تحلیلی بر رباعیات پروفسور علی رجالی(مکارم اخلاق) قسمت (۲)

باسمه تعالی

مکارم اخلاق

تحلیلی بر رباعیات پروفسور علی رجالی

قسمت دوم

ادامه فهرست مطالب

امام رضا(ع)

امام محمد تقی(ع)

امام علی نقی(ع)

امام حسن عسکری(ع)

امام مهدی(ع)

حضرت فاطمه(س)

حضرت محمد( ص)

فصل دهم

اصول دین

۱.توحید

۲.نبوت

۳.معاد

۴.عدل

۵.امامت

فصل یازدهم

فروع دین

۱.نماز

۲.روزه

۳.خمس

۴.زکات

۵.حج

۶.جهاد

۷.امر به معروف

۸.نهی از منکر

۹.تولی

۱۰.تبری

بخش هشتم

این مجموعه از رباعیات به امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) اختصاص دارد . در هر رباعی ویژگی‌ها و صفات برجسته امام رضا (ع) به تصویر کشیده شده است. این رباعیات نه تنها ویژگی‌های معنوی امام را به تصویر می‌کشند بلکه مرقد مطهر ایشان را به عنوان محل پناه برای مسلمانان و سایر انسان‌ها معرفی می‌کنند. در اینجا به تفکیک متن و شرح آن پرداخته می‌شود.

 

امام رضا(۱)

متن: زاده ی موسی ابن جعفر نور چشم حیدر است
او بود شمس الشموس و نور حق را مظهر است
ملجا درماندگان است و پناه بی کسان
چنگ زن بر مرقدش ، زیرا شفیع محشر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (علیه‌السلام) به عنوان فرزند موسی بن جعفر (علیه‌السلام) معرفی می‌شود. ایشان نه تنها در نسل امامان معصوم قرار دارند بلکه نور حقیقت و تجلی‌گاه نور الهی نیز هستند. امام رضا (ع) به عنوان پناهی برای درماندگان و شفیعی در روز قیامت شناخته می‌شود. مرقد ایشان محل استجابت دعا و شفاعت برای مؤمنان است.

 

امام رضا(۲)

متن: هشتمین ماه ولایت ، قدسیان را سرور است
بارگاه حضرتش ، آرام بخش  مضطر است
مامن دلدادگان است و پناه مردمان
این سرای دل ربا ، همچون بهشت انور است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان هشتمین امام از اهل بیت معرفی شده و جایگاه ایشان در میان قدسیان و فرشتگان جایگاهی برجسته است. بارگاه امام رضا (ع) به عنوان محل آرامش و پناه برای مؤمنان و کسانی که در زندگی دچار مشکل شده‌اند، ذکر می‌شود. این مکان به بهشتی از نور و رحمت تشبیه شده است.

 

امام رضا(۳)

متن: بارگاه هشتمین اختر ، سرای دیگر است
هر کجای صحن و ایوانش سراسر زیور است
مرکز امن و امان است این سرای دلپذیر
گنبد و گلدسته اش پوشیده از سیم و زر است

شرح: در این رباعی، بارگاه امام رضا (ع) به عنوان مکانی زیبا و معنوی معرفی می‌شود. اشاره به زینت‌های صحن و ایوان و گنبد و گلدسته‌ این بارگاه نشان‌دهنده شکوه و جلال آن مکان است. این مکان نه تنها برای زیارت‌گران بلکه به عنوان پناهگاه معنوی برای انسان‌ها شناخته می‌شود.

 

امام رضا(۴)

متن: ضامن آهو رضا باشد ، شفیع محشر است
در دو عالم منجی است و زاده ی پیغمبر است
سجده گاه شیعیان از خاک مدفون ولاست
تربت پاکش معطر ،  همچو مشک و عنبر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان ضامن آهو و شفیع انسان‌ها در روز قیامت معرفی می‌شود. همچنین تربت ایشان معطر و پاک است و به عنوان یک جایگاه مقدس برای نماز و عبادت مؤمنان شناخته می‌شود. مرقد امام رضا (ع) به عنوان یک مکان مقدس برای شیعیان و دیگر مسلمانان مطرح است.

 

امام رضا(۵)

متن: هشتمین شمس رسالت ، همچو در و گوهر است
مرقد پاک و ظریحش ، دیدگان را افسر است
باعث ایجاد هستی ، حضرت سلطان طوس
جمله معصومین ، امام و مقتدای برتر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان "هشتمین شمس رسالت" معرفی شده که همچون در و گوهر برای مسلمانان با ارزش و با اهمیت است. مرقد مطهر ایشان نه تنها مکانی برای زیارت بلکه جایگاهی برای شرف و افتخار برای مؤمنان است. امام رضا (ع) به عنوان امام معصوم و سلطان طوس شناخته می‌شود.

 

امام رضا(۶)

متن: شوق دیدار و وصالت بر زبان و در سر است
مرغ جانم می کند فریاد ، بی بال و پر است
هر دل بشکسته می گردد روانه سوی طوس
چون امید و شافع هر بینوایی اکبر است

شرح: در این رباعی، شوق زیارت امام رضا (ع) و دیدار با ایشان در دل مؤمنان و زائران به شدت احساس می‌شود. هر کسی که دل شکسته و نیازمند است، به سوی طوس (مکان مرقد امام رضا) می‌رود، زیرا امام رضا (ع) شافع و پناهنده انسان‌ها در دنیا و آخرت است.

 

امام رضا(۷)

متن: بارگاهت همچو رضوان بی نظیر و طاهر است
قطره های اشک زوارت ، بسان گوهر است
هست سقاخانه ات سر چشمه ی حوض برین
آب آن آب حیات است و ز حوض کوثر است

شرح: این رباعی به بارگاه امام رضا (ع) که همچون بهشتی پاک و طاهر است اشاره می‌کند. اشک‌های زوار ایشان به عنوان گوهری با ارزش و گرامی یاد می‌شود. سقاخانه امام رضا (ع) به عنوان منبع آب حیات و از حوض کوثر است که روح مؤمنان را سیراب می‌کند.

 

امام رضا(۸)

متن: بارگاه زاده ی زهرا ، جلال کشور است
این سرای حجت حق و شفیع و داور است
به چه زیبا منظری دارد سرای دلگشا
من نمی دانم بهشت است یا سرای دیگر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان "زاده‌ی زهرا" (سلام‌الله‌علیها) و درگاه ایشان به عنوان مکانی با جلال و شکوه معرفی می‌شود. بارگاه ایشان به گونه‌ای است که شکوه و عظمت آن به حدی است که گوینده به اشتباه نمی‌تواند آن را از بهشت تمییز دهد.

 

امام رضا(۹)

متن: چون رضا علمش ز حق است و حکیمی قادر است
در مصاف اهل دانش ، در بلاغت  برتر است
عالمان دین عیسی می شوند تسلیم حق
گنج  اسرار خدا و مقتدا و رهبر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان یک دانشمند و حکیم برجسته معرفی می‌شود. علم ایشان از حقیقت الهی است و در میان اهل علم و دانش، ایشان در بلاغت و سخنوری برتر از همه هستند. امام رضا (ع) گنجینه‌ای از اسرار الهی است و راهنما و پیشوای واقعی مسلمانان است.

 

این رباعیات تصویری زیبا از مقام معنوی امام رضا (ع) و مرقد ایشان به نمایش می‌گذارند. بارگاه امام رضا (ع) نه تنها مکانی برای زیارت بلکه پناهگاهی برای روح‌های پریشان و دلدادگان به اهل بیت (ع) است.

بخش دهم

امام محمد تقی(ع)
مجموعه رباعیات امام جواد(ع)
 

امام محمد تقی(۱)

می کنم تبیین نکاتی را برای بندگان
در خصوص حرز و انواعش ز شر ناکسان
گفت پیغمبر که باشد چشم زخم و هم نظر
از خدا خواهید دفع هر بلا و هر فغان

شرح:
در این بند، شاعر به تبیین مفهوم حرز می‌پردازد. حضرت پیامبر (ص) به عنوان معصومین به مردم توصیه کرده‌اند که از چشم زخم و نظر بد که از شرورترین بلاها هستند، طلب دفع بلا کنند. حرز در اینجا به معنای وسیله‌ای برای محافظت و جلوگیری از بلاها و مشکلات است.

امام محمد تقی(۲)

آیه الکرسی کند حفظت ، اگر خوانی تو آن
باعث دوری ز شر است و بلایا هر زمان
بهترین حرز نوشتاری بود حرز جواد
مانع چشم و نظر باشد ز زخم بد زبان

شرح:
در این بخش، شاعر به اهمیت آیه الکرسی به عنوان یکی از مهم‌ترین و قوی‌ترین حرزها اشاره می‌کند. خواندن این آیه موجب حفظ از شرور و بلایا می‌شود. همچنین، حرز جواد (ع) که از دعاهای مخصوص امام جواد (ع) است، به عنوان بهترین حرز برای دفع چشم زخم و نظر بد شناخته شده است.

امام محمد تقی(۳)

اصطلاحا بر دعا اطلاق گردد همچنان
گه نوشتاری بود از ذکر و گفتار کسان
حرز سنگی چون نگین باشد همانند عقیق
حرز باشد در لغت همچون حصاری در نهان

شرح:
در این بند، به توضیح اصطلاح حرز پرداخته شده است. حرز می‌تواند به دو شکل باشد: نوشتاری (دعاها و اذکار) یا جسمی مانند سنگ‌های قیمتی (مثل عقیق) که به عنوان نگین در زیورآلات استفاده می‌شود. در زبان‌شناسی، حرز به معنای حصار و محافظت است و به همین دلیل، به این نوع دعاها و اذکار نیز حرز گفته می‌شود.

امام محمد تقی(۴)

لازم است خوانی نمازی با خلوص و در نهان
ذکر مخصوصی که آید از امام شیعیان
می نویسند حرز را بر آهوان ، بر روی پوست
در درون محفظه باشد، همی گردد امان

شرح:
شاعر در این بخش به تأکید بر اهمیت نماز و ذکر خاص امام شیعیان برای محافظت از فرد در برابر شرور اشاره می‌کند. همچنین، ذکر شده است که برخی از شیعیان حرزها را بر پوست حیوانات (مانند آهوان) می‌نویسند و آن را در محفظه‌ای می‌گذارند تا از آسیب‌ها در امان بمانند.

امام محمد تقی(۵)

دور گرداند بلا را، در زمین و آسمان
آبرویت حفظ گردد در مصاف خود سران
گر تو بینی اتفاقاتی به ظاهر نادرست
در نهایت آن بود نافغ ، نمی گردد زیان

شرح:
این بند بیان می‌کند که حرزها می‌توانند فرد را در برابر بلاها، چه در زمین و چه در آسمان، محافظت کنند. در مواقعی که مشکلات و سختی‌هایی پیش می‌آید که به نظر نادرست می‌آیند، در نهایت این اتفاقات به خیر و صلاح تبدیل خواهند شد و هیچ ضرری به فرد نخواهد زد.

امام محمد تقی(۶)

تا توانی معرفت افزون نما در هر زمان
می دهد آرامش جان و بود دری گران
حرز ها باشد موثر، آن حفاظت می کند
لیک دان بالاترینش ، چون خدای بی کران

شرح:
شاعر تأکید می‌کند که علاوه بر حرزهای نوشتاری و جسمی، افزایش معرفت دینی و آگاهی از آموزه‌های مذهبی، بهترین محافظت برای فرد است. در نهایت، خداوند بزرگترین حافظ است که به هیچ چیزی محدود نیست و هیچ چیزی از او پنهان نمی‌ماند.

امام محمد تقی(۷)

سحر و جادو در میان خاطیان و ساحران
آن شده تقبیح سوی خالق عرش و جهان
از گناهان کبیره باشد و گردد حرام
کن تو پرهیز از چنین اعمال دون در هر مکان

شرح:
در این بند، شاعر به نکوهش سحر و جادو پرداخته و آنها را از گناهان کبیره می‌داند که حرام هستند. این اعمال نزد خداوند تقبیح شده‌اند و فرد باید از انجام چنین کارهایی پرهیز کند.

امام محمد تقی(۸)

می کند مامون تقاضا حرز حضرت را عیان
تا نگردد خود دچار چشم زخمی ناگهان
می کند مجروح حضرت را ، به ظاهر آن شقی
لیک دارد حضرتش حرز و امان باشد ز آن

شرح:
در این بخش، داستانی از مامون روایت می‌شود که از امام جواد (ع) درخواست می‌کند تا حرزی از ایشان بگیرد تا از چشم زخم و بلایای ناگهانی در امان بماند. حتی زمانی که امام جواد (ع) مورد جراحت قرار می‌گیرد، حرز ایشان از آسیب‌های بدتر محافظت می‌کند.

امام محمد تقی(۹)

حرز ها باشد گهی سنگی ، گهی گردد بیان
دان خدا آگاه باشد، از بلایا هر زمان
حرز گفتاری ، قرائت همچو آیات خداست
بهترین حافظ برای مردم پیر و جوان

شرح:
این بند به این نکته اشاره دارد که حرزها می‌توانند هم به صورت سنگی (مانند عقیق) و هم به صورت گفتاری (مثل قرائت آیات قرآن) باشند. در هر صورت، این حرزها برای همه افراد، اعم از پیر و جوان، به عنوان حفاظ و محافظ از بلاها مفید هستند.

امام محمد تقی(۱۰)

کاربرد حرز باشد مختلف ، گه حفظ جان
حافظ ما باشد از انواع فتنه بی گمان
می نهند آن را به روی بازوان در دست راست
این بود آداب حرز و کن عمل ترتیب آن

شرح:
در آخرین بند، شاعر به کاربردهای مختلف حرز اشاره می‌کند. از جمله، استفاده از حرز برای حفظ جان و محافظت در برابر فتنه‌ها و مشکلات. برخی افراد حرزها را در دست راست یا روی بازوهای خود قرار می‌دهند تا از این طریق از آسیب‌ها در امان باشند. همچنین، شاعر تأکید می‌کند که برای بهره‌مندی کامل از حرز، باید آداب و ترتیبات خاص آن رعایت شود.

---

نتیجه‌گیری کلی:
مجموعه رباعیات امام جواد(ع) به اهمیت و تأثیر دعاها، اذکار و حرزها در زندگی افراد می‌پردازد. این اشعار علاوه بر معرفی حرز به عنوان وسیله‌ای برای دفع بلا، به آموزه‌های دینی نیز اشاره دارد که در کنار محافظت‌های جسمی، معرفت و ایمان به خداوند را به عنوان مهم‌ترین محافظ برای انسان‌ها معرفی می‌کند.

 

 

بخش دهم

امام علی نقی(ع)

 

تفکیک متن رباعیات امام علی نقی (ع) 

امام علی نقی(۱)

متن: جامعه آئینه ی آل علی و انبیاست
آن کلام عارفان و سالکان و انبیاست
می کند تبیین اصول دین و احکام خدا
هادی امت سلاحش در کلام و در ثناست

شرح: این رباعی به تأثیر جامعه (کتاب یا دعای معروف) اشاره دارد که در واقع نمایانگر آیین اهل بیت علیهم‌السلام و پیامبران است. در این بیت، گفته می‌شود که جامعه آئینه‌ای از دین و تعلیمات اهل بیت است، که در آن اصول دین و احکام خدا تبیین شده و امام هادی (ع) به عنوان هادی امت، در کلام و ثنا سلاح خود را دارد.

امام علی نقی(۲)

متن: جامعه خوان پر ز معنا باشد و سر و بجاست
می کند تبیین اصول دین و از ارکان ماست
گر بخوانی جامعه ، یابی حقیقت را ز دین
در حقیقت جلوه ی از آیه های کبریاست

شرح: در این رباعی، بر معنا و عمق محتوای جامعه تأکید می‌شود. گفته شده که جامعه، خوانی پر از معنا است که اصول دین را به‌طور صحیح بیان می‌کند. با خواندن جامعه، حقیقت دین را درک خواهی کرد و این حقیقت همانند جلوه‌ای از آیات قرآن است.

امام علی نقی(۳)

متن: جامعه باشد به ظاهر یک ثنا یا یک دعاست
محکما تش شامل اهداف جذاب خداست
می کند تبیین و توصیف علی و آل او
آن پیام وارثان احمد و راه ولاست

شرح: جامعه به ظاهر یک دعا یا ثنا به نظر می‌آید، اما در حقیقت حاوی اهداف الهی و مقدس است. این دعا به تبیین شخصیت علی (ع) و اهل بیت او می‌پردازد که وارثان پیامبر اسلام (ص) هستند و راه ولایت را در جامعه دنبال می‌کنند.

