متن و شرح قصیده نصیحت(۶)

باسمه تعالی

شرح تفصیلی قصیده‌ی "نصیحت (۶)"

این قصیده دارای ۳۰ بیت است که در آن، شاعر حکمت‌های زندگی، عرفان، عشق، عبودیت و شناخت حقیقت را به‌صورت پندآمیز بیان کرده است. در ادامه، به شرح تک‌تک ابیات می‌پردازیم:

۱. توصیه به خودشناسی و هدایت به نور حق

۱.
خویش را سرگشته‌ی فردا مکن
بی فروغ حق، رهی پیدا مکن

🔹 شاعر در این بیت توصیه می‌کند که نباید اسیر نگرانی‌های آینده شد. سرگشتگی نسبت به "فردا" باعث می‌شود که انسان "امروز" را از دست بدهد. راهی که بدون نور الهی انتخاب شود، به مقصد نخواهد رسید.

۲. اهمیت شناخت خود و پرهیز از بی‌هدفی

۲.
گر ندانی کیستی در این جهان
زندگی را خواب بی‌معنا مکن

🔹 اگر انسان نداند که از کجا آمده و به کجا می‌رود، زندگی‌اش بی‌معنا خواهد شد. شاعر زندگی بدون شناخت را به "خوابی بی‌معنا" تشبیه کرده است که در آن، انسان بدون هدف در حال گذران عمر است.

۳. هدایت با نور الهی

۳.
گر تو خواهی در ره حق پا نهی
جز به نور حق، رهی پیدا مکن

🔹 اگر کسی بخواهد مسیر حق را طی کند، باید با نور الهی حرکت کند. تنها راه رسیدن به حقیقت، هدایت شدن از طریق خداوند است.

۴. ارزش عمر و پرهیز از غفلت

۴.
قدر خود را گر که بدانی، سرفراز
عمر را در غفلت و سودا مکن

🔹 اگر انسان ارزش خود را بشناسد، در مسیر کمال قرار خواهد گرفت. غفلت و دلبستگی به امور بی‌ارزش دنیا، مانع رشد و سرافرازی انسان می‌شود.

۵. آزادگی از قید زمان و نگرانی آینده

۵.
گر که در آیینه‌ی دل بنگری
خویش را زندانیِ فردا مکن

🔹 "آیینه‌ی دل" اشاره به معرفت درونی دارد. اگر انسان با شناخت قلبی زندگی کند، نباید نگران آینده باشد، زیرا اضطراب آینده، او را زندانی می‌کند.

۶. حفظ نور حق و مراقبت از ایمان

۶.
گر به جانت شعله زد پروانه وار
نور حق را محو در شب‌ها مکن

🔹 اگر عشق الهی مانند شمعی در وجود انسان روشن شد، نباید گذاشت که در تاریکی‌های شک و غفلت خاموش شود.

۷. عبودیت آگاهانه نه اسارت جاهلانه

۷.
راه را جز در عبودیت مجوی
بندگی را با اسارت، جا مکن

🔹 عبودیت حقیقی، آگاهانه و عاشقانه است، نه اسارتی که از ناآگاهی و اجبار ناشی شود.

۸. معرفت، چراغ راه انسان است

۸.
گر درونت عالمی پیدا شود
بی چراغ معرفت، بینا مکن

🔹 اگر کسی به علم و شناخت دست یافت، باید آن را با معرفت همراه کند. علم بدون معرفت، مانند نوری است که راه را نشان نمی‌دهد.

۹. عشق حقیقی باید خالص باشد

۹.
عشق اگر بی‌شائبه خواهی، بدان
دل اسیر رنگ و هر رویا مکن

🔹 عشق حقیقی باید از آلودگی‌های دنیوی پاک باشد. کسی که به عشق واقعی دست یافته است، نباید آن را به تخیلات و زرق‌وبرق‌های مادی آلوده کند.

۱۰. ارزش عشق و خطر بازیچه قرار دادن آن

۱۰.
عشق را آتش‌صفت، روشن ببین
شعله را بازیچه‌ی دریا مکن

🔹 عشق مانند آتش، گرما و نور دارد، اما اگر در دریای شک و هوس‌ها قرار گیرد، خاموش خواهد شد.

۱۱. حفظ اسرار عاشقان

۱۱.
هر که را دیدی ز عشق آشفته شد
راز او را پیش کس افشا مکن

🔹 کسی که درگیر عشق است، رازهای زیادی دارد. فاش کردن این رازها، او را آسیب‌پذیر می‌کند.

۱۲. پاکی عشق از هوس

۱۲.
عشق را گر با هوس آلوده‌ای
نام او را عشق پاکی جا مکن

🔹 عشق حقیقی با هوس تفاوت دارد. اگر کسی عشق را به هوس آلوده کرد، نباید آن را عشق واقعی بداند.

۱۳. پایداری در عشق واقعی

۱۳.
گر به عشقی دل سپردی، پایدار
بی‌سبب در گیر هر بلوا مکن

🔹 عاشق واقعی باید در عشق خود ثابت‌قدم باشد و با هر طوفان کوچک، عشق خود را رها نکند.

۱۴. نور عشق در دل انسان

۱۴.
عشق در دل آتش است و روشنی
نور را در ظلمت شب‌ها مکن

🔹 عشق مانند آتشی است که در دل روشن است. نباید اجازه داد که تاریکی‌های شک و تردید آن را خاموش کند.

۱۵. عشق حقیقی، سوداگرانه نیست

۱۵.
هر که را عشق حقیقی شد نصیب
عشق را آلوده‌ی سودا مکن

🔹 کسی که به عشق حقیقی رسیده است، نباید آن را به معامله و سودجویی تبدیل کند.

