باسمه تعالی
پرسش و پاسخ (۲)
سوال:
چرا خداوند نعمت‌های خود را یکسان تقسیم نمی‌کند؟
پاسخ:
در پاسخ به این سوال می‌توان از ابعاد مختلف دینی، عرفانی، و فلسفی به مسئله نگریست. تفاوت‌های موجود در نعمت‌ها و تقسیم آن‌ها میان انسان‌ها نه تنها به معنای بی‌عدالتی نیست، بلکه در حقیقت جلوه‌ای از حکمت بی‌پایان الهی است. در اینجا برخی از دلایل این تفاوت‌ها را بررسی می‌کنیم:
۱. تفاوت‌ها، لازمه‌ی حکمت و نظام آفرینش‌اند
در آیه ۳۲ سوره‌ی زخرف آمده است:
«نَحْنُ قَسَمْنَا بَیْنَهُم مَّعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا...»
ترجمه: «ما روزی آنان را در زندگی دنیا میانشان تقسیم کردیم.»
این آیه به صراحت بیان می‌کند که خداوند متعال نعمت‌ها و روزی‌ها را بین انسان‌ها تقسیم کرده است. این تقسیم در ظاهر ممکن است به نظر بی‌عدالتی بیاید، اما در حقیقت جزء لاینفک حکمت و نظم آفرینش است. چرا که هر انسان در شرایط خاص خود در این دنیا زندگی می‌کند و هر یک از آن‌ها در نوعی از نعمت قرار دارد که برای رشد و تکامل خود نیازمند آن است. اگر همه انسان‌ها در تمام شئون زندگی یکسان بودند، دیگر نیازی به کمک و تعاون و یا حتی رقابت برای پیشرفت اجتماعی وجود نداشت. از سوی دیگر، نیاز به تفاوت‌ها برای آزمون و تکامل انسان‌ها و جوامع بشری ضروری است. به عبارتی دیگر، این تفاوت‌ها به انسان‌ها فرصت می‌دهند تا در مسیرهای مختلف زندگی به رشد و کمال برسند.
۲. نعمت‌ها فقط مادی نیستند
در دنیای امروز، انسان‌ها غالباً نعمت‌ها را به طور مادی درک می‌کنند؛ ثروت، موقعیت اجتماعی، زیبایی و موارد مشابه. اما باید توجه داشت که خداوند نعمت‌ها را در انواع مختلف تقسیم کرده است. مثلاً یک نفر ممکن است ثروت زیادی داشته باشد، دیگری علم و دانش، سومی سلامت جسمی و روحی، چهارمی صبر و استقامت، و دیگری قدرت درک و فهم مسائل روحانی. این تنوع در نعمت‌ها باعث می‌شود که انسان‌ها به یکدیگر نیازمند شوند و از این طریق تعاملات و همکاری‌های اجتماعی شکل گیرد. هیچ‌کسی در این دنیا نمی‌تواند تمام نعمت‌ها را در اختیار داشته باشد، بلکه خداوند متعال نعمت‌ها را به گونه‌ای تقسیم کرده که انسان‌ها برای تکمیل یکدیگر و بهبود شرایط اجتماعی در کنار هم قرار گیرند.
این تفاوت‌ها بر اساس نیاز و شایستگی‌های فردی و اجتماعی انسان‌ها به وجود آمده‌اند. در واقع، انسان‌ها به‌عنوان اجزای یک مجموعه‌ی بزرگ، باید از یکدیگر بهره‌مند شوند و در هم‌افزایی با یکدیگر به تکامل و پیشرفت دست یابند.
۳. دنیای ماده، محل امتحان است، نه پاداش نهایی
دنیا محل آزمایش و سنجش است و نه محل پاداش نهایی. در این دنیا، خداوند از طریق نعمت‌ها، شرایط زندگی، و تجربیات مختلف، انسان‌ها را آزمایش می‌کند. اختلاف در نعمت‌ها نباید به عنوان نشانه‌ای از فضل یا غضب الهی تلقی شود. بلکه تفاوت‌های موجود در نعمت‌ها ابزار سنجش است که به انسان‌ها فرصتی می‌دهد تا ظرفیت‌های درونی خود را بشناسند و در مسیر تکامل حرکت کنند.
