انواع شعر

انواع اشعار فارسی بر اساس وزن، قالب، و محتوای شعری دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه به شرح مهم‌ترین قالب‌های شعری سنتی و نو می‌پردازم:

---

۱. قالب‌های سنتی (کلاسیک)

این قالب‌ها از قواعد مشخص عروضی پیروی می‌کنند و دارای وزن و قافیه‌ی معین هستند:

الف) غزل

• ویژگی‌ها:
  • تعداد ابیات: معمولاً بین ۵ تا ۱۵ بیت
  • قافیه: مصرع اول و مصرع‌های دوم همه‌ی ابیات یکسان هستند.
  • موضوع: عاشقانه، عارفانه، اخلاقی، مدح و گاهی اجتماعی
  • شاعر معروف: حافظ، سعدی، مولوی

ب) مثنوی

• ویژگی‌ها:
  • تعداد ابیات: نامحدود
  • قافیه: هر بیت، قافیه‌ی مستقل دارد.
  • موضوع: داستان‌سرایی، تعلیمی، عرفانی
  • شاعر معروف: مولوی (مثنوی معنوی)، نظامی (خمسه نظامی)

پ) رباعی

• ویژگی‌ها:
  • تعداد ابیات: ۲ بیت (۴ مصرع)
  • قافیه: مصرع‌های اول، دوم و چهارم هم‌قافیه، مصرع سوم آزاد
  • موضوع: فلسفی، عاشقانه، عرفانی
  • شاعر معروف: خیام

ت) دوبیتی (چهارپاره)

• ویژگی‌ها:
  • تعداد ابیات: ۲ بیت (۴ مصرع)
  • قافیه: مصرع‌های اول و دوم و چهارم هم‌قافیه، مصرع سوم آزاد
  • موضوع: عاشقانه، روستایی، غم و اندوه
  • شاعر معروف: باباطاهر

ث) قصیده

• ویژگی‌ها:
  • تعداد ابیات: معمولاً بیش از ۱۵ بیت
  • قافیه: مشابه غزل (مصرع اول و همه‌ی مصرع‌های دوم هم‌قافیه)
  • موضوع: مدح، توصیف، وعظ، حکمت
  • شاعر معروف: فرخی سیستانی، ناصرخسرو

ج) قطعه

• ویژگی‌ها:
  • تعداد ابیات: معمولاً بین ۲ تا ۱۵ بیت
  • قافیه: مانند مثنوی، ولی موضوع مستقل است.
  • موضوع: حکمت، پند، اجتماعی
  • شاعر معروف: انوری، سعدی

---

۲. قالب‌های نیمه‌آزاد و نو

این قالب‌ها در قرن اخیر رواج یافته و نسبت به قالب‌های سنتی آزادی بیشتری دارند:

الف) شعر نیمایی

• ویژگی‌ها:
  • مبتنی بر وزن عروضی اما طول مصراع‌ها آزاد
  • قافیه ضروری نیست
  • موضوع: اجتماعی، عاشقانه، سیاسی
  • شاعر معروف: نیما یوشیج، احمد شاملو

ب) شعر سپید (آزاد)

• ویژگی‌ها:
  • بدون وزن عروضی و قافیه
  • بر موسیقی درونی و تصویرسازی تکیه دارد.
  • موضوع: گسترده و متنوع (فلسفی، اجتماعی، عاشقانه)
  • شاعر معروف: احمد شاملو، فروغ فرخزاد

---

۳. قالب‌های کهن‌تر و فرعی

الف) ترجیع‌بند و ترکیب‌بند

• ویژگی‌ها:
  • ابیات با چند بخش مستقل همراه با یک بیت تکرارشونده (ترجیع)
  • موضوع: مدح، عرفانی، مرثیه
  • شاعر معروف: محتشم کاشانی (ترکیب‌بند عاشورا)

ب) مستزاد

• ویژگی‌ها:
  • مصراع‌های کوتاه به پایان هر بیت افزوده می‌شوند.
  • موضوع: اجتماعی، مذهبی، عاشقانه

---

۴. قالب‌های محلی و فولکلور

• لالایی، ترانه، دوبیتی‌های محلی (مثل فایز و باباطاهر)

---

جمع‌بندی:
هر قالب شعری ویژگی‌ها و اهداف خاص خود را دارد. قالب‌های سنتی مثل غزل و مثنوی بر وزن و قافیه متکی هستند، در حالی که شعر نیمایی و سپید آزادی بیشتری دارند و برای بیان مفاهیم نوین مناسب‌اند.