باسمه تعالی
قصیده
نصیحت(۵)
در اینجا به شرح همه‌ی اشعار پرداخته‌ام.
بیت 1:
گر نداری دست یاری، درد را افشا مکن
زخمِ بی‌مرهم نماند، بر نمک حاشا مکن
شرح:
در این بیت، شاعر به احتیاط در ابراز درد و رنج خود اشاره می‌کند. در صورتی که قادر به کمک و حمایت دیگران نیستید، نیازی به بیان مشکلات و دردهای خود ندارید، زیرا این افشاگری تنها موجب آسیب بیشتر به خود و دیگران می‌شود. «نمک پاشیدن بر زخم» در واقع اشاره به ایجاد رنج بیشتر است، به معنای آسیب زدن به خود یا دیگران در شرایط دردناک است.
بیت 2:
زندگی گر پیچ و خم دارد بسی
صبر را از سینه‌ی خود وا مکن
شرح:
این بیت به مسأله صبر در مواجهه با سختی‌های زندگی اشاره دارد. زندگی با مشکلات و پیچیدگی‌هایی همراه است، اما در برابر این مشکلات، صبر را از دست ندهید. به عبارت دیگر، در سختی‌ها نباید تسلیم شویم و باید از صبر خود محافظت کنیم.
بیت 3:
راز مردم چون گلی در سایه است
دست خود بر برگ آن بی‌جا مکن
شرح:
شاعر در اینجا به احترام به حریم خصوصی افراد اشاره می‌کند. راز و مسائل شخصی دیگران باید در سایه بماند و ما حق نداریم وارد این حریم شویم و آن را افشا کنیم. مانند گل‌هایی که در سایه رشد می‌کنند، رازهای دیگران باید محفوظ بمانند.
بیت 4:
زندگی چون موج دریا بگذرد
دل بر این طوفان بی‌پروا مکن
شرح:
زندگی همچون موجی در دریا است که در حال گذر است و به سرعت تغییر می‌کند. نباید دل خود را به این تغییرات و طوفان‌های زندگی بسپاریم و باید در برابر مشکلات بی‌پروا و بدون ترس عمل کنیم.
بیت 5:
راه حق را گر ندانی، ره مزن
در طریق باطلان مأوا مکن
شرح:
اگر راه درست و حق را نمی‌شناسی، نباید اقدام به پیمودن آن کنی. همچنین، نباید در مسیر باطل قرار بگیری و خود را در آن به دام بیندازی. در اینجا، شاعر از انسان می‌خواهد که از جهل و گمراهی دوری کند و در مسیر درست قرار گیرد.
بیت 6:
گر شدی آواره‌ی این خاک و دیر
دل در این خواب گران، شیدا مکن
شرح:
اگر در زندگی خود دچار سردرگمی و آوارگی شدی، نباید دل خود را در خواب غفلت و بی‌توجهی غرق کنی. در اینجا، شاعر هشدار می‌دهد که در شرایط سخت و آشفته، نباید تسلیم افسردگی یا انفعال شویم.
بیت 7:
گنج دنیا را گرفتی؟ دل مبند
عاقبت آن جز غباری جا مکن
شرح:
شاعر به انسان هشدار می‌دهد که به دنیای مادی دل نبندد. هر چیزی که در این دنیا می‌گیری، بالاخره از بین می‌رود و در نهایت جز غبار چیزی باقی نمی‌ماند. در واقع، اشاره به فانی بودن دنیا و گذرا بودن آن است.
بیت 8:
گر جهان را بر کف خود داشتی
دست در امواج غفلت‌ها مکن
شرح:
حتی اگر دنیا را در دستان خود داشته باشی، نباید در آن غرق شوی و در امواج غفلت و فراموشی قرار بگیری. این بیت تأکید دارد بر اینکه حتی در صورت برخورداری از همه‌چیز، باید هوشیاری و آگاهی خود را حفظ کرد و از غفلت دوری جست.
بیت 9:
گر ز کس نامهربانی دیده‌ای
رشته‌ی الفت ز هم، یکجا مکن
شرح:
اگر از کسی بی‌مهری دیده‌ای، نباید رشته‌ای از محبت و الفت را میان خود و آن فرد قطع کنی. به این معنا که نباید روابط خود را به‌راحتی خراب کنی و باید در برابر بی‌مهری‌ها صبر و شکیبایی پیشه کنی.