در آیات قرآن و روایات آمده است که خداوند در دنیا به انسان‌ها از جهات مختلف امتحان می‌کند تا آن‌ها را به رشد و کمال برساند. لذا تفاوت در نعمت‌ها، نه تنها یک عمل بی‌عدالتی نیست، بلکه خود نوعی آزمایش است که در آن انسان‌ها با توجه به شرایط خود به بنده‌داری و بندگی می‌پردازند. آنچه در نظر خداوند ارزشمند است، تقوا، بندگی، و درک معنای درست از زندگی است، نه مقدار نعمت‌های مادی.
۴. اختلاف ظرفیت‌ها و استعدادها
یکی از دلایل تفاوت در تقسیم نعمت‌ها، اختلاف در ظرفیت‌ها و استعدادهای انسان‌ها است. خداوند هر انسان را با ظرفیت و استعداد خاص خود آفریده است. برخی انسان‌ها از نظر روحی، روانی، و جسمی ظرفیت بیشتری برای پذیرش نعمت‌ها دارند و برخی دیگر این ظرفیت را ندارند. از این رو، بر اساس این تفاوت‌ها، هر کس در دنیا به اندازه‌ی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های خود نعمت دریافت می‌کند.
عدل الهی ایجاب می‌کند که هر کس به اندازه‌ی ظرفیت خود از نعمت‌ها بهره‌مند شود، چرا که برخی انسان‌ها توانایی استفاده از نعمت‌های بسیار عظیم را ندارند و برخی دیگر باید در مسیر خاص خود به رشد و کمال برسند. به عبارت دیگر، خداوند به هر کس آنچه که برای رشد و تکامل او مناسب است، عطا می‌کند.
۵. امتحان همگان با ابزار خاص خودشان است
در دنیای مادی، هر انسان با ابزار و شرایط خاص خود مورد امتحان قرار می‌گیرد. ثروتمند با انفاق آزمایش می‌شود، فقیر با صبر، عالم با عمل، و جاهل با تلاش. این تفاوت‌ها در امتحان‌های الهی به معنای بی‌عدالتی نیست، بلکه نشان‌دهنده‌ی آن است که خداوند با توجه به شرایط هر فرد، آزمایش‌های خاص خود را برای او طراحی کرده است.
به طور مثال، یک شخص ثروتمند ممکن است در آزمون خداوند در زمینه انفاق قرار گیرد؛ به طوری که اگر نتواند بخشی از ثروت خود را به دیگران ببخشد، در حقیقت دچار شکست در امتحان الهی شده است. در مقابل، شخص فقیر که توانایی مالی ندارد، در آزمایش خداوند با صبر و شکیبایی مواجه است. در حقیقت، تفاوت‌ها در آزمون‌های الهی موجب رشد همه انسان‌ها در سطوح مختلف می‌شود.
نتیجه‌گیری:
در مجموع، تفاوت‌های موجود در تقسیم نعمت‌ها نه تنها بی‌عدالتی نیست، بلکه خود نوعی حکمت و سنجش الهی است. خداوند هر کس را به تناسب ظرفیت و استعدادش مورد آزمایش قرار می‌دهد و در این مسیر، نعمت‌ها را به گونه‌ای تقسیم می‌کند که زمینه‌ی رشد، تکامل و همکاری انسان‌ها فراهم شود. لذا انسان‌ها باید به جای گله‌مندی از تقدیر الهی، شاکر نعمت‌های خود باشند و از آن‌ها به درستی استفاده کنند.
تهیه و تنظیم
دکتر علی رجالی
- ۰۴/۰۲/۱۵