باسمه تعالی
شرحی بر واژه عرفانی صراط حق
صراط حق
ما نداریم بجز خالق هستی دگری
ما گرفتار زبانیم و دو گوش و بصری
راه کج، کی برساند، من و تو، در بر دوست
راه حق جو، که نوید است و امید بشری
شرح و تفسیر:
این رباعی به موضوع توحید، مسیر حق و هدایت اشاره دارد و دعوتی به جستجوی راه مستقیم الهی است. در ادامه به شرح و تفسیر هر مصرع می‌پردازیم:
مصرع اول:
«ما نداریم بجز خالق هستی دگری»
این مصرع به اصل بنیادین توحید اشاره دارد. در نگاه عرفانی و قرآنی، تنها خداوند خالق هستی و یگانه‌ی بی‌همتاست:
- آیه‌ی ۲۲ سوره‌ی حشر:
«هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ...»
(او خدایی است که هیچ معبودی جز او نیست.)
سراینده بر وحدانیت خدا تأکید کرده و هر نوع تکیه بر غیر خداوند را نفی می‌کند. این باور ریشه در کلمه‌ی توحید دارد:
"لا إله إلا الله" (نیست معبودی جز الله)
مصرع دوم:
«ما گرفتار زبانیم و دو گوش و بصری»
این مصرع بیانگر محدودیت‌های حواس انسانی درک حقیقت مطلق است. انسان‌ها اسیر ظواهر و ادراکات حسی هستند، در حالی‌که حقیقت الهی فراتر از این محسوسات است.
اشاره به حدیثی از امیرالمؤمنین علی (ع) دارد:
"چشم‌ها او را نمی‌بینند، ولی دل‌ها به نور یقین او را مشاهده می‌کنند." (نهج‌البلاغه، خطبه‌ی ۱۷۹)
گرفتار بودن در زبان، گوش و چشم، کنایه از محدودیت‌های عقل جزئی و وابستگی به محسوسات است که مانعی بر درک حقایق معنوی می‌شوند.
مصرع سوم:
«راه کج، کی برساند، من و تو، در بر دوست»
این مصرع به خطر گمراهی و انحراف از مسیر حق اشاره دارد. راه‌های نادرست، هرگز انسان را به قرب الهی و دوستی خداوند نمی‌رسانند.
در قرآن کریم نیز آمده است:
"وَأَنَّ هَٰذَا صِرَٰطِی مُسْتَقِیمًا فَٱتَّبِعُوهُ..." (سوره‌ی انعام، آیه‌ی ۱۵۳)
(این است راه راست من، از آن پیروی کنید.)
سراینده تأکید دارد که تنها راه صراط مستقیم و عمل به آموزه‌های الهی انسان را به وصال محبوب می‌رساند.
مصرع چهارم:
«راه حق جو، که نوید است و امید بشری»
این مصرع دعوتی است به طلب حقیقت و پیروی از راه راست، که سبب سعادت و امید واقعی انسان است.
قرآن کریم، امید به خدا را از نشانه‌های ایمان راستین می‌داند:
"إِنَّهُۥ لَا یَیْـَٔسُ مِن رَّوْحِ ٱللَّهِ إِلَّا ٱلْقَوْمُ ٱلْکَـٰفِرُونَ" (سوره‌ی یوسف، آیه‌ی ۸۷)
(از رحمت خدا جز کافران ناامید نمی‌شوند.)
این مصرع نتیجه‌ی رباعی را ارائه می‌دهد: نجات انسان در گرو پیروی از صراط حق است. این راه، نویدبخش و امیدآفرین برای همه‌ی انسان‌هاست.
جمع‌بندی:
رباعی «صراط حق» تأکید بر سه اصل اساسی دارد:
۱. توحید: باور به یگانگی خداوند و نفی هر معبودی جز او.
۲. محدودیت ادراک حسی: انسان درک کامل حقیقت الهی را با حواس ندارد.
۳. ضرورت پیروی از راه حق: تنها راه رستگاری و امید حقیقی، صراط مستقیم است.
پیام اصلی این رباعی آن است که انسان باید از گمراهی و راه‌های کج بپرهیزد و با طلب حق به وصال و رضایت الهی برسد.
سراینده
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۲/۱۹