بیت 10:
هر که را دنیا ز حق غافل کند
مهر تقوا را در او پیدا مکن
شرح:
این بیت به معنای دوری از کسانی اشاره دارد که تحت تأثیر دنیا و مادیات از راه حق منحرف شده‌اند. آن‌هایی که از تقوا و دیانت بی‌خبرند، باید از محبت و دوستی نسبت به آنها دوری جست.
بیت 11: چون که هر چیزی فنا گردد چو مرگ
غصه را با اشک خود هم‌پا مکن
شرح:
در این بیت، شاعر به یادآوری فنا بودن همه چیز در این دنیا اشاره می‌کند. همان‌طور که مرگ همه چیز را از بین می‌برد، نباید در غم و اندوه چیزی که از دست می‌دهیم غرق شویم. بلکه باید در برابر مصائب با صبر برخورد کنیم و از افکار منفی دوری جوییم.
بیت 12:
گر نمودی بر کسی احسان پاک
چون نسیم آید ز تو، افشا مکن
شرح:
اگر به کسی احسان و کمک کردی، نباید آن را افشا کنی و در پی جلب توجه باشی. همان‌طور که نسیم به آرامی می‌آید و می‌رود، کارهای نیکو باید به طور پنهانی انجام شوند، نه اینکه به آنها فخری بزنیم یا از آن بهره‌برداری کنیم.
بیت 13:
مهربانی گر به دل مأوا گرفت
قدر آن را کم شمر، حاشا مکن
شرح:
وقتی مهربانی در دل شما جا می‌گیرد، نباید ارزش آن را کم شمرده و به راحتی از آن بگذرید. مهربانی یک نعمت ارزشمند است که باید آن را در قلب خود نگه داریم و از آن برای ارتباطات مثبت و سازنده استفاده کنیم.
بیت 14:
گر بدی دیدی، ز خوبی کم مگو
جان خود را غرق در سودا مکن
شرح:
این بیت به اهمیت دوری از منفی‌نگری اشاره دارد. اگر بدی دیدی، نباید آن را بزرگ کرده و از خوبی‌ها بگویی، زیرا تمرکز بیش از حد بر روی بدی‌ها باعث می‌شود که قلب و ذهن ما از شادی و آرامش دور شود. در اینجا شاعر تأکید دارد که نباید در افکار منفی غرق شویم.
بیت 15:
هر که را حق داده آرامش ز فضل
خواب او را با غمت رسوا مکن
شرح:
اگر کسی به فضل و آرامش خداوند دست یافته است، نباید با غم و نگرانی‌های خود او را بی‌قرار و آشفته کنی. در اینجا، شاعر به اهمیت حفظ آرامش دیگران و جلوگیری از ایجاد مزاحمت برای آنها اشاره دارد.
بیت 16:
گر کسی بر جان تو خاری نشاند
زخم آن را در دلت فردا مکن
شرح:
اگر کسی به شما آسیب و درد وارد کرد، نباید در دل خود آن درد را نگه داری و اجازه دهی که در طول زمان تبدیل به زخمی عمیق شود. بهتر است که هرگونه رنج و آسیب را به فراموشی بسپاریم و اجازه ندهیم که بر روح ما تأثیر منفی بگذارد.
بیت 17:
چشم پاکان در همه زیبایی است
نقص مردم بی‌سبب افشا مکن
شرح:
چشم کسانی که قلب پاک دارند، همواره زیبایی‌های جهان را می‌بینند و از کینه و انتقام دور هستند. نباید نقص‌ها و اشتباهات دیگران را به طور بی‌دلیل فاش کنیم، زیرا این کار فقط باعث آسیب به روابط انسانی می‌شود.
بیت 18:
گر شدی در راه سخت و بی‌نشاط
دل به طوفان‌های بی‌مهبا مکن
شرح:
زمان‌هایی در زندگی وجود دارند که مسیر سخت و دشوار است. در این شرایط، نباید دل خود را به طوفان‌های بی‌مهار و بی‌منطق بسپاریم. باید با درک و آگاهی از مسیر خود ادامه دهیم و در برابر چالش‌ها شکیبایی نشان دهیم.
بیت 19:
گر که سختی شعله زد بر جان تو
دیدگان را غرق در دریا مکن
شرح:
وقتی که مشکلات و سختی‌ها همچون شعله‌ای بر جان شما می‌زنند، نباید در آنها غرق شوید و از خود بی‌خود شوید. در برابر مشکلات، باید خود را حفظ کرده و به جای غرق شدن در دریا، به راه حل‌ها و آرامش‌های درونی توجه کنیم.
