شرحی بر واژه عرفانی سر فنا

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی سر فنا

سر فنا

ای دل ز جهان نقش و نگاری مطلب
از نقش وجود، ماندگاری مطلب
گر طالب آن رنگ فنا می‌باشی
جز عشق، ز غیر عشق یاری مطلب

شرح و تفسیر :

مصرع اول:
در این بیت، شاعر خطاب به دل (به‌عنوان نمادی از باطن و حقیقت انسان) توصیه می‌کند که از جلوه‌ها و زینت‌های ظاهری دنیا دل نبندد و چیزی از آن‌ها طلب نکند. "نقش و نگار جهان" استعاره‌ای از جذابیت‌های مادی و زودگذر زندگی است. تأکید شاعر بر این است که این مظاهر دنیوی فریبنده‌اند و دل را از حقیقت بازمی‌دارند.

مصرع دوم:
در ادامه، شاعر به ناپایداری و فناپذیری جهان اشاره می‌کند. "نقش وجود" کنایه از هستی ظاهری و جلوه‌های مادی است. شاعر می‌گوید از این هستی و تعلقات دنیوی انتظار ماندگاری و بقا نداشته باش، زیرا این عالم سراسر تغییر و زوال است.

مصرع سوم:
در این بیت، شاعر به سالک راه حقیقت توصیه می‌کند که اگر به دنبال مقام "فنا" (محوشدن از خود و بقا یافتن در حق) است، باید از همه‌ی تعینات و تعلقات دنیوی بگذرد. "رنگ فنا" اشاره به مقام فناء فی الله دارد که یکی از عالی‌ترین درجات عرفانی است.

مصرع چهارم:
در این بیت، شاعر راه رسیدن به فنا را تنها در عشق می‌بیند و هشدار می‌دهد که جز از راه عشق الهی، از هیچ چیز دیگر انتظار راهنمایی و یاری نداشته باش. این عشق، عشق حقیقی و الهی است که تنها وسیله‌ی عبور از خود و رسیدن به مقام فنا و بقاست.

نتیجه‌گیری کلی:

این رباعی دعوتی به ترک دلبستگی‌های دنیوی و توجه به حقیقت عشق الهی است. شاعر با زبانی ساده اما عمیق، مسیر سالک الی‌الله را ترسیم می‌کند: دل نبستن به مظاهر زودگذر دنیا، عدم اتکا به وجود ظاهری، طلب فنا در عشق و پرهیز از جستن یاری در غیر عشق. پیام اصلی رباعی آن است که راه رهایی از فریب‌های دنیا و رسیدن به حقیقت، تنها از طریق عشق حقیقی ممکن است.

سراینده

دکتر علی رجالی