شرحی بر واژه عرفانی قلب سلیم

 

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی قلب سلیم

قلب سلیم
دل پاک شود با نیایش و دعا
در سینه‌ی دل جای نور است، خدا
مانند گل است، دلپذیر و خوشبو
وز غیر خدا می‌شود فاش، جفا

شرح و تفسیر:

مصرع اول:
«قلب سلیم» در اصطلاح عرفانی و قرآنی به قلبی گفته می‌شود که از هرگونه آلودگی‌های معنوی و تعلقات دنیوی پاک باشد. این بیت تأکید دارد که پاکی دل از طریق نیایش (عبادت خالصانه) و دعا (طلب از خداوند) حاصل می‌شود. این مضمون با آیه‌ی ۸۹ سوره‌ی شعرا هماهنگ است:
"إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ"
(مگر کسی که با قلب سلیم نزد خدا آید.)

مصرع دوم:
دل پاک جایگاه نور الهی است. نور در عرفان نماد معرفت و هدایت الهی است. وقتی قلب از کینه، غرور و گناه خالی شود، خداوند در آن تجلی می‌کند. این معنا با حدیث قدسی:
"لَا یَسَعُنِی أَرْضِی وَلَا سَمَائِی وَلَکِنْ یَسَعُنِی قَلْبُ عَبْدِی الْمُؤْمِنِ"
(نه زمین و نه آسمان مرا دربرنمی‌گیرد، اما دل بنده‌ی مؤمن مرا دربرمی‌گیرد) هماهنگ است.

مصرع سوم:
دل پاک مانند گل است: هم لطیف و دلنشین، و هم عطرآگین که نماد صفای باطن است. همان‌گونه که گل طبیعت را معطر می‌کند، دلِ آکنده از عشق الهی نیز اطراف خود را نورانی می‌سازد. عرفا بر این باورند که دلِ خداجو، آرامش و برکت به زندگی خود و دیگران می‌آورد.

مصرع چهارم:
دل اگر به غیر خدا متمایل شود، جفا و خیانت به حقیقت خویش است. این بیت اشاره دارد به اینکه هر گونه وابستگی به غیر از خداوند، دل را آلوده می‌کند و انسان را از مقام قرب الهی دور می‌سازد. در آموزه‌های عرفانی، دل جایگاه محبت حق است و وابستگی به دنیا خیانت به این عشق محسوب می‌شود.

جمع‌بندی:
شعر، حقیقت قلب سلیم را به تصویر می‌کشد:

• پاکی دل با نیایش و دعا حاصل می‌شود.
• نور خدا در قلب خالص تجلی می‌کند.
• دل پاک مانند گل، لطیف و خوشبو است.
• وابستگی به غیر خدا، جفای به این قلب الهی است.

این ابیات یادآور این حقیقت‌اند که قلب انسان باید خانه‌ی خدا باشد، و هرچه غیر از اوست، آلودگی و حجاب در راه وصال است.

سراینده

دکتر علی رجالی