بیت 20:
هر که صبر و حلم را پیمانه کرد
گوهرت را بی‌جهت، یغما مکن
شرح:
صبر و حلم گوهری گرانبها هستند که نباید به راحتی از دست بروند. وقتی که صبر و تدبیر را به کار می‌بریم، باید از آنها به درستی استفاده کنیم و آن را بی‌دلیل و بی‌هدف به هدر ندهیم.
بیت 21:
گر خدا را در دل خود جا دهی
دل به غیر از مهر او، شیدا مکن
شرح:
اگر خداوند را در دل خود جای دهی، نباید دل خود را به کسی یا چیزی غیر از او بسپاری. مهر و محبت به خداوند باید در دل جای گیرد و از محبت‌های دنیا دور شویم.
بیت 22:
دوستی گر بی‌ریا و پاک بود
دل بر آن آلوده‌ی دنیا مکن
شرح:
وقتی که دوستی بی‌ریا و پاک است، باید آن را گرامی داشته و در آن غرق شویم. اما نباید دل خود را به دنیا و امور مادی بسپاریم، چرا که در این صورت ممکن است از اصل دوستی و محبت منحرف شویم.
بیت 23:
گر نداری عهد و پیمان در مصاف
دل به هر بیگانه‌ای، تنها مکن
شرح:
اگر در موقعیت‌های سخت و دشوار دچار شک و تردید در وفای به عهد خود هستی، نباید به هر بیگانه‌ای اعتماد کنی و دل خود را به آنها بسپاری. باید در شرایط سخت از کسانی که قابل اعتماد هستند کمک بگیریم.
بیت 24:
گر کسی از یار خود در ماتم است
زخم او را با سخن رسوا مکن
شرح:
اگر کسی از دوستان یا نزدیکان شما در غم و ماتم است، نباید درد و رنج او را با حرف‌های بی‌مورد و سخنان تند افشا کنید. به جای آن باید درک و همدلی نشان دهید و به او آرامش بخشید.
بیت 25:
رنج دنیا را رجالی، کم شمار
چشم خود بر حسرت فردا مکن
شرح:
رنج‌های دنیا را نباید بیش از حد بزرگ کنیم و باید در نظر داشته باشیم که آنها گذرا هستند. همچنین نباید چشم خود را به آینده و حسرت‌های احتمالی متمرکز کنیم، بلکه باید در حال زندگی کنیم.
بیت 26: هر که را حق داده آرامش ز فضل خواب او را با غمت رسوا مکن
شرح:
اگر کسی از فضل خداوند آرامش یافته است، نباید او را با غم و نگرانی‌های خود آشفته کنید. باید از تأثیرات منفی خود بر دیگران جلوگیری کرده و سعی کنیم آنها را آرامش بخشیم.
بیت 27: گر کسی بر جان تو خاری نشاند
زخم آن را در دلت فردا مکن
شرح:
اگر کسی به شما آسیب یا ظلمی وارد کرد و شما دچار رنج و درد شدی، نباید این زخم را در دل خود نگه داری و اجازه دهی که با گذر زمان به زخمی عمیق تبدیل شود. در واقع، شاعر می‌خواهد بگوید که باید از رنج‌های گذشته رها شویم و در آنها غرق نشویم، بلکه آنها را فراموش کرده و آرامش خود را باز یابیم.
بیت8 2: چشم پاکان در همه زیبایی است
نقص مردم بی‌سبب افشا مکن
شرح:
کسانی که دل پاک دارند و با نیت خالص به جهان نگاه می‌کنند، در هر چیزی زیبایی می‌بینند و از آن لذت می‌برند. این بیت به ما می‌آموزد که نباید بدون دلیل و بدون در نظر گرفتن شرایط، نقص‌ها و معایب دیگران را فاش کنیم. زیرا این کار نه تنها مفید نیست، بلکه باعث آسیب به روابط انسانی می‌شود.
بیت 29: گر شدی در راه سخت و بی‌نشاط
دل به طوفان‌های بی‌مهبا مکن
شرح:
زمان‌هایی در زندگی پیش می‌آید که مسیر زندگی دشوار و سخت می‌شود. در این شرایط، نباید از درگیری‌های احساسی و طوفان‌های ذهنی بی‌هدف و بی‌مهار پیروی کنیم. باید با عقلانیت و صبر راه خود را ادامه دهیم و از کشمکش‌های بی‌دلیل پرهیز کنیم.
