مجموعه رباعیات دل

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات دل

دل (۱)
دل چشمهٔ نوری است که تابان باشد
از مهر الهی چو گلستان باشد
دل را ز غبار کینه پاکیزه نما
تا جلوه‌گر از نور خدا جان باشد

 

دل (۲)
دل گوهر پاک است و چراغ ایمان
هر ذرهٔ اوست جلوه‌ای از رحمان
دل را چو ز غیر دوست آزاد کنی
بینی ز رخ دوست، جهانی تابان

 

دل (۳)
دل راهبر عشق و حقیقت گردد
هر لحظه ز او لطف و حمایت گردد
آن کس که صفا داد دل از نور خدا
در سایهٔ حق سوی سعادت گردد

 

 

دل (۴)

دل خانهٔ اسرار خداوند جهان
پیوسته به نور عشق، مسرور و عیان
دل را به صفای عشق، دریا بنما
تا نور خدا دهد تو را راه جنان

 

 

دل (۵)

دل منزل عشق است و مکان جانان
هر لحظه ز نور حق شود آن تابان
دل را ز غبار نفس پاکیزه نما
تا جلوه کند جمال و نور یزدان

 

دل(۶)
دل آینه‌ی حق است و اسرار در اوست
هر ذره ز خاک او گهر بار در اوست
دل را به صفای دل مزین گردان
کز نور خدا جمال رخسار در اوست

 

دل (۷)
دل مرکب عشق و راهِ وحدت باشد
هر لحظه به سوی دوست فرصت باشد
هر کس که صفای دل بگردد همدم
راهش به جنان و عین حکمت باشد

 

دل(۸)
دل چشمهٔ آرامش و دریای یقین
هر لحظه در او جلوه کند نور مبین
دل را ز غبار غفلت آزاد نما
تا راه ببینی سوی معبود امین

دل(۹)
دل چشمهٔ عرفان و مکانِ اسرار
در اوست مقام یار و دلدارِ نگار
هر کس که دل از غبار دنیا شوید
در باغ خدا شود گلستان و بهار

 

دل(۱۰)
دل پنجره‌ای به سوی اسرار الست
هر کس که شناخت، دل ز دنیا او رست
دل را چو تهی ز غیر حق گر بکنی
هر لحظه به دیدار خدا گردی مست

 

 

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات بخشش

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات بخشش

بخشش(۱)
بخشش ز خصال نیک انسان باشد

هر کس که گذشت، اهل احسان باشد
بخشنده عزیز است به پیش یزدان
چون چشمه زلال در بیابان باشد

 

بخشش(۲)
بخشنده شوی، رها ز هر اندوهی
در نامه‌ی نور، همدل و نستوهی
هر کس که گذشت حق ز او می گذرد
در مکتب دین، خدا دهد انبوهی

 

بخشش(۳)
بخشنده شوی، رها ز هر غم گردی
دل صاف ز کینه،  همچو شبنم  گردی
هر کس که گذشت، حق ز او خشنود است
در سایه ی لطف حق، منعم  گردی

 

بخشش(۴)
دل صاف نما، ز کینه پرهیز نما
در راه خدا، زلال و تجهیز نما
از کار خطا به دور و شو بنده ی حق
بیهوده مکن خلاف و تجویز نما

 

بخشش(۵)
دانی که خدا ز عفو خشنود شود
دل از غم و کینه‌ها مسعود شود
در عفو و گذشت نور ایمان پیداست
هر کس که ببخشد، ره مقصود شود

 

بخشش(۶)
پیغام نبی کمال و احسان باشد
عفو و کرم از نشان انسان باشد
هر کس که دلش تهی شود از کینه
از نور خدا دلش گلستان گردد

 

بخشش(۷)
عفو است چراغی که به دل نور دهد
آرامش و شوقی به دلِ شور دهد
قرآن به گذشت دعوتی روشن کرد
شادی دل و روان مسرور دهد

 

بخشش(۸)
هر کس که گذشت پیشه سازد در راه
رست از غم و بندگی دنیا و گناه
عفو است کلید در رحمت یزدان
هر گز نشود قلب تو تاریک و سیاه

 

بخشش(۹)
بخشش صفت پاک خدا می‌گردد
از چشمهٔ لطف، دل صفا می‌گردد
بخشنده چو خورشید بتابد بر دل
عفو، مرهمی از نور خدا می‌گرد

بخشش(۱۰)

بخشنده همان بندهٔ محبوب خداست
دل دور ز کینه‌ها و هر جور وخطا ست
هر کس که ز عفو دیگران بهره برد
آیینهٔ دل، جلوه‌گر عشق و صفاست

 

 

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات شهادت

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات شهادت

شهادت(۱)
با شهادت گشته ای همسوی نور
از تعلق ها بری باشی و دور
می سپاری روح خود بر درگهش
جلوه ای از عشق یزدان را ظهور

 

باسمه تعالی
شهادت(۲)
شهادت همچو لبخند بهاری است
وصال حق تعالی و رهایی است
دهی جانت ز عشق نور یزدان
که با مرگت رها از هرچه خواهی است

 

 

باسمه تعالی
شهادت(۳)
شهادت بهترین آمال ما گشت
فدای حق تعالی و رها گشت
رسد عاشق به قرب حق تعالی
بود جاوید و اجرش با خدا گشت

باسمه تعالی
شهادت(۴)
شهادت سوی یزدان جاودانی است
رهایی از دل و هم  شادمانی است
بود روح شهیدان زنده در عرش
بهای خونشان قربی جهانی است

 

 

باسمه تعالی
شهادت(۵)
شهادت در رهایی  و کمال است
به عشق ایزدی ما را وصال است
بریدن از خود و طی طریقت
بهایش قرب و شادی و جمال است

 

باسمه تعالی
شهادت(۶)
شهادت در ره یزدان رهایی است
عبور از ظلمت و جهل و جدایی است
شهیدان در بهشت و عرش یزدان
جواب پاکی نفس و الهی است

باسمه تعالی
شهادت(۷)
شهادت، نوری از آیات یزدان
رهایی از غبار جهل انسان
شهیدان در بهشت جاودانی
ببین اجر دعای پاک ایمان

 

باسمه تعالی
شهادت(۸)
شهادت، ره به سوی نور یزدان
رهایی از غم و زنجیر انسان
شهیدان نزد حق آرام گیرند
چراغ راهشان عشق است و ایمان

 

باسمه تعالی
شهادت(۹)
شهادت، شور عشق بی‌کران است
صفای جانشان باغ روان است
شهیدان زنده‌اند و جاودانه
حیات پاکشان اندر جنان است

 

باسمه تعالی
شهادت(۱۰)
شهادت، شور مهری بی‌نهایت
طریق وصل جان با نور و آیت
شهیدان زنده‌اند در هر شرایط
نگین روشن عرش و هدایت

 

 

سراینده

دکتر  علی رجالی

مجموعه رباعیات وسواس

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات وسواس

وسواس(۱)
وسواس، بلای عقل و ایمان باشد
تیری به دل از کمین شیطان باشد
گر ذکر خدا چو نور گردد در جان
شیطان ز تو ناامید و حیران باشد

 

وسواس(۲)
وسواس خیالی است بر روح و روان
آن نیست حقیقت که برد جان و توان
تاریک کند وسوسه هر نور خدایی
دل را برهان ز مکر و تردید و گمان.

 

وسواس(۳)
وسواس، ز دشمنی نهان می‌آید
بر قلب بشر به هر گمان می‌آید
چون ذکر خدا شود به جانش جاری
از وسوسه‌ها به دل امان می‌آید

 

وسواس(۴)
وسواس رهی به سوی شیطان باشد
با دوری خویش غرق هجران باشد
گر یاد خدا به سینه گردد جاری
هر وسوسه‌ای به دم گریزان باشد

 

وسواس (۵)
وسواس چو سایه در دل انسان است
در خانه ی دل، سیاهی شیطان است
گر  دل به نماز و ذکر یزدان روشن

هر وسوسه ی به دور و دل خندان است

 

 

وسواس(۶)
وسوسه در دل ما بیدار است
چون شراری که درون خار است
چاره‌اش یاد خدا، نوری ناب
روشنی‌بخش دل و پندار است

 

وسواس(۷)
هر وسوسه از گناه جاری گردد
دل از غم آن، اسیر خاری گردد
اما چو به سوی حق کند او توبه‌
نورش به دل از خدا بهاری گردد

 

وسوسه(۸)
دل گر به خدای خود توکل دارد
از هرچه شر و بدی، تحمل دارد
شیطان ز درون تو گریزد آسان
هر جا که خدا سرا و منزل دارد

 

وسواس(۹)
دل گر به خدای خویش پیوند کند
هر وسوسه‌ای ز سینه در بند کند
شیطان به هراس از آن درون بگریزد
جایی که خدا دل تو خرسند کند

 

وسواس(۱۰)
هرجا که خدا به دل، پناهی باشد
ذکرش چو چراغ در سیاهی باشد
وسواس گریزد از دلِ نورپذیر
آن دل که به نور حق گواهی باشد

 

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات غیرت

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات غیرت

غیرت(۱)
از آن روز نفس و هوس اصل شد 
که ایمان و باور زما فصل شد 
غرور و تعصب به بیگانگان 
شعار مقدس بر این نسل شد 

غیرت(۲)
غیرت ز دل مؤمنِ حق جو خیزد
چون شعله‌ی عشق، در درون انگیزد
هر کس که ز پاکی و شرف پاس کند
یزدان به دلش چراغ خود آویزد

غیرت(۳)
غیرت سپر دین و حیا می باشد
آیینه‌ی عزت و صفا می باشد
هر کس که بدین گوهر حق دل بندد
در سایه‌ی عشق جان فزا می باشد

 

غیرت(۴)
غیرت سپری برای ایمان باشد
بر راه حیا حصار جانان باشد
قرآن ز حریم حق سخن می‌گوید
این گوهر ناب، عزت انسان باشد

 

غیرت(۵)
غیرت به دلِ مرد وفا می‌بخشد
بر راه شرف، به او صفا می‌بخشد
یزدان به دل غیور، عزت داده
از فیض خودش، شور و جلا می‌بخشد

 

غیرت(۶)
غیرت حرمی است بهر ایمان
آغشته به عطر ناب  قرآن
یزدان ز چنین دلی شود شاد
بخشد به دلش رضای یزدان

 

غیرت(۷)
غیرت به حریم حق حراست بخشد
بر اهل حیا ، همی طهارت بخشد
قرآن به دلش فروغ تقوا ریزد
یزدان به چنین دلی شهادت بخشد

 

غیرت(۸)
ای غیرت تو، چراغِ شب‌های حیا
سرمایه‌ی دین و شرفِ هر دل ما
قرآن به دل پاک تو مأوا گیرد
با همت توست شور و انوار خدا

 

غیرت(۹)
بر پاس شرف، خدا سپر می گردد
با اذن خدا او قدر می گردد
هرجا که حرام در زمین فتنه کند
ایمان و حیا در خطر می گردد

 

غیرت(۱۰)
غیرت به دل اهل یقین ریشه کند
بر دامن پاکی و شرف پیشه کند
قرآن به حریم پاک آن دل گوید
این گوهر ناب، عزت اندیشه کند

 

 

 

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات قناعت

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات قناعت

قناعت(۱)
گر قناعت پیشه گردد در امور دنیوی
نه ز غم گردی گرفتار، نی ز دهر ناروی
ای خدا، ما را مکن محتاج خلق و ناکسان
گرچه ما غافل ز خویشیم و امور معنوی

 

قناعت(۲)
دان رزق تو را خدا مقدر کرده است
روزی تو را به حق مقرر کرده است
بر حق خودت قانع و از غیر مخواه
از چشم به غیر، دل مسخر کرده است

 

قناعت(۳)
خورشید و قمر به امر حق می چرخند
از پرتوی آن به هر کسی می تابند

قانع شو و  از طمع برون شو ز غیر
هر لحظه ز عمر، سوی حق  می جنبد

 

قناعت(۴)
دست از طمع نفس کشیدن بهتر
بر حکم خدای ، خو گرفتن بهتر
رزاق جهانیان ، اگر حق باشد
قانع به عطای او رسیدن بهتر

 

 

قناعت(۵)
در ساده‌دلی، گنج نهان است عیان
قانع به عطای حق شود ، در هر آن
از نعمت حق همه مقدر گردند
زیباست قناعت به عطای یزدان

 

قناعت(۶)
بر خوان خدا، گشاده درها سویت
روزی همه دهد، تو را در کویت
قانع شو و از هوای دون رخت ببند
کاین لطف خداست، می رسد بر رویت

 

قناعت(۷)
هر کس که به حکمت خدا قانع شد،
در سایه لطف حق، همی واقع شد.
در وسعت فضل او جهان پر گردد،
دل عاشق حق ز حرص فارغ شد.

 

قناعت(۸)
هرکس که قناعت ز خدا را آموخت
از حرص وطمع ، ره سعادت اندوخت
بر روزی خود شکر نماید هر دم،
آرامش دل ز یاد یزدان، کی سوخت.؟

 

قناعت(۹)
قناعت چون چراغِ دلِ  دهد نور
کند راه خدا هموار و مقدور
هر آن کس قانع شد از رزق یزدان
بود در سایه ی حق، شاد و مسرور

 

قناعت(۱۰)
سبب گردد قناعت، بر شما چند
سکون قلب و دوری از دل و بند
نشان اعتماد است و رضایت
به یزدانی که باشد یار و دلبند

 

 

سراینده

دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات رزق و روزی

 

---
باسمه تعالی

مجموعه رباعیات رزق و روزی

رزق(۱)
تقواست کلید رزق و روزی بر ما
افزون بنماید سبد نعمت‌ها
رزقی که ز تقوا برسد بی‌پایان
بخشد خدا رزق همه در هر جا

رزق(۲)
توکل کن ، توسل کن ، به یزدان
شروع کن کار خود با ذکر قرآن
تداوم در امور و نظم و کوشش
رساند رزق تو بی حد، فراوان

 

رزق (۳)

چه خوش گفت مولا علی این کلام
خدا می‌دهد رزق تو صبح و شام
مخور غصه و غم در این عمر خویش
کفیل است یزدان، وکیلی تمام

 

رزق(۴)
چرا حرص دنیا تو را کور کرد؟
تو را از عبادت بسی دور کرد
مخور غصه و غم تو ای بی‌خبر
خدا رزق و روزی ز خود جور  کرد

 

رزق (۵)
اگر خواهی فزونیِ رزق و روزی
ببخشا تا که بخشد حق سُروری
کند رزقت دوچندان حق تعالی
پر از خیر است و اکرام و نکویی

 

 

رزق (۶)

رزقی که خدا داد، پر از خیر و نظر بود
در سایه‌ی تقواست که دل قند و شکر بود

آسایش دل ز رزق پاک است یقین
شکرانه بده بهر چنین لطف، گهر بود

رزق(۷)
هر کس که کند پیشه توکل به خدا را
مشمول عنایات خدا  گردد و تقوا
از جای نیندیشه رسد رزق فراوان

هر لحظه کند شکر چنین صاحب جانها

 

رزق (۸)
هر رزق و عطا، دستِ هو می‌باشد
رحمت ز خدا، به امرِ او می‌باشد
هرکس به خدا امید و دل بست
در سایه‌ی او، به گفتگو می‌باشد

 

رزق (۹)
ما گدایِ شهِ جانیم همه
چند روزی به جهانیم همه
کی گدا کرد گدایی ز گدا؟
از خدا خواه، ز آنیم همه

 

رزق (۱۰)

گر سپاری دل خود را به خدا
پس چرا واهمه از رزق و بلا؟
رزق پاک است، تو را خوشبختی
با خدا باش و مکن کار خطا

 

 

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی

تحلیلی براشعار پروفسور علی رجالی(مکارم اخلاق) قسمت سوم

باسمه تعالی

تحلیلی بر اشعار پروفسور علی رجالی(مکارم اخلاق)

فهرست مطالب

پیش گفتار

مقدمه

فصل دوادهم

۱خدای مهربان

۲.حقیقت

۳.زیارت نامه خدا

حقیقت

۳.دنیا

۴.شهادت

۵.دل

۶.ایمان

۷.هوای نفس

۸.امید

۹.صبر

۱۰.ایثار

۱۱.اخلاص

فصل سیزدهم

۱.حضرت ابوالفضل

۲.امیر المومنین

ا۳.سرور آزادگان

۴.بارگاه امام رضا(ع)

۵.سوگ حضرت زهرا(س)

فصل چهاردهم

۱.رزق 

۲.قناعت

۳.غیرت

۴.وسواس

۵.بخشش

۶.احسان

فصل پانزدهم

۱.تواضع

۲.شادی

۳.ترس

۴.خیانت

۵.اعتماد

۶.وفا

۷.خشم

۸.طمع

۹.ظلم

فصل پانزدهم

۱.کینه

۲.شجاعت

۳.صداقت

۴.احترام

۵.عهد

۶.فطرت

پیش گفتار

 

اشعار دکتر علی رجالی به‌ویژه در مجموعه‌های معنوی و عرفانی مانند مجموعه "رباعیات اخلاص"، در میان شاعران معاصر به‌خاطر عمق مفاهیم، زیبایی زبان و نگاه عرفانی خاص خود، جایگاه قابل‌توجهی دارند. در تحلیل سطح آثار ایشان، می‌توان چند ویژگی کلیدی را اشاره کرد که باعث تمایز و ارزش بالای اشعار ایشان در میان شاعران معاصر شده است:

1. عمق مفاهیم عرفانی: اشعار دکتر رجالی بر مبانی عرفانی و فلسفی استوار هستند و غالباً در پی تبیین مفاهیم عمیق مانند اخلاص، قرب الهی، و رهایی از دنیا هستند. ایشان با استفاده از زبان شعری ساده اما عمیق، مفاهیم پیچیده عرفانی را به‌گونه‌ای بیان می‌کنند که برای خواننده‌ای با هر سطح از آگاهی قابل درک باشد.

2. زیبایی زبان: در اشعار ایشان، زبان شعر به‌خوبی با مفاهیم عمیق عرفانی هم‌خوانی دارد. ایشان در انتخاب واژگان و به‌کارگیری تصویرسازی‌های زیبا توانسته‌اند شعری خلق کنند که هم از لحاظ معنوی و هم از منظر ادبی قوی و تاثیرگذار باشد.

3. توجه به سادگی و سلاست: در کنار عمق مفاهیم، اشعار ایشان به‌طور کلی به‌دور از پیچیدگی‌های اضافی و تنها با استفاده از زبان ساده و روان، مفاهیم خود را به‌خوبی منتقل می‌کنند. این ویژگی باعث می‌شود که اشعار ایشان برای طیف وسیعی از مخاطبان قابل‌فهم باشد.

4. تمایز از شاعران معاصر: در مقایسه با دیگر شاعران معاصر، دکتر رجالی به‌ویژه در حوزه اشعار عرفانی و فلسفی، توانسته‌اند سبک خاص خود را پیدا کنند. اشعار ایشان به‌گونه‌ای است که به‌راحتی در کنار آثار شاعران بزرگی چون حافظ، مولانا و سهراب سپهری قرار می‌گیرند، زیرا از یک‌سو به‌نوعی زبان شعر کلاسیک را حفظ کرده‌اند و از سوی دیگر، با نگاه مدرن به مفاهیم عمیق پرداخته‌اند.

5. تقارن با شعر سنتی: اشعار ایشان از نظر قالب و ساختار، نزدیک به شعر کلاسیک فارسی و قالب‌های سنتی مانند رباعی است. این انتخاب قالب، در کنار محتوای معنوی و فلسفی، به ایشان اجازه داده است تا به‌طور مؤثر از سنت‌های قدیم بهره‌برداری کرده و آن‌ها را به‌طور جدیدی به‌کار گیرند.

 

نتیجه‌گیری:

در مجموع، اشعار دکتر علی رجالی در بین شاعران معاصر از سطح قابل‌توجهی برخوردار است و به‌ویژه در زمینه شعر عرفانی و معنوی، توانسته‌اند جایگاه خوبی پیدا کنند. آثار ایشان از لحاظ معنا و زبان شعر، هم‌تراز با شاعران بزرگ عرفانی ایرانی و در سطح بالایی از ادبیات فارسی معاصر قرار دارند.

 

اشعار دکتر علی رجالی با وجود بهره‌گیری از قالب رباعی و برخی مفاهیم عرفانی و اخلاقی، به صورت مشخص از سبک و محتوای خیام فاصله دارد. تفاوت‌های اصلی به شرح زیر است:

1. محتوا و موضوعات:

اشعار خیام: خیام غالباً به موضوعاتی فلسفی، مانند گذرا بودن زندگی، شک در امور متافیزیکی، و لذت جویی در لحظه می‌پردازد. نگاه او به زندگی گاهی رنگی از تردید یا نوعی بدبینی دارد.

اشعار دکتر رجالی: این اشعار بیشتر آموزنده و الهام‌گرفته از آموزه‌های دینی و عرفانی است. مفاهیمی چون ایمان، احسان، و عشق الهی محور اصلی اشعار اوست.

2. زبان و بیان:

خیام: زبان خیام ساده، روان و گاه سرشار از طنز تلخ است. او از واژه‌ها به گونه‌ای استفاده می‌کند که عمق فلسفی اندیشه‌اش در عین سادگی منتقل شود.

رجالی: اشعار دکتر رجالی بیشتر جنبه‌ی تعلیمی و عرفانی دارد. زبان او به شدت متأثر از ادبیات دینی و عرفانی است و بر ارتباط انسان با خداوند و ارزش‌های اخلاقی تأکید می‌کند.

3. هدف و دیدگاه:

خیام: هدف خیام پرسشگری و تأمل در اسرار هستی و زندگی است. او گاهی از یقین فاصله می‌گیرد و به شک یا نقد باورهای متعارف گرایش دارد.

رجالی: در مقابل، اشعار دکتر رجالی بر یقین، ارزش‌های الهی، و آموزه‌های قرآنی استوار است و خواننده را به ایمان، محبت، و عمل نیک دعوت می‌کند.

4. ساختار و فرم:

قالب رباعی در اشعار هر دو شاعر مشترک است، اما دکتر رجالی به دلیل استفاده از مضامین خاص دینی و عرفانی، فرم سنتی رباعی را برای تبلیغ این مفاهیم به کار می‌گیرد.

نتیجه:

اشعار دکتر رجالی از نظر قالب (رباعی) به خیام شباهت دارد، اما در محتوا و لحن بسیار متفاوت است. خیام بیشتر فیلسوفانه و گاه چالش‌برانگیز است، در حالی که دکتر رجالی بیشتر آموزنده و عرفانی می‌نویسد.

مقدمه

 

  دکتر علی رجالی، پژوهشگر و شاعر معاصر ایرانی، در زمینه‌های مختلف علمی و ادبی فعالیت‌های برجسته‌ای داشته است. ایشان در رشته‌ه ریاضی تحصیل کرده و با بهره‌گیری از دانش گسترده خود، آثار متعددی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و ادبیات تولید کرده‌اند. شعرهای دکتر رجالی ترکیبی از تفکرات فلسفی و اخلاقی است که به ‌ویژه در رباعیاتش به‌خوبی نمایان است. در این آثار، ایشان تلاش کرده‌اند تا مفاهیم عمیق اخلاقی و انسانی را به زبان ساده و قابل فهم بیان کنند. آثار ایشان در میان علاقه‌مندان به شعر فارسی و اخلاقیات جایگاه ویژه‌ای دارد.

   کتاب مکارم اخلاق مجموعه‌ای از رباعیات دکتر علی رجالی است که در آن، این شاعر معاصر به بیان مفاهیم اخلاقی، انسانی و فلسفی پرداخته است. در این کتاب، دکتر رجالی با نگاهی عمیق به انسانیت و کمالات اخلاقی، سعی کرده است که مخاطب را به سوی درک بهتر و عمیق‌تر از مفاهیم اخلاقی سوق دهد. رباعیات ایشان نه تنها زیبایی‌های زبانی را در خود جای داده‌اند، بلکه حاوی پیام‌های اخلاقی و انسانی عمیقی هستند که می‌توانند در هر دوره‌ای از زندگی فردی و اجتماعی ما مؤثر واقع شوند.

دکتر رجالی در این آثار به ویژگی‌های والای انسانی همچون صداقت، راست‌گویی، تواضع و محبت اشاره می‌کنند و از ما می‌خواهند که این ویژگی‌ها را در زندگی روزمره‌ خود پرورش دهیم. «مکارم اخلاق» نه تنها یک اثر ادبی بلکه یک راهنمای اخلاقی است که می‌تواند در مسیر رشد فردی و اجتماعی به ما کمک کند.

این کتاب، با زبان ساده و روان خود، همچون چراغی در دل شب، مسیر روشن‌تری به سوی کمالات اخلاقی و انسانی نشان می‌دهد و دکتر رجالی با رباعیات خود، که هم‌چون ضرب‌المثل‌های حکیمانه‌اند، ما را به تفکر و تعمق در مفاهیم بنیادین اخلاقی دعوت می‌کند.

 

شعر از دیدگاه قرآن کریم، بسته به محتوا و هدف آن، می‌تواند ارزشمند یا ناپسند باشد. قرآن به شعر و شاعری در سوره «شعرا» اشاره کرده و آن را مورد ارزیابی قرار داده است. نکات کلیدی در این مورد به شرح زیر است:

۱. شعر به‌عنوان ابزاری ناپسند برای فریب و گمراهی

قرآن در آیات ۲۲۴ تا ۲۲۶ سوره شعرا می‌گوید:
«وَالشُّعَرَاءُ یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ، أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی کُلِّ وَادٍ یَهِیمُونَ، وَأَنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ»
این آیات شاعران را به دلیل سرودن سخنان بی‌پایه و گمراه‌کننده، مورد انتقاد قرار می‌دهد. اینجا منظور شعرهایی است که برای تحریف حقیقت، فتنه‌انگیزی یا گمراهی انسان‌ها استفاده می‌شوند.

۲. شعر مثبت و سازنده

بلافاصله پس از انتقاد از شاعران ناپسند، قرآن در آیه ۲۲۷ سوره شعرا استثنایی قائل می‌شود:
«إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیرًا وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا...»
این آیه بیان می‌کند که اگر شاعران اهل ایمان، عمل صالح، و یاد خدا باشند و شعر را برای مقابله با ظلم و حمایت از حق به کار بگیرند، عملشان پسندیده است.

۳. پیام کلی قرآن در مورد شعر

قرآن با شعر مخالفت مطلق ندارد، بلکه آن را با هدف و محتوای آن می‌سنجد. شعرهایی که ارزش‌های انسانی، اخلاقی و الهی را ترویج می‌کنند و در خدمت حق و عدالت‌اند، مورد تایید اسلام‌اند.

نتیجه‌گیری

شعر از دیدگاه قرآن اگر برای گمراهی یا دروغ‌پردازی باشد، مذموم است، اما اگر برای هدایت، ترویج ارزش‌ها و یادآوری حقایق استفاده شود، مورد تشویق قرار می‌گیرد.

   ما با توجه به نظر قرآن، دین ، عرفا  و بزر گان اهل معرفت اقدام بت سرودن اشعار نموده ایم.امید است راه گشا و موجب رضای حق تعالی قرار گیرد.

. نقد اصولی یک شعر باید بر سه محور اصلی استوار باشد: مفهوم و محتوا، زبان و ساختار، و وزن و موسیقی شعر. باشد .

---

 

 

دکتر علی رجالی

فصل دوازدهم

بخش اول

خدای متعال

 

 

باسمه تعالی

خدای مهربان

 

خدا(۱)
ای رفیق جمله خوبان ، ای خدای مهربان
تو عظیمی و کریم ، صاحب عرش و جهان
نیست چیزی از تو مخفی، می بری رنج و بلا
تو بری از ما مصائب ، تو مغیث و مستعان

 

خدا(۲)
ای امید بینوایان ، تو قدیم و لایزال
تو خدای جن و انسان ، تو عزیز و ذوالجلال
این جهان و آن جهان آید به امرت چون پدید
تو رها از آب و نانی ، تو غنی و بی مثال

خدا(۳)
ای یگانه خالق عالم ، صفای باغ و بستانی
نگار دلستان ما ، غفور و حی و سبحانی
شود جاری روان آبی ، به دشت و کوی و صحراها
امید مردمان باشی، انیس روح و هر جانی

خدا(۴)
تو ورای عقل و درکی ، تو نشان بی نشانی
تو ورای ذهن و حدسی ، تو بری ز هر گمانی
نتوان ز وصف یزدان ، چو منی کند بیان آن
تو عیان و هم نهانی ، تو وجود لامکانی

 

خدا(۵)
چو منی اسیر نفس است ، تو رئوف و مهربانی
به زبان بی زبانی ، تو انیس و هم زبانی
تو امید و جان مائی، نروم به جای دیگر
ز سرای کوی و درگه ، تو مرا ز خود نرانی

 

خدا(۶)
ورای عقل و هر درکی، خدای بی نشان است
ورای ذهن و هر حدسی، خدای بی گمان است
ندارم من تصور از وجودت ، جز به گفتار
ورای فهم و هر وهمی ، خدای بی کران است

 

خدا(۷)
خداوندا ، بری از عیب و نقص و ناتوانی
تویی آگه به اسرار خلایق ، هر زمانی
تویی واجب وجود و یکه و باقی به عالم
تو مخفی از خلایق از ملائک در جهانی

 

خدا(۸)
من گنه کارم خدایا ، توبه ی ما را پذیر
ما گرفتار هوائیم ، دست بی دستان بگیر
این هوای نفس دون و افعی جان همچنان
کرده ما را در غل و زنجیر ، مغلوب و اسیر

 

خدا(۹)
نتوان خدا ببینی ، به دو چشم خویشتن آن
دل اگر خدا شناسی ، دل خود براق گردان
بنما دل و روان را ، چو مرآت صاف و روشن
به یقین اگر رسیدی ، همه چیز نقش سبحان

بخش دوم

حقیقت

 

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات حقیقت با شرح تفصیلی

رباعیات مجموعه‌ی «حقیقت» به قلم دکتر علی رجالی، سفری در دل معانی ژرف توحید، عشق الهی و هدایت قرآنی است. این اشعار، مخاطب را با زبان ساده و دلنشین به درک حقیقت دعوت می‌کنند. در ادامه، هر رباعی همراه با شرحی تفصیلی ارائه می‌شود.

---

حقیقت (۱)

حقیقت، همان عشق بی‌منتهاست،
که دل‌های عاشق ز او را رضاست.
جهانی درونت نهفته‌ست، بین،
که آن راه دل، سوی حق رهنماست.

شرح:

شاعر حقیقت را به عشق الهی تعبیر می‌کند؛ عشقی که تمامی دل‌های مشتاق از آن سرشارند و در آن آرامش می‌یابند. درون هر انسان، جهانی معنوی و بیکران وجود دارد که اگر مورد توجه قرار گیرد، او را به‌سوی حقیقت و رضایت الهی هدایت می‌کند. این رباعی انسان را به کشف دنیای درونی خود و ارتباط با خداوند دعوت می‌کند.

---

حقیقت (۲)

حقیقت، همان نور ذات خداست،
که بر قلب عاشق، چراغ هداست.
به هر ذره‌ بنگر، که گوید خدا
جهان جمله آیات حق، بی‌خطاست.

شرح:

نور ذات الهی، همان حقیقت است که چون چراغی، قلب انسان‌های عاشق و سالک را روشن می‌کند. شاعر با اشاره به ذرات عالم، به مخاطب یادآوری می‌کند که هر جزء از جهان، آیه‌ای از وجود خداوند است و کمال و بی‌عیب‌بودن خالق را بازگو می‌کند. این شعر بر وحدت وجود و حضور خداوند در همه‌ی پدیده‌ها تأکید دارد.

---

حقیقت (۳)

حقیقت، نسیمی ز جانان بود،
دل عاشقان را گلستان بود.
ز خود بگذر و سوی حق گام زن،
که او برتر از جن و انسان بود.

شرح:

شاعر حقیقت را چون نسیمی از سوی معشوق الهی تصویر می‌کند که دل عاشقان را به گلستانی از آرامش و نور تبدیل می‌کند. در این رباعی، دعوت به ترک خودخواهی و حرکت به‌سوی خداوند به‌عنوان مقصدی متعالی و برتر از تمامی موجودات، اصلی‌ترین پیام است.

---

حقیقت (۴)

حقیقت همان وحی یزدان خدا
شود متن و آیات قرآن خدا
هر آیه بود گوهری ناب و در
بخوانش، که یابی جهان خدا.

شرح:

در این رباعی، حقیقت به وحی الهی و آیات قرآن نسبت داده شده است. هر آیه از قرآن به مثابه گوهری بی‌بدیل است که با خواندن و تدبر در آن، جهان معنوی خداوند آشکار می‌شود. شاعر از مخاطب می‌خواهد که با خواندن قرآن، به عمق معانی آن پی ببرد و حقایق الهی را کشف کند.

---

حقیقت (۵)

حقیقت همان راز پنهانِ ماست،
که هر ذره‌ای جلوهٔ از خداست.
به دریا نظر کن، به صحرا نگر
که هر موج دریا چو راز بقاست.

شرح:

حقیقت در این رباعی، به‌عنوان رازی پنهان درون انسان معرفی شده است که در تمامی اجزای جهان، جلوه‌ای از خداوند را می‌توان دید. شاعر از مخاطب می‌خواهد به طبیعت نگاه کند؛ هر موج دریا و هر تپه‌ی صحرا، نشانی از راز بقا و حقیقت الهی است.

---

حقیقت (۶)

حقیقت ز قرآن پدیدار گشت،
به دل‌ها پیامی ز قهار گشت.
بخوان و بیندیش، هر آیه را
سفیرِ هدایت ز دلدار گشت.

شرح:

شاعر در این رباعی تأکید می‌کند که حقیقت در آیات قرآن متجلی شده است. هر آیه، پیام روشنی از سوی خداوند قهار است که انسان‌ها را به هدایت و رستگاری دعوت می‌کند. او بر اهمیت تفکر در آیات قرآن برای درک عمیق‌تر حقیقت تأکید می‌ورزد.

---

حقیقت (۷)

حقیقت، در آیات یزدان نهان،
به دل‌ها دهد علم و ایمان عیان.
کلامی که از سوی حق گشته نور،
رهاند ز ظلمت تو را هر زمان.

شرح:

شاعر به حقیقتی که در آیات قرآن نهفته است اشاره دارد. این آیات، علم و ایمان را در دل انسان‌ها آشکار می‌کنند و چون نوری الهی، انسان را از تاریکی‌های جهل و گمراهی رها می‌سازند.

---

حقیقت (۸)

حقیقت کلامی ز سوی خداست،
چراغ هدایت برای شماست.
بخوان آیه‌های خدا را ز جان
که این نور یزدان نهایت لقاست.

شرح:

شاعر، قرآن را به‌عنوان کلام خدا و چراغ هدایت معرفی می‌کند. او از مخاطب می‌خواهد که قرآن را با جان و دل بخواند و تأکید می‌کند که این کتاب آسمانی، نوری است که انسان را به لقای الهی می‌رساند.