امتم علی نقی(۴)

متن: جامعه دریای علم است و معارف بهر ماست
مشتمل بر جایگاه اوصیا و اتقیاست
با زیارت می توان با اوصیا شد آشنا
همدلی و با همرهی اسباب رشد است و بقاست

شرح: این رباعی به جامعه به‌عنوان دریای علم و معارف الهی اشاره می‌کند. در جامعه، جایگاه اهل بیت و اوصیای پیامبر (ص) توضیح داده شده است و بیان می‌کند که زیارت اهل بیت به معنای آشنایی با آنان است که باعث رشد روحی و بقا در مسیر دین می‌شود.

امام علی نقی(۵)

متن: سطر سطر جامعه حاوی اسرار خداست
موجبات رشد انسان در عبادت هم رضاست
معرفت حاصل نگردد از امامان بی شناخت
جملگی الگوی کامل هم به ظاهر هم خفاست

شرح: هر خط از جامعه، حاوی اسرار و علم الهی است که در عبادت و راه رضای خداوند رشد می‌دهد. این رباعی به اهمیت شناخت امامان و اهل بیت اشاره دارد که بی‌شک انسان بدون شناخت صحیح آنان نمی‌تواند معرفت واقعی پیدا کند. آنان الگوهایی کامل در همه‌جا، چه آشکار و چه پنهان هستند.

امام علی نقی(۶)

متن: خلقت عالم به یمن اهل بیت مصطفی است
جملگی یک نور واحد در نظام کبریاست
جامعه پر محتوا و حاوی افکار ناب
گر بیندیشی در آن اسرار پاک انبیاست

شرح: این رباعی به خلقت عالم و جهان هستی اشاره دارد که به یمن اهل بیت پیامبر است. تمامی اهل بیت به عنوان یک نور واحد در نظام خلقت عمل می‌کنند. جامعه به‌عنوان یک منبع پرمحتوا است که افکار ناب اهل بیت را به نمایش می‌گذارد. اگر در آن تأمل کنی، می‌توانی به اسرار پاک پیامبران دست یابی.

امام علی نقی(۷)

متن: از برای حفظ دین ، مولا علی در انزواست
تکیه بر دین و توسل بر امامان ره گشاست
گر بخواهی معرفت افزون نما ایمان خویش
کن اطاعت از خدا و آل احمد کیمیاست

شرح: این رباعی به حالت انزوای امام علی (ع) اشاره دارد که برای حفظ دین و ارزش‌های آن در زمانی که فساد و کج‌فهمی در جامعه رایج بود، به تنهایی در دفاع از دین عمل می‌کرد. همچنین گفته می‌شود که با توسل به امامان و پیروی از آنان، می‌توان به معرفت و ایمان حقیقی دست یافت.

 

امام علی نقی(۸)

متن: دان که تبیین کلام حق به دست اوصیاست
نیست فرقی بین آنان، نسبت بی جا جفاست
باور و ایمان به دین و پیروی از اهل بیت
بیمه گردان خلایق در گناهان و بلاست

شرح: در این رباعی، بر اهمیت اوصیا در تبیین کلام حق تأکید شده است. هیچ تفاوتی میان آنان نیست و نسبت دادن تفاوت بی‌مورد به آنان گناه است. ایمان به دین و پیروی از اهل بیت به‌عنوان حفاظی برای انسان‌ها در برابر گناهان و بلاها در نظر گرفته شده است.

 

امام علی نقی(۹)

متن: این زیارت بر ائمه ، جملگی ذکر و دعاست
گر حرم رفتی قرائت کن نوای اولیاست
مرقد پاک امام امت و عصر و زمان
مستقر در سامرا و در جوار اوصیاست

شرح: در این رباعی به زیارت ائمه و اهمیت آن اشاره شده است. گفته می‌شود که هرگاه به حرم اهل بیت رفتی، باید ذکر و دعا به‌ویژه نوای اهل بیت را خوانده و به زیارت امامان بروی. مرقد امامان به‌ویژه امام هادی (ع) در سامرا قرار دارد و در جوار اوصیای پیامبر (ص) است.

امام علی نقی(۱۰)

متن: چهارده معصوم دانند قدر دنیا کم بهاست
هست دنیا نردبان و هر کسی روزی فناست
جملگی غمخوار و با تقوا و کامل در جهان
پرده پوش مردمان در لغزش و سهو و خطاست

شرح: این رباعی به حقیقت دنیا اشاره دارد که نزد معصومان کم‌بها است و آن را تنها به‌عنوان پل و نردبانی برای رسیدن به آخرت می‌دانند. آنها در دنیای پر از لغزش، گمراهی و خطا، غمخوار مردم بوده و با تقوا و کمال، انسان‌ها را هدایت می‌کنند.

 

نتیجه‌گیری:

 در این مجموعه با تأکید بر مقام والا و معنوی اهل بیت پیامبر اسلام، به‌ویژه امام علی نقی (ع) و امام هادی (ع)، به اهمیت شناخت اهل بیت، پیروی از آنان و بهره‌برداری از آموزه‌های آنان برای هدایت انسان‌ها در زندگی دینی اشاره دارد. این رباعیات به‌طور خاص به تبیین مفاهیم دینی و بهره‌برداری از معارف اهل بیت پرداخته و زیارت اهل بیت را راهی برای کسب معرفت و رشد روحی انسان‌ها می‌داند.

بخش یازدهم

امام حسن عسکری

این مجموعه از رباعیات در وصف امام حسن عسگری (ع) سروده شده است. در اینجا، به تفکیک متن و شرح هر یک از رباعیات پرداخته می‌شود.

امام حسن عسگری(۱)
متن:
از آن امام خوبان، صدها بشارت آمد
چون آمدی به دنیا، دور سیادت آمد
مکه نرفتگان راغم نیست چون که ایشان
از حج به دور گشت و کنج عمارت آمد

شرح:
این رباعی به تولد امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. در اینجا گفته می‌شود که با آمدن امام حسن عسگری (ع) بشارت‌هایی از ولایت و رهبری به جهان داده شد. به رغم این‌که بسیاری از مسلمانان در آن زمان به مکه نمی‌رفتند و از حج محروم بودند، امام حسن عسگری (ع) در جایگاه والای امامت قرار گرفت.

امام حسن عسگری(۲)
متن:
مهدی امام آخر، بهر امامت آمد
چون چشم و دیده بگشود، نور ولایت آمد
شافع شو ای اماما، فرزند تو بیاید
با غیبت عزیزت، صدها خسارت آمد

شرح:
در این رباعی به امام مهدی (علیه‌السلام) اشاره شده است که از نسل امام حسن عسگری (ع) است و به عنوان امام آخرین در تاریخ بشر شناخته می‌شود. غیبت امام مهدی (ع) و دوری از ایشان سبب ایجاد مشکلات و خسارت‌های بسیاری برای مسلمانان شده است. در واقع، انتظار ظهور امام مهدی (ع) به عنوان شافع و نجات‌دهنده در این رباعی ذکر شده است.

---

رباعی 3
متن:
مهدی ولی آخر، آن یادگارت آمد
با آفرینش او، ختم ولایت آمد
هشت ربیع الاول، جانت گرفت دشمن
دستور معتمد بود، وقت شرارت آمد

شرح:
این رباعی به شهادت امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. آن حضرت در هشتم ربیع‌الاول به شهادت رسیدند. اشاره به دشمنان و کسانی که دستور شهادت امام را صادر کردند، نشان از ظلم و فساد در دوران عباسیان دارد.

---

رباعی 4
متن:
سامرا باشد محل حبس آن نور جلی
همچو هادی قبرشان یک جا بود، شد منجلی
دولت عباسیان محدود کرده عسکرین
می‌شود مسموم مولا، آن امام و آن ولی

شرح:
این رباعی به زندانی شدن امام حسن عسگری (ع) در سامرا اشاره دارد. همچنین اشاره به شهادت امام حسن عسگری (ع) از طریق مسمومیت در دوران عباسیان شده است. در اینجا همچنین به قبر حضرت هادی (ع) اشاره می‌شود که در کنار امام حسن عسگری (ع) دفن هستند.

---

رباعی 5
متن:
دوره ی سختی برای حضرت و هم شیعیان
بوده در دوران حبس و دوره ی عباسیان
ارتباط حضرت و مردم ز پیک است و پیام
عالمان دینی هر شهر باشند مر تبط در آن زمان

شرح:
در این رباعی به دوران سخت حبس امام حسن عسگری (ع) اشاره می‌شود که در زمان عباسیان با مشکلات بسیاری مواجه بود. امام (ع) ارتباط خود را با مردم از طریق پیک‌ها و پیام‌رسان‌ها حفظ می‌کرد و علمای دینی هر شهر نقش ارتباطی بین امام و شیعیان را بر عهده داشتند.

---

رباعی 6
متن:
عسگری باشد مفسر، می‌کند قرآن عیان
شک و شبهه در زمانش گشته افزون در جهان
مخزن علم است و پاسخ می‌دهد هر شبهه ای
عصر او عصر تناقض جویی و عصر گمان

شرح:
این رباعی به دانش و علم امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. حضرت (ع) به عنوان مفسر قرآن و پاسخ‌دهنده به شبهات مطرح شده در زمان خود شناخته می‌شدند. در این زمان، شک و شبهات بسیاری در جوامع مختلف پدید آمده بود و امام عسگری (ع) در برابر این مشکلات علم و دانشی بیکران را ارائه می‌کردند.

---

رباعی 7
متن:
پدر حضرت مهدی، تو شفیعی و علیمی
پسر حضرت هادی، تو اسیری و عظیمی
نتوان وصف تو را کرد، امید همگانی
حسن دوم زهرا، تو رحیمی و حکیمی

شرح:
در این رباعی مقام امام حسن عسگری (ع) به‌عنوان پدر امام مهدی (ع) و ویژگی‌های شخصی ایشان چون علم، شفقت، رحمت و حکمت بیان شده است. امام حسن عسگری (ع) در عین اسیری و سختی‌ها، الگویی از رحمت و عظمت برای مسلمانان بود.

---

رباعی 8
متن:
حسن سامره صحنش چه قشنگ و زیباست
حسنى بین بقیع است که صحنش صحراست
پسر فاطمه می‌آید و آن را سازد
حسن اول ما بی حرم و بی همتاست

شرح:
در این رباعی به مقبره امام حسن عسگری (ع) در سامرا اشاره می‌شود و تفاوت آن با بقیع که مقبره امامان دیگر است، بیان می‌گردد. در اینجا همچنین به ظهور امام مهدی (ع) اشاره می‌شود که در آینده مقبره امام حسن عسگری (ع) را زیارت‌گاه مهمی خواهد ساخت.

---

رباعی 9
متن:
بعد فوت زاده ی زهرا، علی موسی الرضا
فتنه ها گردد ز ختم شیعه و باشد خطا
شیعیان واقعی دارای چار و هشت امام
زین جهت بو مهدی است نام دگر ابن الرضا

شرح:
این رباعی به تغییرات پس از شهادت امام علی بن موسی الرضا (ع) و تاثیر آن بر شیعیان اشاره دارد. همچنین به مفهوم امامت در شیعه اشاره شده که شیعیان واقعی باید به چهارده امام اعتقاد داشته باشند، از جمله امام مهدی (ع) که در اینجا به‌عنوان فرزند امام حسن عسگری (ع) یاد می‌شود.

---

رباعی 10
متن:
ما گرفتار و گدای دو فداکار حسن
ما عزادار و فدایی دو رخسار حسن
با حسن‌های علی چون که رفاقت داریم
بهره گیریم ز افکار و ز اسرار حسن

شرح:
این رباعی نشان‌دهنده دلبستگی و عشق شیعیان به امام حسن عسگری (ع) و اهل بیت پیامبر (ص) است. در اینجا شیعیان خود را فدای امام حسن عسگری (ع) می‌دانند و از ایشان به عنوان منابع الهام و معرفت بهره می‌گیرند.

---

سراینده:
این مجموعه از رباعیات توسط دکتر علی رجالی سروده شده است که در آن به ویژگی‌ها، مظلومیت‌ها و عظمت‌های امام حسن عسگری (ع) پرداخته است.

بخش دوازدهم

حضرت مهدی(عج)

 

مجموعه رباعیات حضرت مهدی (علیه‌السلام) که توسط دکتر علی رجالی سروده شده است، در قالبی عاطفی و معنوی بیانگر شوق و انتظار به ظهور امام زمان (علیه‌السلام) است. در هر رباعی، شاعر به صورت مجزا احساسات مختلف خود را نسبت به غیبت حضرت و انتظار برای ظهور ایشان بیان کرده است. در ادامه متن و شرح هر یک از این رباعیات آورده شده است:

حضرت مهدی(۱)

متن: این جمعه به سر آمد و سالار ندیدیم
یک عمر به سر آمد و دلدار ندیدیم
روز و مه و سال آمد و محبوب نیامد
جانم به ستوه آمد و رخسار ندیدیم

شرح:
شاعر در این رباعی از غیبت حضرت مهدی (علیه‌السلام) شکوه می‌کند. او بیان می‌کند که جمعه‌ای دیگر گذشت، اما همچنان در انتظار آمدن سالار (حضرت مهدی) بوده‌اند. مدت زیادی گذشته و دلدار (امام زمان) نیامده است. او با اشاره به گذر روزها و ماه‌ها، از این که محبوب نیامده، به شدت به ستوه آمده و از درد فراق او به زاری افتاده است.

حضرت مهدی(۲)

متن: خون شد دل من، سرور و غمخوار نیامد
سخت است غم دوری و دلدار نیامد
دل می‌تپد از دوری آن سید ابرار
صد حیف که آن مظهر دادار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا بیان می‌کند که دلش از غم و دوری امام مهدی (علیه‌السلام) خون شده است. او به شدت از فراق حضرت رنج می‌برد. در ادامه، اشاره به سید ابرار (حضرت مهدی) می‌کند که قلب او از دوری ایشان تپش دارد، و افسوس می‌خورد که آن مظهر دادار (نماینده خداوند) هنوز نیامده است.

حضرت مهدی(۳)

متن: افسوس که آن شیر و علمدار نیامد
صد حیف مرا یوسف اطهار نیامد
از طعنه‌ی بدخواه دلم کاسه‌ی خون شد
کان منجی این مردم دیندار نیامد

شرح:
شاعر با بیان "شیر و علمدار" به ویژگی‌های قهرمانی و هدایتگری امام مهدی (علیه‌السلام) اشاره می‌کند. او از این که حضرت، یوسف اطهار (بهترین و پاک‌ترین انسان) نیامده است، افسوس می‌خورد. در ادامه، شاعر از طعنه‌های بدخواهان سخن می‌گوید و به شدت از این که منجی دینداران هنوز نیامده است، اندوهگین است.

حضرت مهدی(۴)

متن: گل‌ها همه روئید، ولی یار نیامد
بر دشت و چمن آن گل بی‌خار نیامد
دل می‌تپد از عشق تو و عشق دل‌افروز
در بین گلان، بلبل گل‌زار نیامد

شرح:
شاعر با توصیف گل‌ها و زیبایی طبیعت، اشاره به این دارد که در این دنیا همه چیز در حال رشد و شکوفایی است، اما یار (حضرت مهدی) هنوز نیامده است. او همچنین دلش را پر از عشق به حضرت می‌داند و بیان می‌کند که مانند بلبل در میان گل‌ها می‌تپد، ولی همچنان بلبل اصلی (حضرت مهدی) در گلزار حضور ندارد.

حضرت مهدی(۵)

متن: زد شعله به جان، دلبر و شهیار نیامد
هر چند طبیب دل بیمار نیامد
ترسم که نبینم رخ دلدار و دل‌افروز
منجی جهان، مخزن اسرار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا از دردی شدید و سوزان در دل خود سخن می‌گوید که همچنان به درمان نرسیده است. او بیان می‌کند که دلبر و طبیب (حضرت مهدی) نیامده‌اند تا درد دل‌های او را درمان کنند. همچنین او از ترس این که شاید دیگر نتواند چهره دلدار را ببیند، غمگین است.

حضرت مهدی(۶)

متن: اشکم چه روان بود ولی یار نیامد
عشقش چو منی کشت و جهاندار نیامد
از دوری لیلی نتوان گفت ولیکن
کان یاور این جمع گرفتار نیامد

شرح:
شاعر از اشک‌هایی که به خاطر غیبت حضرت ریخته است، یاد می‌کند. او بیان می‌کند که عشق به حضرت مهدی (علیه‌السلام) او را مانند فردی مجنون کرده و باعث شده تا از دنیا دل بکند. در ادامه، او اشاره به عدم آمدن حضرت مهدی (علیه‌السلام) دارد که به عنوان یاور جمع مؤمنین و گرفتار شدگان نیامده است.