بیت 30: گر که سختی شعله زد بر جان تو
دیدگان را غرق در دریا مکن
شرح:
وقتی که مشکلات و سختی‌ها به شما آسیب می‌زنند و همچون شعله‌ای سوزان بر جان شما می‌تابند، نباید در این مشکلات غرق شوید و دیدگان خود را به افکار منفی و نگرانی‌های بی‌پایان بسپارید. در برابر سختی‌ها باید آرامش خود را حفظ کنیم و اجازه ندهیم که غم و درد، همه وجود ما را تسخیر کند.
بیت 31: هر که صبر و حلم را پیمانه کرد
گوهرت را بی جهت، یغما مکن
شرح:
صبر و حلم گوهری گرانبها هستند که نباید به راحتی از دست بروند. هنگامی که این ویژگی‌های باارزش در شما شکل می‌گیرند، باید آنها را به درستی نگهداری کنید و از آنها بی‌جهت استفاده نکنید یا به دیگران اجازه ندهید که آنها را از شما بگیرند.
بیت 32: گر خدا را در دل خود جا دهی
دل به غیر از مهر او، شیدا مکن
شرح:
اگر خداوند را در دل خود جای داده‌ای و به محبت او دل بسته‌ای، نباید دل خود را به چیزی یا کسی غیر از او بسپاری. محبت به خداوند باید در دل شما اولویت داشته باشد و هرگونه محبت دنیوی و غیرالهی نباید جایگاه او را در دل شما تضعیف کند.
بیت 33: دوستی گر بی‌ریا و پاک بود
دل بر آن آلوده‌ی دنیا مکن
شرح:
اگر دوستی پیدا کردی که بی‌ریا و پاک باشد، باید دل خود را به او بسپاری و از دنیا و مسائل مادی دوری کنی. دوست واقعی که از قلب پاک و بدون آلایش دنیا به شما محبت می‌کند، باید گرامی داشته شود. این بیت به ما یادآوری می‌کند که دوستی‌های پاک و حقیقی بسیار ارزشمند هستند.
بیت 34: گر نداری عهد و پیمان در مصاف
دل به هر بیگانه‌ای، تنها مکن
شرح:
اگر در مواجهه با مشکلات و سختی‌ها به خود ایمان ندارید و در پیمان‌ها و عهدها دچار شک و تردید هستید، نباید دل خود را به هر بیگانه‌ای بسپارید. این اشاره‌ای به احتیاط در روابط است و یادآوری می‌کند که وقتی در شرایط دشوار قرار داریم، بهتر است از اعتماد بی‌پایه و اساس به دیگران بپرهیزیم.
بیت 35: گر کسی از یار خود در ماتم است
زخم او را با سخن رسوا مکن
شرح:
اگر کسی از دوستان یا نزدیکان شما در غم و ماتم است، نباید با سخنان تند و بی‌ملاحظه زخم او را بیشتر کنید. باید در چنین شرایطی همدرد و دلگرم کننده باشیم تا او احساس تنهایی نکند. سخنان تند و آزاردهنده در این موقعیت‌ها بی‌فایده است و تنها درد و رنج طرف مقابل را بیشتر می‌کند.
بیت 36: رنج دنیا را رجالی، کم شمار
چشم خود بر حسرت فردا مکن
شرح:
شاعر در این بیت به ما توصیه می‌کند که رنج‌ها و مشکلات زندگی را کمتر بشماریم و آنها را بزرگ نکنیم. همچنین باید از حسرت خوردن برای آینده پرهیز کنیم. زندگی باید در حال و در لحظه‌ی کنونی تجربه شود، نه در آرزوهای بی‌پایان برای فردا. باید یاد بگیریم که در شرایط سخت، از هر فرصتی برای رشد و پیشرفت استفاده کنیم.
خلاصه:
در این مجموعه ابیات، شاعر به مفاهیم انسانی چون صبر، مهربانی، دوری از افشاگری، و توجه به ارزش‌های اخلاقی و روحانی پرداخته است. از ما می‌خواهد که در مواجهه با سختی‌ها و مشکلات، به جای غرق شدن در اندوه و نگرانی، آرامش و صبر را پیشه کنیم و در روابط خود با دیگران صداقت و محبت بی‌ریا را رعایت کنیم.
سراینده:
دکتر علی رجالی
۱۴۰۳/۱۲/۱۰
- ۰۳/۱۲/۰۹