---

حقیقت (۹)

حقیقت همان ذات یزدان و هوست،
که ذکر دل و روح انسان نکوست.
هر آیه بود چشمهٔ لطف حق
حقیقت، ز قرآن عیان و ز اوست.

شرح:

در این رباعی، حقیقت به ذات الهی نسبت داده شده است؛ ذاتی که با ذکر او، دل و جان انسان نورانی و زیبا می‌شود. هر آیه از قرآن چشمه‌ای از لطف و رحمت الهی است و حقیقت نهایی در آن متجلی است.

---

حقیقت (۱۰)

حقیقت ز توحید بر جان شود،
دل از نور حق عشق یزدان شود.
کلام خدا حجتی آشکار،
برای خلایق، چو قرآن شود.

شرح:

شاعر در این رباعی توحید را اساس حقیقت می‌داند. دل انسان با نور خداوند روشن می‌شود و عشق به خدا در آن جای می‌گیرد. قرآن، به‌عنوان کلام خدا، حجتی آشکار برای هدایت تمامی انسان‌ها معرفی شده است.

---

نتیجه‌گیری کلی:

این مجموعه از رباعیات، حقیقت را در مفاهیم توحید، عشق الهی، هدایت قرآنی و ارتباط انسان با خداوند تعریف می‌کند. اشعار با دعوت به تدبر در قرآن و مشاهده طبیعت، مخاطب را به درک حقیقت و دستیابی به معنویت فرا می‌خوانند. سبک ساده و روان این رباعیات، پیام عمیق شاعر را به دل‌ها نزدیک می‌کند و آن‌ها را به سفری در جستجوی حقیقت می‌برد.

بخش سوم

زیارت نامه خدا

 

نماز (۱)
زیارت‌نامه‌ی یزدان، نماز است
وصال ایزدی ما را جواز است
نمازی خوان چو مولا گر توانی
عبادت با خدا راز و نیاز است

شرح:
شاعر نماز را زیارت‌نامه‌ای برای ارتباط با خداوند می‌داند که به انسان اجازه‌ی رسیدن به قرب الهی را می‌دهد. نماز در اینجا به عنوان وسیله‌ای برای راز و نیاز با خداوند معرفی شده است.

 

نماز (۲)
اگر مایل به وصل ذوالجلالی
اگر خواهان یزدان و جمالی
نمازی خوان که مولا خواند آن را
اگر راغب به رشدی و کمالی

شرح:
این رباعی نماز را راهی برای رسیدن به خداوند، جمال الهی و تکامل انسان می‌داند. شاعر بر اهمیت تأسی به نماز حضرت علی (ع) تأکید دارد.

 

نماز (۳)
امشب همه در راز و نیازند
در مسجد و محراب و نمازند
بر دلبر خود عشق بورزند
هم ناله و در سوز و گدازند

شرح:
شاعر شب‌های راز و نیاز را توصیف می‌کند که در آن مؤمنان در مسجد و محراب مشغول نماز و عشق‌ورزی به خداوند هستند.

 

نماز (۴)
آنکه ضایع می‌کند حق صلات
کی بنوشد از لبش آب حیات؟
حق آن بر بندگان سنگین بود
یاد یزدان موجب قرب و ثبات

شرح:
این شعر به اهمیت حفظ نماز و عواقب ترک آن اشاره دارد. شاعر نماز را عامل تقرب به خدا و موجب ثبات در ایمان می‌داند.

 

نماز (۵)
پانزده رنج و بلای جان‌گداز
آیدت گر سست انگاری نماز
اندر این دنیا و اندر آخرت
گر نباشد با خدا راز و نیاز

شرح:
شاعر به عواقب سنگین سهل‌انگاری در نماز اشاره می‌کند و ترک آن را موجب رنج‌های دنیوی و اخروی می‌داند.

-

نماز (۶)
نماز است ارتباط حق و انسان
که واجب گشته آن بر هر مسلمان
دهد آرامش و تسکین بشر را
ادایش موجب لطف است و احسان

شرح:
این رباعی نماز را به‌عنوان پلی میان انسان و خداوند معرفی می‌کند و تأثیر آن را در آرامش و لطف الهی برمی‌شمرد.

 

نماز (۷)
آنکه ضایع می‌کند حق صلات
کی بنوشد از کفش آب حیات؟
حق آن بر بندگان سنگین بود
اول وقت است ما را باقیات

شرح:
در این شعر، بر اهمیت خواندن نماز در اول وقت و تأثیر آن به‌عنوان باقیات صالحات تأکید شده است.

 

نماز (۸)
نماز است عامل دوری ز خسران
انیس قبر و نور دل بود آن
چراغ رهنما و زینت ماست
بهای جنت است و عز انسان

شرح:
شاعر نماز را چراغ راهنما و زینت انسان می‌داند و آن را کلید دوری از زیان و خسران معرفی می‌کند.

 

نماز (۹)
عبادت ذکر تنها با خدا نیست
پیمبر گفت، در دین انروا نیست
عبادت را بود اعمال ظاهر
نماز و صوم و حج هم در خفا نیست

شرح:
شاعر به جامعیت دین اسلام اشاره دارد و نماز را نه‌تنها عبادت در خلوت، بلکه بخشی از اعمال ظاهری دین می‌داند.

 

نماز (۱۰)
وقت سحر است، خیز از بهر نماز
با یار قدیم خود، دمی راز و نیاز
در خلوت و تنهایی، با یار سخن گو
هنگام سفر، به نام او کن آغاز

شرح:
این شعر دعوتی به اقامه‌ی نماز در سحرگاه و ارتباط عاشقانه با خداوند در خلوت است.

 

نماز (۱۱)
نماز است عامل دوری ز خسران
انیس قبر و نور دل بود آن
چراغ رهنما و زینت ما
بهای جنت است و عز انسان

شرح:
تکرار این شعر نشان‌دهنده‌ی اهمیت موضوعی آن است که به اثرات معنوی و مادی نماز تأکید می‌کند.

 

نماز (۱۲)
آنکه ضایع می‌کند حق صلات
کی بنوشد از لبش آب حیات؟
حق آن بر بندگان سنگین بود
یاد یزدان موجب قرب و ثبات

شرح:
بار دیگر، اهمیت حفظ نماز و تأثیر آن در زندگی معنوی مورد تأکید قرار گرفته است.

 

نماز (۱۳)
عبادت ذکر تنها با خدا نیست
پیمبر گفت، در دین انروا نیست
عبادت را بود اعمال ظاهر
نماز و صوم و حج هم در خفا نیست

شرح:
این رباعی بار دیگر به جامعیت عبادات اسلامی و ارتباط آن با اعمال ظاهر اشاره دارد.

 

نماز (۱۴)
نماز با ولایت روشنایی است
وصول کردگار و دلربایی است
چو خوانی روح تو آید به پرواز
مقدم در امور زندگانی است

شرح:
شاعر به پیوند نماز و ولایت پرداخته و اهمیت آن در زندگی معنوی و دنیوی انسان را بیان می‌کند.

 

نماز (۱۵)
نماز با ولایت، روشنایی است
وصول کردگار و دلربایی است
ولایت ریشه و اصل و عمود است
نماز بی‌ولایت، لهو و بازی است

شرح:
در این شعر، بر ولایت به‌عنوان رکن اساسی نماز و عبودیت تأکید شده است.

 

نماز (۱۶)
عامل خوشبختی و رفع نیاز
در ستایش با خدای چاره‌ساز
باعث کسب کمال آدمی است
در نماز است، در نماز است، در نماز

شرح:
شاعر نماز را کلید خوشبختی و راهی برای کمال انسانی معرفی می‌کند و بر اهمیت آن تأکید مضاعف دارد.

 

نماز (۱۷)
برخیز ز خواب، وقت دیدار شده
برخیز و بخوان، که حق خریدار شده
صبح است و کنون وقت نماز است تو را
برخیز و ببین، جهان پدیدار شده

شرح:
این رباعی دعوتی است برای بیداری از خواب غفلت و ادای نماز صبح، همراه با شکرگزاری از نعمات الهی.

 

نماز (۱۸)
وقت سحر است، خیز از بهر نماز
با یار و شفیق خود، دمی راز و نیاز
در خلوت و تنهایی خود، یار طلب کن
وقت سفر است، خیز از بهر جواز

شرح:
شاعر بر اقامه‌ی نماز در وقت سحر تأکید کرده و نماز را وسیله‌ای برای جلب لطف الهی و آمادگی سفر آخرت می‌داند.

 

نماز (۱۹)
جمعی که همیشه سرفرازند
در محضر حق به ذکر و رازند
دائم به نیایش و عبادت
مشغول ریاضت و نمازند

شرح:
این شعر به اوصاف اهل عبادت و نماز می‌پردازد که در پیشگاه خداوند سرفراز و اهل نیایش هستند.

 

نماز (۲۰)
امان از دست بی‌دینی، برد تا قعر گمراهی
نگو ترک نمازت را، نکن دیگر تو کوتاهی
نماز شب کمی بگزار، خدایت دوست می‌دارد
کلید گنج خوشبختی است، همین ورد سحرگاهی

شرح:
شاعر ترک نماز را عامل گمراهی می‌داند و بر اهمیت نماز شب به‌عنوان کلید خوشبختی تأکید می‌کند.
در این مجموعه رباعیات،  نماز از زوایای مختلف معنوی، اخلاقی، و اجتماعی به تصویر کشیده شده است.

بخش سوم

دنیا

 

 مقدمه و گله از دنیا

متن شعر:
از من بیچاره زین بهتر، چه می خواهی بگو
بغض داری از دل و دلبر؟ چه می خواهی بگو
مانده‌ام حیران و سرگردان از این دنیای پست
بیشتر از نقد جان، دیگر چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
شاعر با لحنی اندوهناک و خطاب به دنیا، شکایت خود را آغاز می‌کند. او از فشارهای دنیا بر روح و روان خود می‌گوید.

کلیدواژه‌ها: بیچاره، بغض، حیران، سرگردان همگی بر ناتوانی انسان در برابر سختی‌های دنیا دلالت دارند.

پیام: دنیا به جای رهایی بخشیدن، بار اندوه و حیرانی را بر دوش انسان گذاشته است.

 

 شکایت از بی‌عدالتی روزگار

متن شعر:
ای فلک از کهتر و مهتر چه می خواهی زما
کینه توزی ای نگون اختر، چه می خواهی زما
جان ما را گیر و درمان کن هوای نفس پست
رفت از کف طاقتم، دیگر چه می خواهی زما

شرح و تفسیر:
شاعر دنیا را نگون‌بخت و کینه‌توز می‌نامد و از رفتار ناعادلانه آن گله می‌کند.

استعاره‌ها: فلک، نگون اختر نمادی از چرخ روزگار و بی‌عدالتی‌های آن هستند.

پیام: دنیا حتی با گرفتن جان انسان نیز آرام نمی‌گیرد و همچنان به ظلم و سختی ادامه می‌دهد.

 

 تصویرسازی از رنج و خنجر دنیا

متن شعر:
می کشی بر روی ما خنجر، چه می خواهی بگو
فاش کن دیگر از این بدتر، چه می خواهی بگو
آتشی بر دل نهادی، شعله‌ور گردد همی
جز دلی سوزان و چشم تر، چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
دنیا به قاتلی بی‌رحم تشبیه شده که بر دل و روح انسان خنجر می‌کشد.

تصویرسازی: خنجر و آتش نماد آسیب‌های عمیق روحی و روانی‌اند.

پیام دنیا دل‌های انسان‌ها را می‌سوزاند و اشک از چشم آن‌ها جاری می‌کند، اما باز هم آرام نمی‌شود.

 

پرسش از هدف دنیا

متن شعر:
زین همه ظلم و ستم یکسر، چه می خواهی زما
هیچ شرمت نیست، در باور چه می خواهی زما
تا به کی حیلت بسازی بر من بیچاره چند؟
در امانی زین همه کیفر، چه می خواهی ز ما

شرح و تفسیر:
شاعر مستقیماً از دنیا می‌پرسد که چرا از اعمال ظالمانه خود دست برنمی‌دارد.

کنایه: دنیا از کیفر اعمال خود در امان است و همین، شدت بی‌عدالتی را نشان می‌دهد.

پیام: نارضایتی عمیق شاعر از دنیا و بی‌شرمی آن در ادامه دادن به ظلم و حیله‌گری.

 

گله از امتحانات و سختی‌های دنیا

متن شعر:
می بری ما را به خسران، آنچه می خواهی بگو
می کشی هر دم به عصیان، آنچه می خواهی بگو
هر چه می خواهد دل تنگت بگو، در امتحان
می دهی هر لحظه فرمان، آنچه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
شاعر به امتحانات دشوار دنیا اشاره می‌کند که انسان را به سوی شکست و عصیان می‌کشاند.

کلیدواژه‌ها: خسران، عصیان، فرمان نشان‌دهنده فشارهایی است که دنیا بر انسان وارد می‌کند.

پیام: دنیا با آزمون‌های سخت، انسان را از مسیر صحیح منحرف می‌کند.

 

انتقاد از فریبندگی دنیا

متن شعر:
می دهی جلوه به دنیا، هر چه می خواهی بگو
تا فریبند چون منی را، هر چه می خواهی بگو
می بری پیر و جوان را، کی دهی فرصت به ما
دست بردار از خطا یا، آنچه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
دنیا به عنوان موجودی فریبنده توصیف شده که انسان‌ها را به سمت خود جذب می‌کند.

استعاره: دنیا با جلوه‌های خود، انسان‌ها را می‌فریبد.

پیام: این جلوه‌های دنیوی، هم پیران و هم جوانان را از هدف اصلی زندگی منحرف می‌کند.

 

 بی‌عدالتی در برخورد با انسان‌ها

متن شعر:
می زنی شاه و گدا را، آنچه می خواهی بگو
گه بری بالای بالا، آنچه می خواهی بگو
امتحان‌ها می کنی دائم ز سختی یا مقام
می دهی رنج و بلا را، آنچه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
دنیا در رفتار با شاه و گدا یکسان عمل کرده و با امتحان‌های پی‌درپی، همه را دچار رنج می‌کند.

تصاویر متقابل: شاه و گدا به عنوان نمادی از دو سوی جامعه، نشان‌دهنده بی‌رحمی یکسان دنیا نسبت به همه است.

پیام: رنج و سختی دنیا برای همه انسان‌ها یکسان است، اما با این حال، دنیا به سختی‌هایش ادامه می‌دهد.

 

 درخواست رحمت و پایان شکایت

متن شعر:
آخر ای دنیا ز ما دیگر چه می خواهی بگو
فاش گو بهتر از این گوهر، چه می خواهی بگو
چند می بالی به خود ای چرخ گردون در نظام
عاشقان را می کشی بدتر، چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
شاعر در پایان از دنیا می‌خواهد تا نیت اصلی خود را آشکار کند. او از دنیا می‌خواهد که به بی‌رحمی خود پایان دهد.

استعاره‌ها: چرخ گردون نماد گذر زمان و بی‌ثباتی زندگی است.

پیام: شاعر خواستار رهایی از ظلم و بی‌رحمی دنیاست و از آن می‌خواهد که به جای تخریب، به عشق و مهربانی بازگردد.

 

شاعر با همان زبان شکایت‌آمیز و اندیشه‌ای ژرف درباره رنج‌ها و مصائب زندگی سخن می‌گوید. برای ادامه، به تفکیک ابیات پرداخته و پیام‌های هر بخش تحلیل می‌شود:

 

فریب و نیرنگ دنیا

متن شعر:
می زنی خنجر به آنی، هرچه می خواهی بگو
دشمن قداره می‌مانی، هر چه می خواهی بگو
من که می دانم تویی دانا، فریبم می دهی
گر توانی رحم بنما، هر چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
دنیا در اینجا به دشمنی بی‌رحم تشبیه شده که ناگهان ضربه می‌زند و فریب می‌دهد.

تشخیص (شخصیت‌بخشی): شاعر دنیا را دارای صفت‌هایی انسانی مانند «قداره‌بندی» و «فریب‌کاری» می‌بیند.

پیام: شاعر دنیا را به دانایی و توانایی در ایجاد رنج و فریب متهم کرده و از آن درخواست رحم و مهربانی می‌کند.

 

عاشقان در برابر ناملایمات دنیا

متن شعر:
آخر ای دنیا ز ما دیگر چه می خواهی بگو
فاش گو بهتر از این گوهر چه می خواهی بگو
چند می بالی به خود ای چرخ گردون در نظام
عاشقان را می کشی بدتر، چه می خواهی بگو

شرح و تفسیر:
در این بخش، شاعر به ظلم دنیا به عاشقان اشاره دارد که بیش از دیگران درگیر رنج و بلا می‌شوند.

واژه‌ها و استعاره‌ها:

چرخ گردون: نماد بی‌ثباتی و چرخش بی‌امان دنیا.

عاشقان: نماد انسان‌های بااخلاص که بیشترین سختی‌ها را تحمل می‌کنند.

پیام: دنیا با ظلم و ستم، حتی زیباترین ارزش‌ها (عشق و عشق‌ورزی) را نابود می‌کند.

 

نگاه کلی به پیام نهایی شعر

این شعر در انتها به شکل مستقیم از دنیا می‌خواهد که هدف خود را آشکار کند و از بی‌رحمی‌هایش دست بکشد. در سراسر شعر، شاعر با زبانی شکایت‌آمیز و پر از گلایه، دنیا را به دادگاهی دعوت کرده و در هر بخش، بخشی از نارضایتی خود را بیان می‌کند.

 

جمع‌بندی نهایی از شعر

این اثر را می‌توان به عنوان شعری اجتماعی-عرفانی در نظر گرفت که دغدغه‌های زیر را بیان می‌کند:

۱. فریبندگی دنیا:
دنیا با ظاهر زیبا و فریبنده‌اش، انسان‌ها را از حقیقت دور می‌کند.

۲. سختی و بی‌رحمی دنیا:
شاعر از بی‌عدالتی‌ها، ظلم‌ها و دشواری‌هایی که دنیا بر انسان تحمیل می‌کند، گلایه دارد.

۳. ناتوانی انسان در برابر دنیا:
انسان در برابر چرخش بی‌امان دنیا و گذر زمان عاجز است و تنها می‌تواند شکایت کند.

۴. دعوت به تفکر درباره حقیقت:
شعر مخاطب را به این دعوت می‌کند که در برابر جلوه‌های دنیوی تأمل کند و به دنبال حقیقت باشد.

بخش چهارم

شهادت

 

۱. تفکیک موضوعی به همراه شرح کامل‌تر:

شهادت (۱):

متن:
با شهادت گشته‌ای همسوی نور
از تعلق‌ها بری باشی و دور
می‌سپاری روح خود بر درگهش
جلوه‌ای از عشق یزدان را ظهور

شرح:
این رباعی به توصیف شهادت به‌عنوان راهی برای رسیدن به نور الهی و رهایی از تعلقات دنیوی پرداخته است. شاعر بیان می‌کند که شهید با فدا کردن جان خود، روحش را به خداوند می‌سپارد و جلوه‌ای از عشق الهی را به نمایش می‌گذارد. پیام شعر تأکید بر قرب الهی و خلوص است.

---

شهادت (۲):

متن:
شهادت همچو لبخند بهاری است
وصال حق تعالی و رهایی است
دهی جانت ز عشق نور یزدان
که با مرگت رها از هرچه خواهی است

شرح:
شهادت در این رباعی به زیبایی با لبخند بهاری و طراوت روحی مقایسه شده است. شاعر آن را نهایت وصال به حق تعالی و آزادی از قیود مادی می‌داند. اینجا شهادت نمادی از عشق الهی و تمایل به رهایی از محدودیت‌هاست.

---

شهادت (۳):

متن:
شهادت بهترین آمال ما گشت
فدای حق تعالی و رها گشت
رسد عاشق به قرب حق تعالی
بود جاوید و اجرش با خدا گشت

شرح:
این رباعی شهادت را اوج آرزوهای انسان معرفی می‌کند. شاعر تأکید دارد که عاشق حقیقی با شهادت به قرب الهی می‌رسد و جاودان می‌شود. پیام این شعر بر جاودانگی شهیدان و پاداش عظیم آنان در نزد خداوند متمرکز است.

---

شهادت (۴):

متن:
شهادت سوی یزدان جاودانی است
رهایی از دل و هم شادمانی است
بود روح شهیدان زنده در عرش
بهای خونشان قربی جهانی است

شرح:
شاعر شهادت را نه تنها رهایی از قیود دنیوی، بلکه رسیدن به شادی و آرامش ابدی می‌داند. رباعی به زنده بودن روح شهیدان در عرش الهی اشاره دارد و ارزش خون شهید را به اندازه قربی جهانی می‌داند، یعنی شهادت تأثیری عمیق و گسترده دارد.

---

شهادت (۵):

متن:
شهادت در رهایی و کمال است
به عشق ایزدی ما را وصال است
بریدن از خود و طی طریقت
بهایش قرب و شادی و جمال است

شرح:
این رباعی شهادت را مسیری به سوی کمال و عشق الهی معرفی می‌کند. شاعر به بریدن از خود و طی کردن مسیر معنوی اشاره دارد و نتیجه آن را قرب، شادی و مشاهده جمال الهی می‌داند. پیام شعر عرفانی و متعالی است.

---

شهادت (۶):

متن:
شهادت در ره یزدان رهایی است
عبور از ظلمت و جهل و جدایی است
شهیدان در بهشت و عرش یزدان
جواب پاکی نفس و الهی است

شرح:
شاعر شهادت را گذر از ظلمت و جهل به سوی نور و رهایی معرفی می‌کند. در این رباعی تأکید می‌شود که شهیدان به سبب پاکی نفس و الهی بودن عملشان، در بهشت و عرش الهی جایگاهی والا دارند.

---

شهادت (۷):

متن:
شهادت، نوری از آیات یزدان
رهایی از غبار جهل انسان
شهیدان در بهشت جاودانی
ببین اجر دعای پاک ایمان

شرح:
این رباعی شهادت را نوری الهی و راهی برای رهایی از غبار جهل و نادانی توصیف می‌کند. شاعر به جایگاه جاودانی شهیدان در بهشت و ارتباط آن با دعای پاک ایمان اشاره دارد، که پاداش آن نزد خداوند محفوظ است.

---

شهادت (۸):

متن:
شهادت، ره به سوی نور یزدان
رهایی از غم و زنجیر انسان
شهیدان نزد حق آرام گیرند
چراغ راهشان عشق است و ایمان

شرح:
شاعر شهادت را مسیری روشن به سوی نور الهی و رهایی از غم‌های دنیوی معرفی می‌کند. در این رباعی، شهیدان به‌عنوان چراغ راهنمایی برای دیگران شناخته می‌شوند که عشق و ایمانشان، دیگران را هدایت می‌کند.

---

شهادت (۹):

متن:
شهادت، شور عشق بی‌کران است
صفای جانشان باغ روان است
شهیدان زنده‌اند و جاودانه
حیات پاکشان اندر جنان است

شرح:
این رباعی شور عشق و پاکی جان شهید را به تصویر می‌کشد. شاعر روح شهید را زنده و جاودانه معرفی می‌کند که در بهشت جایگاه ابدی دارد. تصویرسازی «باغ روان» و «حیات پاک» حالتی عرفانی و زیبا به شعر می‌بخشد.

---

شهادت (۱۰):

متن:
شهادت، شور مهری بی‌نهایت
طریق وصل جان با نور و آیت
شهیدان زنده‌اند در هر شرایط
نگین روشن عرش و هدایت

شرح:
شاعر شهادت را نمایانگر شور عشق و مهر الهی می‌داند. این رباعی به جاودانگی شهیدان در هر شرایطی اشاره دارد و آنان را به‌عنوان نگینی درخشان و هادی دیگران در مسیر معنوی معرفی می‌کند.

---

۲. تحلیل و نتیجه‌گیری کلی:

اشعار به‌خوبی مفاهیم عرفانی و الهی شهادت را بیان کرده‌اند.

تصویرسازی‌های معنوی در برخی موارد بسیار برجسته و در برخی تکراری به نظر می‌رسند.

استفاده از قالب رباعی ایجاز و عمق معنا را تقویت کرده است.

زبان اشعار رسمی و کاملاً در راستای موضوع شهادت است.

بخش پنجم

دل

 

ممنون از توضیحتان. در اینجا، همانطور که خواسته‌اید، متن هر رباعی و سپس شرح مختصر آن آورده شده است.

---

دل (۱)

متن شعر:
دل چشمهٔ نوری است که تابان باشد
از مهر الهی چو گلستان باشد
دل را ز غبار کینه پاکیزه نما
تا جلوه‌گر از نور خدا جان باشد

شرح:
دل همچون چشمه‌ای از نور الهی است که با پاکسازی از کینه‌ها، می‌تواند به نمایش نور خداوند در جان انسان تبدیل شود.

---

دل (۲)

متن شعر:
دل گوهر پاک است و چراغ ایمان
هر ذرهٔ اوست جلوه‌ای از رحمان
دل را چو ز غیر دوست آزاد کنی
بینی ز رخ دوست، جهانی تابان

شرح:
دل به عنوان گوهر پاک و چراغ ایمان است که وقتی از تعلقات دنیا رها شود، نور الهی و جمال خداوند را در خود نمایان می‌کند.

---

دل (۳)

متن شعر:
دل راهبر عشق و حقیقت گردد
هر لحظه ز او لطف و حمایت گردد
آن کس که صفا داد دل از نور خدا
در سایهٔ حق سوی سعادت گردد

شرح:
دل به عنوان هدایتگر در مسیر عشق و حقیقت است و با پاک شدن از نور خداوند، به سعادت و آرامش می‌رسد.

---

دل (۴)

متن شعر:
دل خانهٔ اسرار خداوند جهان
پیوسته به نور عشق، مسرور و عیان
دل را به صفای عشق، دریا بنما
تا نور خدا دهد تو را راه جنان

شرح:
دل، خانه‌ای برای اسرار الهی و راهی برای رسیدن به بهشت است. با پاکسازی دل از تعلقات دنیا، انسان به نور خداوند و راه هدایت دست می‌یابد.

---

دل (۵)

متن شعر:
دل منزل عشق است و مکان جانان
هر لحظه ز نور حق شود آن تابان
دل را ز غبار نفس پاکیزه نما
تا جلوه کند جمال و نور یزدان

شرح:
دل باید خانه‌ای برای عشق الهی باشد. وقتی دل از غبار نفس پاک شود، نور خداوند در آن تابان می‌شود و جمال الهی در آن نمایان می‌گردد.

---

دل (۶)

متن شعر:
دل آینه‌ی حق است و اسرار در اوست
هر ذره ز خاک او گهر بار در اوست
دل را به صفای دل مزین گردان
کز نور خدا جمال رخسار در اوست

شرح:
دل آینه‌ای است که اسرار الهی در آن تجلی می‌کند. با پاک کردن دل از آلودگی‌ها، انسان به نور خداوند دست می‌یابد.

---

دل (۷)

متن شعر:
دل مرکب عشق و راهِ وحدت باشد
هر لحظه به سوی دوست فرصت باشد
هر کس که صفای دل بگردد همدم
راهش به جنان و عین حکمت باشد

شرح:
دل باید پر از عشق الهی باشد تا انسان را در مسیر وحدت با خدا هدایت کند. کسانی که دلشان از صفای الهی پر است، به حکمت و بهشت می‌رسند.

---

دل (۸)

متن شعر:
دل چشمهٔ آرامش و دریای یقین
هر لحظه در او جلوه کند نور مبین
دل را ز غبار غفلت آزاد نما
تا راه ببینی سوی معبود امین

شرح:
دل همچون چشمه‌ای از آرامش و دریای یقین است. وقتی از غبار غفلت پاک شود، انسان می‌تواند به درستی مسیر خداوند را بشناسد.

---

دل (۹)

متن شعر:
دل چشمهٔ عرفان و مکانِ اسرار
در اوست مقام یار و دلدارِ نگار
هر کس که دل از غبار دنیا شوید
در باغ خدا شود گلستان و بهار

شرح:
دل مکان دریافت عرفان و حقیقت الهی است. با پاکسازی دل از تعلقات دنیوی، انسان به درک خداوند نائل می‌شود و در باغ بهشت قرار می‌گیرد.

---

دل (۱۰)

متن شعر:
دل پنجره‌ای به سوی اسرار الست
هر کس که شناخت، دل ز دنیا او رست
دل را چو تهی ز غیر حق گر بکنی
هر لحظه به دیدار خدا گردی مست

شرح:
دل همچون پنجره‌ای به سوی اسرار الهی است. وقتی انسان دلش را از غیر خدا تهی کند، هر لحظه از دیدار خداوند مست خواهد شد.

بخش

ایمان

مجموعه رباعیات ایمان
 

در این مجموعه رباعیات، هر قطعه به طور خاص به موضوع ایمان و تاثیرات آن بر زندگی فردی و اجتماعی پرداخته است. در ادامه، تفکیک و شرح تفصیلی هر رباعی ارائه می‌شود.

---

ایمان (۱)

ایمان چو کلیدِ ملک جانان باشد
گنجینه‌ی دل، ز مهر سبحان باشد
هر کس که ز راهِ دوست گمراه نشد
در جان و دلش صفا و ایمان باشد

شرح تفصیلی:
در این رباعی، ایمان به عنوان "کلید ملک جانان" معرفی شده است که برای رسیدن به "گنجینه دل" نیاز است. این گنجینه، که همان محبت و عشق الهی است، در دل انسان نهفته است. واژه "گمراه نشد" اشاره به کسانی دارد که از مسیر درست و معنوی منحرف نمی‌شوند. ایمان باعث صفا و آرامش در دل‌ها می‌شود.

---

ایمان (۲)

ایمان چو نسیمِ لطف یزدان باشد
آرامش دل، ز راز پنهان باشد
عاشق که به جان ز عشق سیراب شود
هر لحظه ز او، نگاهِ رحمان باشد

شرح تفصیلی:
در این رباعی، ایمان به نسیمی تشبیه شده که از لطف یزدان می‌آید و آرامش در دل‌ها ایجاد می‌کند. "راز پنهان" اشاره به حقایق معنوی و الهی دارد که تنها با ایمان درک می‌شود. عشق الهی جان را سیراب می‌کند و در نتیجه، شخص در هر لحظه از زندگی خود، نگاه و توجه رحمانانه‌ای را از خداوند تجربه می‌کند.

---

ایمان (۳)

ایمان چو پلی میانِ غیب است و شهود
باشد رهِ عاشقان به سبحان و وجود
هر کس که به این یقینِ حق دل بندد
دارای حیات و عشق یزدان ودود

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی به عنوان پلی میان "غیب" (امور معنوی و غیرقابل مشاهده) و "شهود" (آنچه که درک می‌کنیم) معرفی شده است. ایمان راهی است برای عاشقان تا به "سبحان" (پاک و بی‌عیب) و "وجود" الهی نزدیک شوند. ایمان باعث می‌شود که انسان‌ها به یقین برسند و در نتیجه حیات واقعی و عشق الهی را تجربه کنند.

---

ایمان (۴)

ایمان به خدا، شراب جان می‌ریزد
نور است که در دلِ نهان می‌ریزد
هر کس که دل از شک و گمان خالی کرد
از چشمه‌ی عشق، بی‌کران می‌ریزد

شرح تفصیلی:
در این رباعی، ایمان به عنوان "شراب جان" تشبیه شده که جان انسان را از هر گونه غم و اندوه پاک می‌کند. این ایمان به نور تشبیه شده که در دل‌های پنهان می‌ریزد و دل را روشن می‌کند. کسانی که دل خود را از شک و تردید پاک کرده و به ایمان خالص دست یابند، از "چشمه عشق" الهی بهره‌مند می‌شوند که بی‌کران و نامحدود است.

---

ایمان (۵)

ایمان به خدا، چراغِ یزدان باشد
آن مایه‌ی فخرِ حق و انسان باشد
هر کس که به عدل و حق، عمل بنماید
آمرزش و لطفِ حق فراوان باشد

شرح تفصیلی:
ایمان به خدا در این رباعی به "چراغ یزدان" تشبیه شده که راه را روشن می‌کند. این ایمان مایه فخر و سربلندی برای انسان است و موجب می‌شود که انسان در مسیر عدل و حقیقت قرار گیرد. کسانی که به این اصول عمل کنند، مشمول آمرزش و لطف بی‌پایان الهی خواهند شد.

---

ایمان (۶)

ایمان به یقین ز عشق یزدان آید
در قلبِ تهی، شمیم سبحان آید
آن کس که به ذکر حق تعالی مأنوس
هر لحظه بر او نسیمِ رحمان آید

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی نتیجه‌ی عشق به خداوند است که در قلب انسان به یقین تبدیل می‌شود. "شمیم سبحان" بوی خوش و دل‌انگیز خداوند است که دل‌های پاک را می‌نوازد. کسی که به ذکر خداوند مداومت داشته باشد، همواره در برکت رحمت الهی قرار می‌گیرد.

---

ایمان (۷)

ایمان به خدای حیّ سبحان زیباست
بخشنده‌ی جان و مهربان و والاست
آن‌کس که به این راه قدم بگذارد
داند که مسیر عاشقان نور خداست

شرح تفصیلی:
در این رباعی، ایمان به خداوند به عنوان "خدای حیّ سبحان" (خدای زنده و پاک) معرفی شده که ویژگی‌های بخشندگی و مهربانی دارد. کسی که به راه ایمان قدم می‌گذارد، در مسیر نور خدا حرکت می‌کند و می‌داند که در این مسیر، عشق و نور الهی او را هدایت می‌کند.

---

ایمان (۸)

ایمان به خدا، سکون جان می‌بخشد
بر غصه‌ی دل، تو را امان می‌بخشد
هر کس که به حق کند توکل بسیار
راهی سوی باغ بی‌کران می‌بخشد

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی موجب آرامش و سکون در جان انسان می‌شود. ایمان به خداوند غم و اندوه دل را از بین می‌برد و امنیت روانی و معنوی به انسان می‌بخشد. کسانی که به خداوند توکل دارند، مسیرهای تازه‌ای از برکت و نعمت‌های الهی برایشان گشوده می‌شود.

---

ایمان (۹)

ایمان ز نسیمِ صبح آغاز شود
هر دم ز شکوهِ نورِ اعجاز شود
هر کس که به حق قدم نهد با اخلاص
درهای بهشت سوی او باز شود

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی به نسیم صبح تشبیه شده که تازگی و روشنی به ارمغان می‌آورد. این ایمان هر لحظه از قدرت و اعجاز خداوند برخوردار است و کسانی که با اخلاص در راه خدا قدم بردارند، درهای بهشت به سوی آن‌ها گشوده خواهد شد.

---

ایمان (۱۰)

ایمان چو ستونِ دین و ایمان باشد
آرامش جانِ هر مسلمان باشد
هر کس که به راه حق قدم بردارد
در سایه‌ی او، حیات آسان باشد

شرح تفصیلی:
ایمان در این رباعی به ستون دین تشبیه شده است که بنیان و استحکام آن را شکل می‌دهد. ایمان به خداوند باعث آرامش درونی انسان می‌شود و کسانی که در راه حق گام برمی‌دارند، در سایه‌ی ایمان به آرامش و سعادت خواهند رسید.