حضرت مهدی(۷)

متن: افسوس که آن ماه شب‌تار نیامد
صد حیف که آن لحظه‌ی انظار نیامد
از دوری دلدار خزان شد دل و جانم
چون همدم و دلدار به دیدار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا از "ماه شب‌تار" یاد می‌کند که به حضرت مهدی (علیه‌السلام) به عنوان نور در شب تاریک اشاره دارد. او از اینکه لحظه انتظار برای دیدار آن حضرت نیامده است، افسوس می‌خورد و از این که دل و جان او به دلیل دوری حضرت در حالت خزان و پژمردگی قرار گرفته است، غمگین است.

حضرت مهدی(۸)

متن: شب تا به سحر گریه و سالار نیامد
از دیده روان بود، جهاندار نیامد
عمریست که بی‌تاب قیام شه جانیم
افسوس کان منجی و سردار نیامد

شرح:
شاعر در این رباعی از شب‌های بی‌خوابی خود به خاطر فراق حضرت مهدی (علیه‌السلام) سخن می‌گوید. او بیان می‌کند که تا سحر در حال گریه بوده است و همچنان سالار و جهاندار نیامده است. او از بی‌تابی برای قیام حضرت مهدی و ظهور منجی سخن می‌گوید و از اینکه آن سردار بزرگ نیامده است، افسوس می‌خورد.

حضرت مهدی(۹)

متن: آرام دل و مونس و ستار نیامد
یک عمر نظر کردم و یک بار نیامد
عمری به سر کوی نشستم ز بر دوست
آن گوهر یک‌دانه‌ی اطهار نیامد

شرح:
شاعر بیان می‌کند که در طول عمر خود همیشه چشم به راه حضرت مهدی (علیه‌السلام) بوده است، اما آن آرامش‌بخش و ستار زندگی‌اش نیامده است. او اشاره به گذر عمرش دارد که در کنار راه حضرت منتظر بوده و از اینکه آن گوهر یکتا (حضرت مهدی) نیامده است، دل‌شکسته است.

حضرت مهدی(۱۰)

متن: این شعر به سر آمد و دلدار نیامد
اعمال بود مانع و هر بار نیامد
او حاضر و ما غایب و دیدار محال است
اصلاح نما خویش، به گفتار نیامد

شرح:
در این رباعی آخر، شاعر به این نکته اشاره می‌کند که زمان گذشته و شعر او به پایان رسیده است، اما همچنان دلدار (حضرت مهدی) نیامده است. او بیان می‌کند که موانعی در اعمال خود داشتند که مانع از آمدن حضرت شده است. همچنین او از این که حضرت مهدی حاضر است ولی مردم غایب و دور از ایشان هستند، سخن می‌گوید و از مردم می‌خواهد که خود را اصلاح کنند.

---

این مجموعه از اشعار، بیانگر عمق احساسات شاعری است که از فراق حضرت مهدی (علیه‌السلام) و اشتیاق برای دیدار آن حضرت رنج می‌برد و در هر یک از این رباعیات، دردی متفاوت از انتظار و غیبت حضرت را بیان می‌کند.

بخش سیز دهم

حضرت فاطمه(س)

 

---

حضرت فاطمه (۱)

متن:
حفظ دین باشد امید و انتظار فاطمه
حق تعالی خود بود آموزگار فاطمه
آدمی خواهد زحق الگوی ایمان و شرف
جمله عالم می‌شود خدمت‌گذار فاطمه

شرح:
این رباعی مقام بلند حضرت فاطمه (س) را در حفظ دین اسلام به تصویر می‌کشد. شاعر بیان می‌کند که خداوند خود مربی ایشان بوده و حضرت الگویی بی‌نظیر برای ایمان و شرافت انسانی است. در نهایت، عظمت حضرت چنان است که تمام عالم به ایشان خدمت‌گذارند.

---

حضرت فاطمه (۲)

متن:
مرغ دل پر می‌زند سوی مزار فاطمه
گشته روز عاشقان چون شام تار فاطمه
روزها سر می‌برم بر پشت دیوار بقیع
بلکه جویم تربت و خاک مزار فاطمه

شرح:
در این رباعی، شاعر حسرت و اشتیاق عاشقان اهل بیت (ع) را برای زیارت مزار مخفی حضرت فاطمه (س) بیان می‌کند. او غم و اندوه پنهان بودن قبر شریف را به تصویر کشیده و مظلومیت ایشان را بازگو می‌کند.

 

در ادامه به بررسی و شرح تفکیکی سایر رباعیات پرداخته می‌شود:

---

حضرت فاطمه (۳)

متن: گریه و زاری کنم اندر دیار فاطمه
کی بجوید بی‌نوا آن لاله‌زار فاطمه
من ندانم در کنار احمدی یا مجتبی
حضرت احمد شدی خود هم‌جوار فاطمه؟

شرح:
در این رباعی، شاعر با اندوه فراوان، جایگاه دفن حضرت فاطمه (س) را بهانه‌ای برای بیان مظلومیت ایشان قرار داده است. او به پیوند حضرت با پیامبر (ص) و امام حسن (ع) اشاره کرده و از دلگیری و حسرت مزار پنهان سخن می‌گوید.

---

حضرت فاطمه (۴)

متن: کی بود بی‌پاسخ آن شب‌های تار فاطمه؟
کل هستی هست جانا انحصار فاطمه
شیعیان در انتظار رجعت فرزند او
تا بگیرد انتقام خون اولاد و تبار فاطمه

شرح:
این بخش، چشم‌انداز ظهور امام زمان (عج) و انتقام مظلومیت اهل بیت (ع) را ترسیم می‌کند. شاعر به شب‌های تنهایی و غربت حضرت اشاره کرده و دل‌گرمی شیعیان به رجعت و عدالت‌خواهی فرزند ایشان را بیان می‌دارد.

---

حضرت فاطمه (۵)

متن: نیمی از ملک فدک در اختیار فاطمه
پس گرفتند ملک زهرا از تبار فاطمه
می‌دهد احمد به زهرا هدیه‌ی اهل فدک
می‌کنند با این عمل خود انزجار فاطمه

شرح:
این رباعی به غصب فدک و مظلومیت حضرت زهرا (س) در مطالبه حق خود اشاره دارد. شاعر با یادآوری هدیه پیامبر به حضرت، ستمی که به ایشان روا شد را با لحنی تلخ بازگو می‌کند.

---

حضرت فاطمه (۶)

متن: کی شود مخدوش حق و اعتبار فاطمه
او گل بی‌خار باشد در دیار فاطمه
می‌نماید حق خود را از طریق سهم ارث
می‌دهد مولا شهادت انحصار فاطمه

شرح:
در این بخش، به پاکی و بی‌نقص بودن حضرت زهرا (س) اشاره شده است. همچنین شاعر از حق ارث ایشان و گواهی حضرت علی (ع) برای تثبیت جایگاه و حقانیت حضرت سخن می‌گوید.

---

حضرت فاطمه (۷)

متن: کل هستی در پناه هشت و چهار فاطمه
ماند آن بین در و دیوار، جار فاطمه
سقط کردند محسن معصوم را نابخردان
شد شهید هم محسن و آن جان‌نثار فاطمه

شرح:
این رباعی از دردناک‌ترین وقایع تاریخ اسلام یعنی هجوم به خانه حضرت علی (ع) و فاطمه (س) سخن می‌گوید. شاعر این حادثه را نقطه اوج مظلومیت حضرت فاطمه (س) و خاندان پاک ایشان می‌داند.

---

حضرت فاطمه (۸)

متن: نیست هم‌کفوی بجز مولا کنار فاطمه
هست مولا همسر و همدم جوار فاطمه
مرگ زهرا شد سبب، از ضرب در بر پهلویش
چون جفا شد باعث آن احتضار فاطمه

شرح:
در این رباعی، شاعر رابطه ویژه حضرت فاطمه (س) و امام علی (ع) را توصیف کرده و سپس به شهادت مظلومانه ایشان در اثر ظلم‌ها و جفاهای دوران اشاره می‌کند.

---

حضرت فاطمه (۹)

متن: فاطمه اول شهیده در مصاف غاصبان
کی بود بی‌پاسخ آن ضرب و خیانت در جهان
گفت پیغمبر علی حق است و حق هم با علی
غاصبین قدرت و جاهل نباشند در امان

شرح:
این رباعی به شهادت حضرت فاطمه (س) در راه دفاع از حق امام علی (ع) اشاره دارد. شاعر با تأکید بر سخنان پیامبر (ص)، مظلومیت حضرت را نتیجه جاه‌طلبی و جهل غاصبان می‌داند.

---

حضرت فاطمه (۱۰)

متن: نیست همتایی در عالم مثل زهرای بتول
فاطمه چندی نمی‌ماند پس از مرگ رسول
شد جهان در گردش اندر از قدوم فاطمه
دره التاج نبی می‌باشد و گردد ملول

شرح:
در پایان، شاعر با تجلیل از مقام بی‌همتای حضرت زهرا (س)، به کوتاه بودن عمر ایشان پس از وفات پیامبر (ص) اشاره کرده و اندوه جهان اسلام از این فقدان را با زبانی شاعرانه توصیف می‌کند.

---

این مجموعه شعر بازتاب‌دهنده مظلومیت حضرت فاطمه (س) و تجلیل از جایگاه والای ایشان است. شاعر با بیانی صمیمی و شاعرانه، ابعاد مختلف شخصیت، مصائب و ارزش‌های حضرت زهرا (س) را به تصویر کشیده است.

 

بخش چهاردهم

حضرت محمد(ص)

 

این مجموعه رباعیات با موضوع حضرت محمد (ص) توسط دکتر علی رجالی سروده شده است و شامل نکاتی در مورد ویژگی‌های اخلاقی، رسالت، و جایگاه معنوی پیامبر اکرم (ص) است. در ادامه به تفکیک هر رباعی همراه با شرح مختصر آن می‌پردازیم:

حضرت محمد (۱)

متن:
السلام ای مشعل نور و امید عالمین
مظهر احسان و ایمان، صاحب نور یقین
دین تو اکمل کند ادیان ماقبل تو را
باعث هستی و عالم، ای ولی مسلمین

شرح:
این رباعی به جایگاه پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان نور امید و رحمت برای عالم اشاره دارد. پیامبر خاتم، دین اسلام را کامل‌کننده‌ی ادیان پیشین معرفی کرده و ایشان را به‌عنوان راهبر مسلمین و باعث هستی توصیف می‌کند.

 

---

حضرت محمد (۲)

متن:
با قیامت بت ز کعبه رانده و نابود گشت
تا قیامت راه تو اندر جهان مسعود گشت
قبله‌گاه مسلمین از ناخدایان شسته شد
نام پاکت تا ابد تا کهکشان خشنود گشت

شرح:
به پاک‌سازی کعبه از بت‌ها و تثبیت راه پیامبر اسلام تا ابد اشاره می‌کند. رباعی اهمیت پیامبر را در اصلاح عبادات و تقویت یکتاپرستی به تصویر می‌کشد.

 

---

حضرت محمد (۳)

متن:
آخرین پیک نبوت نور یزدان، مصطفاست
صاحب حمد و مقام بی‌نظیر کبریاست
کعبه‌ی اهل کمال و معرفت باشد نبی
مظهر آئینه‌ی شاهی و احسان خداست

شرح:
پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان آخرین پیامبر معرفی شده و به مقام ویژه‌ی او در نزد خداوند و جایگاهش به‌عنوان الگویی برای اهل کمال اشاره می‌شود.

 

---

حضرت محمد (۴)

متن:
آخرین پیغمبر یزدان، ولی و مقتداست
او امین و رهبری دلسوز و هم حاجت رواست
افتخار عالم و آدم، نبی مرسلین
منجی عالم عزیز و بی‌ریا و دلرباست

شرح:
این رباعی به نقش پیامبر در هدایت بشریت و ویژگی‌های اخلاقی او مانند امانت‌داری، دلسوزی، و منجی بودن اشاره دارد.

 

---

حضرت محمد (۵)

متن:
ای وجودت معدن اسرار بی‌پایان حق
آن تجلی گشته در دیدار و در فرمان حق
مظهر توحیدی و صاحب کمال و منزلت
خلق را منجی ز گمراهی کند، قرآن حق

شرح:
این رباعی بر اسرار نهفته در وجود پیامبر اسلام و تجلی نور حق در او تأکید دارد. قرآن، به‌عنوان راهنمای بشریت، ابزار نجاتی است که به پیامبر سپرده شده است.

 

---

حضرت محمد (۶)

متن:
ای محمد، گنج رحمت، طایر خلد آشیان
قبله‌ی جان‌ها تویی، ای صاحب نور جنان
معدن جود و سخایی، با کمال و معرفت
مظهر نور خدایی، صاحب عشقی نهان

شرح:
در این رباعی، پیامبر به‌عنوان گنجینه‌ی رحمت الهی، معدن جود و سخاوت، و تجلی نور خداوند معرفی می‌شود. نقش ایشان در هدایت دل‌ها و جان‌ها نیز برجسته شده است.

 

---

حضرت محمد (۸)

متن:
ای محمد نور چشم مسلمین و انبیا
معدن جان را تویی، ای جلوه‌ی ذات خدا
تا قیامت مکتبت برجا و هم برپا بود
زین سبب دین خدا تا حشر می‌گردد به پا

شرح:
این رباعی به پایندگی دین اسلام و نقش پیامبر در معرفی این دین اشاره دارد. پیامبر نور چشم انبیا و جلوه‌ای از ذات الهی خوانده شده است.

 

---

حضرت محمد (۹)

متن:
جانشین مصطفی گردد امیرالمومنین
این بود فرمان یزدان، از برای حفظ دین
در غدیر خم شود تعیین، علی مرتضی
او بود نور دو چشمان رسول و مومنین

شرح:
اشاره به واقعه‌ی غدیر خم و تعیین حضرت علی (ع) به‌عنوان جانشین پیامبر (ص) دارد. این رباعی تأکیدی بر وحدت دین و ولایت است.

 

---

حضرت محمد (۱۰)

متن:
دعوت اسلام کردی بر عموم و با خطاب
فتنه‌ها افزون شد و هر روز بودی در عذاب
با قیامت عدل و احسان و شفقت شد مرام
کاخ ظلم پادشاهان و قبایل شد خراب

شرح:
پیامبر با دعوت به اسلام، دشمنی‌های زیادی را متحمل شد، اما با عدل و احسان خود توانست ظالمان را شکست دهد و نظام جدیدی برپا کند.

 

---

جمع‌بندی:

این مجموعه رباعیات، با بیانی ساده و روان، جنبه‌های مختلف شخصیت و رسالت پیامبر اسلام (ص) را تشریح می‌کند و تأثیر او بر جامعه بشری و تاریخ را برجسته می‌سازد.

فصل دهم

بخش اول

توحید

 

بسمه تعالی

اصول دین

توحید

توحید(۱)
خالق هستی و عالم ، هر کجاست
او بود یکتا و تدبیرش ولاست
گر شود طاعت ز یزدان در حیات
این بود مفهوم توحید و رواست

شرح:
در این بند، شاعر به توحید به عنوان اصل اول دین اشاره می‌کند. این بیت به وحدت خداوند در خلقت اشاره دارد. خداوند یکتاست و تدبیر و مدیریت عالم به دست اوست. زمانی که انسان در زندگی خود به فرمان خداوند عمل کند، این همان مفهوم توحید است که در زندگی فردی و اجتماعی او تجلی پیدا می‌کند.

---

توحید(۲)
دان که یکتایی ز ذات است در مقام
آن بود توحید ذاتی در کلام
حق بود یکتا و می باشد احد
موجب وحدت شود آن در نظام

شرح:
شاعر در این بند به توحید ذاتی اشاره می‌کند. توحید ذاتی به این معناست که ذات خداوند یکتا است و در این یگانگی هیچ شریک و مشابهی برای او وجود ندارد. خداوند در کلام الهی به عنوان یکتا و احد معرفی می‌شود و همین یگانگی خداوند موجب نظم و وحدت در نظام هستی می‌شود.

---

توحید(۳)
خالق انسان و حیوان و گیاه
حق تعالی باشد و دادی گواه
در الست گویی خدا را این چنین
این بود توحید خلقی در نگاه

شرح:
در این بند، به توحید خلقی اشاره شده است. خالق همه موجودات، از جمله انسان‌ها، حیوانات و گیاهان، خداوند است. این بند از نظر فلسفی به توحید در خلق اشاره دارد؛ یعنی خداوند از هیچ‌چیز موجودات را خلق کرده است و همه این موجودات شاهد بر یگانگی و آفرینش الهی هستند.

---

توحید(۴)
آنچه در عالم شود خلق و به پاست
از تدابیر خدای کبریاست
خالق هستی علیم است و حکیم
این بود توحید ربی و بجاست

شرح:
این بند به توحید ربوبی اشاره دارد. هر چیزی که در جهان خلق می‌شود و به حیات خود ادامه می‌دهد، نتیجه تدابیر خداوند است. خداوند علیم (دانا) و حکیم (دارای حکمت) است و این توحید در تدبیر و ربوبیت خداوند برای هستی کاملاً واضح و بر حق است.

---

توحید(۵)
خلقت انسان هدفدار و رواست
در عبادت باشد و بهر خداست
بندگی کن درگه یزدان پاک
این بود توحید عبدی و ولاست

شرح:
در این بخش، به توحید عبادی اشاره می‌شود. خلقت انسان هدفدار است و این هدف عبادت خداوند است. انسان باید در تمامی اعمال خود در جهت رضایت خداوند گام بردارد. توحید عبادی یعنی تنها خداوند شایسته عبادت است و تمامی بندگی باید برای خداوند باشد.

---

توحید(۶)
شرک باشد هر پرستش جز  خدا
همچو بت در کعبه و در هر کجا
بت پرستی بر خلاف امر حق
نهی گشته در کتاب  انبیا

شرح:
در این بند، شاعر به شرک اشاره دارد. شرک به معنی پرستش غیر از خداست. این پرستش می‌تواند مانند بت‌پرستی باشد که در گذشته در مکان‌های مختلف، از جمله کعبه، رایج بود. شرک بر خلاف حکم خداوند است و در قرآن و کتاب‌های انبیا به شدت نهی شده است.

---

توحید(۷)
بت ز چوب است و ز سنگ ‌و خشت خام
می دهند رنگ و لعابی همچو جام
می تراشند سنگ و چوب و هر چه هست
در تصور از خدایش در مرام

شرح:
شاعر در این بخش به توصیف بت‌ها پرداخته است. بت‌ها از چوب، سنگ و یا خشت خام ساخته می‌شدند که به آنها رنگ و لعاب داده می‌شد. این بت‌ها در ذهن پرستندگان به عنوان خدا تصور می‌شدند، اما در واقع هیچ چیزی از خود ندارند و تنها تصورات غلط انسان‌ها از خداوند هستند.

---

توحید(۸)
کار یزدان منطبق بر قسط و داد
بر عدالت باشد و نفی فساد
ذره ای کاری نگردد جز به عدل
از ستم دور است و هر گونه عناد

شرح:
این بند به توحید در عدالت اشاره دارد. خداوند کارهای خود را بر اساس قسط (عدالت) و داد انجام می‌دهد. هیچ کاری از سوی خداوند بدون عدالت نیست و هیچ‌گونه فساد یا ستمی در کارهای او وجود ندارد. عدالت خداوندی بر همه چیز حاکم است.

---

توحید(۹)
در وجود و فطرت انسان خداست
حق پرستی ذاتی و در هر صداست
گر شود پرسش ز مردم از جهان
هر کسی گوید که آن از کبریاست

شرح:
این بند به فطری بودن توحید اشاره دارد. در درون وجود و فطرت انسان‌ها، خداوند قرار دارد و پرستش او جزو ذات انسان‌هاست. هر انسانی که در مورد جهان و آفرینش سوال کند، در عمق وجود خود به این پاسخ می‌رسد که این همه از خداوند کبریاست.

---

توحید(۱۰)
حق تعالی بی بدیل است ،  بی نظیر
او علیم است و حکیم است و بصیر
زین جهت یکتا ست ، بی مثل و قدیم
او معین است و امید است و مدیر

شرح:
در این بخش، شاعر به صفات خداوند اشاره دارد. خداوند بی‌بدیل و بی‌نظیر است، به این معنی که هیچ مشابهی ندارد. او علیم (دانا)، حکیم (حکمت‌آموز) و بصیر (بینای کامل) است. خداوند یکتا، قدیم و بدون مشابه است و تمامی امور جهان تحت تدبیر و اراده او قرار دارد.

---

نتیجه‌گیری کلی:
این مجموعه رباعیات به شرح و تبیین مفهوم توحید در ابعاد مختلف می‌پردازد: توحید در ذات، در خلق، در تدبیر، در عبادت، در عدالت، و در فطرت انسان. هر کدام از این ابعاد، از جنبه‌ای به یگانگی خداوند اشاره دارند و بر این حقیقت تأکید می‌کنند که خداوند یکتا و بی‌همتاست.

بخش دوم

نبوت

 

بسمه تعالی
مجموعه رباعیات
نبوت
سراینده: دکتر علی رجالی

---

نبوت

(۱)
نیاز ما به وحی است و امامت
محمد آخرین پیک رسالت
توسل بر نبی و آل احمد
هدایت می کند ما را ز غفلت

شرح:
این بیت بر اهمیت وحی و امامت در هدایت بشر تأکید دارد. انسان به راهنمایی الهی نیاز دارد که از طریق وحی و امامت، به خصوص از طریق پیامبر اسلام (ص)، محقق می‌شود. توسل به پیامبر و اهل بیت او، باعث رهایی از غفلت و رسیدن به هدایت الهی می‌شود.

---

(۲)
خدا گوید سخن بر کل امت
تعقل را نمی باشد کفایت
نیاز آدمی ما فوق عقل است
نبی روشن کند شمع هدایت

شرح:
در این بند به این نکته اشاره می‌شود که عقل انسان‌ها نمی‌تواند به تنهایی راهنمایی کامل برای زندگی باشد. انسان‌ها به وحی نیاز دارند تا از آن طریق هدایت شوند. پیامبران به عنوان مفسران وحی، روشن کننده راه‌های الهی برای بشر هستند.

---

(۳)
اطاعت از نبی امر ی خدایی است
رهایی از خود و کفر و جدایی است
دو بال عقل و ایمان می برد عرش
رهایی از قفس دل را شفایی است

شرح:
این بیت به اهمیت اطاعت از پیامبران می‌پردازد که دستور خداوند است. اطاعت از پیامبران، رهایی از خودخواهی، کفر و جدایی از خداوند را به همراه دارد. همچنین، دو بال عقل و ایمان، انسان را به عرش معنوی می‌برد و رهایی از محدودیت‌های دنیوی و روحی را به ارمغان می‌آورد.

---

(۴)
شده نازل کتاب حق به تدریج
بود بعثت زمان نشر و ترویج
نزول دفعی قرآن شب قدر
کلام حق سراسر نور و تهییج

شرح:
شاعر در این بخش به نزول تدریجی قرآن اشاره دارد که با بعثت پیامبر اسلام آغاز شد. قرآن در شب قدر به صورت دفعی نازل شده، اما در طول 23 سال به تدریج بر پیامبر نازل شده است. کلام قرآن نورانی و تحریک کننده است و به هدایت مردم در مسیر صحیح می‌پردازد.

---

(۵)
علت بعثت بود نشر پیام
از  طریق مصطفی بهر نظام
یاد نعمت های حق بر مردمان
با تذکر با نمایش با قیام

شرح:
بعثت پیامبر اسلام هدفش نشر پیام الهی و ایجاد نظم در جامعه بشری بود. پیامبر از طریق تذکر، نمایش معجزات و قیام خود، یاد نعمت‌های الهی را در دل مردم زنده می‌کرد و راه‌های درست زندگی را به آنها نشان می‌داد.

---

(۶)
معجز ختم رسل ، در آیه هاست
در کلام حق مبین و ره گشاست
بی مثال است و نیاید مثل آن
تهفه ی پروردگار جان فزاست

شرح:
این بند به معجزات پیامبر اسلام اشاره دارد. معجزه پیامبر در قرآن است که کلامی بی‌مثال و بی‌نظیر است و هیچ چیزی نمی‌تواند مثل آن باشد. این معجزه از سوی خداوند به عنوان هدیه‌ای برای بشر نازل شده است.

---

(۷)
معجزه باشد کتاب مصطفی
جاودانه باشد و پر محتوا
می کند تبیین حقوق مردمان
هست قرآن منجی و نور خدا

شرح:
کتاب قرآن معجزه پیامبر اسلام است که جاودانه و پُر محتواست. قرآن نه تنها حقایق معنوی بلکه حقوق انسان‌ها را نیز تبیین می‌کند و به عنوان منجی انسان‌ها و نور خداوند برای هدایت بشر در نظر گرفته می‌شود.

---

(۸)
بر امام و بر نبی شمس الهدی
می شود ابلاغ از سوی خدا
در خصوص دین اسلام و جهان
زنده گردان کل عالم هر کجا

شرح:
این بند به جایگاه امامان و پیامبر (ص) به عنوان شمس الهدی (خورشید هدایت) اشاره دارد. پیامبر و امامان معصوم از سوی خداوند هدایت‌های خود را به مردم می‌رسانند و در تمام جهان دین اسلام را زنده می‌کنند و به آن نور می‌بخشند.

---

(۹)
مصطفی دارد صفاتی این چنین
اهل تقوا باشد و پاک و متین
هادی است و مهربان و بی ریا
حامی قشر ضعیف است و امین

شرح:
در این بند، صفات پیامبر اسلام (ص) بیان شده است. پیامبر (ص) فردی متقی، پاک، متین، مهربان و بی‌ریا است. او هادی و راهنماست و از کسانی که ضعیف و نیازمند هستند حمایت می‌کند. همچنین، پیامبر (ص) شخصی امین و مورد اعتماد است.

---

(۱۰)
با قیام مهدی صاحب زمان
آخرین دین خدا اندر جهان
می شود احیا و می گردد قبول
می شود دین خلایق بی گمان

شرح:
این بند به قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) اشاره دارد که به عنوان آخرین دین خدا، یعنی دین اسلام، در جهان احیا می‌شود. قیام حضرت مهدی (ع) باعث خواهد شد که دین اسلام در سراسر جهان پذیرفته شود و همه مردم به آن ایمان بیاورند.

---

نتیجه‌گیری کلی:
مجموعه رباعیات نبوت به شرح جایگاه پیامبران و امامان در هدایت انسان‌ها می‌پردازد. این اشعار بر ضرورت وحی، اهمیت پیامبر اسلام (ص) و معجزات قرآن تأکید دارند و به نقش امامان در استمرار و تکمیل رسالت پیامبران اشاره می‌کنند. در نهایت، قیام حضرت مهدی (ع) به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اسلام و تکمیل دین خدا در جهان معرفی می‌شود.

بخش سوم

عدل

مجموعه رباعیات - اصول دین: معاد

---

معاد (۱)

متن: روز رستاخیز می باشد معاد
آن قیامت باشد و گردد مراد
مردگان دارای جسم اند و حیات
حق تعالی می کند آن را به یاد

شرح: در این رباعی، معاد به عنوان روز رستاخیز و قیامت معرفی شده است. در این روز، مردگان از قبرها برمی‌خیزند و به زندگی دوباره بازمی‌گردند. به‌واسطه‌ی اراده و یاد خدا، مردگان در این روز به حیات دوباره نائل می‌شوند. این حیات جدید نه تنها معنوی، بلکه جسمانی نیز خواهد بود.

---

معاد (۲)

متن: روز محشر باشد و وقت حساب
هرکسی بیند عذاب خود عقاب
خوش به حال مردم نیکو سرشت
سیرت پاک است دور از هر عذاب

شرح: در این رباعی، اشاره به روز محشر و لحظه‌ی حساب انسان‌ها از اعمالشان در قیامت شده است. هر شخص در این روز، عذاب یا پاداش خود را بر اساس عمل‌کرد خود دریافت خواهد کرد. کسانی که در دنیا دارای سیرت پاک و نیکو هستند، از عذاب دور خواهند بود و پاداش نیکو دریافت خواهند کرد.

---

معاد (۳)

متن: بعد توحید است تاکید خدا
بر معاد و روز پاداش و جزا
هر چه کاری می کنی آن را درو
نیست فرصت بر خلایق در ادا

شرح: در این رباعی، تأکید بر معاد و روز پاداش پس از توحید، به عنوان یکی از اصول دین آمده است. انسان‌ها در این دنیا اعمال خود را انجام می‌دهند، اما باید بدانند که در قیامت، هر عمل خوب یا بد، نتیجه خود را خواهد داشت و فرصتی برای جبران یا افزودن بر آن اعمال نخواهد بود.

---

معاد (۴)

متن: ربع آیات است در بحث معاد
تا نباشد شک و تردید و عناد
در خصوص روز عقبی روز خیز
هر کسی بیند سزای خود جهاد

شرح: در این رباعی، به آیات قرآنی که به معاد پرداخته‌اند اشاره شده است. این آیات به‌گونه‌ای بیان شده‌اند که هیچ‌گونه شک یا تردید در مسئله معاد باقی نماند. در روز قیامت، هر شخص، نتیجه اعمال خود را خواهد دید و به هر فرد، مطابق با جهاد و تلاش‌هایش، پاداش داده می‌شود.

---

معاد (۵)

متن: چه خوش گفت مولا علی این پیام
که رحمت شود شامل هر کدام
چو دانی کجایی ،کجا می روی
کجا بوده ای در جهان و نظام

شرح: در این رباعی، سخن از فرمایشات حضرت علی (ع) است که به رحمت الهی اشاره دارد. او می‌گوید که رحمت خداوند شامل حال تمام انسان‌ها می‌شود. همچنین در این آیه، تأکید بر شناخت جایگاه انسان در دنیا و هدف نهایی اوست: انسان باید بداند که از کجا آمده و به کجا می‌رود.

---

معاد (۶)

متن: خدا گفت بر مردمان این چنین
همه زنده گردند در واپسین
شما مرده بودید قبل حیات
نمودیم  زنده ز خاک و زمین

شرح: در این رباعی، خداوند می‌فرماید که انسان‌ها در ابتدا مرده بودند (در عالم ذر یا قبل از تولد)، اما با اراده خداوند، از خاک و زمین زنده شدند. در روز قیامت نیز همه انسان‌ها دوباره زنده می‌شوند.

---

معاد (۷)

متن: حیات بشر از ازل بود و هست
سپس مرده گردیم روز الست
نگوید خدا حرف ناحق  خلاف
به دنیا بیائیم از خاک پست

شرح: این رباعی به اصل حیات بشر اشاره دارد. انسان‌ها از ازل (قبل از دنیا) وجود داشته‌اند و در دوران الست (روز میثاق) مرده شدند. خداوند هیچ‌گاه حرف نادرست نمی‌زند، و انسان‌ها از خاک پست به دنیا آمده‌اند.

---

معاد (۸)

متن: حیات و ممات است بعد از وفات
همه مرده گردند بعد از حیات
ولیکن شهیدان حق زنده اند
نباشد چو ما را وفات و ممات

شرح: در این رباعی به زندگی و مرگ انسان‌ها اشاره شده است. پس از مرگ، همه انسان‌ها مرده می‌شوند، اما شهیدان در راه خدا همچنان زنده‌اند و مرگ برای آنان به معنای پایان نیست. این افراد در عالم دیگری زندگی خواهند کرد.

---

معاد (۹)

متن: نبی گفت در مرگ جعفر چنین
بدیدم ورا با دو بالی وزین
ملائک بود همره آن جناب
نباشد ورا سوی جنت حزین

شرح: در این رباعی، به مرگ حضرت جعفر (رضی‌الله‌عنّه) اشاره شده است. پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، در هنگام مرگ حضرت جعفر دید که او با دو بال بلند و با ملائکه همراه بود و از این پس به بهشت می‌رود. این اشاره به مقام ویژه شهیدان است.

---

معاد (۱۰)

متن: چه خوش گفت باقر  ولی خدا
که موت است خواب و بگیری فرا
ولی طول آن تا قیامت بود
بود روز خیز  و ببینی جزا

شرح: در این رباعی، حضرت محمد باقر (ع) سخنی در مورد مرگ دارند که آن را خواب می‌دانند. اما این خواب طولانی است و تا قیامت ادامه خواهد داشت. در این زمان انسان‌ها بیدار می‌شوند و پاداش و جزای اعمال خود را می‌بینند.

---

سراینده: دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به موضوع معاد در اصول دین پرداخته و با بهره‌گیری از آیات قرآن و سخنان اهل بیت، مفاهیم اساسی درباره قیامت، پاداش، و جزای اعمال انسان‌ها در زندگی پس از مرگ را به‌طور خلاصه و مؤثر بیان کرده است

بخش چهارم

عدل

.

مجموعه رباعیات - اصول دین: عدل

---

عدل (۱)

متن: خدا آگاه و دانا بر حقایق
نکرده ظلم و جوری بر خلایق
خدا عادل بود در قسط و دادش
بود آگاه بر میل و سلایق

شرح: این رباعی به عدالت خداوند اشاره دارد. خداوند نه تنها آگاه به تمام حقایق است، بلکه در قسط و داد نیز عادل است. او ظلمی به کسی نمی‌کند و تمام خواسته‌ها و تمایلات انسان‌ها را با علم و آگاهی می‌داند. عدالت خداوند همواره در راستای خیر و انصاف است.

---

عدل (۲)

متن: مسلمان را اصول دین نیاز است
به تحقیق و عمل ما را جواز است
فروع دین بود اعمال مذهب
نماز و صوم و حج ما را فراز است

شرح: در این رباعی، تأکید بر اهمیت اصول دین در زندگی مسلمانان شده است. اصول دین شامل عقاید اساسی و ضروری است که باید با تحقیق و عمل درست به آن‌ها پی برد. در مقابل، فروع دین به اعمال مذهبی مانند نماز، روزه، و حج اشاره دارد که راه‌های عملی برای پیروی از دین و تقرب به خداوند هستند.

---

عدل (۳)

متن: عدالت نیست معنایش مساوات
عدالت ضد ظلم است و خسارات
اگر دیدی که هر کس جای خود بود
شده عدل و عدالت هم مراعات

شرح: در این رباعی، عدالت به‌طور دقیق تعریف شده است. عدالت به معنای مساوات نیست، بلکه به معنای این است که هر کس در جای خود قرار گیرد و حقوق هر فرد به درستی رعایت شود. عدالت در حقیقت ضد ظلم و خسارت است و زمانی محقق می‌شود که هر چیزی در جایگاه خود قرار گیرد.

---

عدل (۴)

متن: اگر جاری شود عدل و عدالت
نباشد ظلم و جور و هم جنایت
نمی بینی فقیری یا گرسنه
شده تاکید در قرآن ، روایت

شرح: این رباعی به تأثیرات جاری شدن عدالت در جامعه اشاره دارد. وقتی عدالت در جامعه برقرار شود، ظلم و فساد از بین می‌رود و هیچ‌کس فقیر یا گرسنه نخواهد بود. قرآن و روایات به شدت بر لزوم تحقق عدالت و رفع نیازمندی‌های جامعه تأکید کرده‌اند.

---

عدل (۵)

متن: اگر لازم شود حکم قضاوت
تامل کن تو در حفظ عدالت
خدا خشنود گردد زین عمل بیش
نما در حکم و گفتارت رعایت

شرح: در این رباعی، به اهمیت عدالت در قضاوت اشاره شده است. وقتی لازم است حکمی صادر شود، باید در حفظ عدالت دقت کرد. رعایت عدالت در قضاوت باعث خوشنودی خداوند می‌شود و باید در حکم و گفتار به این اصل توجه کامل داشت.

---

عدل (۶)

متن: مکن اندر امانت نقض پیمان
مگو حرفی برون از امر یزدان
عدالت پیشه کن در هر اموری
نشان معرفت باشد ز انسان

شرح: در این رباعی، به ضرورت رعایت امانت و وفاداری به پیمان‌ها تأکید شده است. انسان باید در تمام امور زندگی خود عدالت را رعایت کند و از گفتار و کردار نادرست که مخالف با خواسته‌های خداوند است، پرهیز کند. عدالت به‌عنوان یکی از نشانه‌های معرفت و انسانیت در نظر گرفته شده است.

---

عدل (۷)

متن: شهادت ده به عدل و هم عدالت
به آنچه دیده‌ای گو ، کن حمایت
عدالت پیشه گان مرضی حق‌اند
مکن ظلم و تعدی در قضاوت

شرح: در این رباعی، بر لزوم شهادت دادن به عدالت تأکید شده است. هر کس باید در صورت نیاز، به عدل و عدالت شهادت دهد و از آن حمایت کند. کسانی که در زندگی خود عدالت را رعایت می‌کنند، از نظر خداوند رضایت دارند و باید از ظلم و تعدی در قضاوت پرهیز کنند.

---

عدل (۸)

متن: ستایش کرده حق عدل و عدالت
نکوهش کرده ظالم را ز غایت
بپا دارید عدل و قسط خالق
ملالت کرده او ظلم و جنایت

شرح: در این رباعی، به ستایش خداوند از عدل و عدالت و نکوهش ظلم اشاره شده است. خداوند عدالت را ستوده و ظلم را به‌شدت نکوهش کرده است. باید عدالت و قسط خداوند را در جامعه برقرار کرد و از ظلم و جنایت پرهیز نمود.

---

عدل (۹)

متن: مصادیق عدالت بی شمار است
رهایی از گناهان و فشار است
گهی شخصی بود گه اجتماعی
رواج و رونق کسب است کار است

شرح: در این رباعی، مصادیق مختلف عدالت ذکر شده است. عدالت به شکل‌های گوناگونی تجلی می‌کند، از رهایی از گناهان فردی گرفته تا عدالت اجتماعی که شامل تأمین نیازهای عمومی و فراهم آوردن شرایط مناسب برای رشد و رونق اقتصادی می‌شود.

---

عدل (۱۰)

متن: رعایت کن عدالت بر یتیمان
تهی دستان بود تاکید قرآن
عدالت گر شود جاری نباشد
فقیری در جهان حتی بیابان

شرح: این رباعی به لزوم رعایت عدالت نسبت به یتیمان و نیازمندان اشاره دارد. قرآن کریم تأکید زیادی بر رعایت عدالت در برخورد با فقرا و یتیمان دارد. اگر عدالت به‌درستی در جامعه پیاده شود، هیچ‌کس در فقر و نیاز نخواهد ماند.

---

سراینده: دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به اصول عدالت در اسلام پرداخته و مفاهیم مهمی چون عدالت در قضاوت، عدالت اجتماعی، و لزوم رعایت حقوق انسان‌ها را در زندگی روزمره بیان کرده است. هر یک از این رباعیات به‌طور خاص، جنبه‌های مختلف عدالت را در زمینه‌های فردی و اجتماعی توضیح داده‌اند.

بخش پنجم

امامت

شرح و تفکیک رباعیات "امامت" از دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات در دوازده بخش به شرح و تبیین مفهوم «امامت» از دیدگاه شیعه پرداخته است. در این اشعار، به جایگاه ویژه امامت در اصول دین، ارتباط آن با نبوت، ولایت و عشق به اهل بیت (علیهم‌السلام) اشاره شده است. در ادامه، هر یک از رباعیات به تفکیک و شرح آورده می‌شود.

---

امامت(۱)

متن:
محمد با علی از صادقینند
نبوت با امامت اصل دینند
ولایت گوهر و نور هدائی است
ستونی بهر دین رکنی رکینند

شرح:
در این رباعی، شاعر بر ارتباط تنگاتنگ بین نبوت و امامت تأکید دارد. او می‌گوید که نبوت و امامت دو اصل بنیادی دین هستند که بدون یکدیگر نمی‌توانند به درستی عمل کنند. محمد (ص) و علی (ع) به عنوان دو چهره برجسته و صادق در اسلام، در کنار هم نمایانگر حقیقت دین هستند. ولایت به عنوان گوهر و نور هدایت معرفی شده است که دین را به کمال می‌رساند و امامت ستون و رکن اصلی آن است.

---

امامت(۲)

متن:
خداوند احد وعده نموده است
حکومت با ولایت را ستوده است
حکومت غصب گشته در امامت
خلافت حق مولا را ربوده است

شرح:
این رباعی به بحث تاریخی و اجتماعی امامت می‌پردازد. شاعر اشاره به این دارد که خداوند وعده داده است که حکومت و ولایت در اختیار اهل بیت (علیهم‌السلام) باشد، اما به دلیل غصب خلافت توسط دیگران، این حق از امامت گرفته شده است. در اینجا، خلافت به عنوان حقی از امام علی (ع) معرفی می‌شود که از آن ربوده شده است.

---

امامت(۳)

متن:
ولایت همچو چادر بهر دین است
که قرآن را نگهبانی امین است
ولایت زنده با اشک بتول است
امامت همچو در روی نگین است

شرح:
در این رباعی، ولایت به عنوان چادری محافظ برای دین معرفی می‌شود که قرآن را حفظ و نگهداری می‌کند. شاعر اشاره به فاطمه (سلام‌الله‌علیها) دارد که اشک‌های او در کنار ولایت، باعث زنده ماندن دین و شریعت اسلام شده است. امامت نیز به عنوان نگینی درخشان است که درخت دین را نگه می‌دارد.

---

امامت(۴)

متن:
نبوت بی ولی ماوای ندارد
ولایت بی علی معنی ندارد
محبت بر علی حب خدائی است
تشیع بی علی مبنا ندارد

شرح:
این رباعی به اهمیت ولایت علی (ع) در اسلام اشاره دارد. شاعر تأکید می‌کند که نبوت بدون ولایت معنا ندارد، زیرا پیامبری که ولی ندارد، از حقیقت دور است. محبت به علی (ع) که محبوب خداست، یک محبت خدائی است و شیعه بودن بدون محبت به علی (ع) هیچ معنایی ندارد. در واقع، علی (ع) رکن و اساس تشیع است.

---

امامت(۵)

متن:
ولایت ریشه و اصل عمود است
چو سدی پیش افکار جمود است
شده ظلم و خیانت بر امامت
علی خیبر گشا و در گشود است

شرح:
در این رباعی، ولایت به عنوان ریشه و ستون اصلی دین معرفی شده است. شاعر بیان می‌کند که ولایت مانند سدی در برابر افکار جمود و خشک است. اما علی (ع) در برابر ظلم و خیانت‌ها ایستاده و همانطور که در جنگ خیبر دروازه‌ها را گشود، امامت نیز راه‌های نورانی را برای بشریت می‌گشاید.

---

امامت(۶)

متن:
امامت رهنمای شیعیان است
که وصل ایزدی ما را در آن است
ولایت با نبوت نور واحد
مسلمان در پناهش در امان است

شرح:
در این رباعی، امامت به عنوان راهنما برای شیعیان معرفی شده است که به واسطه آن، انسان‌ها به وصل ایزدی دست پیدا می‌کنند. ولایت و نبوت همچون نوری واحد هستند که راهنمای مسلمانان به سوی رستگاری و ایمنی است. در این راه، مسلمانان در پناه ولایت و نبوت به امن و امان می‌رسند.

---

امامت(۷)

متن:
ولایت حافظ راه نبوت
تجلی گشته در قرآن و عترت
امامت حامی دین است و قرآن
دهد ما را کمال و رشد و عزت

شرح:
این رباعی تأکید دارد که ولایت حافظ و نگهبان راه نبوت است. ولایت در قرآن و عترت تجلی پیدا کرده است و امامت به عنوان حامی دین و قرآن معرفی می‌شود. امامت راه را برای کمال و رشد انسان‌ها هموار می‌کند و به آنها عزت و کرامت می‌بخشد.

---

امامت(۸)

متن:
چو قرآن با نبی نور جنان است
ولایت نور چشم شیعیان است
اطاعت از ولی کار خدائی است
امامت ناجی پیر و جوان است

شرح:
در این رباعی، قرآن و نبوت به عنوان نور بهشت معرفی شده‌اند. ولایت نیز نور چشم شیعیان است که راه هدایت و رستگاری را نشان می‌دهد. اطاعت از ولی و امام، عملی است که در خدمت خداوند است و امامت، ناجی تمامی انسان‌ها، چه پیر و چه جوان، است.

---

امامت(۹)

متن:
ولایت محور دین و رسالت
علی و فاطمه قلب امامت
ولایت حافظ ناموس و جان است
دعا کن بر فرج ، روح ولایت

شرح:
این رباعی به نقش ولایت در محوریت دین و رسالت اشاره دارد. علی (ع) و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) قلب و اساس امامت هستند. ولایت حافظ جان و ناموس مسلمانان است و در نهایت، دعا برای فرج و ظهور امام مهدی (علیه‌السلام) که روح ولایت است، بر اهمیت آن تأکید می‌کند.

---

امامت(۱۰)

متن:
چو وصف اصل و فرع دین نمودی
تو آئینی ز احمد را سرودی
اگر چه حق مطلب بیش از این است
چه رازی را به دل از او شنودی

شرح:
در این رباعی، شاعر به توصیف اصل و فرع دین اشاره می‌کند که در حقیقت به دین اسلام اشاره دارد که از پیامبر اسلام (ص) گرفته شده است. او تأکید می‌کند که این مطلب تنها بخش کوچکی از حقیقت است و به نوعی از اسرار درونی که از امامت به دل انسان‌ها منتقل می‌شود اشاره دارد.

---

این مجموعه رباعیات به طور کلی نقش اساسی و محوری امامت را در اسلام و به ویژه در شیعه‌شناسی تبیین کرده است. هر رباعی به شکلی خاص جایگاه و وظایف امام و ولایت را به تصویر می‌کشد.

فصل یازدهم

فروع دین

نماز

شرح و تفکیک رباعیات "نماز" از دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات در این بخش به بررسی اهمیت و جایگاه نماز در دین اسلام پرداخته است. نماز به عنوان یکی از ارکان اصلی دین و ارتباطی مستقیم با خداوند معرفی می‌شود. در این اشعار، آثار نماز بر روح و جسم انسان، اهمیت آن در تقویت ایمان و ارتباط با خدا و اهل بیت تأکید شده است. در ادامه، هر یک از رباعیات به تفکیک و شرح آورده می‌شود.

---

نماز (۱)

متن:
گفت پیغمبر به زهرا این سخن
در خصوص امر حق بر مرد و زن
در خصوص جان و قرآن و نماز
تا که امت بشنود از جان و تن

شرح:
در این رباعی، پیامبر اسلام (ص) به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در مورد اهمیت نماز و ارتباط آن با جان و قرآن سخن می‌گوید. او تأکید دارد که نماز به عنوان یکی از ارکان دین، برای مرد و زن ضروری است و بر اهمیت آن در زندگی مؤمنان باید تأکید شود. از طریق نماز، انسان به یاد خدا می‌افتد و ارتباطی عمیق با قرآن برقرار می‌کند.

---

نماز (۲)

متن:
پانزده رنج و بلای جانگداز
آیدت گر سست انگاری نماز
کس نگوید جز محمد این سخن
کن عبادت با خدای بی نیاز

شرح:
در این رباعی، شاعر به سختی‌ها و مشکلاتی اشاره می‌کند که ممکن است به دنبال ترک نماز یا سستی در عبادت به انسان برسد. پیامبر اسلام (ص) هشدار می‌دهد که تنها اوست که از طرف خداوند به این حقیقت آگاه است. نماز باید با توجه به خداوند بی‌نیاز و بی‌همتا خوانده شود تا انسان از مشکلات و بلاهای دنیا و آخرت در امان باشد.

---

نماز (۳)

متن:
سه به قبر و سه به حشر آید تو را
قبر تو در ظلمت و ضیق و چه ها
شش به عالم سه به وقت مردنت
جملگی رنج است و خسران و بلا

شرح:
این رباعی به تأثیرات منفی ترک نماز در زندگی انسان اشاره دارد. شاعر می‌گوید که ترک نماز باعث سختی‌های زیادی می‌شود که نه تنها در قبر، بلکه در روز قیامت هم با انسان همراه خواهد بود. سه مورد از بلاها و مشکلات در قبر و سه مورد در حشر به انسان می‌رسد که همه آنها ناشی از ترک نماز و بی‌توجهی به عبادت است.

---

نماز (۴)

متن:
بی نماز آخر ز کف ایمان دهد
تشنه و خوار و گرسنه جان دهد
کسر عمر و رزق و خشم کردگار
می‌شود او را دچار و آن دهد

شرح:
در این رباعی، شاعر هشدار می‌دهد که ترک نماز باعث از دست دادن ایمان می‌شود و برکت‌ها از زندگی انسان می‌رود. انسان بی‌نماز دچار مشکلات زیادی از جمله کاهش عمر، کاهش روزی و برخورداری از خشم خداوند می‌شود. ترک نماز نه تنها بر زندگی دنیوی تأثیر می‌گذارد بلکه آثار منفی در آخرت نیز دارد.

---

نماز (۵)

متن:
نبی گفتا ستون دین نماز است
که معراج مسلمانی نیاز است
چو خوانی روح تو آید به پرواز
نیاز آدمی در ذکر و راز است

شرح:
در این رباعی، پیامبر اسلام (ص) نماز را ستون اصلی دین معرفی می‌کند و آن را معراج مسلمانی می‌داند. با نماز، روح انسان به پرواز در می‌آید و به سوی خداوند نزدیک‌تر می‌شود. انسان نیاز به ذکر و راز و نیاز با خدا دارد که در نماز به بهترین شکل تحقق می‌یابد.

---

نماز (۶)

متن:
مجو جز ذکر حق چیزی تو بهتر
اگرچه باشد آن همسنگ گوهر
سراسر راز هستی در نماز است
مجو جز ذکر حق چیزی تو برتر

شرح:
شاعر در این رباعی به اهمیت ذکر خدا در نماز اشاره می‌کند و می‌گوید که هیچ چیز از ذکر حق بهتر نیست. حتی اگر چیزی هم از نظر مادی ارزشمند به نظر برسد، در نهایت ارزش آن با ذکر خداوند برابر نیست. نماز به عنوان راز هستی و راهی برای رسیدن به حقیقت معرفی می‌شود.

