باسمه تعالی
شرح ابیات «نصیحت (۴)»
سراینده: دکتر علی رجالی
باسمه تعالی
قصیده(۳۷۷) نصیحت(۴)
در این قصیده، شاعر با بیان نکات اخلاقی و نصایح حکیمانه، به مخاطب خود می‌آموزد که چگونه در زندگی به راه راست و سالم گام بردارد و از اشتباهات و آفات روحی بپرهیزد. هر بیت از این قصیده به یک موعظه و دستور العمل در باب رفتار و تعامل با دیگران و دنیای مادی اشاره دارد.
تفسیر و شرح ابیات:
راز مردم، بی‌جهت، افشا مکن / عیب مردم مشمر و رسوا مکن
این بیت به اهمیت حفظ حرمت و آبروی دیگران اشاره دارد. نباید رازها و عیوب مردم را آشکار کرد و از آن‌ها برای رسوا کردن دیگران استفاده نمود.گر نداری دست یاری، پا مکش / ورنه درمانی، نمک بر جا مکن
اگر نمی‌توانی کمک کنی، بهتر است که دخالت نکنی. تنها به نظر خود مشغول نباش و خود را در امور دیگران وارد نکن.زندگی گر لحظه‌ای شیرین شود / دل بر این دنیای بی‌پروا مکن
دنیای فانی و گذرا نباید شما را فریب دهد. در برابر لذت‌های آن فریب نخورید و دل به آن نبندید.گر نداری معرفت در راه حق / پای خود بر غیر آن هرجا مکن
اگر به معرفت صحیح نرسیده‌ای، در راه‌های اشتباه و غیر حق قدم نگذار. گمراهی می‌تواند به خطرات جبران‌ناپذیری منجر شود.دور این دنیای فانی گشته‌ای / خواب آن را خانه‌ی رویا مکن
به یاد داشته باش که این دنیا فانی است و نباید در آن مانند یک خواب دل خوش کنی. دلبستگی به دنیا بی‌ثمر است.گر گرفتی گنج دنیا را ز چرخ / دل به آن هرگز مبند و جا مکن
حتی اگر دنیا به تو ثروت و دارایی بدهد، دل به آن نبند. دنیا همچون گنجی است که به زودی از دست می‌رود.ثروت دنیا اگر در دست توست / دل بدان مشغول و بی‌پروا مکن
حتی اگر در دنیا ثروتی در دست داری، نباید تمام توجه و انرژی خود را صرف آن کنی.گر شود نا مهربانی سوی دوست / رشته‌ی الفت ز هم، دعوا مکن
اگر با دوستت برخوردی ناخوشایند داشتی، سعی کن از دلخوری‌ها جلوگیری کنی و دعوایی برپا نکن.هر که را دنیا کند غافل ز حق / مهر و تقوا بر دلش معنا مکن
اگر کسی از دنیای فریبنده غافل است و از حقیقت دور شده، نباید در دل خود از او مهر و تقوا جستجو کنی.هر چه را بینی فنا گردد بشر / غصه‌های بی‌سبب، افشا مکن
همه چیز در این دنیا فناپذیر است. پس چرا برای چیزهایی که از بین می‌روند غصه بخوری؟ به بیهوده‌گویی و افشای غم‌ها پرداخته نشود.گر نمودی بر کسی کار نکو / اجر آن را با ریا افشا مکن
اگر کار خوبی انجام داده‌ای، آن را به رخ دیگران نکش. نیکوکاری باید بی‌ریا باشد.گر ندانی قدر لبخندی ز عشق / دل ز مردم بی‌سبب شیدا مکن
اگر نتوانی حقیقت محبت را درک کنی، بی‌جهت دل به مردم نسپار و از محبت‌های سطحی پرهیز کن.مهربانی گر به دل مأوا گرفت / این صفت را خرج هر بی جا مکن
مهربانی که در دل است، باید در جاهای مناسب و با دقت خرج شود. نباید مهربانی را بی‌دلیل و در موقعیت‌های نابجا صرف کرد.گر بدی دیدی، به نیکی لب گشا / با بدان، خود را برابر جا مکن
اگر با کسی بدی دیدی، با نیکی پاسخ بده و با کینه در دل آن را جواب نده. همچنین نباید خود را با بدکاران هم‌سطح کنی.هر که را آرامشی بخشیده حق / با دل آسوده‌اش، غوغا مکن
اگر کسی به تو آرامش داده است، نباید با رفتارهای ناپسند او را در تنگنا و آشوب قرار دهی.گر کسی بر جان تو زخمی زند / کینه را در سینه، بر فردا مکن
اگر کسی به تو صدمه‌ای زده، کینه‌ورزی را از دل بیرون کن و آن را برای فردا نگه ندار.خوب دیدن خصلت پیغمبران / زشت را در دیگران پیدا مکن
باید دیدگاه خود را به‌گونه‌ای تغییر دهی که مانند پیامبران، خوبی‌ها را در دیگران بیابی و از پیدا کردن زشتی‌ها پرهیز کنی.گر به راهی سخت و دشوار آمدی / پای خود را سست در صحرا مکن
اگر در زندگی به مسیری دشوار وارد شدی، تسلیم نشو و از راه درست و استوار دست برندار.هر که را دیدی پر از اندوه و غم / طعنه بر جان و دلش هرجا مکن
نباید به کسانی که در غم و اندوه هستند طعنه بزنی و در دل آن‌ها زخمی بیافکنی.زندگی پر پیچ و خم باشد ز رنج / صبر را از سینه‌ی خود، وا مکن
در زندگی چالش‌ها و سختی‌ها همیشه وجود دارند، بنابراین باید صبر را در دل خود حفظ کنی و آن را رها نکن.گر که سختی بر دل و صورت زند / چهره را با اشک خود، شیدا مکن
در هنگام سختی‌ها و مصیبت‌ها نباید به خود و دیگران ناراحتی و رنج نشان بدهی.هر که را صبر و تحمل پیشه کرد / حکمتی را بی‌سبب سودا مکن
فردی که صبر می‌کند و تحمل دارد، به حقیقتی از حکمت خواهد رسید. نباید بدون دلیل بر چیزی اشتغال داشته باشی.گر خدا را در دلت مأوا دهی / دل به غیر از رحمتش شیدا مکن
اگر خدا را در دل خود جای دهی، نباید دل به چیزی غیر از رحمت خدا ببندی.دوستی گر بی‌ریا و صادق است / راه آن را بسته بر دنیا مکن
دوستی که صادق و بی‌ریا باشد، باید راه او را از دنیای فانی جدا کند و از تعلقات دنیا دور باشد.گر نداری عهد خود را استوار / دل به هر بیگانه‌ای شیدا مکن
اگر نتوانی عهد خود را نگه داری، نباید دل به بیگانه‌ای بسپاری که وفای به عهد ندارد.هر که را دیدی ز یار خود به درد / قصه‌ی دل را بر او افشا مکن
اگر کسی از دوستانت در رنج است، نباید درد دل خود را با او در میان بگذاری.رنج دنیا را "رجالی" ره مبر / دیده را در حسرت فردا مکن
در این بیت، شاعر خود را "رجالی" معرفی می‌کند و تأکید می‌کند که نباید در رنج‌های دنیوی غرق شد و نباید در حسرت روزهای آینده زندگی کرد.
این قصیده پر از نکات اخلاقی است که به ما می‌آموزد در زندگی باید در مسیر اخلاق و انسانیت گام برداریم و از اعمالی که موجب فساد روح می‌شود، دوری کنیم.
- ۰۳/۱۲/۰۹