---

این مجموعه از رباعیات، به طور جامع و زیبایی مفاهیم مختلف ایمان، عشق الهی، و تأثیرات آن بر زندگی انسان‌ها را به تصویر کشیده است. در تمام این اشعار، ایمان به عنوان نیرویی تحول‌ساز و روح‌بخش در نظر گرفته شده که انسان‌ها را به سوی نور و حقیقت الهی هدایت می‌کند.

بخش هفتم

هوای نفس

بسمه تعالی
مجموعه رباعیات "هوای نفس"

در این مجموعه، به بررسی و تحلیل ویژگی‌ها و اثرات "هوای نفس" پرداخته است. "هوای نفس" در این رباعیات نماد تمایلات و وسوسه‌هایی است که انسان را از مسیر حقیقت و تقوا منحرف می‌کند. به طور کلی، این اشعار به طور استعاری به چالش‌هایی می‌پردازند که نفس انسان در مسیر رشد و کمال با آن‌ها مواجه است.

 

هوای نفس (۱)

متن:
نفس است که دام بر ره ایمان زد
دل را ز صفا تهی و هم خسران زد
عاشق که به نور عشق ره روشن کرد
راه شه جان نمود و بر شیطان زد

شرح:
در این رباعی، "نفس" به عنوان دشمن ایمان و پاکی معرفی شده است. آنچه که در ابتدا مسیر ایمان را روشن می‌کند، با دام‌های نفس به انحراف می‌رود. اما عاشق واقعی که در نور عشق الهی قرار می‌گیرد، با تبعیت از حق و پاکی، بر تمامی وسوسه‌های نفس غلبه می‌کند و از شیطان دور می‌شود.

هوای نفس (۲)

متن:
نفس است چو پرده‌ای بر دل پاک
هر دم کشدت به سوی دنیا بی‌باک
عاشق که ز نور حق ببیند ره عشق
برچید ز جان هر آنچه باشد ناپاک

شرح:
در اینجا، نفس به مثابه پرده‌ای است که مانع از دیدن حقیقت و کمال در دل انسان می‌شود. نفس با وسوسه‌های خود، انسان را به سوی دنیا و دوری از معارف الهی سوق می‌دهد. عاشق حقیقی کسی است که با دیدن نور حق، بر تمامی تعلقات دنیوی فائق می‌آید و هر آنچه که ناپاک است را از جان خود می‌زداید.

هوای نفس (۳)

متن:
نفس است، سیاهی و ره تاریکی
بر اهل صفا دامی و در نزدیکی
عاشق که ز نور حق شود پاک سرشت
بی‌رنگ کند نفس و هوس یکرنگی

شرح:
نفس به عنوان سیاهی و تاریکی معرفی شده که انسان را از نور و حقیقت دور می‌کند. این سیاهی به اهل صفا نزدیک است و دام‌هایی می‌سازد. عاشقی که از نور حق بهره‌مند می‌شود، با تصفیه نفس و تهذیب هوس، خود را از این تاریکی‌ها رهایی می‌بخشد و به کمال می‌رسد.

هوای نفس (۴)

متن:
نفس است که گوید ره طاعت، خطاست
در دل کند از هوس، شراری بر پاست
عاشق که ز نور حق شود نورانی
هرگز به هوس اسیر دام است و بلاست

شرح:
نفس به طور فریبنده‌ای انسان را از راه درست و طاعت خداوند منحرف می‌کند و در دل او وسوسه‌های هوس و شهوت ایجاد می‌کند. اما کسی که در نور حق قرار می‌گیرد، از این دام‌ها می‌گریزد و هوس‌ها نمی‌توانند او را اسیر کنند. در واقع، این رباعی به این نکته اشاره دارد که نور خداوند انسان را از چنگال نفس و هوس‌ها رهایی می‌بخشد.

نفس (۵)

متن:
نفس است که بر دل تو حاکم گردد
با وسوسه راه تو ز حق گم گردد
گر گوش به امر حق دهی، پیروزی
هر میل و هوس ز جان تو کم گردد

شرح:
در اینجا، نفس به عنوان حاکم دل انسان معرفی شده است که با وسوسه‌های خود راه انسان را از حق منحرف می‌کند. اما اگر انسان به دستورات حق گوش دهد و در مسیر حق قدم بردارد، از تمام تمایلات نفس و هوس‌ها کاسته خواهد شد و در نهایت به پیروزی و کمال می‌رسد.

هوای نفس (۶)

متن:
نفس است رهی که سوی ظلمت دارد
هر گام تو را ز حق به غفلت دارد
حق را بطلب، که نفس حسرت بکشد
خوشبختی و عزت و سلامت دارد

شرح:
نفس انسان، راهی است که به سوی ظلمت و دوری از نور حقیقت هدایت می‌کند. هر قدمی که انسان در مسیر دنیا و هوس‌ها برمی‌دارد، او را از حق و کمال دورتر می‌سازد. اما اگر انسان حقیقت را بجوید، نفس حسرت خواهد خورد و در این مسیر، خوشبختی، عزت و سلامت در انتظار اوست.

هوای نفس (۷)

متن:
نفس است که خصم عقل و ایمان باشد
بر دل، ره تیرگی و طغیان باشد
قرآن به ره تو نور ایمان افزود
هر جا که خدا، خدای انسان باشد

شرح:
در این رباعی، نفس به عنوان دشمن عقل و ایمان انسان معرفی شده است که بر دل او تاریکی و طغیان می‌افکند. اما قرآن به عنوان نور ایمان، راه انسان را روشن می‌کند و هر جا که انسان خداوند را در دل خود بپرستد، نور ایمان به او هدایت می‌دهد.

هوای نفس (۸)

متن:
نفس است چو بادی به شکایت برسد
بر نکبت و طغیان و هلاکت برسد
عاشق که ز زخم نفس آزاد شود
هر لحظه دل از حکمت و رحمت برسد

شرح:
نفس همچون بادی است که انسان را به شکایت و نارضایتی از زندگی می‌کشاند. اما کسی که از زخم‌های نفس آزاد شود و به عشق الهی دست یابد، دل او از حکمت و رحمت پر می‌شود و در مسیر رشد و کمال قرار می‌گیرد.

هوای نفس (۹)

متن:
نفس است که در ره خدا سد گردد
دل را ز صفای حق همی رد گردد
عاشق که هوا ز دل براند هر دم
بر قله‌ی عشق حق، هوا بد گردد

شرح:
نفس به عنوان مانعی در مسیر خدا قرار می‌گیرد و دل را از صفای حق دور می‌کند. اما عاشقی که با هر دم از دل خود تمایلات نفس را دور می‌کند، به قله‌های عشق و حقیقت صعود می‌کند و نفس دیگر در او اثری ندارد.

هوای نفس (۱۰)

متن:
نفس است که راه دل زنجیر کند
هر ذره ز نور حق زمین‌گیر کند
عاشق که هوا را ز دلش بیرون کرد
او دشمن جان را چه تحقیر کند

شرح:
نفس به مانند زنجیری است که راه دل انسان را بسته و او را از نور حقیقت بازمی‌دارد. اما عاشق حقیقی که هوا و تمایلات نفس را از دل خود دور می‌کند، بر دشمن جان (یعنی نفس) فائق می‌آید و آن را تحقیر می‌کند.

---

نتیجه‌گیری کلی:
مجموعه رباعیات "هوای نفس" دکتر علی رجالی به بررسی ویژگی‌های نفس و اثرات آن در مسیر رشد معنوی انسان پرداخته است. در این اشعار، نفس به عنوان دشمنی درونی و مانعی در برابر رشد معنوی انسان معرفی شده است که با وسوسه‌های خود انسان را از حقیقت دور می‌کند. اما در مقابل، عشق به خداوند و هدایت‌های الهی می‌تواند انسان را از دام‌های نفس رهایی بخشد و به سوی کمال و سعادت سوق دهد.

بخش

امید

 

 

مجموعه رباعیات امید از دکتر علی رجالی شامل ده رباعی است که در آن‌ها، مفاهیم امید، توکل به خدا، توبه، رحمت الهی و جلب کمک از سوی خداوند به زیبایی بیان شده است. در این مجموعه، شعر به نوعی پیام‌هایی از دلگرمی و اعتماد به خداوند، به ویژه در مواجهه با مشکلات و گناهان ارائه می‌دهد. در ادامه، تفکیک و شرح تفصیلی هر رباعی را ارائه می‌دهم.

---

امید (۱)

هرچند گناهت ز عدد بیش شده
از غم دل تو خسته و آن ریش شده
حق گفت: در توبه به رویت باز است
دان، هر گنهی موجب تشویش شده

شرح:
در این رباعی، شاعر اشاره به گناهان زیاد و اثرات منفی آن‌ها در روح و دل انسان دارد. با این حال، شاعر یادآوری می‌کند که خداوند در توبه را برای بندگان خود باز کرده است و هیچ گناهی نمی‌تواند انسان را از رحمت الهی دور کند. تنها چیزی که گناهان به همراه دارند، تشویش و پریشانی است.

---

امید (۲)

ای خسته دل از گناه و هم خودخواهی
هرچند که لغزش ببرد بی‌راهی
حق راه گشاید به همه با توبه
حق توبه پذیر است، اگر خودخواه

شرح:
شاعر در این رباعی به انسان‌هایی که از گناه و خودخواهی رنج می‌برند، هشدار می‌دهد. او بیان می‌کند که هرچند لغزش‌ها ممکن است انسان را از مسیر درست منحرف کنند، اما خداوند با توبه‌پذیری بی‌پایان خود، راه گشایش را پیش روی بندگان قرار می‌دهد. شرط آن، خلوص نیت و عدم خودخواهی است.

---

امید (۳)

در وسعت رحمتت جهان خرم شد
درهای امید، سوی ما، هر دم شد
ای خالق عشق و هستی بی‌پایان
با یاد تو قلب غمزده مرهم شد

شرح:
این رباعی به زیبایی از رحمت بی‌پایان خداوند و تأثیر آن بر دل‌های غمگین سخن می‌گوید. شاعر به این نکته اشاره می‌کند که یاد خداوند باعث تسکین دردها و اندوه‌های انسان‌ها می‌شود. او همچنین از عشق خداوند و بی‌پایانی هستی او یاد می‌کند.

---

امید (۴)

هر غم که به دل نشست، آسان گردد
چون لطف خداوند به انسان گردد
از مهر و کرامتش چه نومید شوی؟
با عفو خدا همیشه جبران گردد

شرح:
شاعر در این رباعی بیان می‌کند که هرگاه غم و اندوه به دل انسان راه یابد، با یاد و لطف خداوند، این غم‌ها به راحتی از بین می‌روند. هیچ دلی نباید از مهر و کرامت خداوند نومید شود، زیرا عفو خداوند جبران‌کننده تمامی خطاها و اندوه‌ها است.

---

امید (۵)

از ظلمت شب، چراغ روشن سازد
از چشمه‌ی دل، امید جوشن سازد
آن‌کس که دلش به لطف یزدان باشد
صد دشت غم از نسیم گلشن سازد

شرح:
این رباعی به انسان‌ها می‌آموزد که در تاریکی‌ها و ظلمت‌ها، تنها نور خداوند می‌تواند راه را روشن کند. اگر دل انسان به لطف الهی روشن باشد، قادر خواهد بود تا از دل دشت‌های غم، گلستانی از امید بسازد.

---

امید (۶)

هر جا که فتادی به گناه و تقصیر
هر جا که شدی اسیر غم یا زنجیر
برخیز و برو، راه یزدان از نو
امید همه مهر خدا هست فراگیر

شرح:
این رباعی به انسان‌ها توصیه می‌کند که حتی اگر در گناه و غم اسیر شدند، نباید از حرکت باز بایستند. با توبه و بازگشت به راه خداوند، همیشه امید و مهر الهی برای همه موجودات گسترده است.

---

امید (۷)

گر پای دلم شکست، در راه تو بود
هر اشک دل‌افروز، به درگاه تو بود
در روز وصال، وعده خواهم امید
هر غم که کشیدم، به دلخواه تو بود

شرح:
شاعر در این رباعی بیان می‌کند که حتی در شرایطی که دل شکسته و اشک‌ها جاری می‌شوند، همه این‌ها در مسیر خداوند است. او در پایان با امید به وصال الهی، باور دارد که هر غم و سختی که تجربه کرده، جزئی از خواسته و تقدیر الهی بوده است.

---

امید (۸)

گر سختی راه بر تو آسان نشود
از رحمت حق، دلت هراسان نشود
حق گفته که صابران، پاداش برند
هر درد و بلای جان، خسران نشود

شرح:
شاعر در این رباعی به انسان‌ها می‌آموزد که در مواجهه با سختی‌ها نباید از رحمت الهی ناامید شوند. صابران در نهایت پاداش می‌گیرند و هیچ درد و بلای واقعی به ضرر و زیان انسان نخواهد بود.

---

امید (۹)

چون مرغ شکسته بال، به درگاه توام
در بحر بلا، رهیده از راه توام
با نور امید تو، به سویت آیم
در سایه‌ی لطف حق، به همراه توام

شرح:
این رباعی به حال کسی اشاره دارد که با وجود شکست و سختی‌ها، در جستجوی نور امید و لطف الهی است. حتی اگر در دریای بلا غرق شود، به لطف خداوند می‌تواند راه نجات را پیدا کند و به سوی او حرکت کند.

---

امید (۱۰)

بر دست دعا، امید خود را بگشا
از لطف خدا بخواه، بر آنچه روا
هرچند که دیر آید، گاهی به صلاح
زیرا که خدا شنید، هر راز و نوا

شرح:
در این رباعی، شاعر تأکید می‌کند که باید امید خود را در دست دعا بگشاییم و از لطف خداوند بخواهیم. حتی اگر خواسته‌ها دیر به نتیجه برسند، باید به حکمت الهی اعتماد کرد، زیرا خداوند هر راز و نوا را می‌شنود و پاسخ می‌دهد.

---

نتیجه‌گیری کلی:

مجموعه رباعیات امید از دکتر علی رجالی، در سراسر ابیات خود به انسان‌ها امید می‌دهد که در سختی‌ها، گناهان، و مشکلات زندگی، همواره باید به رحمت و لطف خداوند اعتماد داشته باشند. توبه، صبر، دعا و توکل بر خداوند، از مهم‌ترین مضامین این اشعار هستند.

بخش هشتم

صبر

مجموعه رباعیات صبر

این مجموعه رباعیات در قالبی دلنشین و معنوی، اهمیت و جایگاه صبر را در زندگی انسان‌ها شرح می‌دهد. در ادامه شرح هر رباعی بدون ذکر پیام ارائه شده است.

---

صبر (۱)

متن:
صبر است طریق اهل تقوا و یقین
هر رنج و غمی به لطف او شد تسکین
از صبر رسد هر آنچه خواهی، بی‌شک
صبری که کنی، برد تو را در تمکین

شرح:
صبر به عنوان راه و رسم اهل تقوا و یقین معرفی شده است و نشان داده که تحمل و استقامت در سختی‌ها، انسان را به ثبات و آرامش معنوی می‌رساند. در این رباعی از رابطه میان صبر و لطف خداوند سخن به میان آمده است.

---

صبر (۲)

متن:
صبر است کلید درِ الطاف خدا
هر رنج به صبر می‌شود رفع بلا
دانا به صبوری نهد امید به حق
بر عهد خدا بود صبوری و صفا

شرح:
این رباعی صبر را به کلید گشایش الطاف الهی تشبیه کرده است. انسان دانا در مواجهه با مشکلات، با صبوری به رحمت و لطف خداوند امیدوار می‌شود. صبر همچنین به عنوان عاملی برای حفظ وفاداری به عهد الهی مطرح شده است.

---

صبر (۳)

متن:
هر درد بشر به سوی رحمان گردد
هر لحظه که صبر، قوت جان گردد
صبری که کنی، شود مقامت افزون
این رمز وصال، نور ایمان گردد

شرح:
در این رباعی، صبر به قدرتی الهی تشبیه شده که درد و رنج را به نزدیکی به خدا و تقویت ایمان تبدیل می‌کند. همچنین تأکید شده که صبر می‌تواند مقام معنوی انسان را افزایش دهد.

---

صبر (۴)

متن:
صبر است چراغ عاشقان در شب تار
هر درد رهی به سوی یزدان و نگار
دل را به امید وصل حق زنده نما
هر لحظه بخواه از خداوند، قرار

شرح:
صبر به چراغی تشبیه شده که عاشقان را در سختی‌ها و تاریکی‌ها هدایت می‌کند. در این رباعی از نقش امید به خدا و توکل در زنده نگه داشتن دل سخن گفته شده است.

---

صبر (۵)

متن:
هر غم که رسد، گنج نهان می‌گردد
در سایه‌ی صبر، دل جوان می‌گردد
صبر آینه‌ی جمال یار است، بدان
صبری که کنی، صفای جان می‌گردد

شرح:
در این رباعی، سختی‌ها و غم‌ها با صبر به گنجی پنهان تبدیل می‌شوند. همچنین از تأثیر صبر در جلا دادن دل و رساندن انسان به صفای باطنی سخن به میان آمده است.

---

صبر (۶)

متن:
در تنگی دنیا، به خدا صبر نما
از مهر خدا، غم ز دلت گشت رها
هر لحظه که آزمونِ سختی برسد
پاداش عظیم است، نگردی به خطا

شرح:
این رباعی به نقش صبر در تحمل سختی‌های دنیوی اشاره دارد. در این متن، صبر به عنوان وسیله‌ای برای رهایی از غم‌ها و بهره‌مندی از لطف خداوند معرفی شده است.

---

صبر (۷)

متن:
صبر است نشان مردم باایمان
هر رنج و بلایی شود از صبر روان
ایمان به خدا چراغ دل‌های صبور
با یاد خدا، غصه رود از دل و جان

شرح:
صبر در این رباعی به عنوان نشانه‌ای از ایمان مردم و چراغی برای هدایت دل‌های صبور معرفی شده است. ارتباط صبر با یاد خدا و تأثیر آن در کاهش غصه‌ها مورد تأکید قرار گرفته است.

---

صبر (۸)

متن:
صبری که خدا گفت، ز جان کن باور
هر لحظه مدد ز لطف یزدان یاور
هر سختی و درد، روزی آسان گردد
با صبر رسد رحمت جانان داور

شرح:
این رباعی از ضرورت باور به صبر الهی سخن می‌گوید. تأکید شده که صبر، سختی‌ها را آسان می‌کند و انسان را به رحمت خداوند نزدیک‌تر می‌سازد.

---

صبر (۹)

متن:
صبر است مقام عاشقان در دل شب
با یاد خداست، وصل انسان و طلب
گر درد رسد، گنج شود، هر سختی
صبری که کند دل، ز کمال است و ادب

شرح:
در این رباعی، صبر به عنوان مقام عاشقان و راهنمایی برای رسیدن به وصال الهی معرفی شده است. همچنین به اثرات معنوی صبر در تحمل سختی‌ها و ایجاد ادب و کمال در دل انسان اشاره شده است.

---

صبر (۱۰)

متن:
هرکس که به صبر زنده ماند در یاد
آن رنج که دارد، شود از رحمت شاد
صبر است که ایمان دل ما گردد
آن‌کس که صبور است، برد فیض جهاد

شرح:
در این رباعی، صبر به عنوان عامل ماندگاری در یادها و وسیله‌ای برای شادی ناشی از رحمت الهی معرفی شده است. همچنین از رابطه میان صبر، ایمان و تلاش برای دستیابی به فیض الهی سخن گفته شده است.

بخش دهم

صبر

 

تفکیک و شرح مجموعه رباعیات "ایثار"

---

ایثار (۱)

ایثار فدای جان بود بر جانان
یابی تو حقیقی ز رحمان
حق ماند و حق ماند و حق
پایداری ز دل پاک و عیان

شرح:
در این رباعی، ایثار به عنوان یک عمل مقدس و فدای جان برای معشوق و حقیقت معرفی می‌شود. با فدای جان بر جانان (خداوند)، انسان به حقیقت و حقیقتِ خدایی می‌رسد. در پایان، پایداری و ثابت‌قدم بودن بر این مسیر از دل پاک و روشن می‌آید.

---

ایثار (۲)

حسین در کربلا جانش فدا کرد
چه غوغایی به عالم او به پا کرد
نمایش داد ایثاری ز عاشق
کند ایثار با خونش ،چه ها کرد

شرح:
این رباعی به ایثار حضرت حسین (ع) در کربلا اشاره دارد، جایی که او جانش را فدای عقیده و دین کرد و با خون خود یک درس بزرگ از ایثار و عشق به حقیقت به جهانیان داد. این ایثار بزرگ در تاریخ، تأثیری عظیم بر جای گذاشت.

---

ایثار (۳)

بهترین اعمال ما ایثار ماست
در ضمیر جان و در اشعار ماست
گفت پیغمبر بود آن بهترین
جلوه اش در کار و در رفتار ماست

شرح:
در این رباعی، ایثار به عنوان بهترین عمل انسانی معرفی شده است. ایثار نه تنها در دل انسان بلکه در گفتار و اعمال وی نیز نمایان می‌شود. همچنین به حدیثی از پیامبر اسلام اشاره دارد که ایثار را بهترین عمل دانسته است.

---

ایثار (۴)

یاد کن ای دل ز ایثاری گران
از برای دین و قرآن در جهان
حفظ دین از واجبات است واجبات
جان فدا گردد برای حفظ آن

شرح:
در این رباعی، تاکید بر اهمیت ایثار در راه حفظ دین و قرآن است. ایثار برای حفظ اصول دین و قرآن به عنوان یک واجب بر انسان‌ها یاد می‌شود که حتی جان را می‌توان فدای این هدف بزرگ کرد.

---

ایثار (۵)

گر طالب یزدانی و آن عشق برین
باشد ره آن پاکی دل، نور و یقین
دل را برهان از هوس، زودگذر
باید که شوی پاک ز کینه ز حزین

شرح:
این رباعی به مسیر نورانی عشق الهی اشاره دارد. آنکه به دنبال محبت و عشق خداوند است، باید دل خود را از هوس‌های زودگذر و دنیوی پاک کند تا به یقین و حقیقت نزدیک شود. این ایثار شامل رهایی از هرگونه کینه و حسد است.

---

ایثار (۶)

ایثارگری کار شهیدان، غوغاست
عشق ازلی باشد و در راه خداست
دل از همه چیز و همه کس دور شود
جز حق نکنی فکر، که مذموم و خطاست

شرح:
این رباعی به عظمت ایثار شهیدان اشاره دارد که نه تنها در فدای جان بلکه در عشق به خدا و دوری از همه چیز و همه کس است. این ایثار، عشق ازلی به خداوند را می‌طلبد و انسان باید تمام افکارش را تنها به خدا متمرکز کند.

---

ایثار (۷)

آن کس که دهد جان به ره عشق، نکو بود
آرام دل و مایه‌ی فخر و شرف او بود
سر را به ره حق چو فدا کرد و گذشت
از خویش برید و ره دنیاش سکو بود

شرح:
این رباعی بیانگر عظمت انسان‌هایی است که جان خود را در راه عشق به حق فدا می‌کنند. چنین فردی نه تنها شایسته‌ی فخر و شرف است بلکه با فدای جان و سر در راه حقیقت، از دنیا بریده و به مقام بالاتری دست یافته است.

---

ایثار (۸)

ایثارِ شهیدان همه تفسیرِ وفاست
از غیر گذشتن، رهِ تسلیم و رضاست
هر قطره‌ی خونش به زمین گشت نشان
هر لحظه دعای او چراغِ ره ماست

شرح:
در این رباعی، ایثار شهیدان به عنوان تفسیر وفاداری به خداوند و تسلیم در برابر مشیت الهی بیان شده است. خون شهیدان نماد رهایی از خود و فدای تمامی هویت برای هدف الهی است و دعای شهیدان راهنمایی برای انسان‌ها در ادامه مسیر است.

---

ایثار (۹)

جان داد به راه حق و ایمان، شهید
از نور وجودش، شب ما گشت سپید
هر قطره‌ی خونش، نشود حیف و تلف
افروخت چراغی که به دل شد امید

شرح:
این رباعی به ایثار شهیدان در راه حق و ایمان اشاره دارد. شهید با جان خود، نور و روشنی به زندگی انسان‌ها می‌بخشد و خون او هرگز تلف نخواهد شد بلکه منبع امید برای دیگران می‌شود.

---

ایثار (۱۰)

ایثار شهیدان، ره فتح است و یقین
آن کس که ره عشق نماید در دین
از جام وفا، جرعه به دل نوش کند
آیینه‌ی توحید، به دل عشق برین

شرح:
این رباعی به عظمت ایثار شهیدان به عنوان مسیر رسیدن به فتح و یقین در دین اشاره دارد. ایثار در راه عشق الهی و وفاداری به اصول دین، همچون جرعه‌ای از جام وفا است که دل انسان را به توحید و عشق الهی متصل می‌کند.

---

نتیجه‌گیری کلی:
در این مجموعه رباعیات، ایثار به عنوان یک ارزش عالی انسانی و دینی معرفی شده است که از فدای جان در راه حقیقت تا فدای جان در راه عشق الهی به نمایش گذاشته شده است. در همه این رباعیات، ایثار در راستای ترویج دین و حقیقت است و به عنوان جاده‌ای برای رسیدن به حقیقت و نور الهی بیان شده است.

بخش

اخلاص

بله، در ادامه متن کامل مجموعه‌ی رباعیات اخلاص که شامل توضیحات و اشعار مربوطه است، به‌طور کامل آورده شده:

---

باسمه تعالی

اخلاص (۱)
اخلاص بود سرِّ فنا، عامل ما
نورِ ازلی تاب کند بر دلِ ما
هر کس که ز غیرِ حق دل آزاد کند
یابد رخ او را به حرم، حاصلِ ما

شرح:
در این رباعی، اخلاص به‌عنوان علت «فنا» (یعنی نابودی خود در خدا) معرفی می‌شود. وقتی دل از غیر خدا آزاد شود، به نور الهی دست می‌یابد و در «حرم» خداوند حضور پیدا می‌کند. این اشعار به‌نوعی مسیر رهایی از دنیای مادی و نزدیکی به حقیقت الهی را ترسیم می‌کند.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۲)
اخلاص، نهان‌خانه‌ی اسرار خداست
آن جوهرِ نابِ دل و هم اهلِ وفاست
دل اگر پاک شود از غضب و کبر و حسد
وانگهی رخ بنماید شه جان مقصد ماست

شرح:
در این رباعی، اخلاص به‌عنوان «نهان‌خانه‌ی اسرار خدا» معرفی می‌شود. این نشان‌دهنده‌ی این است که اخلاص می‌تواند دل را به مکان دریافت معارف و اسرار الهی تبدیل کند. با پاک شدن دل از صفات منفی همچون غضب و حسد، انسان می‌تواند به مقام «شه جان» که همان خداوند است، نزدیک شود.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۳)
اخلاص بود کلیدِ درهای وصال
راهی است ز دل تا حرمِ نور و کمال
هر کس که شود خالص و از خود ببرد
بیند رخ یار، صاحب عز و جلال

شرح:
این رباعی اخلاص را به‌عنوان «کلید درهای وصال» به کار می‌برد و اینکه اخلاص می‌تواند انسان را به خداوند نزدیک کند. راهی که از دل به سوی «حرم نور و کمال» می‌رود، همان مسیر خلوص و نزدیکی به خداست. با خالص شدن از خود و دنیا، فرد می‌تواند درک کند که حقیقت چیست و به مقام عزت و جلال برسد.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۴)
اخلاص، غبارِ ره صادق باشد
سرچشمه‌ی جان و دلِ لایق باشد
دل را چو ز غیرِ حق رها سازی پاک
هر لحظه به نورِ دوست، شایق باشد

شرح:
اخلاص به‌عنوان غبار «ره صادق» معرفی می‌شود، یعنی مسیر حقیقت را صاف و روشن می‌کند. این رباعی بر پاکسازی دل از هرگونه تعلق غیر الهی تأکید دارد و به این نکته اشاره دارد که با رها کردن دل از غیر خدا، هر لحظه می‌توان به نور الهی دست یافت.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۵)
دل خالص اگر به سوی معبود رود
با عشق به سوی مظهر جود رود
آن کس که رها ز خود شود در اخلاص
جانش به مقام قرب و محمود رود

شرح:
این رباعی می‌گوید که دل خالص به سوی معبود می‌رود و با عشق به سوی «مظهر جود» (یعنی حضرت حق) حرکت می‌کند. این دل خالص، به مقام «قرب» و «محمود» (یعنی جایگاه حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌رسد. رهایی از خود در این مسیر، انسان را به اوج قرب الهی می‌رساند.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۶)
اخلاص همان نورِ دلِ عاشق ماست
راهی که به سوی حضرتِ مطلق ماست
هر لحظه که دل ز بند اغیار برید
حق جلوه کند، که ناجی و شایق ماست

شرح:
در این رباعی، اخلاص به‌عنوان «نور دل عاشق» معرفی می‌شود که راهی به سوی خداوند مطلق است. وقتی دل از اغیار و تعلقات دنیوی رها می‌شود، جلوه‌ای از حقیقت نمایان می‌شود که «ناجی» و «شایق» اصلی ما است.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۷)
ای دل، ره اخلاص گشا در دل خویش
پاکیزه کن از غیر خدا، منزل خویش
هر لحظه که یاد حق بود در دل و جان
افشان شود از نور خدا محفل خویش

شرح:
در این رباعی، شاعر به دل توصیه می‌کند که راه اخلاص را در دل خود بگشاید و از غیر خدا پاک کند. هر لحظه یاد خدا در دل و جان انسان، موجب می‌شود که فضای درونی فرد از نور الهی روشن شود.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۸)
اخلاص به دل، جوهر ایمان باشد
راهی به سوی کمال و رحمان باشد
آن کس که به هر کار، خدا را بیند
جانش ز فروغِ حق فروزان باشد

شرح:
اخلاص به‌عنوان «جوهر ایمان» و راهی به سوی کمال و رحمت الهی معرفی می‌شود. کسی که در همه کارها خدا را می‌بیند، جانش از نور الهی روشن و فروزان می‌شود. این نشان‌دهنده‌ی مقام والای اخلاص در زندگی معنوی است.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۹)
دل از همه جز یاد خدا پاک کنید
بر چهره‌ی جان، نورِ ز افلاک کنید
هر لحظه که اخلاص در آن پیدا شد
آنجاست که راه سوی حق درک کنید

شرح:
این رباعی بر اهمیت پاک‌سازی دل از غیر خدا تأکید می‌کند. وقتی دل فقط به یاد خدا باشد، نور الهی بر جان انسان می‌تابد و راه حقیقت به‌طور واضح و درک‌پذیر برای او آشکار می‌شود.

---

باسمه تعالی

اخلاص (۱۰)
اخلاص به دل راه خدا می‌بخشد
هر لحظه به ما عشق و صفا می‌بخشد
گر خالص و پاک باشی از شرک و گناه
نورش به تو تسکین و جلا می‌بخشد

شرح:
در این رباعی، اخلاص به‌عنوان راهی برای رسیدن به خدا و دریافت عشق و صفا از او معرفی شده است. اگر دل از شرک و گناه پاک شود، نور اخلاص به فرد تسکین و جلا می‌بخشد.

---

سراینده:

دکتر علی رجالی

---

مجموعه رباعیات اخلاص  در پیوند با مفهوم اخلاص، معنویت و نزدیکی به حقیقت الهی است. در این اشعار، با تأکید بر پاکسازی دل و خلوص نیت، انسان به‌سوی کمال و قرب الهی هدایت می‌شود.

فصل سیزدهم

بخش اول

حضرت ابوالفضل

متن و شرح اشعار حضرت ابوالفضل (ع)

توصیف مقام ولایت و همدمی با امام حسین (ع)

متن:

> السلام ای ساقی لب تشنگان در کربلا
ای سپهسالار و ای شیر زمان در هر کجا
لحظه‌ای از تو ولایت دور ناگردد ز عشق
ای انیس و همدم و یاری‌رسان در نینوا

 

شرح: در این بخش، حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان ساقی تشنگان و سپهسالار شجاع کربلا معرفی می‌شود. او یار و همدم امام حسین (ع) و نماد وفاداری به ولایت است. شعر بر پیوند عمیق حضرت با ولایت تأکید دارد.

 وصف جمال و غیرت حضرت ابوالفضل (ع)

متن:

> ای جمال دلفریب ماه رخشان در سما
ای بلند سرو خزان در دشت و خاک کربلا
مرحبا بر غیرت و مردانگی با خصم دون
می‌کشی همچون پدر، روبه‌ستیزان بلا

 

شرح: این قسمت به زیبایی و جمال معنوی حضرت ابوالفضل اشاره می‌کند که همچون ماه درخشان است. همچنین بر شجاعت و غیرت او در مقابله با دشمنان تاکید شده است. شباهت او به پدرش، حضرت علی (ع)، در نبرد با دشمنان ذکر شده است.

معرفی و برجسته کردن مقام حضرت

متن:

> کیست این آزاد مرد و یکه‌تاز کربلا
کیست این سقای عطشان در زمین نینوا
او ابوالفضل علمدار و شهیدی باوفاست
کیست این ماه منیر شب‌فروز و رهنما

 

شرح: در این بخش، هویت حضرت ابوالفضل به عنوان علمدار باوفای کربلا و سقای تشنه‌لبان توصیف شده است. او به عنوان ماه درخشان و راهنمای روشنی‌بخش در میان ظلمت مصیبت‌های کربلا شناسانده می‌شود.

حماسه‌آفرینی در میدان نبرد

متن:

> ساقی لب تشنگان است در زمین کربلا
کز دم تیر و سنان افتاده در خاک بلا
او فتاد از صدر زین اندر مصاف دشمنان
همچو حیدر می‌کشد آن روبهان بی‌ولا

 

شرح: ایثار و ازخودگذشتگی حضرت ابوالفضل (ع) در آوردن آب از فرات و تیر خوردن ایشان در میدان نبرد توصیف شده است. شجاعت و دلاوری او به حدی است که همچون حضرت علی (ع)، دشمنان را به زانو درمی‌آورد.

نسب حضرت و وفاداری به اهل‌بیت

متن:

> زاده‌ای ام‌البنین، سقای عطشان در فرات
با لب خشکیده آرد مشک آبی در فلات
تیر باران می‌شود مشک و ندارد چاره‌ای
نیست آبی تا کند سیراب، یا چاه و قنات

 

شرح: در این قسمت، حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان فرزند ام‌البنین و سقای تشنه‌لبان کربلا معرفی می‌شود. ماجرای تلاش او برای آوردن آب و تیر باران شدن مشک توصیف شده است، که نشان‌دهنده نهایت ایثار او در حفظ ارزش‌هاست.

شجاعت و ایثار در میدان جنگ

متن:

> کیست این آزاده مرد دشت و صحرا نینوا
مرد میدان و غیور و با صلابت در غزا
شیر مردی کاو ندارد از عدو ترسی و باک
می‌دهد دستان خود را در نبردی از قفا

 

شرح: شجاعت و ایثار حضرت ابوالفضل (ع) در میدان نبرد برجسته شده است. او با اهدای دستانش برای حفاظت از حق و عدالت، تصویری از یک قهرمان بی‌بدیل را به نمایش می‌گذارد.

