پرسش و پاسخ(۲۶)(تقوا چیست و متقی کیست؟)

باسمه تعالی

پرسش و پاسخ(۲۷)

مفهوم تقوا

سوال

تقوا چیست و متقی کیست؟

پاسخ

این سوال بسیار عمیق و بنیادینی است.  می‌توان از منظر قرآنی، عرفانی، اخلاقی و عملی به موضوع نگریست.
 ۱. تعریف تقوا از دیدگاه لغوی و قرآنی:
تقوا از ریشه‌ی «وقی» به‌معنای نگه‌داشتن، پرهیز و محافظت است.
در اصطلاح دینی و قرآنی، تقوا یعنی نگه‌داشتن نفس از گناه، با آگاهی از حضور خدا.
 قرآن بارها از «تقوا» به‌عنوان برترین معیار برتری انسان‌ها نزد خدا یاد کرده است:
إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ
همانا گرامی‌ترین شما نزد خدا، پرهیزکارترین‌تان است. (حجرات، ۱۳)
 ۲. متقی کیست؟
متقی کسی است که همیشه خود را در محضر خدا می‌بیند و از هر کاری که او را از خدا دور کند، پرهیز دارد؛
 در رفتار فردی، خانوادگی و اجتماعی، قانون الهی، اخلاق، عدالت و انصاف را رعایت می‌کند؛
 نه فقط از گناه آشکار، بلکه حتی از شبهه‌ها و لغزش‌های ظریف دل نیز دوری می‌جوید؛
اهل تزکیه، ذکر، تفکر و انصاف است و زندگی‌اش با نور الهی و وجدان پاک اداره می‌شود.
 ۳. مراتب تقوا
علمای اخلاق و عرفا، تقوا را دارای درجات می‌دانند:
 تقوای عامه:
پرهیز از گناهان آشکار، مثل دروغ، ظلم، فحشا، غیبت و...
 تقوای خاصه:
پرهیز از گناهان باطنی مانند تکبر، ریا، حسد، حرص و...
 تقوای اخصّ خواص:
پرهیز حتی از توجه به غیر خدا و دل‌سپردگی به غیر او (یعنی توحید خالص عرفانی).
 ۴. تقوا در عمل
متقی کسی نیست که فقط اهل عبادت باشد؛ بلکه:
اگر قدرت دارد، عادل است؛
 اگر زبان دارد، راست‌گوست؛
اگر مال دارد، اهل انفاق است؛
 اگر قضاوت می‌کند، به حق حکم می‌دهد؛
  اگر با مردم است، اهل مدارا و ادب است.
 حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه، در توصیف متقین می‌فرماید:
"دل‌هایشان اندوهگین، نفس‌هایشان پاک، خواسته‌هایشان کم، امیدهایشان کوتاه، و لباس‌هایشان ساده است..."
 ۵. تقوا و جامعه امروز
در دنیای امروز، بسیاری تقوا را تنها انزوا، زهد یا دوری از لذت می‌دانند. اما حقیقت این است که:
تقوا یعنی مسئولیت‌پذیری دائمی انسان در برابر خدا، خلق، و وجدان.
متقی کسی است که اگر حاکم شود، عدل می‌ورزد؛ اگر عالم باشد، حق می‌گوید؛ اگر تاجر باشد، کم‌فروشی نمی‌کند؛ اگر گمنام باشد، دروغ نمی‌گوید.
 سخن پایانی:
تقوا یعنی زیستن آگاهانه، عادلانه و عاشقانه در محضر خدا.
متقی، انسانی است که دنیا را محل امتحان می‌بیند و هر لحظه آماده پاسخ‌گویی به وجدان و پروردگار خویش است.
تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی