پرسش و پاسخ(۲۹)(حکومت حضرت علی)

باسمه تعالی

پرسش و پاسخ(۲۹)

حکومت حضرت علی(ع)

سوال
حکومت حضرت علی (ع) ادامه دهنده حکومت اسلامی حضرت محمد( ص) بود و یا مشی حکومت خلفا را ادامه می نمود؟

پاسخ

این سوال  از دیرباز یکی از مباحث مهم در تاریخ اسلام و تفاسیر مختلف درباره خلافت و جانشینی پیامبر اسلام است. به طور کلی دو دیدگاه اصلی در این باره وجود دارد:

دیدگاه شیعی

• جانشینی الهی و دعوت به ولایت: بر اساس نظر طائفه شیعه، حضرت علی (ع) توسط پیامبر اسلام (ص) به عنوان جانشین معین و وارث حقانیت دعوت شده بود. از این منظر، حکومت ایشان تنها تکمیل‌کننده‌ی حکومت اسلامی پیامبر (ص) بوده و خط پیروزی و حکومت الهی از پیامبر به امام معصوم انتقال یافت. شیعیان معتقدند که حضرت علی (ع) به واسطه‌ی منزلت الهی و معرفت عمیق به دین، اصل و محور واقعی اداره‌ی امور اسلامی بوده و حکومت ایشان از ذات خود حکومت پیامبر (ص) می‌باشد.

دیدگاه سنی

• انتخاب جامعه مسلمان و خلافت راشدین: طبق دیدگاه اکثریت اهل سنت، پس از رحلت پیامبر اسلام (ص)، انتخاب خلافت از طریق مشورت (شورایی) و اجماع امت صورت گرفت. در این دیدگاه، حکومت حضرت علی (ع) به عنوان چهارمین خلیفه راشدین که پس از ابوبکر و عمر و عثمان میلادی به رشته تحریر درآمد، به عنوان ادامه‌ای از نظمی سیاسی و اجتماعی که پیامبر (ص) نهاد نهاد، محسوب می‌شود. از این زاویه، حکومت حضرت علی (ع) بخشی از دوره خلافت راشدین بوده و به نوعی، خطوط فکری حکومت اسلامی پیامبر (ص) را به جامعه منتقل کرده اما در قالب ساختاری که جامعه مسلمانان پس از رحلت پیامبر به آن اقدام نمودند.

نکاتی پیرامون بحث

• پیوند بین حکومت الهی و خلافت: برخی محققان و مفسران سعی کرده‌اند تا پل ارتباطی میان هر دو دیدگاه ایجاد کنند. آن‌ها معتقدند که بدون شک پیامبر اسلام (ص) نمونه‌ی برتری از حکومت اخلاقی و دینی را ارائه نمودند، اما با رحلت ایشان، ضرورت وجود یک ساختار اجرایی در میان امت به منظور حفظ و ادامه ارزش‌ها و منش اسلام احساس گردید. از این نظر، می‌توان گفت که در حکومت حضرت علی (ع) هم عناصر حکومتی پیامبر (ص) و هم ویژگی‌های خلافت امتی وجود داشت.
• ابعاد سیاسی و معنوی: در بسیاری از مطالب تاریخی، مسلمانان شاهد بر ورود ویژگی‌های متفاوتی در دوره خلافت حضرت علی (ع) بوده‌اند که هم جنبه‌های سیاسی (از جمله نبردها، مشورت‌ها و چالش‌های داخلی) و هم جنبه‌های معنوی (تأکید بر عدالت، معرفت دینی و اخلاق اسلامی) را در بر می‌گرفت.

جمع‌بندی

در نهایت، پاسخ به این سوال بستگی به نگرش دینی و تاریخی فرد دارد:

• از دیدگاه شیعی: حکومت حضرت علی (ع) حقیقی‌ترین تداوم حکومت اسلامی پیامبر (ص) و انتقال ولایت از جانب خداوند به امام معصوم است.
• از دیدگاه سنی: حکومت ایشان بخشی از خلافت راشدین بوده که از طریق انتخاب و اجماع امت به دوره‌ای از حکومت اسلامی بدل شد.

هر دو دیدگاه در بطن خود به ارزش‌ها و اصول اخلاقی و دینی پیامبر (ص) تاکید دارند، اما برداشت و تفسیر از رویدادهای تاریخی و جایگاه حضرت علی (ع) در اسلام ممکن است متفاوت باشد.

تهیه و تنظیم 

دکتر علی رجالی