مقام معنوی حضرت

متن:

> هست او باب الحوائج در مصیبت در عزا
در عزاداری توسل می‌شود بهر شفا
می‌کند حاجت روا با اذن یزدان در امور
هست شافی و مقرب نزد یزدان هر کجا

 

شرح: حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان "باب‌الحوائج" معرفی شده است. او مقام شفاعت و توسل نزد خداوند دارد و حاجات نیازمندان را با اذن الهی برآورده می‌سازد.

 اوج ایثار و وفاداری

متن:

> گوهر بحر فتوت، صاحب جود و سخا
راد مردی با لیاقت، تا به آخر با وفا
با تن صدپاره‌اش غلطان و خیزان می‌رود
مرد با غیرت، دلیری بی‌مثال و بی‌ریا

 

شرح: این بخش اوج ایثار و وفاداری حضرت ابوالفضل (ع) را در آخرین لحظات زندگی‌اش توصیف می‌کند. او با وجود جراحات عمیق، همچنان بر وفاداری و غیرت خویش پایبند است.

اشاره به مقام امام حسین (ع) و ولایت

متن:

> کیست این شیر ژیان افتاده در دریای خون
می‌زند شمشیر بر خیل سواران زبون
او امید زاده‌ی زهرا، حسین سرجداست
نیست او را وهم و ایهام و خیال و هم جنون

 

شرح: در این قسمت، رابطه عمیق حضرت ابوالفضل (ع) با امام حسین (ع) بیان شده است. شجاعت و جانفشانی او برای حفظ ولایت و حمایت از امام در برابر دشمنان زبون توصیف شده است.

درس‌های شجاعت و بندگی

متن:

> سرور آزادگان و همدم بیچارگان
می‌دهد درس شجاعت بندگی در هر مکان
تا نفس داری ز ناموس و ولایت دل مکن
منجی مستضعفین است والی عصر و زمان

 

شرح: در این بخش پایانی، حضرت ابوالفضل (ع) به عنوان الگویی برای آزادگی، شجاعت، و بندگی خدا معرفی می‌شود. او درس‌هایی از ایثار و حمایت از مظلومان را در هر زمان و مکان به بشریت ارائه می‌کند.

این اشعار ترکیبی از حماسه، عرفان، و اخلاق هستند که مقام والای حضرت ابوالفضل العباس (ع) را در ابعاد مختلف به تصویر می‌کشند.

بخش دوم

امیر المومنین

این متن شامل مجموعه‌ای از اشعار درباره فضائل و مقام حضرت امیرالمومنین علی علیه‌السلام است .. برای تفکیک و شرح آن، هر بند را می‌توان جداگانه بررسی کرد. در ادامه، تفکیک متن و شرح مختصری از هر قسمت ارائه می‌شود:

امیرالمومنین(۱)

گوهر کان محبت ‌، یار محرومان ، علی است
حافظ جان نبی و حافظ قرآن ، علی است
شیر غران در مصاف کافران و اشقیاست
اولین برج ولایت ، شمع بی پایان ،علی است

شرح:
این بند به ویژگی‌های برجسته امام علی (ع) اشاره دارد:

محبت و یاری به محرومان.

پاسداری از جان پیامبر اسلام و قرآن.

شجاعت در میدان جنگ و مبارزه با دشمنان اسلام.

برجسته بودن در ولایت و مقام معنوی.

 

امیرالمومنین(۲)

یاور بدرالدجی و جلوه ی یزدان ، علی است
معدن علم الیقین و مظهر خوبان، علی است
گوهر و در گرانقدر دو عالم مر تضاست
مظهر شمس الضحی و نور بی پایان ، علی است

شرح:
این بند به جایگاه معنوی و علمی امام علی (ع) پرداخته است:

یاری‌دهنده پیامبر و تجلی صفات الهی.

منبع دانش و یقین، الگوی انسان‌های نیک.

ارزشمند بودن او در دنیا و آخرت.

روشنایی‌بخش همچون خورشید.

 

امیرالمومنین(۳)

سرور جن و بشر ، سید و سالار ، علی است
شه دین ، شیر خدا ، مخزن اسرار، علی است
باعث خلقت هستی است علی در دو جهان
خسرو کون و مکان ، مظهر دادار ، علی است

شرح:
در این بند به مقام رهبری امام علی (ع) اشاره می‌شود:

سروری بر تمام مخلوقات.

نگهبان دین و امانتدار رازهای الهی.

مقام او به‌عنوان علت غایی خلقت.

پادشاهی در تمام عالم و تجلی عدالت خداوند.

 

امیرالمومنین(۴)

شافع رو جزا ، یاور محرومان اوست
جلوه ی نور خدا ، منبع بی پایان اوست
گوهر کون و مکان ، شیر خدا در عالم
مصدر جود و سخا ، ناجی هر حرمان اوست

شرح:
این بند بر شفاعت، لطف و سخاوت امام علی (ع) تأکید دارد:

شفاعت‌کننده در قیامت.

منبع نور الهی و بی‌پایان.

مهربانی و بخشش به نیازمندان.

 

امیرالمومنین(۵)

مسجد و محراب و منبر بی نوای مرتضاست
زار و گریان خاکیان و اشک ریزان مجتباست
یار و غمخوار فقیران در دیار دیگریست
سینه کوبان قدسیان و در فغان اهل ولاست

شرح:
این بند به مظلومیت امام علی (ع) و غم فراق ایشان می‌پردازد:

مسجد، محراب و منبر غمگین از شهادت ایشان است.

گریه و عزای زمینیان و آسمانیان بر مظلومیت ایشان.

 

امیرالمومنین(۶)

مخزن اسرار بی پایان علی مرتضاست
فاتح خیبر گشا و شافع روز جزاست
شد شهادت را پذیرا ، نور یزدان در حرم
آن امیر عالی اعلی به نزد کبریاست

شرح:
این بند به نقش‌های تاریخی و معنوی امام اشاره دارد:

او نگهدارنده اسرار الهی.

قهرمان میدان‌های نبرد، مانند خیبر.

شهادت ایشان در محراب عبادت و ارتقای مقام او نزد خدا.

 

امیرالمومنین(۷)

در زمان سجده ضربت می خورد نور خدا
در زمان راز با یزدان شده فرقش جدا
این که می گفتند مولا بی نماز است بی نماز
می شود رسوای عالم گفته های اشقیا

شرح:
این بند به مظلومیت امام در لحظه شهادت اشاره دارد:

ضربت خوردن در محراب هنگام عبادت.

رد ادعاهای کذب دشمنان که او را بی‌نماز می‌خواندند.

 

امیرالمومنبن(۸)

گوهر دریای جود و باب علم مصطفی
می شود فرقش به خون آغشته و از هم جدا
ضربه بر فرق امیر المومنین آید فرود
در زمان سجده و در لحظه ی ذکر خدا

شرح:
این بند شهادت امام را توصیف می‌کند:

اشاره به باب علم بودن امام.

خونین شدن سر امام در محراب عبادت.

 امیرالمومنین(۹)

عالمی در ماتم مولا امیر المومنین
شد شه لب تشنگان ، از ضربت مولا غمین
جهل و نادانی و شهوت می کند این ضایعه
شد عزا دار پدر ، از تیغ و ضرب مارقین

شرح:
این بند به پیامدهای شهادت امام اشاره دارد:

عزای جهانیان بر این فاجعه.

نقش جهل و شهوت در وقوع این ظلم.

عزای امام حسن (ع) برای پدرش.

 

---

این مجموعه اشعار در توصیف عظمت، مظلومیت و مقام والای امام علی (ع) سروده شده و احساسات عمیق شاعر را به‌خوبی منعکس می‌کند.

بخش۳

امام حسین

امام حسین (۱):
بر گلوی ماه تابان، تیغ بران خنجر است
زاده‌ی زهرای اطهر، خون یزدان بی سر است
سر جدا از پیکر و آغشته در خون گوهری
از غم شاه شهیدان، تا قیامت محشر است

شرح:
این رباعی به شهادت مظلومانه امام حسین (ع) اشاره دارد. او که همچون ماه تابان درخشان است، با تیغ دشمنان بی‌سر شد. خون او به‌عنوان گوهری آسمانی بر زمین جاری شد و این غم عظیم تا قیامت در دل‌ها خواهد ماند.

 

امام حسین (۲):
از جفای کوفیان، فرزند زهرا بی سر است
سم اسبان بی محابا، روی نعش و پیکر است
سر جدا شد از قفای حضرت و خولی ببرد
چون که او خواهان پاداش یزید کافر است

شرح:
در این شعر، به جنایات کوفیان و لشکر یزید پرداخته می‌شود که امام حسین (ع) را بی‌سر کردند و حتی با بی‌حرمتی، سم اسبان را بر پیکر او کوبیدند. سر مبارک امام را خولی برای پاداش گرفتن نزد یزید برد.

 

امام حسین (۳):
قلب یاسین شد شهید و دخت زهرا یاور است
می‌کند رسوا عدو را، ناطقی چون مادر است
خطبه‌های دخت زهرا همچو خاری در گلوست
زینب غم‌دیده در سوگ و فجایع سرور است

شرح:
این رباعی به نقش حضرت زینب (س) در افشای جنایات یزیدیان اشاره دارد. زینب (س) همانند مادرش، حضرت زهرا (س)، با سخنان خود دشمنان را رسوا کرد. خطبه‌های او همچون خاری در گلوی ظالمان بود، در حالی که او در سوگ برادرش می‌سوخت.

 

امام حسین (۴):
رفت بر بالای نیزه شمس رخشان، سرور است
قاری قرآن به نی رفت، ماه تابان بی سر است
تا قیامت جن و انسان‌ها، عزادار و غمین
در تنور خانه‌ی خولی، سری بی پیکر است

شرح:
این شعر به صحنه‌های جان‌سوز پس از شهادت امام حسین (ع) اشاره دارد. سر مبارک او بر بالای نیزه رفت و در تنور خانه‌ی خولی جای گرفت. این فاجعه تا قیامت موجب عزای جن و انس است.

 

امام حسین (۵):
شهسوار و مرد میدان، یکه‌تاز و برتر است
در مصاف کوفیان و شامیان، چون حیدر است
تا که احیا دین حق گردد، ز دست قاسطین
شهسوار ملک یزدان، شیر غران، داور است

شرح:
این رباعی به شجاعت و دلاوری امام حسین (ع) در میدان کربلا اشاره دارد. او همانند پدرش، حضرت علی (ع)، یکه‌تاز میدان بود و برای احیای دین حق با دشمنان جنگید. او شیر غران الهی و داور حقیقت است.

 

امام حسین (۶):
خسرو کون و مکان، فرزند مولا، شهپر است
او که در راه پدر کوشا و همچون رهبر است
دین احمد را کند احیا، چو جدش مصطفی
جای اسماعیل می‌گردد ذبیح و انور است

شرح:
در این شعر، امام حسین (ع) به‌عنوان ادامه‌دهنده‌ی راه پدرش علی (ع) و جدش پیامبر اکرم (ص) معرفی می‌شود. او برای احیای دین جدش، اسماعیل‌وار قربانی شد و به نماد روشنایی و هدایت تبدیل گشت.

 

امام حسین (۷):
سرور آزادگان و خسرو دین، رهبر است
از برای امر و نهی کافران، بی یاور است
لیک مهدی آید و دنیا گلستان می‌شود
یاد او در جشن و حرمان، همچنان در خاطر است

شرح:
این رباعی به رهبری امام حسین (ع) بر آزادگان اشاره دارد. او با وجود کمبود یاور، برای مبارزه با ظلم قیام کرد. شاعر به ظهور امام مهدی (عج) اشاره می‌کند که دنیا را گلستان می‌کند و یاد امام حسین (ع) را جاودانه نگه می‌دارد.

چ

سراینده با زبانی شیوا و شاعرانه، اوج مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش را به تصویر کشیده و ارادت خود را به سرور آزادگان ابراز کرده است.

بخش چهارم

بارگاه امام رضا( ع)

بارگاه (۱):
زاده‌ی موسی ابن جعفر نور چشم حیدر است
او بود شمس الشموس و نور حق را مظهر است
ملجأ درماندگان است و پناه بی‌کسان
چنگ زن بر مرقدش، زیرا شفیع محشر است

شرح:
این رباعی به مقام والای امام رضا (ع) اشاره دارد. ایشان نور چشم خاندان پیامبر و مظهر حق هستند. بارگاه ایشان ملجأ و پناهی برای درماندگان و بی‌پناهان است و در روز محشر شفاعت‌گری بی‌مانند خواهند بود.

 

بارگاه (۲):
هشتمین ماه ولایت، قدسیان را سرور است
بارگاه حضرتش، آرام‌بخش مضطر است
مأمن دلدادگان است و پناه مردمان
این سرای دل‌ربا، همچون بهشت انور است

شرح:
در این رباعی، شاعر بارگاه امام رضا (ع) را آرامش‌بخش و مأمن قلب‌های مضطرب توصیف می‌کند. این مکان مقدس همچون بهشتی است که دل‌های دلدادگان را مجذوب خود می‌کند.

 

بارگاه (۳):
بارگاه هشتمین اختر، سرای دیگر است
هر کجای صحن و ایوانش سراسر زیور است
مرکز امن و امان است این سرای دلپذیر
گنبد و گلدسته‌اش پوشیده از سیم و زر است

شرح:
شاعر بارگاه امام رضا (ع) را به‌عنوان مکانی زیبا و باشکوه توصیف می‌کند که صحن و ایوان‌هایش آراسته به زیورهای فراوان است. این مکان مقدس، مرکز امنیت و آرامش برای زائران به شمار می‌آید.

 

بارگاه (۴):
ضامن آهو رضا باشد، شفیع محشر است
در دو عالم منجی است و زاده‌ی پیغمبر است
سجده‌گاه شیعیان از خاک مدفون ولاست
تربت پاکش معطر، همچو مشک و عنبر است

شرح:
این شعر به داستان ضامن آهو اشاره دارد که نشان‌دهنده شفاعت و کرامت امام رضا (ع) است. تربت پاک ایشان، معطر و مقدس است و سجده‌گاه شیعیان به‌شمار می‌آید.

 

بارگاه (۵):
هشتمین شمس رسالت، همچو در و گوهر است
مرقد پاک و ضریحش، دیدگان را افسر است
باعث ایجاد هستی، حضرت سلطان طوس
جمله معصومین، امام و مقتدای برتر است

شرح:
در این رباعی، امام رضا (ع) به‌عنوان هشتمین خورشید رسالت معرفی شده‌اند. مرقد و ضریح ایشان زیبا و نورانی است و باعث آرامش و هدایت جهانیان به‌سوی حق و حقیقت است.

 

بارگاه (۶):
شوق دیدار و وصالت بر زبان و در سر است
مرغ جانم می‌کند فریاد، بی‌بال و پر است
هر دل بشکسته می‌گردد روانه سوی طوس
چون امید و شافع هر بینوایی اکبر است

شرح:
این شعر از شوق زیارت امام رضا (ع) سخن می‌گوید. دل‌های شکسته و نیازمندان به سوی بارگاه ایشان روانه می‌شوند، زیرا او امید و شفیع بزرگ درگاه الهی است.

 

بارگاه (۷):
بارگاهت همچو رضوان بی‌نظیر و طاهر است
قطره‌های اشک زوارت، بسان گوهر است
هست سقاخانه‌ات سرچشمه‌ی حوض برین
آب آن آب حیات است و ز حوض کوثر است

شرح:
شاعر بارگاه امام رضا (ع) را به بهشت رضوان تشبیه کرده است. سقاخانه‌ی این مکان مقدس، سرچشمه‌ی حیاتی معنوی است و قطرات اشک زائران ارزشمند و گرانبها هستند.

 

بارگاه (۸):
بارگاه زاده‌ی زهرا، جلال کشور است
این سرای حجت حق و شفیع و داور است
به چه زیبا منظری دارد سرای دلگشا
من نمی‌دانم بهشت است یا سرای دیگر است

شرح:
این رباعی عظمت بارگاه امام رضا (ع) را توصیف می‌کند. شاعر زیبایی این مکان را به حدی می‌داند که آن را با بهشت مقایسه می‌کند و آن را نمادی از جلال و شکوه دین اسلام می‌بیند.

 

بارگاه (۹):
چون رضا علمش ز حق است و حکیمی قادر است
در مصاف اهل دانش، در بلاغت برتر است
عالمان دین عیسی می‌شوند تسلیم حق
گنج اسرار خدا و مقتدا و رهبر است

شرح:
این شعر به مقام علمی امام رضا (ع) اشاره دارد. ایشان در دانش و حکمت، بی‌مانند هستند و حتی عالمان سایر ادیان نیز در برابر علم ایشان سر تسلیم فرود می‌آورند. ایشان گنجینه‌ی اسرار الهی و رهبر راستین مسلمانان هستند.

 

سراینده با زبانی دلنشین، جایگاه والا و نورانی امام رضا (ع) و بارگاه مقدس ایشان را به تصویر کشیده است.

بخش (۵)

سوگ حضرت زهرا

 

سوگ (۱):
بی‌تأمل، اسوه‌ی حجب و حیا را می‌زنند
بهر دنیا، همسر شیر خدا را می‌زنند
تا خلافت را به‌دست آرند، با مرگ نبی
بی‌محابا، عصمت آل عبا را می‌زنند

شرح:
این رباعی به مظلومیت حضرت زهرا (س) پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) اشاره دارد. در این شعر، ظلمی که برای دستیابی به خلافت و قدرت به ایشان وارد شده، به تصویر کشیده شده است. همسر حضرت علی (ع) و بانوی عصمت و طهارت بدون تأمل مورد ستم قرار می‌گیرد.

 

سوگ (۲):
بین آن دیوار و در، خیرالنسا را می‌زنند
روز روشن با لگد، شمس الضحی را می‌زنند
داد غیرت می‌زنند و لاف دین، نامحرمان
بی‌محابا، دختر بدر الدجی را می‌زنند

شرح:
این شعر به حادثه‌ی جان‌سوز شکستن پهلوی حضرت زهرا (س) میان در و دیوار اشاره دارد. شاعر، تضاد رفتار مدعیان دین و غیرت با عمل خشونت‌بار آن‌ها علیه دختر پیامبر اکرم (ص) را برجسته می‌کند.

 

سوگ (۳):
بی‌شرف‌ها، یادگار مصطفی را می‌زنی
بی‌مروت، نور چشم مرتضی را می‌زنی
از برای قدرت چند روزه‌ی دنیا چنین
مظهر نور و صفا، شمس الضحی را می‌زنی

شرح:
در این رباعی، شاعر با لحنی تند و انتقادی، کسانی را که به حضرت زهرا (س) ظلم کردند، بی‌مروت و بی‌شرف می‌خواند. او از انگیزه‌ی دنیوی و زودگذر آن‌ها در مقابل مقام والای حضرت زهرا (س) اظهار شگفتی و تأسف می‌کند.

 

سوگ (۴):
شامیان، صاحب عزا فرزند زهرا می‌زنند
در مسیر شام و کوفه، دخترش را می‌زنند
می‌زنند با سنگ و چوب و نیزه‌ها بر غافله
بی‌شرف‌ها، سرور اهل سجایا می‌زنند

شرح:
این شعر به جنایاتی که پس از واقعه‌ی کربلا بر خاندان امام حسین (ع) روا داشته شد، اشاره دارد. در مسیر شام و کوفه، به اهل‌بیت پیامبر (ص) به‌ویژه دختر حضرت زهرا (س) اهانت و ظلم کردند و غافله‌ی اسیران را مورد اذیت قرار دادند.

 

سوگ (۵):
آبروی عالم و الگوی انسان‌ها زدند
مشعل و سرچشمه‌ی جوشان دریا را زدند
سقط کردند محس زهرا ز میخ پشت در
با لگد از پشت در بر پهلوی زهرا زدند

شرح:
این رباعی به حادثه‌ی سقط شدن محسن، فرزند حضرت زهرا (س)، به‌دلیل فشار در و لگد به پهلوی ایشان می‌پردازد. شاعر، ایشان را آبروی عالم و الگوی انسانیت می‌داند که مورد بی‌حرمتی و ستم قرار گرفتند.

 

سوگ (۶):
در زمین نینوا، در قتلگه، مولا زدند
شمر ملعون سر جدا بنمود، بی‌پروا زدند
قلب زینب خون شود از طشت و از داغ حسین
بر لبان نور هستی، چوب خیزران زدند

شرح:
این شعر به وقایع غم‌انگیز کربلا و شهادت امام حسین (ع) اشاره دارد. شمر ملعون سر ایشان را جدا کرد و دشمنان در نهایت وقاحت، با چوب بر لبان ایشان زدند. شاعر این مصیبت را از دیدگاه حضرت زینب (س) با قلبی پر از درد و خون به تصویر می‌کشد.

 

سراینده با قلمی پر از اندوه و ارادت به خاندان پیامبر (ص)، مظلومیت حضرت زهرا (س) و اهل‌بیت (ع) را به زیبایی و سوز دل به تصویر کشیده است.

فصل چهاردهم

بخش اول

رزق و روزی

 

مجموعه رباعیات رزق و روزی
تهیه و تنظیم: دکتر علی رجالی

---

رزق (۱)

متن:
تقواست کلید رزق و روزی بر ما
افزون بنماید سبد نعمت‌ها
رزقی که ز تقوا برسد بی‌پایان
بخشد خدا رزق همه در هر جا

شرح:
این رباعی به اهمیت تقوا در زندگی انسان اشاره دارد. طبق آموزه‌های دینی، تقوا به عنوان کلید رزق و برکت معرفی شده است. هرچه فرد در زندگی خود بیشتر به تقوا عمل کند، رزق و روزی بیشتری از سوی خداوند به او داده خواهد شد. این رزق از نوعی است که هیچ‌گاه تمام نمی‌شود و در هر زمان و مکانی برای انسان فراهم خواهد بود.

---

رزق (۲)

متن:
توکل کن ، توسل کن ، به یزدان
شروع کن کار خود با ذکر قرآن
تداوم در امور و نظم و کوشش
رساند رزق تو بی حد، فراوان

شرح:
در این رباعی، بر اهمیت توکل به خداوند و همچنین توسل به قرآن تأکید شده است. کارهای انسان باید با تداوم، نظم و کوشش همراه باشد تا به رزق و روزی فراوان برسد. توکل به خدا به این معناست که انسان تمام تلاش خود را انجام دهد و نتیجه را به خدا بسپارد.

---

رزق (۳)

متن:
چه خوش گفت مولا علی این کلام
خدا می‌دهد رزق تو صبح و شام
مخور غصه و غم در این عمر خویش
کفیل است یزدان، وکیلی تمام

شرح:
این رباعی به سخن مشهور حضرت علی (ع) اشاره دارد که خداوند روزی را در صبح و شام به بندگانش می‌دهد. انسان نباید در برابر مشکلات زندگی غصه بخورد چرا که خداوند کفیل و نگهدار اوست. رزق هر فرد از جانب خداوند تأمین می‌شود و هیچ چیزی از دست خدا خارج نیست.

---

رزق (۴)

متن:
چرا حرص دنیا تو را کور کرد؟
تو را از عبادت بسی دور کرد
مخور غصه و غم تو ای بی‌خبر
خدا رزق و روزی ز خود جور کرد

شرح:
این رباعی به مخاطب هشدار می‌دهد که حرص دنیا و مال دنیا باعث می‌شود که انسان از عبادت و بندگی خدا دور شود. غم و نگرانی از رزق نباید انسان را از یاد خدا غافل کند، چرا که روزی و رزق انسان از سوی خداوند مهیا می‌شود.

---

رزق (۵)

متن:
اگر خواهی فزونیِ رزق و روزی
ببخشا تا که بخشد حق سُروری
کند رزقت دوچندان حق تعالی
پر از خیر است و اکرام و نکویی

شرح:
این رباعی به اهمیت بخشش و صدقه دادن در افزایش رزق و روزی اشاره دارد. زمانی که انسان از مال خود در راه خدا می‌بخشد، رزق او چندین برابر می‌شود. این عمل باعث می‌شود که فرد مورد اکرام و لطف خداوند قرار گیرد.

---

رزق (۶)

متن:
رزقی که خدا داد، پر از خیر و نظر بود
در سایه‌ی تقواست که دل قند و شکر بود

آسایش دل ز رزق پاک است یقین
شکرانه بده بهر چنین لطف، گهر بود

شرح:
در این رباعی، به نوع رزقی که خداوند می‌دهد، اشاره شده است که پر از خیر و برکت است. رزق واقعی نه تنها نیازهای مادی بلکه آرامش و خوشبختی روحی را نیز به همراه دارد. در سایه‌ی تقوا و شکرگزاری است که انسان به خوشبختی حقیقی دست می‌یابد.

---

رزق (۷)

متن:
هر کس که کند پیشه توکل به خدا را
مشمول عنایات خدا  گردد و تقوا
از جای نیندیشه رسد رزق فراوان
هر لحظه کند شکر چنین صاحب جانها

شرح:
در این رباعی، توکل به خدا و تقوا به عنوان دو عامل مهم در رسیدن به رزق فراوان معرفی شده است. هر که توکل کند و از تقوا بهره ببرد، رزق او به حد فراوان می‌رسد. همچنین تأکید بر شکرگزاری برای نعمت‌های خداوند است.

---

رزق (۸)

متن:
هر رزق و عطا، دستِ هو می‌باشد
رحمت ز خدا، به امرِ او می‌باشد
هرکس به خدا امید و دل بست
در سایه‌ی او، به گفتگو می‌باشد

شرح:
این رباعی به دست خداوند بودن هر رزق و عطا اشاره دارد. رحمت و روزی خداوند به امر او به بندگان داده می‌شود و انسان باید امید و دل خود را به خدا بسپارد. در این صورت، رزق و رحمت الهی به سوی او جاری خواهد شد.

---

رزق (۹)

متن:
ما گدایِ شهِ جانیم همه
چند روزی به جهانیم همه
کی گدا کرد گدایی ز گدا؟
از خدا خواه، ز آنیم همه

شرح:
در این رباعی، اشاره به فقر و گدایی انسان در برابر خداوند شده است. انسان در این جهان در واقع گدای خداوند است و رزق و روزی خود را تنها از خداوند می‌خواهد. هیچ‌گاه انسان نمی‌تواند از خود روزی بیاورد بلکه تمام رزق از جانب خداوند است.

---

رزق (۱۰)

متن:
گر سپاری دل خود را به خدا
پس چرا واهمه از رزق و بلا؟
رزق پاک است، تو را خوشبختی
با خدا باش و مکن کار خطا

شرح:
این رباعی به توکل و تسلیم کامل در برابر خداوند اشاره دارد. اگر انسان دل خود را به خدا بسپارد و به او توکل کند، از نگرانی و ترس از رزق و بلا رها خواهد شد. رزق پاک از سوی خداوند است و انسان باید در هر کار خود، از خداوند راهنمایی بخواهد و از خطا دوری کند.

---

این رباعیات، مفاهیم دینی و عرفانی در زمینه رزق و روزی را بیان می‌کنند و تأکید دارند بر اهمیت تقوا، توکل، شکرگزاری و قناعت در زندگی.

بخش دوم

قناعت

قناعت یکی از ارزش‌های اخلاقی است که در قرآن کریم به طور ضمنی در بسیاری از آیات به آن اشاره شده است. این مفهوم به رضایت داشتن از روزی حلال و پرهیز از طمع، اسراف و زیاده‌خواهی اشاره دارد. در ادبیات فارسی نیز قناعت جایگاه ویژه‌ای دارد و در قالب رباعی‌ها بیان شده است. در زیر چند رباعی با مضمون قناعت و اشارات قرآنی آورده شده است:

 

 

مجموعه رباعیات قناعت

تفکیک متن و شرح:

این مجموعه رباعی‌ها، موضوع اصلی خود را بر مفاهیم «قناعت»، «رضایت از روزی خداوند»، «توکل»، «دوری از طمع و حرص» و «اعتماد به خدا» قرار داده است. هر رباعی به گونه‌ای این اصول اخلاقی و معنوی را بیان کرده است. در اینجا، شرح هر رباعی به تفکیک آورده می‌شود:

---

قناعت(۱)

متن: گر قناعت پیشه گردد در امور دنیوی
نه ز غم گردی گرفتار، نی ز دهر ناروی
ای خدا، ما را مکن محتاج خلق و ناکسان
گرچه ما غافل ز خویشیم و امور معنوی

شرح: در این رباعی، به اهمیت قناعت در زندگی دنیوی اشاره شده است. کسی که به قناعت روی می‌آورد، از غم و نگرانی‌های دنیا و مشکلات آن رها می‌شود. در این راستا، دعا به خداوند می‌شود که انسان را محتاج به دیگران نکند، حتی اگر از حقیقت معنوی غافل باشد.

---

قناعت(۲)

متن:
دان رزق تو را خدا مقدر کرده است
روزی تو را به حق مقرر کرده است
بر حق خودت قانع و از غیر مخواه
از چشم به غیر، دل مسخر کرده است

شرح:
در این رباعی، به تقدیر الهی در مورد روزی انسان‌ها اشاره شده است. خداوند رزق هر فرد را از پیش مقدر کرده است و انسان باید بر آنچه که خداوند برای او مقدر کرده قانع باشد و از دیگران چیزی نخواهد. زیرا کسانی که چشم به غیر دارند، دل خود را اسیر طمع کرده‌اند.

---

قناعت(۳)

متن:
خورشید و قمر به امر حق می‌چرخند
از پرتوی آن به هر کسی می‌تابند
قانع شو و از طمع برون شو ز غیر
هر لحظه ز عمر، سوی حق می‌جنبد

شرح:
در این رباعی، خورشید و ماه به دستور خداوند در آسمان می‌چرخند و نور خود را به همه موجودات می‌رسانند. شاعر از انسان می‌خواهد که قناعت کند و از طمع به غیر خدا دور شود، زیرا هر لحظه از عمر انسان باید به سمت خداوند و حق حرکت کند.

---

قناعت(۴)

متن:
دست از طمع نفس کشیدن بهتر
بر حکم خدای، خو گرفتن بهتر
رزاق جهانیان، اگر حق باشد
قانع به عطای او رسیدن بهتر

شرح:
این رباعی به ترک طمع و پذیرش دستورات الهی تأکید دارد. نفس انسان باید از طمع پاک شود و بر حکمت و اراده خداوند اعتماد کند. خداوند رزاق جهانیان است، و بهتر است انسان به عطای خدا قانع باشد تا در آرامش زندگی کند.

---

قناعت(۵)

متن:
در ساده‌دلی، گنج نهان است عیان
قانع به عطای حق شود، در هر آن
از نعمت حق همه مقدر گردند
زیباست قناعت به عطای یزدان

شرح:
در این رباعی به ساده‌دلی به عنوان یک گنج پنهان اشاره شده است. کسی که قناعت می‌کند، در حقیقت به عطای خداوند که از پیش مقدر شده است راضی است و این امر در زندگی او زیبایی به همراه دارد. این قناعت از نگاه به رزق دیگران و طمع در مال آنها دور می‌کند.

---

قناعت(۶)

متن:
بر خوان خدا، گشاده درها سویت
روزی همه دهد، تو را در کویت
قانع شو و از هوای دون رخت ببند
کاین لطف خداست، می‌رسد بر رویت

شرح:
در این رباعی، به خوان خداوند اشاره شده است که در آن درهای رحمت و رزق به سوی انسان گشوده است. انسان باید از دلبستگی به دنیای فانی دست بکشد و قانع باشد، زیرا خداوند لطف خود را به او می‌رساند.

---

قناعت(۷)

متن:
هر کس که به حکمت خدا قانع شد،
در سایه لطف حق، همی واقع شد.
در وسعت فضل او جهان پر گردد،
دل عاشق حق ز حرص فارغ شد.

شرح:
این رباعی بر اهمیت پذیرش حکمت خداوند تأکید دارد. کسی که به حکمت خدا قانع می‌شود، در سایه لطف و رحمت خداوند قرار می‌گیرد و از حرص و طمع دنیوی فارغ می‌شود. فضل خداوند به هر کس که قانع است، شامل می‌شود و او از آرامش و رضایت درونی بهره‌مند خواهد شد.

---

قناعت(۸)

متن:
هر کس که قناعت ز خدا را آموخت
از حرص و طمع، ره سعادت اندوخت
بر روزی خود شکر نماید هر دم،
آرامش دل ز یاد یزدان، کی سوخت؟

شرح:
در این رباعی، به اهمیت یاد خدا و شکرگذاری از روزی که خداوند به انسان داده است، اشاره می‌شود. کسی که قناعت و رضایت از رزق خداوند را آموخته است، از طمع و حرص دور می‌شود و در نتیجه، آرامش دل خود را پیدا می‌کند.

---

قناعت(۹)

متن:
قناعت چون چراغِ دلِ دهد نور
کند راه خدا هموار و مقدور
هر آن کس قانع شد از رزق یزدان
بود در سایه ی حق، شاد و مسرور

شرح:
در این رباعی، قناعت به عنوان چراغی که دل را روشن می‌کند معرفی شده است. کسی که قناعت می‌کند، مسیر زندگی‌اش هموار می‌شود و در سایه رحمت و فضل خداوند شاد و مسرور خواهد بود.

---

قناعت(۱۰)

متن:
سبب گردد قناعت، بر شما چند
سکون قلب و دوری از دل و بند
نشان اعتماد است و رضایت
به یزدانی که باشد یار و دلبند

شرح:
این رباعی به تأثیرات قناعت در زندگی اشاره دارد. قناعت باعث آرامش دل و دوری از بندهای طمع و حرص می‌شود. همچنین نشان اعتماد به خداوند و رضایت از رزق اوست. خداوند یار و دلبند کسانی است که به او توکل کرده‌اند.

---

جمع‌بندی:

مجموعه رباعیات قناعت، به زیبایی مفاهیم عمیق اخلاقی و معنوی مانند قناعت، توکل به خدا، شکرگزاری از روزی الهی و دوری از طمع و حرص را به تصویر کشیده است. این رباعیات تأکید دارند که قناعت نه تنها راهی برای آرامش درونی و رضایت از زندگی است، بلکه وسیله‌ای برای رسیدن به قرب خداوند و بهره‌مندی از نعمت‌های اوست.

بخش سوم

غیرت

 

 

تفکیک و شرح رباعیات مجموعه "غیرت"

---

این مجموعه رباعیات که تحت عنوان "غیرت" تنظیم شده است، پیام‌هایی عمیق و معنوی در ارتباط با مفهوم غیرت، ایمان، شرف، و نقش قرآن در هدایت انسان‌ها به‌ویژه در مسیر حفظ ارزش‌های اخلاقی و دینی دارد. در ادامه، به تفکیک و شرح هر رباعی پرداخته می‌شود.

---

غیرت (۱)

متن:
از آن روز نفس و هوس اصل شد
که ایمان و باور زما فصل شد
غرور و تعصب به بیگانگان
شعار مقدس بر این نسل شد

شرح:
این رباعی به ریشه‌­یابی تحولات اجتماعی و معنوی اشاره دارد. شاعر در اینجا از زمانی سخن می‌گوید که هوس و نفس‌پرستی بر زندگی انسان‌ها غلبه کرد و در نتیجه ایمان و باورهای دینی و انسانی به‌نوعی به حاشیه رانده شدند. در این شرایط، غرور و تعصب نسبت به بیگانگان و فرهنگ‌های دیگر به عنوان یک شعار عمومی مطرح شد. این بیت نقدی بر افول ارزش‌ها و سقوط اخلاقی جامعه دارد.