---

نماز (۷)

متن:
نمازی خوان چو مولا گر توانی
که تیر از پا کنند و خود ندانی

نماز بی حضور دل چو خوانی
ندارد ارزشی و خود بدانی

شرح:
این رباعی به کیفیت نماز اشاره دارد و تأکید می‌کند که نماز باید با حضور قلب و توجه به خداوند خوانده شود. اگر انسان مانند مولای متقیان علی (ع) نماز بخواند، حتی اگر در سختی و رنج باشد، در دلش حضور خداوند را احساس می‌کند. اما نماز بدون حضور دل، ارزشی ندارد و تنها به صورت ظاهری انجام می‌شود.

---

نماز (۸)

متن:
نماز است ارتباط حق و انسان
که واجب گشته آن بر هر مسلمان
خدا نازل نموده بهر هر کس
متاعی چون گوهر دری چو فرقان

شرح:
نماز به عنوان یک وسیله ارتباطی بین انسان و خداوند معرفی می‌شود. این ارتباط از ضروریات دین اسلام است و بر هر مسلمان واجب شده است. خداوند نماز را به عنوان متاعی ارزشمند و گرانبها مانند گوهر دری به انسان‌ها عطا کرده است. نماز همچون فرقان، راهنمای انسان به سوی کمال و حقیقت است.

---

نماز (۹)

متن:
نماز با ولایت روشنایی است
وصول کردگار و دلربایی است
نماز بی امامت لهو بازی است
توسل بر ائمه خود رهایی است

شرح:
این رباعی به ارتباط نماز با ولایت اهل بیت (علیهم‌السلام) تأکید دارد. نماز با ولایت به روشنایی و راهنمایی خداوند منتهی می‌شود. بدون امامت و ولایت اهل بیت (ع)، نماز تنها یک عمل ظاهری است که هیچ گونه نور و حقیقتی در آن نیست. توسل به ائمه معصومین (علیهم‌السلام) در نماز انسان را به رهایی و هدایت می‌رساند.

---

نماز (۱۰)

متن:
اگر مایل به وصل ذوالجلالی
وگر راغب به رشدی و کمالی
به موقع خوان نمازت را تو ای دوست
مقدم در امور است و وصالی

شرح:
در این رباعی، شاعر به اهمیت وقت نماز اشاره می‌کند و می‌گوید که اگر انسان به دنبال وصال با خداوند ذوالجلال و رشد و کمال است، باید نماز خود را در وقت معین بخواند. نماز در وقت خود مقدم بر همه امور است و راهی به سوی وصال با خداوند است.

---

این مجموعه رباعیات به عمق معنای نماز در دین اسلام پرداخته و جایگاه آن را به عنوان رکن اصلی دین و ارتباطی مستقیم با خداوند و اهل بیت (علیهم‌السلام) شرح داده است. نماز نه تنها عملی عبادی، بلکه راهی برای کمال معنوی و رستگاری است.

بخش دوم

روزه

 

باسمه تعالی

فروع دین
روزه

 

روزه(۱)
روزه ذکر است و دعا و رمز و راز
صوت قرآن 

 

متن رباعیات و شرح آنها از دکتر علی رجالی
موضوع: فروع دین - روزه

---

روزه (۱)

متن:
روزه ذکر است و دعا و رمز و راز
صوت قرآن با صدایی دلنواز
روزه تمرین جهاد اکبر است
ناله کردن همره سوز و گداز

شرح:
این رباعی روزه را به عنوان نوعی عبادت عمیق معنوی معرفی می‌کند که در آن ذکر و دعا همراه با معنویت خاصی انجام می‌گیرد. تلاوت قرآن با صوتی آرامش‌بخش، فضای روزه را دلپذیرتر می‌کند. روزه همچنین فرصتی برای تمرین جهاد اکبر است؛ یعنی مبارزه با نفس و تقویت معنویت درونی.

---

روزه (۲)

متن:
دعوت خاص خدا ماه خداست
در ضیافت جملگی نور و صفاست
چشم و گوش و دل شود دور از خطا
روزه یکسان ساز فقر است و غناست

شرح:
ماه رمضان به عنوان ماه خدا توصیف شده است؛ ضیافتی که در آن نورانیت و صفا حاکم است. روزه موجب پاکی چشم، گوش، و دل از خطا می‌شود و به طور عمیق‌تری عدالت اجتماعی را تقویت می‌کند، چراکه همه انسان‌ها، صرف نظر از فقر یا غنا، در این عبادت مشترکند.

---

روزه (۳)

متن:
روزه حکمت را دو چندان می کند
جسم و جان را پاک و درمان می کند
معرفت را روزه افزایش دهد
باغ دل را نورافشان می کند

شرح:
روزه در کنار عبادت جسمی، تقویت‌کننده حکمت و دانش معنوی است. این عمل جسم و روح را پاکسازی کرده و به عنوان درمانی برای زخم‌های درونی عمل می‌کند. روزه باغ دل انسان را روشن و سرشار از نور الهی می‌سازد.

---

روزه (۴)

متن:
روزه مخصوص مسلمانان که نیست
در مرام و دین ما خسران که نیست
روزه شیطان را به زندان می برد
در ضیافت غفلت و حرمان که نیست

شرح:
روزه تنها عبادتی مختص مسلمانان نیست و در سایر ادیان نیز اهمیت دارد. این عمل باعث کنترل نفس و به بند کشیدن وسوسه‌های شیطانی می‌شود. ماه رمضان زمانی برای پرهیز از غفلت و دستیابی به معنویت و بصیرت است.

---

روزه (۵)

متن:
روزه تمرینی برای آدم است
روح را آرام‌بخش و مرهم است
جسم چون بار ریاضت می کشد
عشق یزدان مرهمی بر هر غم است

شرح:
روزه یک تمرین معنوی برای انسان‌هاست که در آن روح به آرامش دست می‌یابد. تحمل سختی‌های روزه باعث تقویت جسم و روح می‌شود و عشق الهی تسکینی برای تمام غم‌ها و مشکلات است.

---

روزه (۶)

متن:
روزه داری در طریق سالکان
باعث رشد و کمال بندگان
روح را، صیقل دهد راز و نوا
نفس دون تسلیم می‌گردد ز آن

شرح:
در مسیر سلوک عرفانی، روزه یکی از عوامل رشد و کمال است. این عمل روح انسان را صیقل داده و راز و نیاز را تقویت می‌کند. همچنین نفس اماره تحت کنترل درمی‌آید و انسان را به تعالی می‌رساند.

---

روزه (۷)

متن:
روزه ما را جای والا می برد
همچو مرغی سوی بالا می برد
تا که گیری مزد و پاداشی مزید
آدمی را عرش اعلا می برد

شرح:
روزه باعث ارتقای معنوی انسان می‌شود و او را به مقامات بالاتری می‌رساند. این عمل مانند پرنده‌ای است که روح انسان را به سوی آسمان معنویت هدایت می‌کند و موجب دریافت پاداش و رسیدن به مقام قرب الهی می‌شود.

---

روزه (۸)

متن:
روزه تنها آب ناخوردن که نیست
ره به سوی سفره نا بردن که نیست
خواندن و فهمیدن قرآن نکوست
طی دوران کردن و مردن که نیست

شرح:
روزه تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست؛ بلکه هدف آن، پرهیز از تمام انحرافات و اشتباهات است. این عبادت فرصتی برای تأمل و درک عمیق قرآن است و انسان را به رشد واقعی و هدف نهایی می‌رساند.

---

روزه (۹)

متن:
روزه در آئین عیسی آمده
در کتاب اهل ترسا آمده
بیمه می‌گردد حواس آدمی
روزه در آئین موسی آمده

شرح:
روزه تنها به دین اسلام محدود نمی‌شود و در ادیان پیشین نیز مورد تأکید قرار گرفته است. در آئین مسیحیت و یهودیت، روزه به عنوان راهی برای کنترل نفس و تطهیر حواس مطرح شده و از دیرباز به آن توجه شده است.

---

روزه (۱۰)

متن:
روزه انسان را به یاد حق برد
قلب را تسکین و آرامش دهد
عزت انسان فزون گردد همی
موجب رشد و سعادت آن بود

شرح:
روزه، انسان را به یاد خدا و ارزش‌های الهی می‌اندازد. این عبادت موجب آرامش قلب و افزایش عزت انسان در نزد خداوند می‌شود و در نهایت باعث رشد و سعادت او خواهد شد.

---

سراینده:
دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به زیبایی مفاهیم عمیق روزه را از جنبه‌های مختلف شرح داده و اثرات فردی و اجتماعی آن را بیان می‌کند.

 

 

 

بخش سوم

خمس

 

 

مجموعه رباعیات «خمس» که به قلم دکتر علی رجالی سروده شده، در مورد مسئله «خمس» در اسلام و فروع دین بحث می‌کند. در این مجموعه، هر رباعی به بیان یکی از جنبه‌های مختلف خمس و اهمیت آن در زندگی مسلمانان پرداخته است. در ادامه، شرح و توضیح هر یک از رباعیات به تفکیک آورده شده است:

خمس (۱)

متن:
خمس واجب می شود بر گنج و مال
آن بود مازاد از خرجت به سال
خمس دارد منفعت ، در کسب و کار
تا که گردد مابقی پاک و حلال

شرح:
در این رباعی، تاکید شده که خمس باید بر گنج و مال اضافه که پس از مخارج سالانه باقی می‌ماند، تعلق گیرد. این خمس در واقع یک نوع تصفیه مالی است که مال باقی‌مانده را پاک و حلال می‌کند.

خمس (۲)

متن:
خمس دارد هر غنیمت در جدال
کن ادا در زندگی ، گردد حلال
کشف معدن یا جواهر عمق آب
می شود مشمول خمس لایزال

شرح:
در این رباعی، اشاره شده که هر غنیمت یا سودی که از جنگ یا کشف منابع طبیعی مانند معادن و جواهرات به دست می‌آید، مشمول خمس است و باید آن را پرداخت کرد تا مال حلال شود.

خمس (۳)

متن:
مال آغشته به شبهه یا حلال
خمس دارد تا شود پاک و زلال
این بود فتوای عالم مجتهد
مستمندان را بود بهره ز مال

شرح:
در این بیت، گفته شده که اگر مال آغشته به شبهه باشد، باید خمس پرداخت شود تا آن مال پاک و حلال شود. همچنین، تاکید شده که خمس برای بهره‌مند کردن مستمندان است.

خمس (۴)

متن:
خمس گردد بر دو قسمت در ادا
بر ضعیفان و فقیران هر کجا
سهم سادات است بخشی از دیون
مرجع تقلید می گوید تو را

شرح:
خمس به دو بخش تقسیم می‌شود: یکی برای فقیران و دیگر برای سادات (نسبت به پیامبر). این حکم مطابق با فتوا و نظر مرجع تقلید است که بر اساس آن خمس باید به این دو گروه تعلق گیرد.

خمس (۵)

متن:
در فروش ملک بر صاحب کتاب
خمس آن باید ادا گردد حساب
کافر ذمی شود صاحب بر آن
این بود رسم تملک در صحاب

شرح:
در این رباعی، گفته می‌شود که هنگام فروش ملک، باید خمس آن پرداخت شود. حتی اگر خریدار کافر ذمی باشد، نیز پرداخت خمس بر عهده فرد است. این اشاره به شریعت اسلام دارد که در آن هر مالک باید خمس مال خود را پرداخت کند.

خمس (۶)

متن:
مالک اصلی خدا باشد نگر
پس چرا دلواپسی در این گذر
کسر یک پنجم ز مالش اندک است
او دهد مال و بگیرد ای بشر

شرح:
در این بیت، اشاره به این است که مالک اصلی همه چیز خداوند است و انسان تنها امانت‌دار مال است. در نتیجه، پرداخت خمس که تنها یک پنجم از مال است، نباید برای انسان سخت و دلواپسی‌آور باشد، زیرا این مال به هر حال از آن خداست.

خمس (۷)

متن:
آزمایش می شود انسان به مال
گه مقام و شهرت و گاهی جلال
خمس باشد امتحانی بر بشر
در خصوص ثروت و مال و منال

شرح:
این رباعی به امتحان الهی از انسان از طریق مال و ثروت اشاره دارد. خمس به عنوان یک امتحان است تا نشان دهد انسان چگونه از مال خود استفاده می‌کند و آیا در برابر آن مسئول است یا خیر.

خمس (۸)

متن:
خمس باشد لازم و امر خداست
پشتوانه مالی دین و رواست
در قیامت می شود اندوخته
آن کلید روزی و کاری ولاست

شرح:
خمس یک امر ضروری و واجب است که از سوی خداوند مقرر شده است. این مال در قیامت برای شخص ذخیره و پشتوانه‌ای برای او خواهد بود و به عنوان کلید برکت و روزی در نظر گرفته می‌شود.

خمس (۹)

متن:
خمس باشد واجب و مشکل گشاست
بر یتیمان و فقیران  آن رواست
سوره ی انفال دارد آیه ای
می کند تاکید آن را ، از خداست

شرح:
خمس نه تنها واجب است بلکه در حل مشکلات یتیمان و فقیران نیز موثر است. در این رباعی، به آیه‌ای از سوره انفال اشاره شده که تاکید می‌کند خمس در قرآن به عنوان یک حکم الهی آمده است.

خمس (۱۰)

متن:
زکات و خمس از ارکان دینند
نماز و روزه چون سلطان دینند
رهایی از دل و حق یتیم است
فرامین خدا فرمان دینند

شرح:
در این بیت، خمس و زکات به عنوان ارکان دین و از واجبات مالی اسلام معرفی شده‌اند. در کنار نماز و روزه که از ارکان اصلی دین هستند، خمس نیز به عنوان یک دستور مهم در دین اسلام ذکر شده است.

---

این مجموعه رباعیات با استفاده از زبان ساده و روان، مفاهیم شرعی مربوط به خمس را به‌طور ملموس و عمیق برای مخاطب توضیح داده است

بخش چهارم

زکات

 

.

مجموعة رباعیات
فروع دین
زکات

---

زکات (۱)

متن:
زکات مال از بهر عموم است
ادا ناکردنش خبط و حرام است
فقیران بهره مند گردند بی شک
ادایش لازم و رسم و رسوم است

شرح:
در این رباعی، نویسنده بر لزوم پرداخت زکات تأکید می‌کند. زکات، که بخشی از مال فرد مسلمان است که باید به فقرا داده شود، عملی ضروری برای بهبود شرایط اجتماعی است. عدم پرداخت زکات نه تنها گناه است، بلکه باعث محرومیت فقرا از حق خود می‌شود. این عمل از رسوم و آداب اسلامی است که در جامعه باید رعایت شود.

---

زکات (۲)

متن:
زکات علم در نشر علوم است
که نشرش افتخار مرز و بوم است
مفید است کسب علم و نور ایمان
که نقشش موجب رشد عموم است

شرح:
در این رباعی، زکات علم مطرح می‌شود. همان‌طور که مال باید زکات داده شود، علم نیز باید نشر یابد. علم موجب رشد و پیشرفت جامعه است و فرد با انتشار آن به تعالی خود و دیگران کمک می‌کند. زکات علم می‌تواند جامعه را از جهل رهایی بخشد و موجب افتخار و پیشرفت ملت شود.

---

زکات (۳)

متن:
زکات چهره در پاکی نهان است
عفاف بانوان دری گران است
جلال و منزلت یابد ز پوشش
ز چشم ناکسان زن در امان است

شرح:
زکات چهره در این رباعی به مفهوم پاکیزگی و عفاف اشاره دارد. پوشش و حفظ حریم شخصی بانوان نه تنها موجب احترام و منزلت آنها در جامعه می‌شود، بلکه از نگاه‌های ناپسند و تهدیدها نیز محافظت می‌کند. بنابراین، رعایت عفاف و پوشش در اسلام به عنوان یک نوع زکات و عملی شایسته است.

---

زکات (۴)

متن:
زکات هر که را در رزم باشد
گذشتن از خطای خصم باشد
نباشد لذتی بهتر ز بخشش
که بخشش در بزرگان رسم باشد

شرح:
این رباعی بر زکات در زمینه جنگ و رزم تأکید می‌کند. در شرایط جنگ، گذشت از خطاهای دشمن و بخشش از رفتارهای ناپسند او، بزرگ‌ترین فضیلت است. نویسنده می‌گوید که بزرگان همیشه با گذشت و بخشش، حتی در هنگام نبرد، رفتار کرده‌اند. این بخشش در شرایط سخت، یکی از نشانه‌های بزرگوار بودن است.

---

زکات (۵)

متن:
عبادت گرچه در خمس و زکات است
ولیکن راز هستی در صلات است
نماز است ارتباط حق و انسان
نجات هر کسی در ارتباط است

شرح:
در این رباعی، نویسنده به اهمیت نماز در ارتباط با خدا اشاره می‌کند. عبادت فقط محدود به پرداخت زکات و خمس نیست؛ بلکه نماز، به عنوان مهم‌ترین عبادت، ارتباط مستقیم انسان با خداوند است. این ارتباط می‌تواند سبب نجات انسان از مشکلات و راهنمایی او در مسیر زندگی شود.