۱۶. توکل بر خدا در سختی‌ها

۱۶.
گر که در سختی به بن‌بستی رسی
دست خود را جز به حق، بالا مکن

🔹 در مشکلات و سختی‌ها، فقط باید به خدا پناه برد، نه به مخلوقات.

۱۷. تعادل میان دنیا و آخرت

۱۷.
دل مبند ای دوست بر دنیای دون
زندگی را محض در عقبی مکن

🔹 نباید دنیا را هدف قرار داد، اما نباید تنها به آخرت نیز فکر کرد؛ بلکه باید تعادل را رعایت کرد.

۱۸. مراقبت از زخم‌های دیگران

۱۸.
هر که را دیدی ز غم‌ نالان شده
مرهمی بر زخم او بی‌جا مکن

🔹 هر کس دردی دارد. باید دلسوز بود اما مداخله‌ی نابجا ممکن است درد او را بیشتر کند.

۱۹. ایمان و آرامش

۱۹.
هر که را ایمان دهد آرامشی
شک در این الطاف بی‌همتا مکن

🔹 اگر کسی با ایمان به آرامش رسیده است، نباید در لطف خدا تردید کند.

۲۰. اهمیت لحظه‌ها

۲۰.
عمر ما چون موج در دریای عشق
لحظه‌ها را غرق در دنیا مکن

🔹 عمر گذراست و نباید تمام لحظات آن را به امور دنیوی اختصاص داد.

۲۱. غفلت از گذشته و تمرکز بر حال

۲۱.
گر که دیروزت به غفلت شد هدر
حال را دریاب، دل شیدا مکن
 

۲۱. غفلت از گذشته و تمرکز بر حال

۲۱.
گر که دیروزت به غفلت شد هدر
حال را دریاب، دل شیدا مکن

🔹 گذشته از دست رفته است و نباید حسرت آن را خورد. آنچه اهمیت دارد، زمان حال است. نباید به‌گونه‌ای زندگی کرد که همیشه در حسرت گذشته یا نگرانی آینده باشیم.

۲۲. دلبستگی به دنیا و غفلت از حقیقت

۲۲.
این جهان از ما نمی‌گیرد متاع
عمر را در بند هر سودا مکن

🔹 دنیا فانی است و هیچ‌کس چیزی از آن با خود نخواهد برد. پس نباید عمر گران‌بها را در معاملات و دلبستگی‌های بیهوده هدر داد.

۲۳. استفاده‌ی درست از عمر

۲۳.
آن که از عمرش به نیکی کام جُست
عمر خود را صرف هر رویا مکن

🔹 کسی که از عمرش درست استفاده کند، سعادتمند خواهد شد. نباید زندگی را در خیال‌پردازی‌های بی‌نتیجه تلف کرد.

۲۴. اهمیت لحظات باقی‌مانده‌ی عمر

۲۴.
گر دمی باقی است، قدرش را بدان
آنچه از کف می‌رود، غوغا مکن

🔹 اگر لحظه‌ای از عمر باقی مانده است، باید قدر آن را دانست و به‌درستی از آن استفاده کرد. افسوس خوردن برای آنچه از دست رفته، سودی ندارد.

۲۵. درس گرفتن از روزگار

۲۵.
روزگار، آیینه‌ی عبرت بود
عمر را در غفلت و رؤیا مکن

🔹 زندگی و تجربه‌های آن، درس‌هایی برای انسان دارد. نباید عمر را در غفلت و خواب‌های بی‌ثمر سپری کرد.

۲۶. ناپایداری لذت‌های دنیوی

۲۶.
زندگی گر لحظه‌ای شیرین شود
دل بدان مشغول و بی‌پروا مکن

🔹 لذت‌های دنیا زودگذرند. اگر روزی خوشی و کامیابی پیش آمد، نباید چنان غرق در آن شد که از حقیقت و وظایف خود غافل شد.

۲۷. رازدار بودن در برابر اسرار دیگران

۲۷.
هر که را دیدی "رجالی" بی‌قرار
راز او را پیش کس افشا مکن

🔹 رازهای دیگران را نباید برملا کرد. بی‌قراری و ناآرامی هر کس دلیلی دارد و نباید اسرار او را فاش کرد، حتی اگر به نظر ما ناچیز باشد.

۲۸. ترک وابستگی‌های بیهوده

۲۸.
گر دلت را بسته‌ای بر غیر حق
دل به هر زنجیر و هر دعوا مکن

🔹 اگر انسان وابستگی‌هایی دارد که او را از خداوند دور می‌کند، باید آن‌ها را رها سازد و از درگیری‌های بی‌ثمر بپرهیزد.

۲۹. ارزش ایمان و توکل بر خدا

۲۹.
گر توکل کرده‌ای بر لطف حق
جز به مهرش، دل به دنیا وا مکن

🔹 اگر ایمان و توکل بر خدا داری، نباید دل به دنیا و ناپایداری‌های آن بسپاری. محبت الهی برای آرامش دل کافی است.

۳۰. درک حقیقت عمر و اجتناب از غفلت

۳۰.
عمر ما چون موج در دریای عشق
لحظه‌ها را غرق در دنیا مکن

🔹 عمر انسان مانند موجی در اقیانوس است که به‌سرعت می‌گذرد. نباید آن را در دلبستگی‌های بی‌ارزش دنیا هدر داد، بلکه باید آن را در مسیر عشق و حقیقت خرج کرد.
 

🔹 گذشته از دست رفته است. باید حال را دریابیم و حسرت نخوریم.

۳۱. حفظ اسرار دیگران
هر که را دیدی "رجالی" بی‌قرار
راز او را پیش کس افشا مکن

🔹 باید رازدار بود و از افشای اسرار دیگران پرهیز کرد.