---

غیرت (۲)

متن:
غیرت ز دل مؤمنِ حق جو خیزد
چون شعله‌ی عشق، در درون انگیزد
هر کس که ز پاکی و شرف پاس کند
یزدان به دلش چراغ خود آویزد

شرح:
این رباعی بر اهمیت غیرت در دل مؤمن تأکید دارد. غیرت در اینجا به‌عنوان نیرویی از درون قلب مؤمن بیدار می‌شود و مشابه شعله‌ی عشق، در جان او روشنایی می‌آفریند. این غیرت باعث می‌شود که فرد از شرف و پاکی پاسداری کند و در نتیجه، خداوند به دل او نور هدایت می‌بخشد.

---

غیرت (۳)

متن:
غیرت سپر دین و حیا می باشد
آیینه‌ی عزت و صفا می باشد
هر کس که بدین گوهر حق دل بندد
در سایه‌ی عشق جان فزا می باشد

شرح:
در این رباعی، غیرت به‌عنوان سپری در برابر حملات دین‌ستیزانه و نیز محافظ حیا معرفی می‌شود. غیرت، همچون آیینه‌ای است که عزت و صفای انسانی را بازتاب می‌کند. هر کس که به این گوهر ارزشمند دل بدهد، در سایه‌ی عشق به خداوند جان و حیات می‌یابد.

---

غیرت (۴)

متن:
غیرت سپری برای ایمان باشد
بر راه حیا حصار جانان باشد
قرآن ز حریم حق سخن می‌گوید
این گوهر ناب، عزت انسان باشد

شرح:
در این رباعی، غیرت به‌عنوان یک سپر محافظ برای ایمان و حیا معرفی شده است. این غیرت به‌عنوان یک حصار در برابر تهدیدات، از جان و روح انسان در برابر فساد محافظت می‌کند. قرآن نیز این گوهر ناب را می‌ستاید و آن را به‌عنوان عامل عزت انسان معرفی می‌کند.

---

غیرت (۵)

متن:
غیرت به دلِ مرد وفا می‌بخشد
بر راه شرف، به او صفا می‌بخشد
یزدان به دل غیور، عزت داده
از فیض خودش، شور و جلا می‌بخشد

شرح:
این رباعی تأکید دارد که غیرت به دل مردان وفادار صفا می‌بخشد و او را در مسیر شرف و عزت رهنمون می‌کند. یزدان به دل‌هایی که پر از غیرت هستند، عزت و فضیلت می‌دهد و به آنان از فیض الهی، شور و جلا می‌بخشد. این بیت به تأثیرات مثبت غیرت در روح انسان‌ها اشاره دارد.

---

غیرت (۶)

متن:
غیرت حرمی است بهر ایمان
آغشته به عطر ناب قرآن
یزدان ز چنین دلی شود شاد
بخشد به دلش رضای یزدان

شرح:
غیرت در این رباعی همچون حرمی مقدس معرفی شده که در آن ایمان به‌خوبی رشد می‌کند. این غیرت آغشته به عطر قرآن است که روح انسان را از ناخالصی‌ها پاک می‌کند. خداوند از دل‌هایی که این‌چنین غیور و پاک هستند شاد می‌شود و به آنان رضای خود را می‌بخشد.

---

غیرت (۷)

متن:
غیرت به حریم حق حراست بخشد
بر اهل حیا ، همی طهارت بخشد
قرآن به دلش فروغ تقوا ریزد
یزدان به چنین دلی شهادت بخشد

شرح:
این رباعی تأکید دارد که غیرت از حریم حق محافظت می‌کند و به کسانی که در حیا هستند، طهارت می‌بخشد. قرآن نیز به چنین دل‌هایی نور تقوا می‌دهد و خداوند به این دل‌ها شهادت و برکت می‌بخشد. این رباعی بر پیوند عمیق غیرت، تقوا و قرب الهی اشاره دارد.

---

غیرت (۸)

متن:
ای غیرت تو، چراغِ شب‌های حیا
سرمایه‌ی دین و شرفِ هر دل ما
قرآن به دل پاک تو مأوا گیرد
با همت توست شور و انوار خدا

شرح:
در این رباعی، غیرت به‌عنوان چراغ شب‌های حیا و هدایتگر انسان‌ها معرفی می‌شود. این غیرت سرمایه‌ای برای دین و شرف انسان است. قرآن به دل‌های پاک و غیور مأوی می‌یابد و با همت این دل‌ها، انوار الهی به‌وجود می‌آید.

---

غیرت (۹)

متن:
بر پاس شرف، خدا سپر می گردد
با اذن خدا او قدر می گردد
هرجا که حرام در زمین فتنه کند
ایمان و حیا در خطر می گردد

شرح:
این رباعی بیان می‌کند که غیرت در حفاظت از شرف انسان نقش اساسی ایفا می‌کند و با اذن خداوند، از حریم ایمان و حیا دفاع می‌کند. در جایی که فتنه‌ها و فسادها به‌وجود می‌آید، ایمان و حیا به خطر می‌افتد. این رباعی هشدار می‌دهد که در برابر فساد، باید از غیرت و ایمان محافظت کرد.

---

غیرت (۱۰)

متن:
غیرت به دل اهل یقین ریشه کند
بر دامن پاکی و شرف پیشه کند
قرآن به حریم پاک آن دل گوید
این گوهر ناب، عزت اندیشه کند

شرح:
این رباعی به نقش غیرت در دل اهل یقین و مؤمنان اشاره دارد. غیرت در دل مؤمنان ریشه می‌زند و آن‌ها را در مسیر پاکی و شرف قرار می‌دهد. قرآن این دل‌های پاک را می‌ستاید و به آن‌ها عزت می‌بخشد. این رباعی بر اهمیت و تأثیر غیرت در رشد و ترقی انسان‌ها تأکید دارد.

---

جمع‌بندی:

مجموعه رباعیات "غیرت" ، به‌خوبی نشان‌دهنده‌ پیوند میان غیرت، ایمان، شرف و قرآن است. این اشعار با زبانی شاعرانه و معنوی، به تأثیر غیرت در روح انسان‌ها پرداخته و آن را به‌عنوان یک عامل ضروری در حفاظت از ارزش‌های انسانی و دینی معرفی می‌کند.

در کل، این مجموعه با توصیف‌های شاعرانه و مفهومی عمیق، بر اهمیت غیرت به‌عنوان یک ویژگی ضروری در زندگی مؤمنان و جامعه اسلامی تأکید دارد.

بخش چهام

وسواس

 

مجموعه رباعیات وسواس

در این مجموعه، موضوع «وسواس» از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. هر رباعی به نوعی به چالش‌های روانی انسان در مواجهه با وسوسه‌ها و تأثیر ذکر خداوند بر آرامش درونی اشاره دارد. در ادامه به تفکیک متن و شرح مختصر هر رباعی پرداخته می‌شود.

---

وسواس (۱):

وسواس، بلای عقل و ایمان باشد
تیری به دل از کمین شیطان باشد
گر ذکر خدا چو نور گردد در جان
شیطان ز تو ناامید و حیران باشد

شرح:
این رباعی از آغاز به‌طور روشن وسواس را به عنوان دشمن عقل و ایمان معرفی می‌کند. وسواس در اینجا به‌عنوان تیری از کمین شیطان توصیف شده است. اما ذکر خداوند به‌عنوان نوری در دل، موجب از بین رفتن وسوسه‌ها و ناامیدی شیطان می‌شود.

---

وسواس (۲):

وسواس خیالی است بر روح و روان
آن نیست حقیقت که برد جان و توان
تاریک کند وسوسه هر نور خدایی
دل را برهان ز مکر و تردید و گمان.

شرح:
در این رباعی، وسواس به‌عنوان یک خیال و تفکر بی‌پایه معرفی می‌شود که می‌تواند روح و روان انسان را تحت تأثیر قرار دهد. وسواس، حقیقتی ندارد و تنها به تاریکی دل می‌افزاید. ذکر خداوند راهی برای رهایی از این مکر و گمان است.

---

وسواس (۳):

وسواس، ز دشمنی نهان می‌آید
بر قلب بشر به هر گمان می‌آید
چون ذکر خدا شود به جانش جاری
از وسوسه‌ها به دل امان می‌آید

شرح:
وسواس در این رباعی به‌عنوان دشمنی پنهان از درون انسان توصیف شده است که در دل او با هر گمان و اندیشه منفی ظاهر می‌شود. اما هنگامی که ذکر خدا در دل جریان یابد، وسوسه‌ها از دل انسان دور می‌شوند و آرامش درونی به او باز می‌گردد.

---

وسواس (۴):

وسواس رهی به سوی شیطان باشد
با دوری خویش غرق هجران باشد
گر یاد خدا به سینه گردد جاری
هر وسوسه‌ای به دم گریزان باشد

شرح:
در این رباعی، وسواس به‌عنوان راهی به سوی شیطان معرفی شده است که انسان را در غم و هجران غرق می‌کند. با یاد خدا، وسوسه‌ها فرار می‌کنند و دل از نگرانی‌ها رهایی می‌یابد.

---

وسواس (۵):

وسواس چو سایه در دل انسان است
در خانه ی دل، سیاهی شیطان است
گر  دل به نماز و ذکر یزدان روشن
هر وسوسه ی به دور و دل خندان است

شرح:
وسواس به‌عنوان سایه‌ای در دل انسان حضور دارد. این سایه، همان سیاهی ناشی از شیطان است که دل را در تاریکی فرو می‌برد. اما هنگامی که دل با نماز و ذکر خدا روشن شود، وسوسه‌ها به دور می‌روند و دل شاداب و خندان می‌شود.

---

وسواس (۶):

وسوسه در دل ما بیدار است
چون شراری که درون خار است
چاره‌اش یاد خدا، نوری ناب
روشنی‌بخش دل و پندار است

شرح:
وسوسه‌ها در دل انسان همیشه آماده بیدار شدن هستند. این وسوسه‌ها مانند شراری درون خار هستند که آتش به دل می‌زنند. یاد خداوند، نوری است که این آتش را خاموش کرده و دل و پندار انسان را روشن می‌کند.

---

وسواس (۷):

هر وسوسه از گناه جاری گردد
دل از غم آن، اسیر خاری گردد
اما چو به سوی حق کند او توبه‌
نورش به دل از خدا بهاری گردد

شرح:
وسوسه‌ها از گناهان ناشی می‌شوند و دل را از غم و اندوه پر می‌کنند. اما زمانی که انسان به سوی خدا بازگردد و توبه کند، نور الهی دلش را مانند بهار تازه می‌کند و آرامش درونی را باز می‌یابد.

---

وسواس (۸):

دل گر به خدای خود توکل دارد
از هرچه شر و بدی، تحمل دارد
شیطان ز درون تو گریزد آسان
هر جا که خدا سرا و منزل دارد

شرح:
در این رباعی، توکل به خداوند به‌عنوان راهی برای مقابله با هر گونه شر و بدی معرفی شده است. زمانی که انسان به خدا توکل می‌کند، شیطان نمی‌تواند در دل او نفوذ کند. جایی که خدا حضور دارد، شیطان نمی‌تواند به آنجا راه یابد.

---

وسواس (۹):

دل گر به خدای خویش پیوند کند
هر وسوسه‌ای ز سینه در بند کند
شیطان به هراس از آن درون بگریزد
جایی که خدا دل تو خرسند کند

شرح:
اگر دل به خداوند پیوند بخورد، وسوسه‌ها از دل دور می‌شوند و شیطان نمی‌تواند به آن دست یابد. جایی که خداوند در دل انسان حضور داشته باشد، انسان از درون شاد و خرسند خواهد بود.

---

وسواس (۱۰):

هرجا که خدا به دل، پناهی باشد
ذکرش چو چراغ در سیاهی باشد
وسواس گریزد از دلِ نورپذیر
آن دل که به نور حق گواهی باشد

شرح:
در این رباعی، خداوند به‌عنوان پناهگاهی برای دل معرفی شده است که در آن ذکر خدا مانند چراغی در تاریکی می‌درخشد. وسوسه‌ها از دلی که نور خدا را می‌پذیرد فرار می‌کنند و دل که به نور حق گواهی می‌دهد، از وسوسه‌ها محفوظ خواهد بود.

---

نتیجه‌گیری:

مجموعه رباعیات «وسواس» به‌طور کلی بر اهمیت ذکر خداوند و توکل به او در مقابله با وسوسه‌ها و چالش‌های درونی تأکید دارد. در هر رباعی، وسواس به‌عنوان یک دشمن درونی یا اثرات منفی شیطان معرفی شده است که با یاد خداوند از بین می‌رود و دل انسان به آرامش می‌رسد. این مجموعه می‌تواند الهام‌بخش کسانی باشد که در مواجهه با دغدغه‌ها و وسوسه‌های زندگی به دنبال راهی برای یافتن آرامش درونی هستند.

بخش پنجم

بخشش

 

شرح تفصیلی رباعیات بخشش

---

بخشش (۱)

متن رباعی:
بخشش ز خصال نیک انسان باشد
هر کس که گذشت، اهل احسان باشد
بخشنده عزیز است به پیش یزدان
چون چشمه زلال در بیابان باشد

شرح: این رباعی به یکی از ویژگی‌های برتر اخلاق انسانی یعنی بخشش اشاره دارد. شاعر با تشبیه بخشش به چشمه‌ای زلال در بیابان، اهمیت و نادر بودن آن را نشان می‌دهد. انسان بخشنده نزد خداوند دارای مقامی والا است، زیرا گذشت و احسان به دیگران نشانه‌ای از بزرگواری و پیروی از اخلاق الهی است.

 

---

بخشش (۲)

متن رباعی:
بخشنده شوی، رها ز هر اندوهی
در نامه‌ی نور، همدل و نستوهی
هر کس که گذشت حق ز او می‌گذرد
در مکتب دین، خدا دهد انبوهی

شرح: شاعر با زبان دینی به پیامدهای مثبت بخشش اشاره می‌کند. گذشت باعث آرامش روحی و زدودن اندوه می‌شود. همچنین بخشنده در نزد خداوند جایگاهی رفیع پیدا می‌کند و در زندگی دنیوی و اخروی از برکات الهی بهره‌مند می‌شود. ارتباط میان گذشت از خطای دیگران و بخشش الهی یکی از مضامین عمیق این رباعی است.

 

---

بخشش (۳)

متن رباعی:
بخشنده شوی، رها ز هر غم گردی
دل صاف ز کینه، همچو شبنم گردی
هر کس که گذشت، حق ز او خشنود است
در سایه‌ی لطف حق، منعم گردی

شرح: این رباعی به تأثیرات بخشش در پاکی دل و روان می‌پردازد. کسی که می‌بخشد، دلش مانند شبنم پاک و زلال می‌شود. شاعر همچنین به رضایت خداوند از انسان بخشنده اشاره می‌کند و این که لطف الهی او را در پناه خود قرار می‌دهد.

 

---

بخشش (۴)

متن رباعی:
دل صاف نما، ز کینه پرهیز نما
در راه خدا، زلال و تجهیز نما
از کار خطا به دور و شو بنده‌ی حق
بیهوده مکن خلاف و تجویز نما

شرح: شاعر در این رباعی به لزوم ترک کینه و تمسک به راه خداوند توصیه می‌کند. پرهیز از خطا و تلاش برای رسیدن به بندگی حقیقی خداوند از مفاهیم محوری این رباعی است. همچنین، زلال و پاک بودن دل برای جلب رضایت الهی ضروری دانسته شده است.

 

---

بخشش (۵)

متن رباعی:
دانی که خدا ز عفو خشنود شود
دل از غم و کینه‌ها مسعود شود
در عفو و گذشت نور ایمان پیداست
هر کس که ببخشد، ره مقصود شود

شرح: شاعر بر خشنودی خداوند از بخشش تأکید دارد و بیان می‌کند که گذشت از دیگران باعث پاکی دل از غم و کینه می‌شود. نور ایمان در عفو و گذشت آشکار است و کسی که می‌بخشد، راه رسیدن به کمال و مقصود الهی را طی می‌کند.

 

---

بخشش (۶)

متن رباعی:
پیغام نبی کمال و احسان باشد
عفو و کرم از نشان انسان باشد
هر کس که دلش تهی شود از کینه
از نور خدا دلش گلستان گردد

شرح: این رباعی از تعالیم پیامبر اسلام درباره عفو و احسان الهام گرفته است. انسان با بخشش و دوری از کینه، دل خود را به نور الهی منور می‌کند و به کمال اخلاقی می‌رسد. پیوند میان پاکی دل و نورانیت الهی، محور اصلی این رباعی است.

 

---

بخشش (۷)

متن رباعی:
عفو است چراغی که به دل نور دهد
آرامش و شوقی به دلِ شور دهد
قرآن به گذشت دعوتی روشن کرد
شادی دل و روان مسرور دهد

شرح: شاعر بخشش را به چراغی تشبیه می‌کند که نور و آرامش را در دل می‌تاباند. قرآن نیز به صراحت انسان را به گذشت دعوت کرده است و تأثیر آن را در ایجاد شادی و آرامش دل و روان انسان بیان می‌کند.

 

---

بخشش (۸)

متن رباعی:
هر کس که گذشت پیشه سازد در راه
رست از غم و بندگی دنیا و گناه
عفو است کلید در رحمت یزدان
هر گز نشود قلب تو تاریک و سیاه

شرح: این رباعی به نقش گذشت در آزاد شدن از غم‌ها و گناهان اشاره دارد. عفو به‌عنوان کلید دروازه‌ی رحمت الهی معرفی شده است که دل انسان را از تاریکی و سیاهی پاک می‌کند و به روشنی معنوی می‌رساند.

 

---

بخشش (۹)

متن رباعی:
بخشش صفت پاک خدا می‌گردد
از چشمهٔ لطف، دل صفا می‌گردد
بخشنده چو خورشید بتابد بر دل
عفو، مرهمی از نور خدا می‌گرد

شرح: در این رباعی بخشش به صفتی الهی و نورانی تشبیه شده است. دل انسان بخشنده از لطف الهی سرشار می‌شود و همانند خورشید بر دیگران نور می‌تاباند. عفو مانند مرهمی است که دردهای روحی را التیام می‌بخشد و انسان را به خداوند نزدیک‌تر می‌کند.

 

---

بخشش (۱۰)

متن رباعی:
بخشنده همان بندهٔ محبوب خداست
دل دور ز کینه‌ها و هر جور و خطاست
هر کس که ز عفو دیگران بهره برد
آیینهٔ دل، جلوه‌گر عشق و صفاست

شرح: در این رباعی، بخشنده به بنده‌ی محبوب خدا تشبیه شده است. دل بخشنده از هر نوع کینه و خطا پاک می‌شود و مانند آینه‌ای، صفا و عشق الهی را بازتاب می‌دهد. شاعر در این رباعی، کمال اخلاقی را در عفو و گذشت می‌بیند.

 

---

این شرح تفصیلی به کمک تبیین مضامین و پیام‌های هر رباعی، ابعاد عمیق‌تر این اثر را روشن می‌کند.

بخش ششم

احسان

 

مجموعه رباعیات «احسان» از دکتر علی رجالی، با مضامین مختلف اخلاقی، عرفانی و اجتماعی نوشته شده است. هر رباعی، با زبان ساده و دلنشین، مفاهیم عمیق انسانی و روحانی را به تصویر می‌کشد. در این مجموعه، نویسنده از واژه‌ها و اصطلاحات دینی، فلسفی و عرفانی برای بیان نکات آموزشی و الهی استفاده کرده است. در ادامه، تفکیک هر رباعی به همراه شرح مختصری ارائه می‌شود:

احسان (۱)

احسان رهِ اهل دل و یزدان باشد
سرچشمه‌ی لطف حیّ سبحان باشد
عشق است کلید درِ احسان به جهان
آیینه‌ی سرّ جان و ایمان باشد

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان یک ارزش الهی معرفی می‌شود که ریشه در دل‌های اهل معرفت و خداوند دارد. نویسنده بیان می‌کند که احسان سرچشمه‌ای از لطف الهی است که در قلب انسان‌ها تجلی می‌یابد. عشق به عنوان کلید ورود به دنیای احسان و نیکی، باعث روشن شدن دل‌ها و جان‌ها می‌شود.

احسان (۲)

احسان رهِ عاشقان به سوی یار است
آن نور که در دلِ همه بیدار است
هر کس که رهِ مهر به مردم دارد
او منتظر روی خدا، دیدار است

شرح:
این رباعی به احسان به عنوان راهی برای عاشقان و دلدادگان خدا اشاره دارد. احسان و محبت به دیگران، همچون نوری در دل انسان‌هاست که بیداری معنوی و روحانی به همراه دارد. نویسنده تأکید می‌کند که کسانی که با محبت و مهر به دیگران خدمت می‌کنند، در انتظار دیدار خداوند خواهند بود.

احسان (۳)

احسان، سخنِ راز دلِ عاشق‌هاست
آیینه‌ی مهرِ دوست در جان پیداست
هر کس که به نیکی رهِ معنا دارد
دل در حرمی ز نورِ یزدان برجاست

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان سخنی از دل عاشقان بیان می‌شود که نشان‌دهنده‌ی ارتباط انسان با خداوند است. نویسنده از مفهوم «آیینه» برای نشان دادن انعکاس مهر و محبت الهی در دل‌های انسان‌ها استفاده می‌کند. آن‌هایی که به سوی نیکی و معنا حرکت می‌کنند، در قلب خود نور الهی را تجربه می‌کنند.

احسان (۴)

احسان رهِ پرواز به دلبر باشد
آن نور که از دلت فراتر باشد
هر کس که کند محبت و مهر به خلق
در عالم جان، همیشه برتر باشد

شرح:
این رباعی به احسان به عنوان راهی برای نزدیکی به خداوند (دلبر) اشاره دارد. احسان به دیگران و محبت به خلق خدا، موجب بالندگی روح و رشد معنوی فرد می‌شود. نویسنده تأکید می‌کند که این راه باعث تعالی روح و مقام انسان در دنیا و آخرت می‌شود.

احسان (۵)

احسان به پدر، مقام والا دارد
دل را به سوی بهشت بالا دارد
قرآن به نکوکاری ما امر نمود
این مایه‌ی قرب نزد مولا دارد

شرح:
در این رباعی، نویسنده به اهمیت احسان به پدر اشاره می‌کند و آن را نشانه‌ای از بزرگی و مقام والا می‌داند. احسان به پدر، به انسان کمک می‌کند تا بهشت را بدست آورد و نزد خداوند مقام قرب پیدا کند. همچنین، قرآن نیز به انجام نیکی و احسان توصیه کرده است.

احسان (۶)

احسان رهِ قرب حق تعالی باشد
نیکی به یتیم، شأن والا باشد
قرآن به نکوکاری ما گفت چنین
این ره، سببِ رضای عقبی باشد

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان راهی برای نزدیکی به خداوند (قرب حق تعالی) مطرح می‌شود. نیکی به یتیم و دیگر نیازمندان، به انسان عزت و شأن می‌بخشد و از نظر قرآن نیز این مسیر باعث رضایت خداوند و کسب پاداش در آخرت است.

احسان (۷)

احسان ز تجلّی صفات است
نیکی به خلایق و حیات است
حق جلوه کند به مهر و خوبی
پاداش تو قرب و هم نجات است

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان تجلی صفات الهی معرفی می‌شود. نیکی به خلق و خدمت به دیگران، راهی برای تجلی مهر و خوبی خداوند است. در نتیجه، کسی که احسان می‌کند، از قرب الهی و نجات بهره‌مند خواهد شد.

احسان (۸)

احسان رهِ عدل و مهر یزدان باشد
زیبایی آن، ز لطف سبحان باشد
آن‌کس که رهِ صفا به احسان یابد
در سایه‌ی لطف حق جانان باشد

شرح:
این رباعی به احسان به عنوان راهی از عدل و مهر خداوند اشاره دارد. احسان، در واقع زیبا و مملو از لطف الهی است و هر کسی که از این مسیر گام بردارد، در سایه لطف خداوند قرار می‌گیرد.

احسان (۹)

احسان رهِ وصل با خدا می‌سازد
دل را ز غبارِ خود رها می‌سازد
هر کس که به خلق پیشه بنماید عشق
از لطفِ خدا، جهانِ ما می‌سازد

شرح:
این رباعی به احسان به عنوان وسیله‌ای برای وصل به خداوند اشاره دارد. احسان باعث می‌شود که دل از آلودگی‌ها پاک شود و انسان بتواند از طریق خدمت به خلق، به عشق الهی دست یابد. نویسنده بیان می‌کند که این مسیر از لطف خداوند، باعث ساختن دنیایی بهتر و معنوی‌تر می‌شود.

احسان (۱۰)

احسان رهِ عشق است به درگاه خدا
این راه ز حق است پر از نور و صفا
هر کس که به صدق خدمتی کرد به خلق
او در حرمِ حق بود و نور و عطا

شرح:
در این رباعی، احسان به عنوان راهی از عشق به درگاه خداوند معرفی می‌شود. این راه سرشار از نور و صفا است و هر کسی که با صداقت به خلق خدمت کند، در درگاه خداوند قرار می‌گیرد و از نور و عطای الهی بهره‌مند خواهد شد.

---

نتیجه‌گیری:

مجموعه رباعیات «احسان» به بیان ویژگی‌های مختلف احسان و نیکی در زندگی انسان می‌پردازد. این اشعار در تلاش‌اند تا مفاهیم انسانی، اخلاقی و دینی را به شکلی عمیق و زیبا به خواننده منتقل کنند. در تمام این رباعیات، احسان به عنوان مسیری معنوی و الهی شناخته می‌شود که فرد را به سوی نزدیکی با خداوند، محبت به خلق و کسب رضایت الهی هدایت می‌کند.

فصل پانزدهم

تواضع

 

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات تواضع

تواضع (۱):
تواضع کلید در رحمت است،
رهی بر بزرگی و هم عزت است.
خدا گفت: دل را به نرمی سپار،
که این راه نیکی و پر حکمت است.

شرح:
در این رباعی، تواضع به عنوان وسیله‌ای برای دستیابی به رحمت و عزت معرفی شده است. خداوند دستور می‌دهد که دل را به نرمی و تواضع بسپاریم، زیرا این راهی است که انسان را به خوبی‌ها و حکمت‌های الهی نزدیک می‌کند.

---

تواضع (۲):
تواضع بود شرط اهل کمال،
دهد عزت و حکمت و هم جلال
بزرگان دین و امامان عصر
تواضع نمودند در وقت و حال.

شرح:
در این رباعی، تواضع به عنوان شرط اصلی کمال انسانی معرفی می‌شود. کسانی که در راه کمال و بزرگی قدم می‌زنند، در عمل به تواضع می‌پردازند. بزرگانی چون امامان نیز همواره در هر زمان و مکانی تواضع را رعایت کرده‌اند.

---

تواضع (۳):
درختی که پربار باشد، خم است،
دل عاشق از نور حق، خرم است.
تواضع بود مشی اهل یقین
به ذکر و به تسبیح حق هر دم است.

شرح:
این رباعی به تصویر کشیدن تواضع با طبیعت می‌پردازد. درختی که پربار است، خود را خم می‌کند؛ همین‌طور دل عاشق در سایه نور الهی به آرامش می‌رسد. تواضع از ویژگی‌های اهل یقین است که به ذکر و تسبیح خداوند مشغولند.

---

تواضع (۴):
اگر می‌روی در رهش بی‌غرور،
به قلبت نشیند ز رحمت، سرور.
تواضع کلید است بر قفل دل،
که این رمز، بر مؤمنان شد ظهور.

شرح:
این رباعی بر اهمیت تواضع در مسیر زندگی تأکید می‌کند. اگر در مسیر الهی با غرور حرکت نکنیم، قلبمان از رحمت الهی پر خواهد شد. تواضع به عنوان کلیدی برای باز کردن قفل دل‌ها شناخته می‌شود.

---

تواضع (۵):
فروتن شو و بر زمین پا گذار،
که دل دور گردد ز هر گونه خار.
خدا دوست دارد تواضع‌کنی
که نزدش بزرگ است این افتخار.

شرح:
این رباعی به اهمیت فروتنی در نزد خداوند اشاره دارد. اگر انسان فروتن باشد، دل از هر گونه کینه و رنج دور می‌شود. خداوند تواضع را می‌پسندد و آن را نشانه‌ای از بزرگی می‌داند.

---

تواضع (۶):
تواضع نشانِ ره‌بندگی است،
مسیر رسیدن به فرزانگی است.
بگفتا خداوند عزّ و جلّ:
تواضع بزرگی و شایستگی است.

شرح:
تواضع نشانه عبودیت و بندگی خداست و مسیری است که انسان را به حکمت و فرزانگی می‌رساند. در این رباعی آمده است که خداوند تواضع را از ویژگی‌های بزرگی و شایستگی می‌داند.

---

تواضع (۷):
تواضع کلید سعادت بود
نشان رهایی ز غفلت بود
خدا دوست دارد کنی بندگی
که این رسم مومن، کرامت بود.

شرح:
تواضع به عنوان کلیدی برای رسیدن به سعادت و رهایی از غفلت شناخته می‌شود. خداوند از بندگی تواضع‌آمیز خوشنود است و این عمل را نشانه‌ای از کرامت مؤمنان می‌داند.

---

تواضع (۸):
هر آن کس کند دل ز اغوا جدا
ببیند که رحمت رسد از خدا
تواضع نما در حیات و تلاش
که نزد خدا می‌شوی، اقربا.

شرح:
این رباعی بر لزوم جدا کردن دل از اغواهای دنیوی و در پی آن رسیدن به رحمت خداوند تأکید می‌کند. تواضع در زندگی و تلاش باعث می‌شود که انسان به نزدیکی و تقرب الهی نائل شود.

---

تواضع (۹):
تکبر مکن بر خلایق ز جاه
بیفتی به نکبت به اعماق چاه
شود قلب تو تار و اندوهگین
مکن عمر خود را تباه و سیاه.

شرح:
در این رباعی، تکبر به عنوان صفتی ناپسند معرفی می‌شود که باعث سقوط انسان به جهل و تباهی می‌شود. تکبر بر دیگران باعث می‌شود که قلب انسان تاریک و اندوهگین شود و عمر خود را تباه کند.

---

تواضع (۱۰):
خدا گفت: افتاده باش و صبور
تواضع چو نور است در هر امور
که این نور جانت کند سرفراز
فزونی دهد معرفت هم شعور.

شرح:
این رباعی به حدیثی از خداوند اشاره دارد که از انسان می‌خواهد با تواضع و صبر زندگی کند. تواضع همچون نوری است که انسان را در مسیر زندگی روشن می‌کند و باعث فزونی درک و شعور انسان می‌شود.

بخش دوم

شادی

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات شادی

تهیه و تنظیم: دکتر علی رجالی

---

شادی (۱)

هر دل که حضور حق در او برپا شد
غم رفت، و نگاهش به خدا پیدا شد
این شادی بی‌کران ز نور یار است
کز عشق الهی دل ما شیدا شد

شرح: این رباعی نشان‌دهنده تأثیر حضور خداوند در دل انسان است. هرگاه نگاه انسان به خدا معطوف شود و نور الهی در دلش تجلی کند، غم‌ها رخت برمی‌بندند و شادی بی‌کرانی جایگزین آن‌ها می‌شود. شاعر شادی را نتیجه عشق به خداوند می‌داند.

---

شادی (۲)

هر جا نگری، جمال حق پیدا شد
دل شاد شود که نور او بر ما شد
در وحدت حق غرق شود هر عاشق
این شادی بی‌کرانه از یکتا شد

شرح: شاعر در این رباعی از وحدت وجود سخن می‌گوید. او معتقد است که جمال و نور الهی در تمام عالم مشهود است. کسی که بتواند این حقیقت را درک کند، به شادی عمیقی می‌رسد؛ چرا که دل عاشق، غرق در یگانگی و وحدت با خداوند است.

---

شادی (۳)

در سجده‌ام و دل ز جهان فارغ شد
هر ذره وجودم به خدا لایق شد
در نیستی‌ام به او رسیدم یکدم
یک لحظه دل از حضور من عاشق شد

شرح: این رباعی بر اهمیت سجده و عبادت تأکید دارد. شاعر در حالتی از سجده، دل خود را فارغ از دنیا می‌یابد و تمام وجودش را شایسته حضور الهی می‌بیند. در این حالت، شاعر به فنا و نیستی می‌رسد و در همان لحظه عشق و شادی الهی را تجربه می‌کند.

---

شادی (۴)

آن لحظه که دل ز خویشتن بی‌خبر است
آنجاست که جان عاشقان پرگوهر است
در نیستی خویش به حق ره یابد
این اوج مقام عارفان بر بشر است

شرح: در این رباعی، شاعر لحظه‌ای را توصیف می‌کند که انسان از خودآگاهی رها شده و به فراموشی خویش دست یافته است. در این حالت، جان انسان گرانبها می‌شود و اوج مقام عرفانی انسان به‌دست می‌آید. این نیستی و فراموشی، راهی به سوی خداوند است.

---

شادی (۵)

آن لحظه که عشق در دلت پیدا شد
غم‌ها ز جهان بر همگان رسوا شد
عشقی که ز نور حق بود جاویدان
آتش به تمام این جهان افزا شد

شرح: شاعر عشق الهی را سرچشمه شادی حقیقی می‌داند. این عشق، جاودان است و از نور الهی سرچشمه می‌گیرد. هنگامی که این عشق در دل انسان پیدا شود، غم‌ها نابود می‌شوند و شادی و هیجان در کل هستی گسترش می‌یابد.

---

شادی (۶)

عشق است که یزدان به کسان می‌بخشد
از لطف خدا، شادی جان می‌بخشد
هر جا که ز دل کینه برآید از راه
شادی است که رحمت به زبان می‌بخشد

شرح: در این رباعی، شاعر عشق الهی را موهبتی از سوی خداوند می‌داند. این عشق است که به انسان‌ها شادی می‌بخشد. او همچنین تأکید می‌کند که پاک شدن دل از کینه و بدخواهی، یکی از شرایط دریافت شادی و رحمت الهی است.

---

شادی (۷)

شادی همه در رضا به فرمان باشد
آرامش روح و جان ز یزدان باشد
هر کس که در این جهان تسلیم شود
شادابی او به ذکر و احسان باشد

شرح: شاعر در این رباعی به اهمیت تسلیم در برابر اراده الهی اشاره می‌کند. او معتقد است که شادی و آرامش واقعی از خداوند می‌آید. کسی که در برابر خداوند تسلیم باشد و ذکر و احسان را سرلوحه زندگی خود قرار دهد، به شادی واقعی می‌رسد.

---

شادی (۸)

گیتی که خدا داده، سراسر نعمت
بهر تو پر از لطف و صفا شد رحمت
نعمت ز جهان بگیر و خوشحالی کن
زیرا که نبود این جهان از غفلت

شرح: شاعر نعمت‌های الهی را در سراسر عالم می‌بیند و انسان را به شکرگزاری و شادی از این نعمت‌ها دعوت می‌کند. او تأکید دارد که جهان سراسر لطف و رحمت است و باید از غفلت در برابر این نعمت‌ها پرهیز کرد.