---

زکات (۶)

متن:
زکات مال از بهر فقیر است
کمک بر بینوایان و اسیر است
اسیر از پرتوش آزاد گردد
ثوابش بی حد و اجرش کثیر است

شرح:
در این رباعی، زکات به عنوان وسیله‌ای برای کمک به فقرا و آزادسازی اسیران معرفی شده است. پرداخت زکات نه تنها به کاهش فقر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند باعث آزادی افرادی شود که در بند هستند. عمل پرداخت زکات اجر و پاداش فراوانی در نزد خداوند دارد.

---

زکات (۷)

متن:
زکات چهره در پاکی نهفته است
عفاف بانوان دری نسفته است
جلال مرتبت یابد زنان را
حیای بانوان کاری خجسته است

شرح:
این رباعی نیز به زکات چهره و عفاف بانوان پرداخته است. حفظ حجاب و عفاف موجب حفظ حرمت و منزلت اجتماعی زنان می‌شود. نویسنده اشاره می‌کند که حیای زنان از نظر اجتماعی امری گرامی و محترم است و این خود نوعی زکات و نشان‌دهنده طهارت روحی و جسمی است.

---

زکات (۸)

متن:
چو راز هستی و ما در صلات است
هم آبادی مسجد در زکات است
ز بهرش نیست فقر و نیست ذلت
همان مسجد که خود باب نجات است

شرح:
در این رباعی، نویسنده به ارتباط مسجد و زکات اشاره دارد. مسجد به عنوان مکانی برای عبادت و اجتماع مسلمانان، نیازمند حمایت مالی است. پرداخت زکات به آبادانی مسجد کمک می‌کند، و از آنجا که مسجد دروازه‌ای به سوی نجات است، تأکید بر لزوم حمایت از آن به عنوان یک عبادت و عمل اسلامی مهم است.

---

زکات (۹)

متن:
زکات بی نیازی، شکر نعمت
بود در صرفه جویی و قناعت
اگر خواهی نگردی خوار و مفلس
قناعت کن ، رعایت کن ، کفایت

شرح:
در این رباعی، نویسنده به اهمیت قناعت و شکر نعمت در زندگی پرداخته است. زکات بی‌نیازی، یعنی همان صرفه‌جویی و رضایت از آنچه که داریم، باعث حفظ آرامش و عدم افتادن در فقر و مفلس شدن می‌شود. این عمل موجب شکرگزاری از نعمت‌های خداوند است و از زیاده‌خواهی و نگرانی برای کمبودها جلوگیری می‌کند.

---

زکات (۱۰)

متن:
زکات پدر بر پسر در علوم
مجاز است و نیکوست بهر عموم
که دانش تو را زنده سازد ز جهل
به مقصد برد علم دین و نجوم

شرح:
در این رباعی، زکات علم از پدر به فرزند مطرح است. پدر می‌تواند دانش خود را به فرزند منتقل کند و این عمل نیکو و مجاز است. این علم می‌تواند انسان را از جهل رهایی بخشد و به هدف‌های بلندتری از جمله شناخت دین و علم نجوم دست یابد.

---

بهش ششم

جهاد

 

 

شرح مجموعه رباعیات جهاد

این مجموعه شامل رباعیاتی است که در آن‌ها به مفهوم "جهاد" در سطوح مختلف پرداخته شده است. جهاد در این اشعار به معنای مبارزه با دشمن درونی، یعنی نفس انسان، و همچنین تلاش برای پاکسازی روح از آلودگی‌ها و گناهان است. در اینجا به تفکیک هر رباعی و شرح آن پرداخته می‌شود.

بخش پنجم

حج

 

شعرهای سروده‌شده توسط دکتر علی رجالی درباره موضوع "حج" به طور خاص به بیان ابعاد مختلف معنوی، اجتماعی، و فلسفی این فریضه دینی می‌پردازد. در ادامه به تفکیک متن و شرح، به توضیح هر رباعی پرداخته شده است:

---

حج (۱)

متن:
گفت مولایم رضا اسرار حج
می‌شود تاکید بر اشعار حج
هست اعلام برائت از ستم
نیست تاخیری روا در کار حج

شرح:
این رباعی به اهمیت حج از منظر امام رضا (ع) و تاکید بر اسرار و فلسفه حج اشاره دارد. به‌خصوص به جنبه برائت از مشرکین و ظلم به عنوان یکی از پیام‌های مهم حج تأکید شده است. همچنین به عدم تأخیر در انجام این فریضه واجب اشاره دارد.

---

حج (۲)

متن:
حج فقط سعی و طواف و قصر نیست
حاجیان را خانه‌ی حق قصر نیست
حج نشان دین ابراهیمی است
منحصر بر دوره و یک عصر نیست

شرح:
این رباعی تأکید می‌کند که حج تنها شامل مناسک ظاهری مانند سعی و طواف نیست، بلکه معنای عمیق‌تری دارد. همچنین به پیوند حج با دین ابراهیمی و ماندگاری آن در طول تاریخ اشاره دارد.

---

حج (۳)

متن:
حج طواف سنگ بر دیوار نیست
جز رضای ایزدی در کار نیست
یادی از آئین ابراهیمی است
طوف حق می‌باشد و انکار نیست

شرح:
در این رباعی به رد ظواهر بدون معنا در انجام مناسک حج پرداخته شده و بر رضای الهی به عنوان هدف اصلی تاکید شده است. همچنین یادآوری می‌شود که حج یادآور آیین‌های پیامبران پیشین است.

---

حج (۴)

متن:
کعبه از مهر و محبت پا گرفت
از ولایت و ز نبوت پا گرفت
کعبه قربانگاه اسماعیل دل
باشهادت‌ها، عنایت پا گرفت

شرح:
این رباعی درباره تاریخچه کعبه و فلسفه وجودی آن است. شاعر بیان می‌کند که کعبه بر اساس مهر، ولایت و نبوت بنا شده است. همچنین قربانی حضرت اسماعیل را به عنوان نمادی از اخلاص و تسلیم یادآور می‌شود.

---

حج (۵)

متن:
حج طواف خالق یکتا بود
شکر معبودی که بی‌همتا بود
حج رها کردن بود امیال را
دل سپردن بر خدا والا بود

شرح:
در این رباعی معنویت حج و ارتباط آن با خلوص نیت و رهایی از تمایلات دنیوی برجسته شده است. شاعر از حج به عنوان فرصتی برای سپردن دل به خدا یاد می‌کند.

---

حج (۶)

متن:
طوف و قربانی ز حج اصغر است
طوف حق اما ز حج اکبر است
حج خلوص است و صفا و قدرت است
دل بریدن از خود و هم پیکر است

شرح:
این رباعی حج اصغر (مناسک ظاهری) و حج اکبر (رضایت و خلوص قلبی) را مقایسه می‌کند. شاعر حج را نمادی از تزکیه نفس و دل بریدن از تعلقات دنیوی می‌داند.

---

حج (۷)

متن:
حج بی اخلاص باشد بی‌جواب
گوئیا تشنه لبی سوی سراب
حاجیان را رمی شیطان‌ها به سنگ
دور گشتن از خطایا از حجاب

شرح:
این رباعی حج را بدون اخلاص بی‌نتیجه می‌داند. همچنین به فلسفه رمی جمرات و نمادین بودن آن در دوری از گناهان اشاره دارد.

---

حج (۸)

متن:
حج تجلی‌گاه رو محشر است
خود مثالی از سرای دیگر است
حج نمودی از حضور امت است
چون قیامت در نظر هم باور است

شرح:
در این رباعی، شاعر حج را پیش‌نمایشی از روز قیامت و همچنین نمادی از اتحاد امت اسلامی معرفی می‌کند.

---

حج (۹)

متن:
حج نمودی از حضور امت است
حج مطار مومن خوش سیرت است
جامه‌ی احرام خود باشد کفن
آخرین تن‌پوش ما در خلقت است

شرح:
شاعر در این رباعی به احرام به عنوان نمادی از کفن و یادآوری مرگ اشاره می‌کند. حج را فرصتی برای بازنگری در خود و آمادگی برای آخرت می‌داند.

---

حج (۱۰)

متن:
هفت را باشد نشان بر مسلمین
چون نماز و حسن خلق و اصل دین
کعبه از مهر و محبت پا گرفت
نیست فرقی در فرق یا مومنین

شرح:
این رباعی به عدد هفت و ارتباط آن با مفاهیم دینی همچون طواف و اصول دین اشاره دارد. همچنین بر وحدت و برابری میان مسلمانان در کنار کعبه تاکید شده است.

---

جمع‌بندی:

شعرهای دکتر علی رجالی به طور کلی مفاهیم عمیق و چندجانبه حج را بررسی کرده و تاکید بسیاری بر ابعاد اخلاقی، عرفانی، و اجتماعی آن دارد.

 

---

جهاد (۱):

گفت پیغمبر به همراهان خویش
جنگ سختی هر کسی دارد به پیش
جنگ با نفس پلید و دون خود
سخت تر باشد ز پیکار و چه بیش

در این رباعی، پیامبر اسلام به همراهان خود می‌گوید که جنگ واقعی نه تنها با دشمنان بیرونی، بلکه با نفس انسان است. جنگ با نفس، که خواسته‌ها و تمایلات ناسالم آن را مهار کردن، دشوارتر از هر جنگی است. این اشاره به اهمیت جهاد اکبر دارد.

جهاد (۲):

نفس باشد منشا جرم و خطا
می کند مکر و بلای جان ما
نفس را کشتن جهاد اکبر است
با ریاضت ممکن و دارد صفا

در این رباعی، شاعر به نقش منفی نفس در بروز گناه و اشتباه اشاره می‌کند. نفس انسان است که سبب می‌شود فرد در مسیر فساد قرار گیرد. کشتن یا کنترل نفس به عنوان جهاد اکبر شناخته می‌شود، که با تمرین و ریاضت معنوی ممکن است و نتیجه آن، صفای باطن و رهایی از فساد است.

جهاد (۳):

نور عالم ، خاتم دین مبین
در نبردی با عدو گفتا چنین
جنگ با دشمن جهاد اصغر است
دشمن اصلی درون و در کمین

این رباعی به فرمایشات پیامبر اسلام اشاره دارد که در نبردهای بیرونی، جنگ با دشمنان جهاد اصغر است، اما دشمن اصلی درون انسان است. این اشاره به جهاد با نفس و خودسازی دارد که در واقع از اهمیت بیشتری برخوردار است.

جهاد (۴):

نفس انسان سرکش و طغیان گر است
ذکر حق آن را علاجی برتر است
کار نیکو نفس را طاهر کند
معرفت در خلق و خو را مظهر است

در این رباعی، شاعر بیان می‌کند که نفس انسان ذاتاً سرکش و طغیان‌گر است و تنها ذکر خدا و یاد اوست که می‌تواند آن را کنترل کند. انجام اعمال نیک و آراسته شدن به اخلاق نیکو می‌تواند نفس را پاک کند و معرفت به خداوند در اخلاق و رفتار انسان تجلی می‌یابد.

جهاد (۵):

سیرت پاک است چون لوحی زلال
سیرت نیکو کجا دارد ملال
هست تقوا فضل انسان را ملاک
تا توانی کسب بنما ، چون کمال

این رباعی بر اهمیت پاکی سیرت و اخلاق نیکو تأکید دارد. سیرت پاک مانند لوحی زلال است که هیچ گونه آلودگی ندارد و تقوا، که به معنای رعایت دستورات الهی است، ملاک برتری انسان است. تلاش برای رسیدن به کمال انسانی از طریق تقوا و اعمال نیکو توصیه می‌شود.

جهاد (۶):

کار زشت اما به سان لکه ای
قلب را تاریک سازد لحظه ای
کار نیکو مثبت و باقی بود
باعث شادی شود هر خنده ای

شاعر در این رباعی به تأثیرات اعمال نیک و بد بر قلب انسان اشاره دارد. کارهای بد مانند لکه‌ای بر دل می‌نشینند و آن را تاریک می‌کنند، در حالی که کارهای نیک باعث روشنایی دل و شادی درون می‌شوند.

جهاد (۷):

در قیامت نامه ی اعمالتان
می شود حاضر ، همه احوالتان
انچه مخفی بود ظاهر می شود
بررسی گردد همه  افعالتان

این رباعی به قیامت و روز حساب اشاره دارد، زمانی که همه اعمال انسان‌ها ظاهر خواهد شد و حتی آنچه که در دنیا پنهان بود آشکار می‌شود. اعمال انسان‌ها در این روز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

جهاد (۸):

گر به دست راست گیری نامه را
خود نشانی بر عمل دارد ترا
دست چپ گیرند افراد پلید
نامه ی احوال خود ، اندر سرا

در این رباعی، به مسئله نامه اعمال اشاره دارد که در قیامت به انسان‌ها داده می‌شود. افرادی که اعمال نیکو داشته‌اند، نامه خود را با دست راست دریافت می‌کنند، در حالی که افراد پلید نامه خود را با دست چپ دریافت می‌کنند.

جهاد (۹):

نامه ی اعمال اصحاب یمین
نور گردد پیش روی و در جبین
چون منافق می کند آن را طلب
پاسخی گیرد که آن جو در زمین

این رباعی به اصحاب یمین (افرادی که اعمال نیکو دارند) اشاره می‌کند که نامه اعمالشان روشن است و در پیشانی آنها نور می‌درخشد. در مقابل، کسانی که به ظاهر اعمال نیک انجام می‌دهند ولی منافقانه هستند، در قیامت پاسخ مناسبی دریافت نمی‌کنند.

جهاد (۱۰):

نردبان کار نیک و کار خیر
زهد و تقوا و عمل باشد نه غیر
کشتن نفس از امور اعظم است
با ریاضت ، با عنایت ، نی ز دیر

در این رباعی، به نردبان رسیدن به کمال اشاره شده است که شامل اعمال نیکو، زهد، تقوا و مبارزه با نفس می‌شود. ریاضت و کوشش در کنترل نفس از امور بزرگ است که انسان را به سوی کمال سوق می‌دهد.

---

نتیجه‌گیری: در این مجموعه رباعی، جهاد نه تنها به معنی جنگ و پیکار با دشمنان خارجی است بلکه به مبارزه با نفس و اصلاح درون اشاره دارد. تلاش برای پاکسازی روح، انجام اعمال نیک، تقوا، و تسلیم به اراده خداوند، جهاد اکبر است که از اهمیت بسیاری برخوردار است.

بخش هفتم

امر به معروف

 

رباعیات ارائه‌شده توسط دکتر علی رجالی به موضوع "امر به معروف و نهی از منکر" پرداخته است که یکی از اصول کلیدی در تعالیم اسلامی است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرحی مختصر ارائه می‌گردد:

---

امر به معروف (۱)

متن: امر بر معروف و نهی کار زشت
دانه‌ای ماند برای کار و کشت
زنده می‌سازد اصول و فرع دین
می‌کند تأثیر در جان و سرشت

شرح:
این رباعی به اهمیت "امر به معروف و نهی از منکر" به‌عنوان یک اصل اساسی در حفظ و تقویت دین و تأثیر آن بر جان و سرشت انسان‌ها اشاره دارد. این عمل همچون بذری برای اصلاح جامعه است.

---

امر به معروف (۲)

متن:
امر بر نیکی و احسان بس سزاست
موجب خشنودی فرد و خداست
امر بالمعروف و نهی منکرات
خدمتی بر مردم و آن هم رواست

شرح:
رباعی به اثرات مثبت اجتماعی و الهی "امر به معروف" اشاره می‌کند. این کار باعث خشنودی خداوند و خدمت به مردم می‌شود.

---

امر به معروف (۳)

متن:
چو امر و نهی را پاینده کردی
تو گویی امتی را زنده کردی
نمودی راه خوبان راه یزدان
ز گستاخی رها و بنده کردی

شرح:
این رباعی اهمیت پایدارسازی امر به معروف و نقش آن در زنده‌سازی جامعه را بیان می‌کند. این عمل راه راستین الهی را نشان داده و بندگان را از گستاخی نجات می‌دهد.

---

امر به معروف (۴)

متن:
تذکر باعث رشد و کمال است
چه کس را موجب رنج و ملال است
تعالی بشر در امر و نهی است
بدون آن خیال و آن محال است

شرح:
تأکید بر این‌که تذکر دادن و امر به معروف باعث رشد و تعالی انسان می‌شود و نبود آن، امکان رسیدن به کمال را غیرممکن می‌کند.

