شرحی بر واژه عرفانی سکوت چشم

شرح و تفسیر رباعی:

این رباعی به مفهومی عمیق و عرفانی درباره‌ی چشم دل و سکوت چشم ظاهر اشاره دارد. شاعر در این رباعی بر لزوم توجه قلبی به خداوند و رهایی از تعلقات دنیوی تأکید می‌کند. هرگاه چشم ظاهر انسان به غیر از خداوند معطوف شود، در تاریکیِ گمراهی و سرگردانی فرو می‌رود و راه حقیقت را از دست می‌دهد. در مقابل، اگر انسان چشم دل را از اغیار ببندد و به وجه الهی بنگرد، چشم باطنی‌اش بر جمال حق گشوده خواهد شد.

مصراع اول:

«هر دیده که بر غیر خدا دوخته شد»
این مصراع به این حقیقت اشاره دارد که هر چشم ظاهری که به دنیا و مخلوقات دل ببندد و از یاد خدا غافل شود، در واقع خود را از نور حقیقت محروم کرده است. نگاه کردن به غیر خدا استعاره از وابستگی به دنیا و مشغول شدن به ظواهر فانی است.

مصراع دوم:

«در ظلمتِ خود، ره ز کف باخته شد»
نتیجه‌ی این وابستگی، گمراهی و سرگردانی است. انسانی که نگاهش بر غیر حق معطوف شود، در تاریکی‌های نفس و دنیا فرو می‌رود و راه حقیقت را گم می‌کند. ظلمت خود اشاره به جهل، غفلت و تعلقات نفسانی دارد که انسان را از مسیر حقیقت بازمی‌دارد.

مصراع سوم:

«چشم از همه بربند و در او بنگر»
در این مصرع، شاعر راه رهایی از تاریکی را بیان می‌کند: بستن چشم از هر آنچه جز خداست. یعنی رهایی از دل‌بستگی‌های دنیوی و تمرکز بر جمال الهی. این نگاه، نگاهی باطنی و قلبی است که به معرفت حقیقی منجر می‌شود.

مصراع چهارم:

«کان دیده‌ی دل، بر رخش ساخته شد»
در اینجا شاعر به سرشت انسان اشاره دارد که چشم دل برای دیدن خداوند آفریده شده است. انسان تنها زمانی به کمال و بینایی حقیقی می‌رسد که نگاهش را از اغیار برداشته و به وجه‌الله بدوزد. حقیقت وجودی انسان، معرفت و شهود الهی است، و این چشم دل تنها برای مشاهده‌ی نور حق خلق شده است.

پیام عرفانی رباعی:

این رباعی دعوتی است به ترک دلبستگی‌های دنیوی و توجه به باطن و حقیقت الهی. شاعر ما را به خلوت دل و تمرکز بر نور حق فرا می‌خواند، زیرا تنها با سکوت چشم ظاهر و بینایی چشم دل می‌توان به حقیقت جاودانه دست یافت.