---

شادی (۹)

در خلوت راز، دل خوش و شاد شود
غم‌های جهان برون و بر باد شود
هر کس که ز نور حق پر از عشق شود
در شادی جاودانه آزاد شود

شرح: این رباعی شادی را نتیجه ارتباط مستقیم و خلوت با خداوند می‌داند. شاعر بر این باور است که در خلوت راز، دل از غم‌های دنیا رها می‌شود. عشق و نور الهی، انسان را به شادی جاودانه و آزادی از بندهای دنیا می‌رساند.

---

شادی (۱۰)

دیدار جمال حق همه شادی‌هاست
هر نور خدا ز عشق و آزادی‌هاست
در خلوت دل طلب کن این دیدن را
هر غفلت ما ز جور و بیدادی‌هاست

شرح: در این رباعی، شاعر دیدار جمال حق را نهایت شادی می‌داند. این دیدار تنها در خلوت دل و با رهایی از غفلت ممکن است. او غفلت انسان را نتیجه دوری از نور الهی و تسلیم شدن به ظلم و بیداد نفس می‌داند.

---

جمع‌بندی:

این مجموعه رباعیات، شادی حقیقی را در ارتباط معنوی با خداوند جستجو می‌کند. دکتر علی رجالی از مفاهیم عرفانی بهره گرفته و شادی را نتیجه عشق، ذکر، عبادت، و رهایی از کینه و غفلت معرفی کرده است. او انسان را به دیدن نعمت‌های الهی و تسلیم به اراده خداوند دعوت می‌کند.

 

---

بخش سوم 

ترس

مجموعه رباعیات ترس از دکتر علی رجالی

---

ترس (۱)

ترسم ز فراق تو دلم خسته شود
از ظلمت دنیا دل و جان بسته شود
بگشا در عشق بر دل جانکاهم
این دل ز فراق، بی تو افسرده شود

شاعر در این رباعی از دوری خداوند بیمناک است. او فراق را منشأ افسردگی و تاریکی روح می‌داند و از خداوند می‌خواهد که با گشودن درهای عشق، او را از این حال رهایی بخشد.

---

ترس (۲)

هر لحظه ز حق غافل و حیران، ترسم
از ظلمت دل، به سوی شیطان، ترسم
ای رب، ز محبتت نظر کن بر من
کز دوری تو، ز جان لرزان، ترسم

این رباعی ترس از گمراهی و غفلت از خدا را توصیف می‌کند. شاعر از دور شدن از نور حق و افتادن در دام شیطان بیمناک است و از خداوند طلب نگاه محبت‌آمیز و هدایت می‌کند.

---

ترس (۳)

ترسم که ز غفلتی گرفتار شوم
دور از ره حق گردم و بیمار شوم
ای خالق ما، به سوی تو برگردم
رحمی کن اگر خراب و بیزار شوم

در این رباعی، شاعر از پیامدهای غفلت و دور شدن از مسیر حق می‌ترسد. او از خداوند درخواست بازگشت و توجه دارد و امید دارد که خداوند رحمت خود را شامل حال او کند.

---

ترس (۴)

از خوف خدا، دل همه لرزان است
در سایه‌ی عشق، دیدها گریان است
هر لحظه که تقوا به دل افزون گردد
هر لغزش ما خفیف و آن درمان است

شاعر اینجا به نقش تقوا و خوف از خدا در پالایش روح اشاره دارد. او تقوا را عاملی می‌داند که از لغزش‌ها می‌کاهد و دل را از عشق و اشتیاق الهی آکنده می‌سازد.

---

ترس (۵)

ترسم که ز حق غافل و بی یار شوم
از دوری تو ز عشق، غم‌بار شوم
ای دوست مرا به خلوت وصل بخوان
کز بی‌تو اسیر خویش و بیمار شوم

این رباعی از دغدغه شاعر درباره بی‌یاوری و دوری از خدا سخن می‌گوید. او از خداوند می‌خواهد که او را به محفل قرب و وصل خویش دعوت کند، چراکه دوری از خدا، او را به اسارت نفس و بیماری روحی می‌کشاند.

---

ترس (۶)

ای خالق هستی، دل ما ترسان است
از عاقبت غفلت خود حیران است
گر لطف تو در دلم نتابد هرگز
این روح ز بار گنهم ویران است

شاعر در این رباعی از ترس خود نسبت به عاقبت گناه و غفلت سخن می‌گوید. او می‌داند که بدون لطف خدا، روح انسان تحت فشار گناهان نابود می‌شود و به رحمت الهی پناه می‌برد.

---

ترس (۷)

در روز قیامت دل من لرزان است
از نامه‌ی اعمال دلم نالان است
ای خالق رحمان، به تو روی آوردم
چون رحمت تو چشمه‌ی بی‌پایان است

اینجا، شاعر تصویر روز قیامت و نگرانی از نامه اعمال خود را به تصویر می‌کشد. او به خداوند روی آورده و رحمت بی‌کران الهی را تنها امید خود برای رستگاری می‌داند.

---

ترس (۸)

گفتم ز گناه، این دلم بیمار است
هر لحظه ز خوف حق، دلم خون‌بار است
ای خالق بی‌کران، به ما رحمی کن
این دل که زند تکیه به تو هشیار است

این رباعی به تأثیر گناه بر دل انسان و بیداری ناشی از خوف الهی می‌پردازد. شاعر از خداوند طلب یاری دارد و تأکید می‌کند که تنها تکیه‌گاه دل انسان، خداوند است.

---

ترس (۹)

ای خالق جان‌ها، تو کریمی و غفور
بخشنده و دانا به خطایم، تو صبور
هر لحظه دل از خوف گنه لرزان است
امید به عفوت، ز جهالت ز قصور

در این رباعی، شاعر خداوند را با صفاتی چون بخشندگی، دانایی و صبوری می‌ستاید. او با وجود ترس از گناهان خود، به عفو و لطف خداوند امید دارد و به سوی او بازمی‌گردد.

---

باسمه تعالی
 

ترس (۹)

گفتم که پناهم به تو ای یار جلیل
جز سایه تو نیست مرا راه جمیل
ای خالق رحمت و صفا، در هر حال
بخشای بر این بنده ز تقصیر قلیل

شرح:

این رباعی بر محور توکل و امید به خداوند استوار است. شاعر با بیان تواضع و اعتراف به ناتوانی خویش، خداوند را یار و پناهگاهی مطمئن می‌داند. او رحمت و لطف الهی را تنها راه زیبا و مؤثر برای رهایی از سختی‌ها معرفی می‌کند و با اعتراف به خطاهای خود، از خداوند طلب بخشش دارد. محور اصلی این شعر، ارتباط عاشقانه انسان با خداوند و تکیه‌گاه بودن خداوند در تمام احوال است.

 

---

این مجموعه رباعیات، ترس از غفلت، گناه و روز قیامت را در کنار امید به رحمت بی‌کران خداوند به تصویر می‌کشد. شاعر با زبانی صمیمی و تأثیرگذار، حالتی از تواضع و ارتباط عاشقانه با خدا را بیان می‌کند.

بخش چهارم

خیانت

 

باسمه تعالی

شرح و تفکیک متن همراه با رباعی‌ها

در این مجموعه، دکتر علی رجالی از طریق رباعی‌های مختلف به مفهوم خیانت و عواقب آن پرداخته است. رباعی‌ها در شعر فارسی به‌ویژه در قالب شعرهایی با چهار مصرع، از قابلیت‌های ویژه‌ای برخوردار هستند که با لحن کوتاه و مفهومی، پیام‌هایی عمیق و اثرگذار را به مخاطب منتقل می‌کنند. در این مجموعه، خیانت به‌عنوان یک عمل ناپسند با عواقب سنگین نه تنها در بعد انسانی، بلکه از منظر دینی نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

خیانت (۱)

متن: دل عهد خدا به باده‌ی دنیا بست
بر خواب خیانت از یقین چشم ببست
چون زرق جهان ز مهر تو بازش برد
دیدی که به خود ز خویش، بر خود بشکست

شرح: در این رباعی، شاعر به تضاد بین دنیای مادی و معنوی اشاره می‌کند. "باده‌ی دنیا" نمادی از لذت‌های زودگذر و فریبنده دنیوی است که انسان را از حقیقت و پیمان با خداوند دور می‌کند. شاعر در اینجا نشان می‌دهد که فردی که در خواب خیانت و فریب غرق می‌شود، به‌سوی خودخواهی و بی‌راهه می‌رود و در نهایت از خود شکسته می‌شود. خیانت به پیمان با خداوند، نتیجه‌ای جز گمراهی ندارد.

---

خیانت (۲)

متن: دل، خانه‌ی عشق است و ریا جایش نیست
بر دیده‌ی صدق، نور رسوایش نیست
هر دل که خیانت ز حقیقت گیرد
دیگر ره توحید، تمنایش نیست

شرح: در این رباعی، شاعر دل را به‌عنوان خانه‌ی عشق و صداقت معرفی می‌کند. خیانت در اینجا به‌عنوان یک نفاق درونی است که جایگاهی در دل نمی‌یابد. هر کس که خیانت را از حقیقت بگیرد، به تدریج از مسیر توحید و وحدت با خداوند جدا می‌شود. این رباعی تأکید دارد که خیانت می‌تواند انسان را از مسیر راستین دور کند و او را از جستجوی حقیقت بازدارد.

---

خیانت (۳)

متن: آن عهد که با خدای خود بستم، رفت
هر ذره ز مهر، از ره دستم، رفت
چون دل به خیانت از جهان را بردم
دیدم که به دست کفر، هستم، رفت

شرح: در این رباعی، شاعر به از دست دادن عهد و مهر الهی اشاره دارد. وقتی فردی به خیانت و کفر می‌پردازد، چیزی از حقیقت باقی نمی‌ماند و او از مسیر خداوند دور می‌شود. این خیانت نه تنها او را از مهر خداوند محروم می‌کند بلکه به احساس گمراهی و شکست درونی می‌انجامد. شاعر در اینجا به‌شدت به عواقب خیانت و از دست دادن ایمان اشاره می‌کند.

---

خیانت (۴)

متن: بر بندگی‌ات عهد گرفتم به جهان
اما چه ز عهد جز خیانت به میان؟
آن دل که به سوی غیر حق رفت شکست
این زهر خیانت است بر روح و روان

شرح: در این رباعی، شاعر از شکستن عهد و پیمان با خداوند صحبت می‌کند. وقتی دل به‌جای وفاداری به حق به سوی غیرحق می‌رود، این خیانت به‌طور حتم به شکست منتهی خواهد شد. خیانت به حق، نه تنها به فرد آسیب می‌زند بلکه روح و روان او را فاسد و مسموم می‌کند. شاعر در اینجا عواقب سخت خیانت در زندگی معنوی انسان را به‌طور واضح نشان می‌دهد.

---

خیانت (۵)

متن: ای دل، به امانت خداوند وفا کن
بر عهد بمان و سخن حق ادا کن
هرکس که خیانت کند از عهد خداوند
در ظلمت و تاریکی، راهی به سوا کن

شرح: این رباعی دعوتی به وفاداری به امانت‌های الهی است. شاعر از دل می‌خواهد که به عهد خداوند وفادار بماند و سخن حق را ادا کند. خیانت به عهد خداوند نه تنها باعث از دست دادن نور هدایت می‌شود بلکه فرد را در تاریکی و گمراهی قرار می‌دهد. پیام این رباعی این است که وفاداری به امانت‌های الهی مسیر رهایی از ظلمت است.

---

خیانت (۶)

متن: یارب! تو مرا ز هر خیانت برهان
از غفلت و ناپاکی و ظلمت برهان
آن عهد که با تو بسته شد روز ازل
لطفی کن و ما را ز اسارت برهان

شرح: شاعر در این رباعی به خداوند پناه می‌برد و از او درخواست رهایی از خیانت و ناپاکی دارد. او از خداوند می‌خواهد که او را از اسارت و گمراهی نجات دهد و بر عهدی که از آغاز زندگی با او بسته است، وفادار بماند. این رباعی به‌طور خاص به درخواست رهایی از لغزش‌ها و بی‌وفایی‌ها اشاره دارد.

---

خیانت (۷)

متن: ای دوست، خیانت به امانت مردود
در روز جزا خفت و خواری مشهود
هرکس که کند این عمل ناشایست
محروم شود ز رحمتِ ربِ ودود

شرح: این رباعی به عواقب شدید خیانت در روز قیامت اشاره دارد. خیانت به امانت در روز جزا باعث خفت و خواری می‌شود و فرد خیانت‌کار از رحمت خداوند محروم خواهد شد. شاعر در اینجا به شدت بر نادرستی خیانت تأکید می‌کند و عواقب آن را در دنیای آخرت یادآوری می‌کند.

---

خیانت (۸)

متن: خیانت به دل، نقض پیمان بود
خطای کبیره، که رنجان بود
هر آن کس که بر عهد خود بی‌وفاست
بداند که کارش ز شیطان بود

شرح: شاعر در این رباعی خیانت به دل و نقض پیمان را به‌عنوان گناهی کبیره معرفی می‌کند. هر کسی که به عهد خود بی‌وفا باشد، به شیطان نزدیک می‌شود. این رباعی به‌طور مستقیم خیانت را به شیطان نسبت می‌دهد و آن را یک خطای بزرگ و رنج‌آور برای فرد و جامعه می‌داند.

---

خیانت (۹)

متن: ای دل، ز خیانت و فریبی دوری
این عیب بزرگ در ره حق کوری
فرمود خدا: خیانت از اهل بلاست
آسیب زند به جان و دل بد جوری

شرح: این رباعی به‌طور مستقیم به ضررهای معنوی خیانت اشاره دارد. خیانت و فریب به‌عنوان کوری در مسیر حق معرفی می‌شود که انسان را از رسیدن به حقیقت باز می‌دارد. خداوند در قرآن خیانت را عملی از اهل بلا معرفی کرده است که به جان و دل آسیب می‌زند.

---

خیانت (۱۰)

متن: هر کس که خیانت به امانت آورد
خشم و غضب خدای رحمت آورد
فرمود خدا که خائن است و بدبخت
در محضر حق ردای ذلت آور

شرح: این رباعی تأکید دارد که خیانت به امانت نه تنها باعث خشم و غضب خداوند می‌شود بلکه در دنیای آخرت باعث ذلت فرد در محضر خداوند خواهد شد. پیام این رباعی این است که خیانت نه‌تنها در این دنیا بلکه در آخرت نیز پیامدهای سخت و نامطلوب دارد.

---

نتیجه‌گیری کلی: در این مجموعه رباعی‌ها، دکتر علی رجالی خیانت را به‌عنوان یکی از بدترین اعمال انسان‌ها معرفی می‌کند که نه‌تنها به‌طور مستقیم به خود فرد آسیب می‌زند، بلکه روابط او با خداوند و دیگران را نیز مخدوش می‌کند. خیانت در این رباعی‌ها به‌طور خاص از منظر دینی و اخلاقی بررسی شده و عواقب آن در دنیا و آخرت یادآوری می‌شود. پیام اصلی این مجموعه این است که انسان باید از خیانت به خود، دیگران و خداوند دوری کند و در مسیر صداقت و وفاداری حرکت کند.

بخش پنجم

اعتماد

 

تفکیک و شرح مجموعه رباعیات "اعتماد"

این مجموعه رباعیات به‌طور کلی حول مفهوم «اعتماد» در ابعاد مختلف زندگی و روابط انسانی، به‌ویژه اعتماد به خداوند و انسان‌ها، تنظیم شده است. در هر رباعی، ابعاد گوناگون این مفهوم با زبانی ساده و روان بیان شده‌اند. در ادامه، به تفکیک هر رباعی و شرح پیام‌های آن پرداخته می‌شود:

---

اعتماد(۱)

متن:
کلید رهایی بود اعتماد
اساس تفکر بود اعتقاد
بدا آن که بی کیش و آئین بود
همه ذکر و فکرش بود اقتصاد

شرح:
در این رباعی، اعتماد به‌عنوان «کلید رهایی» معرفی شده است. اعتماد به خداوند و باور به اصول دینی، اساس تفکر و اعتقاد انسان‌هاست. شاعر از بی‌اعتقادی و بی‌دینی به‌عنوان مسیر انحطاط یاد کرده و نشان داده که کسانی که تمام توجه‌شان به مسائل مادی و اقتصادی است، از مسیر حقیقی زندگی دور شده‌اند.

---

اعتماد(۲)

متن:
پایه ی ایمان حق است اعتماد
بی خدا اندر سراب است و عناد
ظاهر و باطن  بود یزدان پاک
بی خدا در انحطاط است و فساد

شرح:
اعتماد در این رباعی پایه‌ی ایمان به خدا معرفی می‌شود. شاعر به‌صراحت بیان می‌کند که بدون اعتماد به خدا، انسان‌ها در سراب و مخالفت با حقیقت زندگی می‌کنند. در این رباعی، فساد و انحطاط نتیجه‌ی بی‌اعتمادی به خدا و دوری از اصول دینی معرفی می‌شود.

---

اعتماد(۳)

متن:
منبع لطف و عطا باشد خدا
حامی ما در شدائد هر کجا
کن به یزدان اعتماد و افتخار
صاحب کرسی و عرش است و سما

شرح:
در این رباعی، خداوند به‌عنوان منبع اصلی لطف و عطا معرفی شده است. شاعر به مردم توصیه می‌کند که اعتماد به خدا را اساس زندگی خود قرار دهند، زیرا خداوند قادر مطلق است و صاحب کرسی و عرش است. این تصویر از خداوند به‌عنوان حامی و راهنمای انسان‌ها به‌ویژه در سختی‌ها و شدائد، به‌طور ضمنی امید و اطمینان به رحمت الهی را تقویت می‌کند.

---

اعتماد(۴)

متن:
اعتماد است گوهر ی ناب و نهان
موجب آرامش روح است و جان
همچو ایمان است،  دری در صدف
آن تجلی کرده در  قول کسان

شرح:
در این رباعی، اعتماد به‌عنوان «گوهری ناب و نهان» معرفی می‌شود که موجب آرامش روح و جان انسان می‌گردد. اعتماد به خدا و دیگران همانند ایمان است که در دل انسان‌ها تجلی می‌کند و در گفتار و عمل نمایان می‌شود. این تصویر از اعتماد، نشان‌دهنده‌ی ارزش آن به‌عنوان نیرویی درونی و مقدس است که انسان را در برابر مشکلات محکم می‌سازد.

---

اعتماد(۵)

متن:
سزاوار ستایش حق بود هوست
خدای این جهان و آن جهان اوست
کفایت می کند ما را خداوند
به او کن اعتماد و خالقت دوست

شرح:
در این رباعی، خداوند به‌عنوان شایسته‌ی ستایش و پروردگار این جهان و آن جهان معرفی شده است. شاعر به اهمیت اعتماد به خداوند تأکید دارد و بیان می‌کند که خداوند کفایت انسان‌ها را می‌کند. این رباعی به‌نوعی یادآوری است که خداوند برترین و مهربان‌ترین حامی است.

---

اعتماد(۶)

متن:
اعتمادم به خدایی است که تام
خالق مردم و هستی و نظام
با توکل به خدا باز شود هر گره ای
حق بود کامل و جاوید و مدام

شرح:
شاعر در این رباعی به خداوند به‌عنوان خالق و نظام‌دهنده‌ی هستی اعتماد دارد. توکل به خدا را به‌عنوان راه‌حل اصلی برای باز شدن مشکلات زندگی معرفی می‌کند. پیام اصلی این رباعی این است که تنها اعتماد به خدا می‌تواند مشکلات را حل کند و خداوند همیشه کامل و جاوید است.

---

اعتماد(۷)

متن:
خدا روزی‌رسان است و کفیل است
به حق کن اعتماد و بی‌بدیل است
خلایق را بود او تکیه‌گاهی
که فضلش بی‌نهایت، بی‌مثیل است

شرح:
در این رباعی، خداوند به‌عنوان روزی‌رسان و کفیل زندگی انسان‌ها معرفی شده است. شاعر تأکید می‌کند که تنها به خداوند باید اعتماد کرد زیرا او تکیه‌گاه بی‌بدیل و منبع فضل بی‌نهایت است. در این رباعی، خداوند به‌عنوان حامی انسان‌ها در هر شرایطی معرفی می‌شود.

---

اعتماد(۸)

متن:
آنچه خیر است، مسیرش تقواست
اعتمادت به خدا کار گشا و اعلاست
اعتماد است نسیمی که کند دل آرام
رهنما باشد و این ره ز خداست

شرح:
شاعر در این رباعی به رابطه‌ی بین تقوا و اعتماد اشاره دارد و می‌گوید که خیر و سعادت در زندگی از مسیر تقوا می‌آید. همچنین، اعتماد به خدا را «کارگشا» و «اعلا» می‌داند که موجب آرامش دل انسان‌ها می‌شود. این رباعی بر اهمیت اعتماد به خدا و تأثیر مثبت آن در زندگی تأکید دارد.

---

اعتماد(۹)

متن:
مردم همه آینه‌ی کردار توأند
خوبی کن و نیکی، که سزاوار توأند
آنان که وفا دار به عهدند و قرار
چون کوه، ستون دل و پندار توأند

شرح:
این رباعی به اعتماد به مردم می‌پردازد و بیان می‌کند که انسان‌ها آینه‌ی رفتار و کردار ما هستند. اگر در اعمال خود نیکوکار باشیم، مردم نیز به ما اعتماد خواهند کرد. در اینجا، وفا و پایبندی به عهد و قرار به‌عنوان ویژگی‌های مهم برای اعتماد به دیگران مطرح شده است.

---

اعتماد(۱۰)

متن:
گر نباشد اعتمادی در رفاقت
جوامع در خطر افتد ز رافت
گهی گردد خطا در عهد و پیمان
گذشت است چاره ساز هر شکایت

شرح:
شاعر در این رباعی به اهمیت اعتماد در رفاقت‌ها اشاره دارد. اگر اعتماد در روابط انسانی نباشد، جامعه دچار مشکلات می‌شود. در اینجا، گذشت به‌عنوان راه‌حل مشکلات و خطاهای احتمالی در عهد و پیمان مطرح می‌شود.

---

نتیجه‌گیری کلی: این مجموعه رباعیات به‌طور کلی تأکید زیادی بر اهمیت «اعتماد» در زندگی فردی و اجتماعی دارد. اعتماد به خدا، به مردم و به اصول دینی از دیدگاه شاعر، اصلی اساسی و حیاتی در راه رسیدن به سعادت و آرامش است. همچنین، در این مجموعه، وفا، صداقت و گذشت به‌عنوان ویژگی‌های مکمل اعتماد در روابط انسانی معرفی شده‌اند.

بخش ششم

وفا

 

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات وفا

این مجموعه رباعیات، تأملی شاعرانه بر موضوع وفا و پایبندی به عهد است. وفا در این اشعار به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارزش‌های اخلاقی و عرفانی، نشان‌دهنده تقوای الهی، عشق خالص و تعهد انسانی معرفی شده است. شاعر با زبان ساده و در عین حال عمیق، به ابعاد مختلف وفا می‌پردازد و تأکید می‌کند که وفای به عهد راهی برای نزدیکی به خداوند، رشد معنوی و تحکیم روابط انسانی است.

---

وفا (۱)

وفا باشد کلید عشق جانان
رهی روشن به‌سوی لطف یزدان
دل عاشق چو بر عهدش بماند
رسد بر اوج اسراری ز قرآن

شرح:
وفا به‌عنوان کلید عشق الهی و راهی روشن به‌سوی لطف خداوند معرفی شده است. دل عاشق اگر بر عهد خویش پایبند بماند، به اوج اسرار و معارف قرآنی دست خواهد یافت.
وفا کلید شناخت اسرار الهی و تقرب به خداوند است.

---

وفا (۲)

وفا باشد نشان اهل معنا
چراغی در دل دریای دنیا
چو دل‌بندِ وفای حق بگردد
شود روشن دل تاریک تنها

شرح:
وفا به‌عنوان چراغی در دل دریای پرتلاطم دنیا به تصویر کشیده شده است. پایبندی به وفای حق، دل تاریک و تنها را به روشنایی و آرامش می‌رساند.
وفا راه نجات از تاریکی‌ها و تنهایی است.

---

وفا (۳)

وفا عشق است و عهدی جاودانه
تعهد در عمل، دوری ز کینه
کسی کو دل به عشقِ دوست بندد
رهَد از بند خود، بی‌هر بهانه

شرح:
وفا عشق جاودانه و تعهد عملی است. دل‌بستن به عشق الهی و ترک کینه، انسان را از اسارت نفس آزاد می‌کند و به تعالی می‌رساند.
وفا ابزاری برای رهایی از خودخواهی و رسیدن به کمال است.

---

وفا (۴)

وفا نور است در راه حقیقت
چراغی در مسیر عشق و غایت
چو یار از دل وفا جوید، بگوید
که دل باشد سراسر در محبت

شرح:
وفا نوری در مسیر حقیقت است که تنها با محبت واقعی همراه است. وفای قلبی نسبت به یار، شرط اصلی عشق راستین است.
وفا، چراغ راه حقیقت و نماد محبت خالص است.

---

وفا (۵)

وفا عشق است و دل آرام گیرد
در این وادی، ز حق الهام گیرد
چو عاشق دل به ره بگذارد، آری
حقیقت را ز دل فرجام گیرد

شرح:
وفا مایه آرامش دل و الهام‌بخش عاشق حقیقی دانسته شده است. عشق واقعی با وفا به حقیقت الهی پیوند خورده است.
وفا مایه آرامش و الهام در مسیر عشق است.

---

وفا (۶)

وفا با دوست، راهی بی‌کران است
که هر کس نگذرد، جانش زیان است
به پای عهد یاران جان فشانید
که این ره، راه عشق جاودان است

شرح:
وفا راهی بی‌کران و جاودانه است که تنها شایستگان در آن گام برمی‌دارند. پایبندی به عهد، نشان‌دهنده عشقی است که فانی نیست و به جاودانگی می‌رسد.
وفا، راهی برای عشق ابدی و پیوندی بی‌پایان است.

---

وفا (۷)

در این دنیا وفا رمز بقا شد
چراغ دل، نشانِ اقربا شد
خدا گوید: به پیمانت عمل کن
که این پیمان، کلید ارتقا شد

شرح:
وفا به‌عنوان رمز بقا و ترقی معنوی است. خداوند به انسان فرمان می‌دهد که به پیمان‌هایش عمل کند، زیرا وفا کلید ارتقای معنوی است.
عمل به عهد، راه ارتقای اخلاقی و معنوی است.

---

وفا (۸)

وفای عهد بر انسان نیاز است
خلافش بر دل ما جان گداز است
ز جان و دل به عهدت اعتنا کن
وفا نزد خلایق دلنواز است

شرح:
وفای به عهد نیازی انسانی و اخلاقی است که رعایت آن دل‌ها را دل‌نواز و خلاف آن، مایه اندوه و گسستگی روحی می‌شود.
وفا، عامل تقویت روابط انسانی و محبت اجتماعی است.

---

وفا (۹)

وفا پیمان حق با بندگان است
نشانی از خلوص عاشقان است
به عهد خویش ماندن نزد یزدان
ز والاتر صفات نیکوان است

شرح:
وفا به‌عنوان پیمانی مقدس میان خدا و بندگان، نشان‌دهنده خلوص عاشق و والاترین صفات انسانی است.
وفا نشانه خلوص عاشق و یکی از برترین صفات انسانی است.

---

وفا (۱۰)

خدا گوید که عهدت را نگه دار
که با پیمان بود ایمان پدیدار
وفا پیمانه‌ی تقوای جان است
به او نزدیک‌تر، این راه هموار

شرح:
خداوند انسان را به حفظ عهد و وفا فرا می‌خواند. پایبندی به پیمان، نشان‌دهنده ایمان و تقوای انسان است و راهی روشن برای نزدیکی به خداوند و عبور از موانع.
وفای به عهد، راه هموار تقرب به خداوند است.

---

نتیجه‌گیری:

این مجموعه رباعیات، وفا را به‌عنوان یکی از ارزشمندترین صفات اخلاقی و معنوی معرفی می‌کند. پیام اصلی اشعار تأکید بر اهمیت وفای به عهد به‌عنوان پلی برای رسیدن به خدا، آرامش درونی و تحکیم روابط انسانی است. شاعر با استفاده از زبانی ساده و دلنشین، توانسته است مخاطب را به تأمل در ارزش این فضیلت والا دعوت کند.

بخش هفتم

خشم

 

شرح مفصل رباعیات خشم

رباعیات ارائه‌شده توسط دکتر علی رجالی، در قالبی اخلاقی و عرفانی، به بررسی و تحلیل تأثیرات خشم و شیوه‌های کنترل آن پرداخته است. خشم به‌عنوان یک احساس طبیعی انسانی مطرح شده که اگر کنترل نشود، می‌تواند آثار مخربی بر روح، روان، و روابط انسانی داشته باشد. در ادامه، شرح هر رباعی همراه با نکات آموزنده آن ارائه می‌شود:

---

خشم (۱):

هر آن کس کند خشم از جان برون
کند عشق یزدان، به خود را فزون
چو سالک دل از مهر حق، پُر کند
کند شعله ور نور رحمان، درون

شرح:
این رباعی به پیوند میان کنترل خشم و نزدیکی به خداوند اشاره دارد. شاعر خشم را مانعی در مسیر عشق الهی می‌داند و بیان می‌کند که هرکس خشم را از جان خود بیرون کند، ظرفیت بیشتری برای دریافت عشق و نور الهی خواهد یافت. اصطلاح "نور رحمان" به معنای تجلی لطف و محبت الهی است که دل‌های پاک را شعله‌ور می‌سازد.
رهایی از خشم، راهی برای پرورش عشق الهی و نزدیکی به خداوند است.

---

خشم (۲):

هر آن کس فرو برد خشم نهان
رود نور یزدان به اعماق جان
خدا دوست دارد گذشت بشر
که این از خصایل بود، ارمغان

شرح:
در این رباعی، شاعر به ارزش اخلاقی "فروبردن خشم" پرداخته است. او معتقد است که کنترل خشم، انسان را لایق دریافت نور و محبت الهی می‌کند. بخشش و گذشت از خطای دیگران نیز به‌عنوان یک ویژگی والای انسانی و هدیه‌ای الهی معرفی شده است.
کنترل خشم و گذشت از دیگران، انسان را به خدا نزدیک‌تر می‌کند.

---

خشم (۳):

بود خشم انسان حجاب درون
کند آدمی را حقیر و زبون
فرو خوردن خشم موجب شود
رها گردی از بغض و کبر و جنون

شرح:
در این رباعی، خشم به‌عنوان "حجاب درون" معرفی شده که مانع از رشد معنوی و اخلاقی انسان می‌شود. شاعر هشدار می‌دهد که خشم، انسان را کوچک و ضعیف می‌کند و با فروخوردن آن، فرد می‌تواند از احساسات منفی مانند کینه، تکبر، و دیوانگی آزاد شود.
کنترل خشم، راهی برای پاک‌سازی درون از احساسات منفی و رسیدن به آرامش است.

---

خشم (۴):

بود خشم درون، چون رهزن عشق
رهی دور از صفا و مأمن عشق
برد سالک غضب را خارج از دل
که دل گردد مطهر موطن عشق

شرح:
شاعر خشم را همچون "رهزن عشق" می‌داند که مسیر عشق و صفا را از بین می‌برد. او از سالک معنوی می‌خواهد که خشم را از دل خود بیرون کند تا قلب او به مکانی پاک برای عشق الهی تبدیل شود.
برای تجربه عشق حقیقی، باید دل را از خشم پاک کرد.

---

خشم (۵):

هیزم آتش نفس است، غضب
که فشاری است به افکار و عصب
چو کنی صبر، شود آن خاموش
بهترین کار به صبر است و ادب

شرح:
در این رباعی، خشم به "هیزم آتش نفس" تشبیه شده است که می‌تواند افکار و اعصاب انسان را تحت فشار قرار دهد. شاعر بر نقش صبر و ادب در خاموش کردن این آتش تأکید می‌کند و صبر را به‌عنوان بهترین راه برای مقابله با خشم معرفی می‌کند.
صبر و ادب، ابزاری موثر برای کنترل خشم و حفظ آرامش هستند.

---

خشم (۶):

کظم غیظ است صفات خوبان
آن تجلی است به نزد پاکان
در گذشتن ز خطای مردم
آن نشانی است ز اهل ایمان

شرح:
اینجا شاعر به صفت "کظم غیظ" (فروخوردن خشم) اشاره دارد که از ویژگی‌های افراد پاک‌سرشت و مومنان واقعی است. بخشش و گذشت از خطاهای دیگران، تجلی ایمان و پاکی روح انسان است.
کنترل خشم و گذشت از خطاهای دیگران، نشانه ایمان و پاک‌دامنی است.

---

خشم (۷):

خشم خود خوردن، مقام مومن است
دل بریدن از خود و هم مامن است
حق ببخشد آن که بخشد این و آن
وعده ی حق قطعی و آن ایمن است

شرح:
شاعر کنترل خشم را به‌عنوان "مقام مومن" معرفی می‌کند و دل کندن از خودخواهی را لازمه این مقام می‌داند. او به پاداش الهی برای افرادی که می‌بخشند اشاره کرده و بیان می‌کند که وعده خداوند در مورد بخشایش قطعی است.
بخشش و کنترل خشم، رضایت الهی و آرامش درونی را به همراه دارد.

---

خشم (۸):

با صبر شود خشم تو مدفون
تا دل نشود تار و ز غم خون
از عشق و محبت بنما پر
تا مهر شود بر دلت افزون

شرح:
شاعر بیان می‌کند که صبر، خشم را در دل خاموش می‌کند و از تاریک شدن دل و خون شدن آن بر اثر غم جلوگیری می‌کند. عشق و محبت، دو عنصر کلیدی برای جایگزین کردن خشم و افزایش مهربانی در دل انسان هستند.
صبر و عشق، دو ابزار اصلی برای غلبه بر خشم و پرورش مهر در دل هستند.

---

خشم (۹):

با محبت بر غضب پیروز باش
آن چراغی گر دد و نوروز باش
گر کنی خشم از دلت بیرون همی
جای آن عشق آید و بهروز باش

شرح:
اینجا شاعر محبت را به‌عنوان چراغی معرفی می‌کند که بر تاریکی خشم غلبه می‌کند. او معتقد است که با بیرون کردن خشم از دل، عشق جایگزین آن خواهد شد و این تغییر به شادی و خوشبختی منجر می‌شود.
محبت و عشق، کلیدهای پیروزی بر خشم و راهی به‌سوی خوشبختی هستند.

---

خشم (۱۰):

در آتش خشم، دل بسوزد، بد جور
گویی که دل است در تقلای تنور
خشم است بلای دل و جان بی تردید
طوفان دل است، تا سراشیبی گور

شرح:
شاعر خشم را به "آتش" و "تنور" تشبیه می‌کند که دل را می‌سوزاند و انسان را به‌سوی نابودی می‌کشاند. او خشم را بلایی برای روح و جان انسان معرفی کرده و از مخاطب می‌خواهد از این طوفان درونی دوری کند.
خشم آتشی است که روح و جان را می‌سوزاند و آرامش انسان را از بین می‌برد.