---

امر به معروف (۵)

متن:
کمال و عزت ما در شهادت
نمی‌گردد نصیب هر جماعت
چو غافل گردی از امر به معروف
جوامع می‌شود خالی ز غیرت

شرح:
این رباعی ارتباط بین غیرت اجتماعی، امر به معروف، و دستیابی به کمال و عزت را بیان می‌کند. غفلت از این اصل، موجب کاهش غیرت در جامعه می‌شود.

---

امر به معروف (۶)

متن:
اگر دیدی خلاف شرع و عفت
اگر داری تو ایمان و شجاعت
نباشی بی‌طرف یا بی‌تفاوت
تذکر ده به خاطی با لطافت

شرح:
توصیه به شجاعت و دلسوزی در امر به معروف، همراه با رعایت ادب و لطافت در تذکر به خطاکار.

---

امر به معروف (۷)

متن:
مسیر عشق بی رنج و جفا نیست
کلید رستگاری بی ولا نیست
قیام نینوا امر به معروف
طی این ره طریقی بی بلا نیست

شرح:
این رباعی به رابطه عاشقانه میان ولایت و امر به معروف اشاره دارد و قیام کربلا را مصداقی برای این اصل معرفی می‌کند.

---

امر به معروف (۸)

متن:
پی امر به معروف است قرآن
دهد ما را بشارت امر یزدان
جوامع پیکری یکسان و واحد
تذکر باعث دوری ز خسران

شرح:
قرآن کریم به‌عنوان راهنمای امر به معروف معرفی می‌شود. این عمل وحدت اجتماعی و رهایی از خسران را در پی دارد.

---

امر به معروف (۹)

متن:
اگر چه امر و نهی منکران سخت
ولی اجرش زیاد و از خدا هست
اثر دارد اگر جمعی کنند آن
مگو آن بی‌اثر باشد چو بن‌بست

شرح:
تأکید بر سختی‌های این کار اما با اجر بزرگ از جانب خداوند، و اثرگذاری آن در صورت مشارکت جمعی.

---

امر به معروف (۱۰)

متن:
اگر دیدی نهایت رنج و چاه است
لجاجت باعث سختی راه است
پذیرا شو بیان رهنما را
مده بر خود خسارت، چون گناه است

شرح:
این رباعی اهمیت پذیرش راهنمایی و رها کردن لجاجت را برای دوری از خسارت‌های دنیوی و اخروی بیان می‌کند.

---

این مجموعه، با زبانی ساده و مفهومی عمیق، به جنبه‌های مختلف امر به معروف و اثرات آن بر جامعه و فرد پرداخته است.

بخش هشتم

نهی از منکر

 

رباعیات دکتر علی رجالی در موضوع "نهی از منکر" به نکات دقیق اخلاقی، دینی، و اجتماعی پرداخته و ابعاد مختلف این فریضه مهم را مورد بحث قرار داده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر آن آورده می‌شود:

---

نهی از منکر (۱)

متن:
تذکر می‌دهی بر مردمان بیش
ملالت می‌کنی بر ناکسان بیش
مشو غافل ز احوال خود و نفس
زنی خنجر به روح و هم روان بیش

شرح:
این رباعی بر لزوم خودشناسی و مراقبت از نفس در حین نهی از منکر تأکید دارد. نباید فقط دیگران را نصیحت کرد و از اصلاح خود غافل ماند.

---

نهی از منکر (۲)

متن:
گهی باعث شود تا دل شود ریش
نداری دانش برخورد هم‌کیش
گهی گردد تذکر خارج از عرف
شود بدتر ز اول چون بود بیش

شرح:
رباعی به اهمیت آگاهی و روش صحیح در نهی از منکر اشاره دارد. تذکری که بدون دانش و ادب باشد، ممکن است نتایج بدتری به بار آورد.

---

نهی از منکر (۳)

متن:
مکن با نام دین و نام قرآن
گروهی خارج از دین و پریشان
محبت چاره‌ساز و دل‌پذیر است
کلید بی‌بدیل و عشق جانان

شرح:
این شعر بر محبت و عشق به‌عنوان راهکاری برای هدایت افراد تأکید می‌کند و هشدار می‌دهد که برخورد نادرست با نام دین می‌تواند باعث گمراهی بیشتر شود.

---

نهی از منکر (۴)

متن:
تجسس بی دلیل و کشف آنها
بود کاری خطا، خارج ز تقوا
بپرهیز از تجسس، کار شخصی
گناه است و شود خاری به دل‌ها

شرح:
رباعی به مسئله حریم خصوصی و پرهیز از تجسس در زندگی دیگران می‌پردازد. تجسس کاری خلاف تقوا و گناهی است که دل‌ها را آزرده می‌کند.

---

نهی از منکر (۵)

متن:
مکن عیب خلایق را دو چندان
گهی ظاهر بود، گاهی چه پنهان
خلایق را نباشند پاک و معصوم
گهی ناخود شود کاری ز انسان

شرح:
این رباعی بر لزوم درک ضعف‌های انسانی و پرهیز از بزرگ‌نمایی عیوب دیگران تأکید دارد، چرا که هیچ‌کس معصوم نیست.

---

نهی از منکر (۶)

متن:
امر بر معروف و نهی منکر ات
از مصادیق جهاد است در لغات
چون دفاع از ارزش است و از مرام
واجب است همچون جهاد و هم صلات

شرح:
رباعی به جایگاه بلند امر به معروف و نهی از منکر در دین اشاره دارد و آن را به جهاد در راه ارزش‌ها و مرام‌های الهی تشبیه می‌کند.

---

نهی از منکر (۷)

متن:
نهی قلبی در دل و بی‌زاری است
نهی دیگر در نگار و خواری است
نهی سوم با زبان و گفتگوست
نهی آخر در تصادم کاری است

شرح:
این شعر مراتب نهی از منکر را بیان می‌کند: از بی‌زاری قلبی و انزجار باطنی تا اقدام عملی، که در شرایط خاص ممکن است لازم باشد.

---

نهی از منکر (۸)

متن:
اگر اسلام باشد در خطر بیش
شهادت حافظ آئین و هم‌کیش
بود نهی نظام سلطه و وقت
نباشد گفتگو کافی ز تشویش

شرح:
رباعی به نقش نهی از منکر در مقابله با ظلم و حفظ دین اشاره دارد و گاه ضرورت ایثار و شهادت را در این راه مطرح می‌کند.

---

نهی از منکر (۹)

متن:
نگاه دین و یزدان در جماعت
نباشد منفعت بر خویش و عزلت
همه اعضای یک پیکر ز جودند
اگر امری شود بهر سلامت

شرح:
این شعر وحدت جامعه اسلامی و همکاری برای سلامت اجتماعی را مورد تأکید قرار می‌دهد. نهی از منکر وظیفه‌ای جمعی است که منفعت آن به همگان می‌رسد.

---

نهی از منکر (۱۰)

متن:
نگاه دیگری باشد فقط خویش
ندارد غصه‌ی انسان و هم‌کیش
پسندیده نباشد در مذاهب
نمی‌خواهد خدا مسکین و درویش

شرح:
رباعی به نقد خودخواهی و بی‌توجهی به دیگران می‌پردازد و تأکید می‌کند که دین اسلام به همدلی و کمک به هم‌نوعان تأکید دارد.

---

این مجموعه در قالبی زیبا و پرمفهوم به جنبه‌های مختلف نهی از منکر پرداخته و بر شیوه‌های صحیح، اجتناب از افراط‌وتفریط، و رعایت اصول اخلاقی تأکید دارد.

بخش نهم

تولی

رباعیات دکتر علی رجالی درباره "تولی" به اهمیت ولایت و محبت اهل بیت (ع) پرداخته و نقش اساسی آن در سعادت دنیوی و اخروی را مورد تأکید قرار داده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر آن ارائه می‌شود:

---

تولی (۱)

متن:
اگر خواهی دو عالم نور و عزت
اگر مایل به کسب علم و حکمت
بود در حب یزدان و ولایت
بجو در هستی و قرآن و عترت

شرح:
این رباعی تأکید دارد که دستیابی به عزت، نورانیت و حکمت در گرو محبت به خداوند و ولایت اهل بیت (ع) است. راهنمای این مسیر قرآن و عترت هستند.

---

تولی (۲)

متن:
اگر حب علی داری به دل دوست
بدان ارزنده و باشد چه نیکوست
که حب مرتضی حب هدائی است
یگانه مجری میزان حق اوست

شرح:
این رباعی محبت به امام علی (ع) را عامل هدایت می‌داند و به جایگاه ویژه ایشان به‌عنوان مجری عدالت الهی اشاره دارد.

---

تولی (۳)

متن:
به جرم حب حیدر بس خطا شد
زدند زهرای اطهر بس جفا شد
ندارد ارزشی دنیای فانی
علی نامش دو عالم بس بقا شد

شرح:
شعر به سختی‌ها و ظلم‌هایی که به دلیل محبت به امام علی (ع) و خاندان ایشان روا داشته شده اشاره می‌کند و در عین حال، ماندگاری و بقای نام علی (ع) را در دو عالم بیان می‌کند.

---

تولی (۴)

متن:
اگر حب علی در دل نداری
بدان اندر دو عالم پست و خواری
بود حب علی حب خداوند
بدون عترت و قرآن چه داری

شرح:
رباعی به لزوم محبت به امام علی (ع) برای رستگاری اشاره دارد. حب علی (ع) به معنای حب خداوند است و بدون قرآن و عترت، انسان چیزی نخواهد داشت.

---

تولی (۵)

متن:
همه عالم فدای نام مولاست
امیرالمومنین مقصود و والاست
ولایت بی علی معنی ندارد
علی شیر خدا هم کفو زهراست

شرح:
این رباعی به مقام والای امام علی (ع) به‌عنوان امیرالمؤمنین اشاره کرده و به رابطه ایشان با حضرت زهرا (س) و ولایت به‌عنوان اساس دین می‌پردازد.

---

تولی (۶)

متن:
بدان نور خدا و نور خاتم
بود نور علی نور دو عالم
کند نور ولایت راه روشن
زداید غصه و افسردگی غم

شرح:
شعر نور ولایت امام علی (ع) را به‌عنوان راهنمایی روشن برای زندگی معرفی می‌کند که غم و افسردگی را از دل‌ها می‌زداید.

---

تولی (۷)

متن:
اگر حب علی داری تو در دل
همان نور جلی داری تو در دل
به مقصد می‌رسد هر کس در این راه
بدان راه ولی داری تو در دل

شرح:
رباعی تأکید می‌کند که داشتن محبت امام علی (ع) در دل به معنای داشتن نور هدایت و راه‌یابی به مقصد نهایی است.

---

تولی (۸)

متن:
هرکس که محبت و تبرا دارد
در حق‌طلبی سلاح مولا دارد
همواره کند ز دین حمایت مولا
هر چند شود ظلم، خدا را دارد

شرح:
این شعر به اهمیت تولی (محبت به اهل بیت) و تبری (دوری از دشمنان آن‌ها) اشاره دارد و فردی را که این دو اصل را رعایت کند، حامی دین و اهل حق معرفی می‌کند.

---

تولی (۹)

متن:
خورشید سعادت است حضرت
چون نور حقیقت است حضرت
سرچشمه‌ی حکمت است مولا
دان گنج محبت است حضرت

شرح:
این رباعی امام علی (ع) را به‌عنوان سرچشمه حکمت، نور حقیقت، و خورشید سعادت توصیف می‌کند و محبت ایشان را گنجی گران‌بها می‌داند.

---

تولی (۱۰)

متن:
دوستی با مردمان بهر خداست
دشمنی با ناکسان بهر خداست
حب و بغض ما بود از بهر او
همنشینی با کسان بهر خداست

شرح:
این رباعی مفهوم تولی و تبری را در چارچوب دوستی و دشمنی برای خدا توضیح می‌دهد. تمام روابط انسان باید بر اساس محبت یا انزجار برای رضای خدا باشد.

---

این مجموعه با استفاده از زبانی ساده و آهنگین، اهمیت ولایت و محبت به امام علی (ع) و اهل بیت را در زندگی انسان‌ها به تصویر کشیده و به اثرات آن بر سعادت دنیا و آخرت اشاره دارد.

بخش دهم

تبری

 

رباعیات دکتر علی رجالی درباره "تبری" به یکی از اصول مهم فروع دین اسلام، یعنی برائت و دوری از دشمنان خدا، گناهکاران، و ظالمان پرداخته است. این مجموعه با بهره‌گیری از مضامین قرآنی و دینی، جنبه‌های مختلف تبری را شرح داده و بر اهمیت آن تأکید کرده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر ارائه می‌شود:

---

تبری (۱)

متن:
خدا لعنت نموده قوم طاغوت
گهی دارد بیان و گاه مسکوت
طرفداران طاغوت‌اند ملعون
نگردی در قضاوت تار و مبهوت

شرح:
رباعی بر لزوم تبری از طاغوت و طرفداران آن تأکید دارد. طاغوت نماد ظلم و گمراهی است و خداوند در قرآن این گروه را ملعون دانسته است.

---

تبری (۲)

متن:
برائت باید از ابلیس و شیطان
یهود و ناقضان عهد و پیمان
شده تاکید در قرآن و آیات
شود لعنت ز سوی هر مسلمان

شرح:
این شعر بر اهمیت برائت از شیطان، یهودیان ناقض عهد، و کسانی که پیمان‌های الهی را می‌شکنند، تأکید دارد. لعنت بر آنان وظیفه هر مسلمان است.

---

تبری (۳)

متن:
هر آن کس می‌کند ظلم و خیانت
هر آن کس می‌زند تهمت چه راحت
خدا لعنت کند مجرم ز اعمال
نکن کار خطا، جرم و لجاجت

شرح:
رباعی به مذمت ظلم، خیانت، و تهمت پرداخته و تأکید می‌کند که خداوند افراد مجرم و لجوج را لعنت می‌کند.

---

تبری (۴)

متن:
گروهی دیگری را حق تعالی
دهد نطق و بیان آن هم چه والا
هر آن کس می‌دهد آزار امت
خدا لعنت نموده جملگی را

شرح:
این شعر افرادی را که امت اسلامی را آزار می‌دهند، مورد نکوهش قرار می‌دهد و به جایگاه والای عدالت در اسلام اشاره دارد.

---

تبری (۵)

متن:
هر آن کس می‌کند کتمان خدا را
به آیات الهی و رسول و انبیا را
چو کفار یهودی، بت‌پرستان
خدا لعنت نموده آن جفا را

شرح:
رباعی کسانی که آیات الهی و پیامبران را انکار می‌کنند، مانند کفار و بت‌پرستان، مورد لعن خداوند می‌داند.

---

تبری (۶)

متن:
خدا لعنت نموده قوم ایلات
نگنجد در کلام و چند ابیات
نمودند صید ماهی روز شنبه
تخطی شد ز فرمان و اشارات

شرح:
این رباعی به داستان قرآنی صید ماهی در روز شنبه توسط قوم ایلات اشاره دارد که با نافرمانی از دستور الهی، دچار لعنت خدا شدند.

---

تبری (۷)

متن:
گروه جبت، چون شیطان‌پرستان
کنند جادو و سحر و نقض پیمان
ندارند ارزشی نزد خداوند
نکوهش گشته در آیات قرآن

شرح:
رباعی درباره گروه‌های جبت و طاغوت، افرادی که جادو و نقض عهد می‌کنند و نزد خداوند بی‌ارزش‌اند، صحبت می‌کند.

---

تبری (۸)

متن:
هر آن کس می‌زند تهمت به انسان
دهد آزار افراد مسلمان
خصوصاً بر زنان پاکدامن
خدا لعنت نموده کفر و عصیان

شرح:
این رباعی بر لزوم دوری از افرادی که به انسان‌ها، به‌ویژه زنان پاکدامن، تهمت می‌زنند، تأکید دارد و آنان را مورد لعن خدا می‌داند.

---

تبری (۹)

متن:
عذابی سخت دارد عاد و اقوام
ز نافرمانی یزدان به هر نام
اگر چه صاحب شوکت به ظاهر
ولی معدوم می‌گردد، سرانجام

شرح:
این رباعی به عاقبت اقوام نافرمان مانند قوم عاد اشاره دارد که با وجود شوکت ظاهری، به دلیل سرپیچی از فرمان خداوند دچار عذاب الهی شدند.

---

تبری (۱۰)

متن:
مصادیق تبری دان زیاد است
تبری جو ز کافر، ارتداد است
ثوابش چون تولا کم نباشد
نگردد از غلط آن از عناد است

شرح:
شعر بر گستردگی مصادیق تبری و اهمیت آن در کنار تولی تأکید دارد و آن را دارای ثوابی برابر با محبت اهل بیت (ع) معرفی می‌کند.

---

این مجموعه با الهام از آموزه‌های قرآنی و تاریخی، اهمیت تبری از دشمنان دین و اهل بیت (ع) را به زیبایی بیان کرده و به مسلمانان توصیه می‌کند تا از اعمال گناه‌آلود و گناهکاران فاصله بگیرند.