر نیمایی
-
ویژگیها:
- مبتنی بر وزن عروضی اما طول مصراعها آزاد
- قافیه ضروری نیست
- موضوع: اجتماعی، عاشقانه، سیاسی
- شاعر معروف: نیما یوشیج، احمد شاملو
ب) شعر سپید (آزاد)
-
ویژگیها:
- بدون وزن عروضی و قافیه
- بر موسیقی درونی و تصویرسازی تکیه دارد.
- موضوع: گسترده و متنوع (فلسفی، اجتماعی، عاشقانه)
- شاعر معروف: احمد شاملو، فروغ فرخزاد
۳. قالبهای کهنتر و فرعی
الف) ترجیعبند و ترکیببند
-
ویژگیها:
- ابیات با چند بخش مستقل همراه با یک بیت تکرارشونده (ترجیع)
- موضوع: مدح، عرفانی، مرثیه
- شاعر معروف: محتشم کاشانی (ترکیببند عاشورا)
ب) مستزاد
-
ویژگیها:
- مصراعهای کوتاه به پایان هر بیت افزوده میشوند.
- موضوع: اجتماعی، مذهبی، عاشقانه
۴. قالبهای محلی و فولکلور
- لالایی، ترانه، دوبیتیهای محلی (مثل فایز و باباطاهر)
جمعبندی:
هر قالب شعری ویژگیها و اهداف خاص خود را دارد. قالبهای سنتی مثل غزل و مثنوی بر وزن و قافیه متکی هستند، در حالی که شعر نیمایی و سپید آزادی بیشتری دارند و برای بیان مفاهیم نوین مناسباند.
- ۰۳/۱۲/۲۷