---

نتیجه‌گیری کلی:

این رباعیات به خواننده می‌آموزند که خشم، آتشی درونی است که اگر کنترل نشود، باعث تخریب روح و جان خواهد شد. شاعر، صبر، گذشت، محبت، و عشق را به‌عنوان ابزارهای موثر برای مهار این آتش معرفی کرده و نقش آن‌ها را در رسیدن به آرامش و تعالی روحی به تصویر کشیده است.

بخش هشتم

طمع

 

باسمه تعالی
مجموعه رباعیات طمع
نویسنده: دکتر علی رجالی

---

متن و شرح رباعیات

طمع (1)

متن:
ای دل ز طمع، مشو به دنیا مغرور
کالا و زر و سیم، بماند تا گور
قرآن تو را گفت به پرهیز ز حرص
بس کن ز خطا، در مقامی و حضور

شرح:
این رباعی به فریبندگی دنیا اشاره دارد و به دل هشدار می‌دهد که اسیر طمع نشود. مال و زر تنها تا گور با انسان می‌مانند و در آخرت بی‌ارزش‌اند. شاعر به تعلیم قرآن استناد کرده و پرهیز از حرص را توصیه می‌کند، زیرا حضور قلب و آگاهی از خداوند شرط بندگی حقیقی است.

---

طمع (2)

متن:
خار ره عاشقان و سالک، طمع است
گردش مالِ حرام و سمِّ مهلک، طمع است
در چاهِ گمان، قلب تو می‌گردد تار
چشم و نظر از خَلق به مالِک، طمع است

شرح:
در اینجا طمع به‌عنوان مانعی بزرگ برای عاشقان حقیقی و رهروان راه حق معرفی شده است. شاعر طمع را معادل مال حرام و زهر کشنده می‌داند که قلب را تیره و دل را از خدا دور می‌کند. نگاه به خالق، راه نجات از این چاه تاریک است.

---

طمع (3)

متن:
حرص و طمعی که در دلت مأوا شد
بهر تو رهی به کار بد برپا شد
قرآن تو را گفت که قانع باشی
این حرص سرابی است که بی دریا شد

شرح:
طمع در دل انسان بستری برای اعمال نادرست فراهم می‌کند. شاعر به نصایح قرآن اشاره کرده و قناعت را توصیه می‌کند. طمع به‌مثابه سرابی است که انسان را فریب می‌دهد و در نهایت او را به سرگردانی می‌کشاند.

---

حرص (4)

متن:
ای دل، به طمع ره خطا می‌پوئی
در ظلمت حرص، بی‌صدا می‌ پوئی
قرآن تو را گفت به تقوا بسپار
در دام هوا، بی هوا می‌ پوئی

شرح:
این رباعی به گمراهی دل در پیروی از طمع و حرص اشاره دارد. شاعر بیان می‌کند که طمع، انسان را در تاریکی و بی‌صدایی به حرکت درمی‌آورد و بدون آنکه خود بداند، به دام هوای نفس می‌افتد. تقوا و پناه بردن به خدا راه نجات از این مسیر تاریک است.

---

طمع (5)

متن:
هر جا که طمع بود، دلی بیمار است
دل غافل و در بند هوس کفتار است
قرآن به همه گفت که قانع باشید
روزی همه به دست حق دادار است

شرح:
شاعر طمع را بیماری دل معرفی می‌کند که آن را از مسیر صحیح بازمی‌دارد. طمع، دل را به بند هوس می‌کشاند، اما قناعت و رضایت به روزیِ الهی، راه چاره است. شاعر به قدرت خداوند در تقسیم روزی برای همگان تأکید می‌کند.

---

طمع (6)

متن:
طمع است آفت جان و دل ما
این حرص، بلایی‌ست بر مشکل ما
قرآن به قناعت تو را راه نمود
جنات شود منجر و آن منزل ما

شرح:
طمع به‌عنوان آفت جان و دل شناخته می‌شود که باعث دشواری‌های بسیاری در زندگی انسان است. شاعر از تعالیم قرآن یاد می‌کند که انسان را به قناعت فرا می‌خواند و وعده می‌دهد که با قناعت و دوری از طمع، بهشت نصیب انسان خواهد شد.

---

طمع (7)

متن:
دل گر ز طمع تهی شود، دریا گشت
بی‌حرص، روان سوی خدا، شیدا گشت
عارف که ز دنیا و هوا دل بر کند
آیینهٔ او مظهر حق، پیدا گشت

شرح:
این رباعی به زیبایی نشان می‌دهد که دل عاری از طمع به وسعت دریا می‌رسد و عاشق حقیقی بدون حرص به‌سوی خداوند روان می‌شود. عارف، با رها کردن دل از دنیا و هوس‌های مادی، به مظهری از حقیقت الهی تبدیل می‌شود.

---

طمع (8)

متن:
هر کس که طمع کرد، ز جان بی‌خبر است
در آتش حرص و نفس خود، در گذر است
سالک ز جهان و هرچه در اوست، رها
آزاد دلش از هوس و بی‌اثر است

شرح:
شاعر طمع را عامل غفلت از جان و حقیقت انسان می‌داند. طمع‌کاران در آتش حرص و نفس می‌سوزند، اما سالک حقیقی با رها کردن دنیا و تعلقات مادی، به آزادی دل و آرامش روح دست می‌یابد.

---

طمع (9)

متن:
آن کس که طمع به مال دنیا دارد
غافل ز خدا و عشق کالا دارد
آن کس که رضای حق تعالی مقصود
سودای حقیقت خدا را دارد

شرح:
این رباعی به تفاوت میان طمع‌کاران و عاشقان خداوند می‌پردازد. کسانی که اسیر طمع مال دنیا هستند، از خدا و عشق حقیقی غافل‌اند، اما کسانی که رضای الهی را هدف قرار دهند، حقیقت و عشق الهی را در دل دارند.

---

طمع (10)

متن:
ای دل، به طمع در رهِ شیطان منشین
در وادی عشق، بی‌سر و جان منشین
آن دل که ز نور حق ندارد اثری
در سایهٔ حرص خویش، لرزان منشین

شرح:
شاعر بار دیگر به دل هشدار می‌دهد که طمع و پیروی از شیطان، انسان را از وادی عشق و حقیقت الهی دور می‌کند. دلی که از نور خدا بی‌بهره باشد، در سایه حرص می‌لرزد و از آرامش محروم است.

---

این مجموعه با زبانی ساده و در عین حال حکیمانه، مخاطب را به پرهیز از طمع و توجه به قناعت، تقوا، و عشق الهی فرا می‌خواند.

بخش نهم

ظلم

 

ظلم (۱)
ظلم بر خویش و خدا و دگران
نهی گردد ز خدا بر همگان
ظلم بر خود، سبب غفلت شد
ظلم بر حق، سبب کفر و زیان

شرح:
شاعر سه نوع ظلم را معرفی می‌کند:
ظلم به خود که باعث غفلت و دور شدن از سعادت می‌شود.
ظلم به خداوند که با کفران نعمت‌ها و ناسپاسی همراه است.
ظلم به دیگران که سبب بی‌عدالتی و زیان به جامعه می‌گردد.
خداوند همه را از این سه نوع ظلم نهی کرده و آن را منبع زیان و سقوط انسان دانسته است.

---

ظلم (۲)
ظلم است که حق را به زعامت نشناسیم
در آینهٔ دل، قد و قامت نشناسیم
فرمود خدا: که ظلم اعظم شرک است
حیف است خدا را به حقیقت نشناسیم

شرح:
شاعر بر اهمیت شناخت حق تأکید می‌کند و بزرگ‌ترین ظلم را شرک می‌داند، زیرا شرک نتیجهٔ نادیده گرفتن جایگاه خداوند است. او هشدار می‌دهد که عدم شناخت خدا در حقیقت بی‌اعتنایی به حقیقت هستی است و این ظلمی است که روح انسان را از سعادت دور می‌کند.

---

ظلم (۳)
ظلم است که تاریک کند راه نجات
دل گیرد و بندد ره نور از برکات
حق حاکم و داناست ز اعمال بشر
ظالم برود سوی جهنم ز صفات

شرح:
شاعر ظلم را مانعی برای دریافت نور هدایت و بهره‌مندی از برکات می‌داند. او تأکید دارد که خداوند آگاه به اعمال انسان‌هاست و ظالمان به دلیل صفات منفی‌شان سرانجام به جهنم خواهند رفت، چراکه ظلم راه سعادت را می‌بندد.

---

ظلم (۴)
ظلم است جفا بر دل هر ناکس و کس
ظلم بر جهل کند تکیه و دل گردد حبس
آگاه شو ای دل که جهان بس زیباست
در وادی غفلت تو مرو سوی عبث

شرح:
این رباعی جهل و غفلت را نوعی ظلم به خود و دیگران می‌داند. شاعر انسان را به آگاهی فرا می‌خواند و تأکید می‌کند که زندگی زیباست و غفلت و عبث‌گرایی باعث هدر رفتن فرصت‌های ارزشمند آن می‌شود.

---

ظلم (۵)
بر ظلم مزن دل، که جهان نیست بقا
ظالم نشود از ستم و ظلم رها
فرمود خداوند: که ظالم خاطی است
بر جان گنه‌کار رود آتش‌ها

شرح:
شاعر به بی‌دوامی دنیا اشاره می‌کند و هشدار می‌دهد که دل بستن به ظلم هیچ‌گاه باعث نجات نمی‌شود. ظالمان خاطی هستند و خداوند وعده داده که آتش گناهانشان گریبان‌گیر آنان خواهد شد.

---

ظلم (۶)
ظالم که به بندگان حق رحم نکرد
بر خویش جفا کرد و خطا، فهم نکرد
در روز جزا، به امر حق گردد سخت
در آتش دوزخ فتد و ندم نکرد

شرح:
شاعر رابطهٔ بین ظلم به دیگران و ظلم به خود را بیان می‌کند. ظالم با بی‌رحمی نسبت به بندگان خدا در حقیقت به خویشتن جفا می‌کند. در روز جزا ظالمان به عذاب الهی گرفتار شده و حسرت می‌خورند، اما دیگر پشیمانی سودی ندارد.

---

ظلم (۷)
هر کس که خدا را ز دلش یاد کند
حق جان ورا ز نور خود شاد کند
حق گفت: که نور من در دل توست
ظالم به جهنم است و فریاد کند

شرح:
شاعر تأثیر یاد خدا بر روشنایی و سعادت دل انسان را بیان می‌کند. یاد خداوند باعث شادی و نورانی شدن قلب می‌شود. در مقابل، ظالمان که از این نور دور هستند، در جهنم گرفتار شده و از عاقبت کار خود فریاد خواهند زد.

---

ظلم (۸)
ظلم است که بر دست خودت بند زنی
بر جان و دلت، تیر به دلبند زنی
فرمود خدا: ظالمان کور و کرند
بر پای خودت، تسمه به پیوند زنی

شرح:
شاعر خودآزاری و خودفریبی را به‌عنوان نوعی ظلم مطرح می‌کند. انسان با ظلم به خود و دیگران، عملاً خود را در بند کشیده و نابود می‌کند. ظالمان به دلیل کور و کر بودن از حقیقت، در نهایت راه هلاکت را برای خود هموار می‌سازند.

---

ظلم (۹)
ظلم است که جان خویش گمراه کند
بر سایهٔ نفس خویش، راه بیراه کند
هر چیز به غیر حق، سرابی باشد
در ظلمت این جهان، خود آگاه کند

شرح:
این رباعی به گمراهی ناشی از نفس و دوری از حق می‌پردازد. شاعر معتقد است که ظلم به جان خود نتیجهٔ پیروی از نفس است و هر چیز غیر از خداوند سرابی بیش نیست. انسان باید در ظلمت دنیا آگاه شود و مسیر حق را پیدا کند.

---

ظلم (۱۰)
ظلم است که دل را به خیانت بندد
بر نور یقین پرده‌ی غفلت بندد
فرمود خدا: ره ستم مسدود است
با نور خدا، راه جنایت بندد

شرح:
شاعر خیانت و غفلت را نوعی ظلم می‌داند. خیانت دل را از نور یقین محروم کرده و غفلت پرده‌ای بر روی آن می‌کشد. خداوند تأکید دارد که راه ستم بسته شده است و نور الهی می‌تواند انسان را از جنایت و ظلم باز دارد.

فصل پانزدهم

بخش اول

کینه

مجموعه رباعیات «کینه» از دکتر علی رجالی به خوبی نشان‌دهنده تأثیرات منفی کینه بر روح و روان انسان است و با هر رباعی به تدریج به مفاهیم مختلفی از بخشش، محبت و روشنایی قلب می‌پردازد. در ادامه، متن‌ها تفکیک شده و شرح مختصری از هر رباعی آورده شده است:

کینه(۱)

متن:
کینه در دل، پرده‌ای بر چشم ماست
آنچه بینی، غصه و غم ، خشم ماست
پاک بنما دل ز کینه هم حسد
تا شود روشن دلت، این رسم ماست

شرح:
این رباعی تأکید دارد بر اینکه کینه مانع دید صحیح انسان است. کینه دل را می‌پوشاند و انسان نمی‌تواند حقیقت را ببیند. پاکسازی دل از کینه و حسد باعث روشنایی دل و درک صحیح‌تر می‌شود.

---

کینه(۲)

متن:
کینه چون زهری است بر جان و روان
بخشش است، درمان کینه هر زمان
کینه ورزی همچو کار اشقیاست
دور گشتن از خدای مهربان

شرح:
کینه مانند سمّی است که جان و روان را مسموم می‌کند. تنها درمان آن بخشش است. کینه ورزی باعث دور شدن از رحمت و مهربانی خداوند می‌شود.

---

کینه(۳)

متن:
کینه ورزی موجب رنج و بلاست
همچو زهری بر دل و بر جان ماست
نور ایمان پر کند هر منزلت
چاره ساز است و از آن کبریاست

شرح:
کینه ورزی باعث رنج و بلا می‌شود و همانند سمّی است که قلب و جان انسان را آسیب می‌زند. ایمان و بخشش می‌توانند این دردها را درمان کنند و انسان را به رفعت و بزرگی برسانند.

---

کینه(۴)

متن:
کینه چون آتش درون جان ماست
زهر تلخی بر دل و ایمان ماست
بخشش آرد عشق و شادی در دلت
چاره ای از لطف حق، درمان ماست

شرح:
کینه مانند آتش در دل انسان می‌سوزد و تلخی را به همراه دارد. تنها بخشش است که عشق و شادی را به قلب انسان می‌آورد و از لطف خداوند، درمانی برای این درد فراهم می‌شود.

---

کینه(۵)

متن:
کینه در دل حسرت و غم آورد
اضطراب و حزن با هم آورد
دور سازد آدمی از مهر دوست
خواری ما را به عالم آورد

شرح:
کینه باعث می‌شود انسان احساس حسرت و غم کند و اضطراب و حزن به همراه آورد. این حالت‌ها باعث دور شدن انسان از محبت و دوستی واقعی می‌شود و در نهایت به خواری و ذلت می‌انجامد.

---

کینه(۶)

متن:
کینه در دل همچو گرداب است و چاه
می‌برد انسان به راهی پر گناه
بخشش آید مرهم دل‌ها، بشر
مهر ورزی می دهد جانت پناه

شرح:
کینه مانند گرداب یا چاهی است که انسان را به سوی گناه و ضلالت می‌برد. تنها بخشش است که مرهمی بر دل‌ها می‌نهد و مهرورزی پناهی برای جان انسان فراهم می‌آورد.

---

کینه(۷)

متن:
کینه در دل، پرده‌ای بر دیدگان
می‌فریبد جانِ آدم را عیان
بخشش و مهر است درمان بلا
دل ز کینه پاک کن، ای مهربان

شرح:
کینه مانند پرده‌ای است که بر دیدگان انسان می‌افتد و او را از درک حقیقت باز می‌دارد. بخشش و محبت می‌توانند این پرده را کنار زده و دل را از کینه پاک کنند.

---

کینه(۸)

متن:
کینه‌ورزی قلب را زنجیر کرد
ذکر حق کی بر دلت تاثیر کرد
عشق خواهم تا نشیند بر دلم
آتش نفرت مرا دلگیر کرد

شرح:
کینه‌ورزی قلب انسان را به زنجیر می‌کشد و مانع از تأثیر ذکر خداوند بر دل او می‌شود. تنها عشق است که می‌تواند دل را از نفرت آزاد کند.

---

کینه(۹)

متن:
از کینه گذر کن، رهایی آید
بر جان و دلت نور و صفایی آید
دل را ز حسد پاک نما ای نااهل
بر چشم و دلت، روشنایی آید

شرح:
گذر از کینه باعث رهایی انسان می‌شود و نور و صفا به دل و جان او می‌آید. وقتی دل از حسد پاک شود، روشنایی در چشم و دل او پدیدار می‌شود.

---

کینه(۱۰)

متن:
اگر خواهی وصال حق تعالی
برون کن کینه از دل، کن مدارا
تو بگذر از خطا و مکر مردم
محبت کن خلایق را تو هر جا

شرح:
برای رسیدن به وصال با خداوند، باید کینه را از دل بیرون کرد و با مردم مدارا و محبت کرد. گذشت از خطاها و مکر مردم انسان را به نزدیکی به خداوند می‌رساند.

---

نتیجه‌گیری:

مجموعه رباعیات «کینه» دکتر علی رجالی با استفاده از زبان ساده و عاطفی، به بررسی تأثیرات منفی کینه و اهمیت بخشش و محبت می‌پردازد. در هر رباعی، پیام اصلی این است که کینه نه تنها باعث رنج و درد روحی می‌شود، بلکه انسان را از محبت و رحمت خداوند دور می‌سازد. در عوض، بخشش و مدارا می‌توانند راهگشای قلب‌ها و انسان‌ها به سوی آرامش و نزدیکی به خداوند باشند.

بخش دوم

شجاعت

 

مجموعه رباعیات شجاعت - شرح کامل:

مجموعه رباعیات "شجاعت" از دکتر علی رجالی به بررسی مفهوم شجاعت از منظر عرفانی و اخلاقی پرداخته است. در این رباعیات، شجاعت نه تنها در سطح دنیوی و فیزیکی، بلکه به‌عنوان ویژگی‌ای معنوی و روحانی مطرح می‌شود که فرد را از خود و تعلقات مادی رها کرده و به سوی حقیقت، تقوا و نور الهی هدایت می‌کند. در ادامه شرح کامل هر یک از رباعیات آمده است:

---

شجاعت (۱):
ز خود برتر آی و نظر سوی او
به وادی فنا شو، مکن جست‌وجو
شجاعت برون رفتن از نفس خویش
دلیری چنین می‌دهد آبرو

شرح:
در این رباعی، شجاعت به‌عنوان گامی فراتر از خودشناسی و ترک تعلقات دنیوی معرفی می‌شود. انسان باید از خود فراتر رود و در جست‌وجوی حقیقت باشد. شجاعت واقعی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد از نفس خود عبور کند و در مسیر الهی قدم بگذارد. این شعر به انسان توصیه می‌کند که از همه امور دنیوی و نفس پرستی رها شده و به دنبال حقیقتی بالاتر از خود باشد.

---

شجاعت (۲):
بشو شیرِ میدانِ عشق و یقین
ز بندِ خودی و هوس، بی قرین
شجاعت گذر از منِ خاکی است
که در عرش بنشیند آن دل‌نشین

شرح:
در این رباعی، شجاعت نه تنها به معنای دلیری در برابر دشمنان است، بلکه به‌عنوان گذر از خود و رسیدن به حقیقت معرفی می‌شود. شجاعت واقعی باید به انسان کمک کند که از بند خود و هوس‌های دنیوی رها شود و به حقیقت و نور الهی دست یابد. این شعر نشان می‌دهد که شجاعت فقط در میدان‌های نبرد نیست، بلکه در میدان‌های معنوی و درونی، جایی که فرد باید از خودش عبور کند و در راه حقیقت قدم بگذارد، اهمیت دارد.

---

شجاعت (۳):
شجاعت شکستِ دلِ بی‌نواست
که جان را به وصلِ حقیقت رواست
دلیر آن‌کسی کو به دریا رود
به امواجِ عشق و فنا مبتلاست

شرح:
شجاعت در این رباعی به معنای گذر از خود و رسیدن به حقیقت است. شکستن دل بی‌نوا و رهایی از محدودیت‌ها از ارکان شجاعت است. این رباعی تاکید دارد که شجاعت نه تنها در برابر خطرات و چالش‌های بیرونی است، بلکه در درون انسان و در شکستن محدودیت‌های شخصی و دنیوی نیز وجود دارد. در این مسیر، انسان باید آماده باشد که در مواجهه با عشق و فنا قرار گیرد و این همان جایی است که شجاعت واقعی خود را نشان می‌دهد.

---

شجاعت (۴):
شجاعت ز ترکِ منِ بی‌بهاست
برو تا به حق، نورِ دلبر رواست
ز بندِ هوس، دل به یزدان بده
برو در رهِ عشق، جان را صفاست

شرح:
این رباعی به‌طور خاص بر ترک خود و رسیدن به نور یزدان تأکید دارد. شجاعت در اینجا به معنای عبور از "منِ بی‌بها" و پذیرش حقیقت است. این مسیر، انسان را به آرامش و حقیقت می‌رساند. در این مسیر شجاعت، انسان باید از خودخواهی و تعلقات دنیوی دست بردارد و به حقیقت و نور الهی پیوسته، در این نور به هدایت و آرامش برسد.

---

شجاعت (۵):
شجاعت شکستن ز خود تا خدا
نه شمشیر وخنجر، نه میدان بلا
رسیدن به آرامشِ از نور حق
شود دل رها از غمِ ماسوا

شرح:
در این رباعی، شجاعت به‌عنوان شکستن خود و رسیدن به خدا معرفی می‌شود. شجاعت واقعی در این نیست که از شمشیر و جنگ استفاده شود، بلکه از طریق تقوا و ایمان به نور حق به آرامش می‌رسیم. این شعر تأکید دارد که برای رسیدن به خدا و حقیقت، به جنگ و دعوا نیاز نیست، بلکه باید در برابر نفس خود ایستاد و در مسیر تقوا و نور الهی حرکت کرد.

---

شجاعت (۶):
شجاعت همان وصلِ حق‌پروری
ز تاریکیِ نفس و غم‌ بگذری
بخوان نام حق در درون فنا
به نور یقین، راه یزدان روی

شرح:
شجاعت در این رباعی به معنای عبور از تاریکی نفس و غم‌هاست. وصل به حق و پرورش روح از طریق نور یقین و پیوستن به یزدان، شجاعت واقعی را شکل می‌دهد. این شعر نشان می‌دهد که شجاعت واقعی در عبور از تاریکی‌های درونی و رسیدن به روشنایی است. به‌عبارت‌دیگر، شجاعت به انسان کمک می‌کند تا از غم و کدورت درون رها شده و در نور الهی قرار گیرد.

---

شجاعت (۷):
شجاعت چو شمشیرِ تقوا به دست
حریفِ هوا را شکار و شکست
ز بند درون رستگاری بود
به سوی حقیقت، رهایی و جست

شرح:
این رباعی تأکید دارد که شجاعت واقعی در تقوا و جهاد با نفس است. در این مسیر، انسان باید به‌سوی حقیقت حرکت کند و از بندهای درونی رهایی یابد. شجاعت به‌عنوان یک ویژگی روحانی و اخلاقی باید به انسان کمک کند تا در برابر خواسته‌ها و هوس‌های نفسانی مقاومت کرده و به سوی حقیقت الهی حرکت کند.

---

شجاعت (۸):
ز سنگر به سنگر، شجاعت بجوی
به آیاتِ حق دل ز غم ها بشوی
ز شیطان گریز و به حق دل سپار
که وهم و هراس  است، زآن ره مگوی

شرح:
در این رباعی، شجاعت به معنای جستجو در آیات حق و گریز از وسوسه‌های شیطان است. شجاعت واقعی در این است که دل به حق سپرده شود و از وهم و هراس بگریزیم. این رباعی نشان می‌دهد که شجاعت به‌عنوان یک عمل جستجوگرانه و متعالی است، که انسان باید در مسیر حقیقت و الهی قدم بردارد و از وسوسه‌های شیطانی دوری کند.

---

شجاعت (۹):
شجاعت بجوی و تو تقوا گزین
برو راه یزدان، ز نور و یقین
ز صبر است یاری حق هر زمان
که در راهِ حق، او پناهی امین

شرح:
شجاعت در این رباعی به معنای تقوا و صبر در برابر سختی‌هاست. در مسیر حق، صبر و تقوا به انسان یاری می‌دهد و او را در رسیدن به هدفش یاری می‌کند. این رباعی به‌وضوح نشان می‌دهد که در راه حقیقت، شجاعت به‌عنوان تقوا و صبر در برابر مشکلات و سختی‌ها اهمیت زیادی دارد.

---

شجاعت (۱۰):
نترس از هجومِ حوادث، بلا
که یاریِ حق بر دلت شد عطا
بود بعدِ سختی، گشایش همی
که آرامش است و دلت با صفا

شرح:
در این رباعی، شجاعت به‌عنوان مقاومت در برابر حوادث و بلاها بیان شده است. شجاعت واقعی به انسان کمک می‌کند که از سختی‌ها عبور کرده و به آرامش و صفا برسد. این شعر به انسان یادآوری می‌کند که پس از هر سختی، گشایش و آرامش الهی در انتظار اوست.

---

جمع‌بندی:
مجموعه رباعیات "شجاعت" دکتر علی رجالی به‌طور عمیق و فلسفی به مفهوم شجاعت پرداخته است. در این رباعیات، شجاعت نه تنها به‌عنوان یک ویژگی فیزیکی بلکه به‌عنوان یک ویژگی روحانی و اخلاقی معرفی می‌شود که فرد را به سوی حقیقت و نور الهی رهنمون می‌کند. شجاعت در این شعرها به معنای گذر از خود و پیوستن به حقیقت، تقوا و آرامش است.

بخش سوم

صداقت

بله، در اینجا متن کامل رباعیات دکتر علی رجالی در مجموعه "صداقت" به همراه شرح هرکدام آمده است:

---

صداقت (۱)

صداقت کلید حقیقت، لقا
برد سالکان را به سوی خدا
رساند تو را پیش معشوق و دوست
گشاید ز دل، قفل هر ماجرا

شرح: در این رباعی، صداقت به عنوان "کلید حقیقت" معرفی شده که فرد را به سوی خدا هدایت می‌کند. صداقت ابزاری برای نزدیک شدن به معشوق الهی و گشودن درهای قلب انسان است تا از هر دغدغه‌ای رهایی یابد.

---

صداقت (۲)

با صدق، دلت حریم حق می‌گردد
در خلوت جان، نسیم حق می‌گردد
صدقی که نشانِ عشق و تقوا باشد
سرچشمه‌ی مستقیم حق می‌گردد

شرح: صداقت، دل انسان را به حریم الهی وارد می‌کند و در خلوت جان، نسیم حقیقت می‌وزد. صداقت نشانه‌ای از عشق و تقوا است که انسان را به طور مستقیم به سوی حقیقت می‌برد.

---

صداقت (۳)

با کذب، تهی شوی ز جانِ جانان
با صدق، شوی همدمِ اهل ایمان
بگذر ز ریا، که رهزن راه تو است
با عشق خدا شود چراغت تابان

شرح: کذب انسان را از حقیقت و از جانِ جانان دور می‌کند، در حالی که صداقت انسان را به جمع اهل ایمان و حقیقت نزدیک می‌کند. صداقت انسان را از فریب و ریا دور کرده و با عشق الهی، نورانی می‌سازد.

---

صداقت (۴)

کذب است که دل ز حق جدا می گردد
در محضر دوست، دل رضا می گردد
عاشق به صداقت ره حق می‌ پوید
با عشق خدا ز غم رها می گردد

شرح: کذب دل انسان را از حقیقت جدا می‌کند، اما صداقت انسان را در محضر خدا راضی و شاد می‌سازد. فرد عاشق با صداقت به دنبال حقیقت است و با عشق الهی از غم و درد رهایی می‌یابد.

---

صداقت (۵)

هر کس که صداقت به دلش شد معنا
بیگانه شود ز غیر یزدان، همه جا
در سینه ی صادقان خدا نور نهد
صدق است نشان بندگی نزد خدا

شرح: هر کسی که صداقت را در دل خود بپذیرد، از غیر خدا بی‌نیاز می‌شود و در دل او نور خدا می‌تابد. صداقت نشان کامل بندگی و تسلیم در برابر اراده الهی است.

---

صداقت (۶)

ای دل به صداقت ره جانان باید
از کذب و ریا دل به یزدان باید
در محضر حق جز صفا راهی نیست
با صدق شوی، که دل فروزان باید

شرح: دل باید به سوی صداقت و راه حقیقت حرکت کند. از کذب و ریا باید دوری کرد و در محضر خدا تنها صفا و صداقت وجود دارد. با صدق در دل، انسان به نور الهی دست می‌یابد.

---

صداقت (۷)

با صدق به سوی حق گشودم پر خویش
بستم ز فریب و کذب، راه شر خویش
در سایه ی صدق می شود دل آرام
از صدق بمان که می‌شوی رهبر خویش

شرح: با صداقت، انسان به سوی حقیقت حرکت می‌کند و از فریب و کذب دوری می‌جوید. صداقت باعث آرامش دل و هدایت فرد به سوی روشنایی و رهبری خود می‌شود.

---

صداقت (۸)

آنان که به عهد، راست پیمان بستند
با صدق و صفا، رهِ شهیدان بستند
حق داد ، به صادقان جنات نعیم
در راه صداقت، همه خوبان بستند

شرح: کسانی که به عهد و پیمان خود وفادار بوده‌اند و با صداقت و صفا در مسیر حق حرکت کرده‌اند، به نعمت‌های بهشتی و جنات نعیم دست یافته‌اند. این افراد در راه صداقت همراه با دیگر خوبان قرار دارند.

---

صداقت (۹)

فرمود خدا که با صداقت باشید
با مردم خویش با محبت باشید
هر جا که روید، در کنار مردم
با صدق بگو، تا سلامت باشید

شرح: خداوند به انسان‌ها دستور می‌دهد که در برخورد با دیگران صداقت داشته باشند و با محبت و راست‌گویی رفتار کنند. صداقت در ارتباطات انسانی باعث سلامت و امانت در روابط می‌شود.

---

صداقت (۱۰)

با صدق بگو هر آنچه در جان داری
بی‌کذب بساز هر چه ایمان داری
حق گفت که زشت است فریب و تهمت
آن را که حقیقت است، پیمان داری

شرح: با صداقت باید آنچه را که در دل و جان داریم بیان کنیم و از کذب و فریب دوری کنیم. حقیقت بر خلاف فریب و تهمت است، و کسی که به حقیقت پایبند است، پیمان خود را با آن حفظ می‌کند.

---

نتیجه‌گیری:

مجموعه رباعیات  "صداقت" نشان می‌دهد که صداقت نه تنها یک ویژگی اخلاقی است، بلکه به عنوان یک اصل معنوی، فرد را به سمت حقیقت و رشد روحانی هدایت می‌کند. این اشعار بر اهمیت صداقت در روابط انسانی و نزدیکی به خداوند تأکید دارند و نشان می‌دهند که صداقت عامل اصلی رسیدن به آرامش درونی، رضایت خداوند و رهایی از ریا و فریب است.

بخش چهارم

احترام

 

مجموعه رباعیات "احترام"

این مجموعه از رباعیات، که به قلم دکتر علی رجالی نگاشته شده است، به موضوع "احترام" در ابعاد مختلف آن پرداخته و آموزه‌های اخلاقی و انسانی را در قالب اشعار زیبا بیان کرده است. هر رباعی در تلاش است تا مفهومی عمیق را در ارتباط با احترام و ارزش‌های انسانی منتقل کند. در اینجا، هر رباعی را تفکیک کرده و شرحی بر آن ارائه می‌دهیم:

---

احترام(۱)

متن:
بر پدر هم مادرت کن احترام
جایگاه این عزیزان در مقام
بس رفیع است  و خدا داند از آن
در نیاز والدین است اهتمام

شرح:
این رباعی بر اهمیت احترام به والدین تأکید دارد. شاعر یادآوری می‌کند که احترام به پدر و مادر نه تنها در دنیا بلکه در آخرت نیز جایگاه بالایی دارد. جایگاه والدین نزد خداوند بسیار والاست و نیاز به احترام از طرف فرزند، یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی است.

---

احترام(۲)

متن:
بی‌ادب محروم از الطاف حق
راه او دور است از اهداف حق
خلقت انسان عبادت بر خداست
کی بشر قادر شود اوصاف حق

شرح:
این رباعی بیانگر این است که بی‌احترامی باعث دوری از الطاف و رحمت الهی می‌شود. انسان باید در رفتار و اعمال خود به گونه‌ای باشد که ویژگی‌های الهی را در خود بازتاب دهد و از مسیر کمال دور نشود. احترام به دیگران، به ویژه خداوند، یکی از مهم‌ترین معیارهای دستیابی به هدف‌های عالی است.

---

احترام(۳)

متن:
جایگاه والدین است در جهان
بی نظیر و کس نمی داند ز آن
کن محبت در حیات والدین
بر پدر هم مادرت در هر زمان

شرح:
در این رباعی، شاعر بر اهمیت بی‌نظیر جایگاه والدین در جهان تأکید می‌کند و فرزند را به محبت و احترام دائم به پدر و مادر فرا می‌خواند. زندگی والدین فرصتی است که باید از آن برای کسب محبت و احترام استفاده کرد.

---

احترام(۴)

متن:
همسر چو ز مهر آیتی از یزدان
آرام دل است عشق همسر، ایمان
گر حرمت هر زوج نگردد مخدوش
پیدا شود از مهر و محبت هر آن

شرح:
این رباعی به اهمیت احترام و محبت در روابط زناشویی اشاره دارد. همسر در نظر شاعر نه تنها شریک زندگی بلکه نشانه‌ای از رحمت الهی است که باید در کنار همسر با عشق و احترام رفتار کرد تا محبت و آرامش در زندگی برقرار شود.

---

احترام(۵)

متن:
از رنگ و زبان، یکی خدا می باشد
در کثرت خلق، در خفا می باشد
فرق و خطری در این میان نیست
تقواست که ارزش شما می باشد

شرح:
شاعر در این رباعی بر وحدت خداوند و برابری انسان‌ها تأکید دارد. او می‌گوید تفاوت‌های ظاهری نظیر رنگ پوست و زبان نباید مایه تفاوت یا جدایی شود. در واقع، تقوا و رفتار اخلاقی است که ارزش انسان‌ها را تعیین می‌کند.

---

احترام(۶)

متن:
نعمت که خدا داد ز رحمت گیریم
در حفظ زمین و آب، همت گیریم
افراط و تباهی جهان مذموم است
با عدل و خرد، مسیر عزت گیریم

شرح:
شاعر به اهمیت مراقبت از منابع طبیعی و حفظ محیط زیست اشاره می‌کند. نعمت‌های الهی باید با دقت و در راستای عدالت استفاده شوند. جلوگیری از تباهی و افراط از اصولی است که می‌تواند موجب عزت و سرافرازی بشر شود.

---

احترام(۷)

متن:
نیکی نه فقط سجده و ذکر است و نماز
دل دادن و دل بردن و مهر است و نیاز
آسان کند این کار دل سخت بشر
چون مهر خدا باشد و دریاست فراز

شرح:
این رباعی بیانگر این است که نیکی تنها به عبادات ظاهری محدود نمی‌شود. نیکی واقعی در محبت به دیگران، دل دادن و دل بردن و پاسخ به نیازهای انسانی است. مهر خداوند و عشق الهی است که این کار را برای انسان آسان می‌کند.

---

احترام(۸)

متن:
از مهر، جهان رنگ خدا می‌گیرد
دل‌ها همه بوی آشنا می‌گیرد
لبخند تو بر چهره ی یک غم دیده
بر روی و لبان عشق و صفا می‌گیرد

شرح:
در این رباعی، شاعر به تأثیر مهر و محبت در جهان اشاره می‌کند. مهر باعث می‌شود که جهان رنگ خدا بگیرد و دل‌ها به یکدیگر نزدیک شوند. لبخند و محبت انسان‌ها می‌تواند در دل‌های دیگران شادابی و صفا به ارمغان آورد.

---

احترام(۹)

متن:
یک لحظه ز عشق حق تعالی گویم
تسلیم رضای حق به دل‌ها گویم
هرجا نگرم، نشان حق می‌بینم
هر جا که روم ، یاد خدا را گویم

شرح:
شاعر در این رباعی از عشق به خداوند سخن می‌گوید و تأکید دارد که در همه حال باید رضایت خداوند را جستجو کرد. در هر مکان و زمان، باید یاد خداوند و محبت او را در دل داشته باشیم و در زندگی به‌طور عملی آن را نشان دهیم.

---

احترام(۱۰)

متن:
از عدل بگو سخن که راهش نور است
حق‌گویی و عدل، نزد حق منظور است
گر خصم درون خویش سرکوب شود
حق را بنشان که عدل او دستور است

شرح:
این رباعی بر اهمیت عدل و حق‌گویی تأکید دارد. عدل، همچون نوری است که راه را روشن می‌کند. اگر در درون خود خصومت و دشمنی را سرکوب کنیم و به عدل و حقیقت پایبند باشیم، در نهایت به راه صحیح و رضایت خداوند هدایت خواهیم شد.

---

نتیجه‌گیری کلی:
این مجموعه رباعیات  به‌طور زیبا و مؤثر اصول اخلاقی و انسانی مانند احترام به والدین، همسر، طبیعت، و دیگران را با بیانی ساده و دلنشین بیان کرده است. هر رباعی پیامی پرمحتوا دارد که در عین ساده‌گی، عمق فکری زیادی را منتقل می‌کند.

بخش پنجم

عهد

 

مجموعه رباعیات عهد
اثر: دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات، با زبانی عارفانه و اخلاقی، به بیان مفهوم "عهد" ازلی میان انسان و خداوند می‌پردازد. در ادامه، متن رباعیات به همراه شرح هر یک ارائه شده است.

---

عهد (۱)

متن:
عهد ازلی به دل چو مهری تابان
بر پرده‌ی جان نوشت حق را فرمان
هرکس که به غفلت شکند عهدِ خدا
گمراه شود ز راهِ حق تا پایان

شرح:
در این رباعی، شاعر از عهد ازلی که میان انسان و خداوند بسته شده سخن می‌گوید. این عهد، چون نوری در قلب انسان حک شده است و رعایت آن، راهنمای انسان در مسیر حق است. اما شکستن این پیمان الهی، انسان را به گمراهی و دوری از مسیر الهی می‌کشاند.

---

عهد (۲)

متن:
آن عهد قدیم از ازل با ما بود
فطرت ز صفای دل، هویدا بود
هرکس که شکست عهد خود با یزدان
دوری ز حضورِ حق در دل‌ها بود

شرح:
این رباعی به ارتباط میان عهد ازلی و فطرت پاک انسان اشاره دارد. از دید شاعر، فطرت انسانی همواره در پی حق و صفای دل است. اما شکستن این عهد، موجب فاصله گرفتن از حضور و لطف الهی در قلب انسان می‌شود.

---

عهد (۳)

متن:
دل بست به عهدِ ازل و شد عاشق
در محفلِ وصل حق بُوَد او لایق
گر بشکند این عهد، فنا گردد دل
بازآ، که حضور حق کند او ناطق

شرح:
این رباعی، عاشقانه‌ای درباره پیمان الهی است. شاعر، عشق و عهد ازلی را عامل شایستگی انسان برای حضور در محفل الهی می‌داند. با این حال، شکستن این عهد، دل انسان را به فنا و نابودی می‌کشاند. امید بازگشت به سوی حق، نجات‌بخش انسان از این گمراهی است.

---

عهد (۴)

متن:
پیمان من و عشق تو، سرّی پیداست
در محفل جان، ز مهر تو آن برپاست
گر عهد شکستم، به فنا ره بردم
هر دم به تو برگشتم و دل در سوداست

شرح:
در این رباعی، شاعر عشق به خداوند را به‌عنوان پیمانی سرّی و درونی توصیف می‌کند. این عشق، محور زندگی معنوی انسان است. اما شکستن این عهد، انسان را به سوی فنا می‌برد، هرچند امید بازگشت به خدا و یافتن آرامش همچنان باقی است.

---

عهد (۵)

متن:
عهد ازلی با تو سرآغاز من است
آتشکده‌ی عشق تو اعجاز من است
گر بشکنم این عهد نهان با دل خویش
دوری ز تو، دردِ دلِ پُرراز من است

شرح:
این رباعی، تصویری شاعرانه از آغاز انسان با عهد الهی ارائه می‌دهد. عشق به خداوند چون آتشی جاودانه در قلب انسان روشن است. شکستن این عهد، باعث دوری از خداوند و درد و اندوه درونی انسان می‌شود.

---

عهد (۶)

متن:
پیمان وفا اساسِ ایمان باشد
بر راه خدا، صدق ز خوبان باشد
بشکن ز هوس هر چه تو را دور کند
عهد اَزلی، مهر دل و جان باشد

شرح:
شاعر در این رباعی، وفای به عهد را بنیان ایمان می‌داند. صداقت و دوری از هوس، لازمه حفظ این پیمان است. عهد ازلی، مهر و نوری است که دل و جان انسان را روشن می‌کند.

---

عهد (۷)

متن:
پیمان خدا شد به همه راهنما
تا پاک شود دل ز خطاها و جفا
عهدی که نباشد به دل‌ها با وفا
مانَد به جهان محنت و دردی بالا

شرح:
در این رباعی، شاعر پیمان الهی را به‌عنوان راهنمای انسان برای پاکی و دوری از خطاها معرفی می‌کند. اگر این عهد به فراموشی سپرده شود، رنج و محنت در زندگی انسان ماندگار خواهد شد.

---

عهد (۸)

متن:
هر عهد که بستی، بنگر بر آن خوب
پیمان‌شکنی کند تو را نامحبوب
پیمان‌شکنان ره به ظلمت سپرند
پرهیز نما از گنه و کار ذنوب

شرح:
این رباعی، تأکیدی بر اهمیت تأمل در بستن هر پیمان است. پیمان‌شکنی، انسان را از لطف الهی محروم کرده و به ظلمت و گمراهی می‌کشاند. پرهیز از گناه و لغزش، شرط حفظ این عهد است.

---

عهد (۹)

متن:
پیمان‌شکنان دور ز الطاف خدا
گمراه شوند از ره یزدان و رضا
بر عهد و وفا، مسیر تقواست بلند
عهدی که خدا بست، بماند پا بر جا

شرح:
در این رباعی، شاعر سرنوشت پیمان‌شکنان را دوری از الطاف و رضایت الهی می‌داند. مسیر وفاداری و تقوا، مسیری بلند و استوار است که تنها با پایبندی به عهد الهی می‌توان آن را طی کرد.

---

عهد (۱۰)

متن:
بر عهد بمان، که عهد نوری اَزلی است
پیمان خدا چراغ راه عملی است
آنان که وفای عهد کردند تمام
بر دل زده‌اند مهر وفا، جلب دلی است

شرح:
این رباعی، بر اهمیت وفاداری به عهد ازلی تأکید دارد. این پیمان، چراغ راهی است که عمل انسان را هدایت می‌کند. وفاداری به این عهد، دل‌ها را به نور وفا مزین کرده و باعث جذب دل‌های دیگر می‌شود.

---

نتیجه‌گیری:

مجموعه رباعیات "عهد"، مخاطب را به تأمل درباره پیمان ازلی با خداوند دعوت می‌کند. این رباعیات با زبانی شیوا و عرفانی، ابعاد گوناگون این عهد، از اهمیت وفاداری تا عواقب پیمان‌شکنی، را بررسی می‌کنند و مسیری برای نزدیک‌تر شدن به خداوند و درک بهتر رابطه انسان با پروردگار ترسیم می‌کنند.

 

بخش ششم

فطرت

 

 

در ادامه، متن رباعیات به همراه شرح هر یک ارائه می‌شود:

---

فطرت (۱)

متن:
در فطرت ما خدای یکتا پیداست
پیغام حضور او به دل‌ها پیداست
هرکس که از این نشان به غفلت ماند
در ظلمت خود، هزار معنا پیداست

شرح:
این رباعی به طبیعت خداجوی انسان اشاره دارد. شاعر می‌گوید حضور خداوند در فطرت هر انسانی آشکار است. اما کسانی که از این حقیقت غافل می‌شوند، در تاریکی‌های درون خود، درگیر پیچیدگی‌ها و معانی متعدد خواهند شد.

---

فطرت (۲)

متن:
فطرت چو به مهر حق، نشان آورده
در دل به صفای بی‌کران آورده
هر کس که از این سرشت باشد به دور
جای ره عشق، غبار جان آورده

شرح:
در اینجا، فطرت به «مهر حق» تشبیه شده که دل انسان را با نور و صفا پر می‌کند. اما اگر کسی از این سرشت دور شود، به‌جای آنکه در مسیر عشق گام بردارد، دچار تیرگی و آشفتگی خواهد شد.

---

فطرت (۳)

متن:
فطرت چو چراغ نور ایمان در دل
پیغام خدا به سوی انسان در دل
گر گم شوی از مسیر حق، بازآی
رحمت شود از خدا فراوان در دل

شرح:
شاعر، فطرت را چراغی از نور ایمان می‌داند که پیام خدا را به انسان‌ها می‌رساند. او به انسان‌هایی که از مسیر حق دور شده‌اند، توصیه می‌کند که بازگردند، زیرا رحمت الهی برای آنان بی‌پایان است.

---

فطرت (۴)

متن:
فطرت چو نسیم صبحگاه حق است
آیینه‌ای از نگاه شاه حق است
هرکس که از این سرشت دور افتاده
خاموش ز نور و بارگاه حق است

شرح:
در این رباعی، فطرت به نسیم صبحگاهی و آیینه‌ای از نگاه الهی تشبیه شده است. افرادی که از فطرت خود فاصله گرفته‌اند، از نور الهی و ارتباط با خدا محروم می‌شوند.

---

فطرت (۵)

متن:
در فطرت ما خدا نشانی دارد
چون آینه‌ای ز خود بیانی دارد
هر لحظه که دل به سوی حق پر گیرد
در دامن خود هزار جانی دارد

شرح:
شاعر می‌گوید فطرت انسانی نشان خداوند است. همان‌گونه که یک آینه حقیقت را منعکس می‌کند، فطرت نیز نشانی از خدا دارد. اگر دل به سوی خداوند حرکت کند، نیروی عظیمی در وجود انسان زنده می‌شود.

---

فطرت (۶)

متن:
فطرت چو به سوی حق نگاهی باشد
در ظلمت شب همیشه راهی باشد
هر دل که به نور حق فروزان گردد
در خلوت خویش، حق‌پناهی باشد

شرح:
فطرت در اینجا مانند چراغی معرفی شده است که حتی در تاریک‌ترین لحظات، مسیر حق را نشان می‌دهد. دل‌هایی که به نور الهی روشن شوند، در خلوت خود پناهی از جنس خداوند خواهند یافت.

---

فطرت (۷)

متن:
در فطرت ما حقیقتی پنهان است
چون آینه‌ای که در دل ایمان است
برگرد به خویش تا که او را یابی
این راز وجود بر دل انسان است

شرح:
این رباعی انسان را به درون‌نگری و کشف حقیقتی که در ذات او پنهان است، دعوت می‌کند. شاعر از فطرت به‌عنوان آینه‌ای نام می‌برد که ایمان و حقیقت در آن تجلی دارد.

---

فطرت (۸)

متن:
در دل بنگر که راه حق پیدا شد
فطرت ز خدای مهربان زیبا شد
این نور که در دل تو پنهان باشد
راهی‌ست که سوی خالق یکتا شد

شرح:
شاعر به مخاطب توصیه می‌کند که در دل خود تأمل کند تا راه حق را بیابد. این نور پنهان در دل، راهی برای رسیدن به خداوند مهربان و یگانه است.

---

فطرت (۹)

متن:
فطرت ز خدای لایزال آمده است
در دل به‌صفای بی‌مثال آمده است
گر گم شدی ز نور یزدان برگرد
این نور ز حق به هر جمال آمده است

شرح:
در این رباعی، فطرت انسان به نور خداوند لایزال و بی‌نهایت تشبیه شده است. شاعر دعوت می‌کند که اگر از این نور گمراه شده‌ایم، به سوی آن بازگردیم، زیرا این نور در وجود همه انسان‌ها متجلی است.

---

فطرت (۱۰)

متن:
در فطرت ما حقیقتی جاوید است
آیینه‌ای از حضور حق تابید است
هر لحظه که دل به سوی نورش باشد
این خانه ز مهر حق تو را تاکید است

شرح:
شاعر می‌گوید فطرت حقیقتی ابدی و جاودانه است که حضور خداوند در آن نمایان است. اگر دل انسان به سوی این نور حرکت کند، مهر و محبت الهی در وجود او نهادینه خواهد شد.

---

نتیجه‌گیری:

این رباعیات با بیانی شاعرانه و عارفانه، انسان را به بازگشت به فطرت الهی و شناخت حضور خداوند در درون خویش دعوت می‌کنند. دکتر علی رجالی با این سروده‌ها، رابطه بین انسان و خالق را در قالبی ساده و پرمعنا به تصویر کشیده است.

 

 

 

تحلیلی بر رباعیات پروفسور علی رجالی(مکارم اخلاق) قسمت (۲)

باسمه تعالی

مکارم اخلاق

تحلیلی بر رباعیات پروفسور علی رجالی

قسمت دوم

ادامه فهرست مطالب

امام رضا(ع)

امام محمد تقی(ع)

امام علی نقی(ع)

امام حسن عسکری(ع)

امام مهدی(ع)

حضرت فاطمه(س)

حضرت محمد( ص)

فصل دهم

اصول دین

۱.توحید

۲.نبوت

۳.معاد

۴.عدل

۵.امامت

فصل یازدهم

فروع دین

۱.نماز

۲.روزه

۳.خمس

۴.زکات

۵.حج

۶.جهاد

۷.امر به معروف

۸.نهی از منکر

۹.تولی

۱۰.تبری

بخش هشتم

این مجموعه از رباعیات به امام علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) اختصاص دارد . در هر رباعی ویژگی‌ها و صفات برجسته امام رضا (ع) به تصویر کشیده شده است. این رباعیات نه تنها ویژگی‌های معنوی امام را به تصویر می‌کشند بلکه مرقد مطهر ایشان را به عنوان محل پناه برای مسلمانان و سایر انسان‌ها معرفی می‌کنند. در اینجا به تفکیک متن و شرح آن پرداخته می‌شود.

 

امام رضا(۱)

متن: زاده ی موسی ابن جعفر نور چشم حیدر است
او بود شمس الشموس و نور حق را مظهر است
ملجا درماندگان است و پناه بی کسان
چنگ زن بر مرقدش ، زیرا شفیع محشر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (علیه‌السلام) به عنوان فرزند موسی بن جعفر (علیه‌السلام) معرفی می‌شود. ایشان نه تنها در نسل امامان معصوم قرار دارند بلکه نور حقیقت و تجلی‌گاه نور الهی نیز هستند. امام رضا (ع) به عنوان پناهی برای درماندگان و شفیعی در روز قیامت شناخته می‌شود. مرقد ایشان محل استجابت دعا و شفاعت برای مؤمنان است.

 

امام رضا(۲)

متن: هشتمین ماه ولایت ، قدسیان را سرور است
بارگاه حضرتش ، آرام بخش  مضطر است
مامن دلدادگان است و پناه مردمان
این سرای دل ربا ، همچون بهشت انور است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان هشتمین امام از اهل بیت معرفی شده و جایگاه ایشان در میان قدسیان و فرشتگان جایگاهی برجسته است. بارگاه امام رضا (ع) به عنوان محل آرامش و پناه برای مؤمنان و کسانی که در زندگی دچار مشکل شده‌اند، ذکر می‌شود. این مکان به بهشتی از نور و رحمت تشبیه شده است.

 

امام رضا(۳)

متن: بارگاه هشتمین اختر ، سرای دیگر است
هر کجای صحن و ایوانش سراسر زیور است
مرکز امن و امان است این سرای دلپذیر
گنبد و گلدسته اش پوشیده از سیم و زر است

شرح: در این رباعی، بارگاه امام رضا (ع) به عنوان مکانی زیبا و معنوی معرفی می‌شود. اشاره به زینت‌های صحن و ایوان و گنبد و گلدسته‌ این بارگاه نشان‌دهنده شکوه و جلال آن مکان است. این مکان نه تنها برای زیارت‌گران بلکه به عنوان پناهگاه معنوی برای انسان‌ها شناخته می‌شود.

 

امام رضا(۴)

متن: ضامن آهو رضا باشد ، شفیع محشر است
در دو عالم منجی است و زاده ی پیغمبر است
سجده گاه شیعیان از خاک مدفون ولاست
تربت پاکش معطر ،  همچو مشک و عنبر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان ضامن آهو و شفیع انسان‌ها در روز قیامت معرفی می‌شود. همچنین تربت ایشان معطر و پاک است و به عنوان یک جایگاه مقدس برای نماز و عبادت مؤمنان شناخته می‌شود. مرقد امام رضا (ع) به عنوان یک مکان مقدس برای شیعیان و دیگر مسلمانان مطرح است.

 

امام رضا(۵)

متن: هشتمین شمس رسالت ، همچو در و گوهر است
مرقد پاک و ظریحش ، دیدگان را افسر است
باعث ایجاد هستی ، حضرت سلطان طوس
جمله معصومین ، امام و مقتدای برتر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان "هشتمین شمس رسالت" معرفی شده که همچون در و گوهر برای مسلمانان با ارزش و با اهمیت است. مرقد مطهر ایشان نه تنها مکانی برای زیارت بلکه جایگاهی برای شرف و افتخار برای مؤمنان است. امام رضا (ع) به عنوان امام معصوم و سلطان طوس شناخته می‌شود.

 

امام رضا(۶)

متن: شوق دیدار و وصالت بر زبان و در سر است
مرغ جانم می کند فریاد ، بی بال و پر است
هر دل بشکسته می گردد روانه سوی طوس
چون امید و شافع هر بینوایی اکبر است

شرح: در این رباعی، شوق زیارت امام رضا (ع) و دیدار با ایشان در دل مؤمنان و زائران به شدت احساس می‌شود. هر کسی که دل شکسته و نیازمند است، به سوی طوس (مکان مرقد امام رضا) می‌رود، زیرا امام رضا (ع) شافع و پناهنده انسان‌ها در دنیا و آخرت است.

 

امام رضا(۷)

متن: بارگاهت همچو رضوان بی نظیر و طاهر است
قطره های اشک زوارت ، بسان گوهر است
هست سقاخانه ات سر چشمه ی حوض برین
آب آن آب حیات است و ز حوض کوثر است

شرح: این رباعی به بارگاه امام رضا (ع) که همچون بهشتی پاک و طاهر است اشاره می‌کند. اشک‌های زوار ایشان به عنوان گوهری با ارزش و گرامی یاد می‌شود. سقاخانه امام رضا (ع) به عنوان منبع آب حیات و از حوض کوثر است که روح مؤمنان را سیراب می‌کند.

 

امام رضا(۸)

متن: بارگاه زاده ی زهرا ، جلال کشور است
این سرای حجت حق و شفیع و داور است
به چه زیبا منظری دارد سرای دلگشا
من نمی دانم بهشت است یا سرای دیگر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان "زاده‌ی زهرا" (سلام‌الله‌علیها) و درگاه ایشان به عنوان مکانی با جلال و شکوه معرفی می‌شود. بارگاه ایشان به گونه‌ای است که شکوه و عظمت آن به حدی است که گوینده به اشتباه نمی‌تواند آن را از بهشت تمییز دهد.

 

امام رضا(۹)

متن: چون رضا علمش ز حق است و حکیمی قادر است
در مصاف اهل دانش ، در بلاغت  برتر است
عالمان دین عیسی می شوند تسلیم حق
گنج  اسرار خدا و مقتدا و رهبر است

شرح: در این رباعی، امام رضا (ع) به عنوان یک دانشمند و حکیم برجسته معرفی می‌شود. علم ایشان از حقیقت الهی است و در میان اهل علم و دانش، ایشان در بلاغت و سخنوری برتر از همه هستند. امام رضا (ع) گنجینه‌ای از اسرار الهی است و راهنما و پیشوای واقعی مسلمانان است.

 

این رباعیات تصویری زیبا از مقام معنوی امام رضا (ع) و مرقد ایشان به نمایش می‌گذارند. بارگاه امام رضا (ع) نه تنها مکانی برای زیارت بلکه پناهگاهی برای روح‌های پریشان و دلدادگان به اهل بیت (ع) است.

بخش دهم

امام محمد تقی(ع)
مجموعه رباعیات امام جواد(ع)
 

امام محمد تقی(۱)

می کنم تبیین نکاتی را برای بندگان
در خصوص حرز و انواعش ز شر ناکسان
گفت پیغمبر که باشد چشم زخم و هم نظر
از خدا خواهید دفع هر بلا و هر فغان

شرح:
در این بند، شاعر به تبیین مفهوم حرز می‌پردازد. حضرت پیامبر (ص) به عنوان معصومین به مردم توصیه کرده‌اند که از چشم زخم و نظر بد که از شرورترین بلاها هستند، طلب دفع بلا کنند. حرز در اینجا به معنای وسیله‌ای برای محافظت و جلوگیری از بلاها و مشکلات است.

امام محمد تقی(۲)

آیه الکرسی کند حفظت ، اگر خوانی تو آن
باعث دوری ز شر است و بلایا هر زمان
بهترین حرز نوشتاری بود حرز جواد
مانع چشم و نظر باشد ز زخم بد زبان

شرح:
در این بخش، شاعر به اهمیت آیه الکرسی به عنوان یکی از مهم‌ترین و قوی‌ترین حرزها اشاره می‌کند. خواندن این آیه موجب حفظ از شرور و بلایا می‌شود. همچنین، حرز جواد (ع) که از دعاهای مخصوص امام جواد (ع) است، به عنوان بهترین حرز برای دفع چشم زخم و نظر بد شناخته شده است.

امام محمد تقی(۳)

اصطلاحا بر دعا اطلاق گردد همچنان
گه نوشتاری بود از ذکر و گفتار کسان
حرز سنگی چون نگین باشد همانند عقیق
حرز باشد در لغت همچون حصاری در نهان

شرح:
در این بند، به توضیح اصطلاح حرز پرداخته شده است. حرز می‌تواند به دو شکل باشد: نوشتاری (دعاها و اذکار) یا جسمی مانند سنگ‌های قیمتی (مثل عقیق) که به عنوان نگین در زیورآلات استفاده می‌شود. در زبان‌شناسی، حرز به معنای حصار و محافظت است و به همین دلیل، به این نوع دعاها و اذکار نیز حرز گفته می‌شود.

امام محمد تقی(۴)

لازم است خوانی نمازی با خلوص و در نهان
ذکر مخصوصی که آید از امام شیعیان
می نویسند حرز را بر آهوان ، بر روی پوست
در درون محفظه باشد، همی گردد امان

شرح:
شاعر در این بخش به تأکید بر اهمیت نماز و ذکر خاص امام شیعیان برای محافظت از فرد در برابر شرور اشاره می‌کند. همچنین، ذکر شده است که برخی از شیعیان حرزها را بر پوست حیوانات (مانند آهوان) می‌نویسند و آن را در محفظه‌ای می‌گذارند تا از آسیب‌ها در امان بمانند.

امام محمد تقی(۵)

دور گرداند بلا را، در زمین و آسمان
آبرویت حفظ گردد در مصاف خود سران
گر تو بینی اتفاقاتی به ظاهر نادرست
در نهایت آن بود نافغ ، نمی گردد زیان

شرح:
این بند بیان می‌کند که حرزها می‌توانند فرد را در برابر بلاها، چه در زمین و چه در آسمان، محافظت کنند. در مواقعی که مشکلات و سختی‌هایی پیش می‌آید که به نظر نادرست می‌آیند، در نهایت این اتفاقات به خیر و صلاح تبدیل خواهند شد و هیچ ضرری به فرد نخواهد زد.

امام محمد تقی(۶)

تا توانی معرفت افزون نما در هر زمان
می دهد آرامش جان و بود دری گران
حرز ها باشد موثر، آن حفاظت می کند
لیک دان بالاترینش ، چون خدای بی کران

شرح:
شاعر تأکید می‌کند که علاوه بر حرزهای نوشتاری و جسمی، افزایش معرفت دینی و آگاهی از آموزه‌های مذهبی، بهترین محافظت برای فرد است. در نهایت، خداوند بزرگترین حافظ است که به هیچ چیزی محدود نیست و هیچ چیزی از او پنهان نمی‌ماند.

امام محمد تقی(۷)

سحر و جادو در میان خاطیان و ساحران
آن شده تقبیح سوی خالق عرش و جهان
از گناهان کبیره باشد و گردد حرام
کن تو پرهیز از چنین اعمال دون در هر مکان

شرح:
در این بند، شاعر به نکوهش سحر و جادو پرداخته و آنها را از گناهان کبیره می‌داند که حرام هستند. این اعمال نزد خداوند تقبیح شده‌اند و فرد باید از انجام چنین کارهایی پرهیز کند.

امام محمد تقی(۸)

می کند مامون تقاضا حرز حضرت را عیان
تا نگردد خود دچار چشم زخمی ناگهان
می کند مجروح حضرت را ، به ظاهر آن شقی
لیک دارد حضرتش حرز و امان باشد ز آن

شرح:
در این بخش، داستانی از مامون روایت می‌شود که از امام جواد (ع) درخواست می‌کند تا حرزی از ایشان بگیرد تا از چشم زخم و بلایای ناگهانی در امان بماند. حتی زمانی که امام جواد (ع) مورد جراحت قرار می‌گیرد، حرز ایشان از آسیب‌های بدتر محافظت می‌کند.

امام محمد تقی(۹)

حرز ها باشد گهی سنگی ، گهی گردد بیان
دان خدا آگاه باشد، از بلایا هر زمان
حرز گفتاری ، قرائت همچو آیات خداست
بهترین حافظ برای مردم پیر و جوان

شرح:
این بند به این نکته اشاره دارد که حرزها می‌توانند هم به صورت سنگی (مانند عقیق) و هم به صورت گفتاری (مثل قرائت آیات قرآن) باشند. در هر صورت، این حرزها برای همه افراد، اعم از پیر و جوان، به عنوان حفاظ و محافظ از بلاها مفید هستند.

امام محمد تقی(۱۰)

کاربرد حرز باشد مختلف ، گه حفظ جان
حافظ ما باشد از انواع فتنه بی گمان
می نهند آن را به روی بازوان در دست راست
این بود آداب حرز و کن عمل ترتیب آن

شرح:
در آخرین بند، شاعر به کاربردهای مختلف حرز اشاره می‌کند. از جمله، استفاده از حرز برای حفظ جان و محافظت در برابر فتنه‌ها و مشکلات. برخی افراد حرزها را در دست راست یا روی بازوهای خود قرار می‌دهند تا از این طریق از آسیب‌ها در امان باشند. همچنین، شاعر تأکید می‌کند که برای بهره‌مندی کامل از حرز، باید آداب و ترتیبات خاص آن رعایت شود.

---

نتیجه‌گیری کلی:
مجموعه رباعیات امام جواد(ع) به اهمیت و تأثیر دعاها، اذکار و حرزها در زندگی افراد می‌پردازد. این اشعار علاوه بر معرفی حرز به عنوان وسیله‌ای برای دفع بلا، به آموزه‌های دینی نیز اشاره دارد که در کنار محافظت‌های جسمی، معرفت و ایمان به خداوند را به عنوان مهم‌ترین محافظ برای انسان‌ها معرفی می‌کند.

 

 

بخش دهم

امام علی نقی(ع)

 

تفکیک متن رباعیات امام علی نقی (ع) 

امام علی نقی(۱)

متن: جامعه آئینه ی آل علی و انبیاست
آن کلام عارفان و سالکان و انبیاست
می کند تبیین اصول دین و احکام خدا
هادی امت سلاحش در کلام و در ثناست

شرح: این رباعی به تأثیر جامعه (کتاب یا دعای معروف) اشاره دارد که در واقع نمایانگر آیین اهل بیت علیهم‌السلام و پیامبران است. در این بیت، گفته می‌شود که جامعه آئینه‌ای از دین و تعلیمات اهل بیت است، که در آن اصول دین و احکام خدا تبیین شده و امام هادی (ع) به عنوان هادی امت، در کلام و ثنا سلاح خود را دارد.

امام علی نقی(۲)

متن: جامعه خوان پر ز معنا باشد و سر و بجاست
می کند تبیین اصول دین و از ارکان ماست
گر بخوانی جامعه ، یابی حقیقت را ز دین
در حقیقت جلوه ی از آیه های کبریاست

شرح: در این رباعی، بر معنا و عمق محتوای جامعه تأکید می‌شود. گفته شده که جامعه، خوانی پر از معنا است که اصول دین را به‌طور صحیح بیان می‌کند. با خواندن جامعه، حقیقت دین را درک خواهی کرد و این حقیقت همانند جلوه‌ای از آیات قرآن است.

امام علی نقی(۳)

متن: جامعه باشد به ظاهر یک ثنا یا یک دعاست
محکما تش شامل اهداف جذاب خداست
می کند تبیین و توصیف علی و آل او
آن پیام وارثان احمد و راه ولاست

شرح: جامعه به ظاهر یک دعا یا ثنا به نظر می‌آید، اما در حقیقت حاوی اهداف الهی و مقدس است. این دعا به تبیین شخصیت علی (ع) و اهل بیت او می‌پردازد که وارثان پیامبر اسلام (ص) هستند و راه ولایت را در جامعه دنبال می‌کنند.

امتم علی نقی(۴)

متن: جامعه دریای علم است و معارف بهر ماست
مشتمل بر جایگاه اوصیا و اتقیاست
با زیارت می توان با اوصیا شد آشنا
همدلی و با همرهی اسباب رشد است و بقاست

شرح: این رباعی به جامعه به‌عنوان دریای علم و معارف الهی اشاره می‌کند. در جامعه، جایگاه اهل بیت و اوصیای پیامبر (ص) توضیح داده شده است و بیان می‌کند که زیارت اهل بیت به معنای آشنایی با آنان است که باعث رشد روحی و بقا در مسیر دین می‌شود.

امام علی نقی(۵)

متن: سطر سطر جامعه حاوی اسرار خداست
موجبات رشد انسان در عبادت هم رضاست
معرفت حاصل نگردد از امامان بی شناخت
جملگی الگوی کامل هم به ظاهر هم خفاست

شرح: هر خط از جامعه، حاوی اسرار و علم الهی است که در عبادت و راه رضای خداوند رشد می‌دهد. این رباعی به اهمیت شناخت امامان و اهل بیت اشاره دارد که بی‌شک انسان بدون شناخت صحیح آنان نمی‌تواند معرفت واقعی پیدا کند. آنان الگوهایی کامل در همه‌جا، چه آشکار و چه پنهان هستند.

امام علی نقی(۶)

متن: خلقت عالم به یمن اهل بیت مصطفی است
جملگی یک نور واحد در نظام کبریاست
جامعه پر محتوا و حاوی افکار ناب
گر بیندیشی در آن اسرار پاک انبیاست

شرح: این رباعی به خلقت عالم و جهان هستی اشاره دارد که به یمن اهل بیت پیامبر است. تمامی اهل بیت به عنوان یک نور واحد در نظام خلقت عمل می‌کنند. جامعه به‌عنوان یک منبع پرمحتوا است که افکار ناب اهل بیت را به نمایش می‌گذارد. اگر در آن تأمل کنی، می‌توانی به اسرار پاک پیامبران دست یابی.

امام علی نقی(۷)

متن: از برای حفظ دین ، مولا علی در انزواست
تکیه بر دین و توسل بر امامان ره گشاست
گر بخواهی معرفت افزون نما ایمان خویش
کن اطاعت از خدا و آل احمد کیمیاست

شرح: این رباعی به حالت انزوای امام علی (ع) اشاره دارد که برای حفظ دین و ارزش‌های آن در زمانی که فساد و کج‌فهمی در جامعه رایج بود، به تنهایی در دفاع از دین عمل می‌کرد. همچنین گفته می‌شود که با توسل به امامان و پیروی از آنان، می‌توان به معرفت و ایمان حقیقی دست یافت.

 

امام علی نقی(۸)

متن: دان که تبیین کلام حق به دست اوصیاست
نیست فرقی بین آنان، نسبت بی جا جفاست
باور و ایمان به دین و پیروی از اهل بیت
بیمه گردان خلایق در گناهان و بلاست

شرح: در این رباعی، بر اهمیت اوصیا در تبیین کلام حق تأکید شده است. هیچ تفاوتی میان آنان نیست و نسبت دادن تفاوت بی‌مورد به آنان گناه است. ایمان به دین و پیروی از اهل بیت به‌عنوان حفاظی برای انسان‌ها در برابر گناهان و بلاها در نظر گرفته شده است.

 

امام علی نقی(۹)

متن: این زیارت بر ائمه ، جملگی ذکر و دعاست
گر حرم رفتی قرائت کن نوای اولیاست
مرقد پاک امام امت و عصر و زمان
مستقر در سامرا و در جوار اوصیاست

شرح: در این رباعی به زیارت ائمه و اهمیت آن اشاره شده است. گفته می‌شود که هرگاه به حرم اهل بیت رفتی، باید ذکر و دعا به‌ویژه نوای اهل بیت را خوانده و به زیارت امامان بروی. مرقد امامان به‌ویژه امام هادی (ع) در سامرا قرار دارد و در جوار اوصیای پیامبر (ص) است.

امام علی نقی(۱۰)

متن: چهارده معصوم دانند قدر دنیا کم بهاست
هست دنیا نردبان و هر کسی روزی فناست
جملگی غمخوار و با تقوا و کامل در جهان
پرده پوش مردمان در لغزش و سهو و خطاست

شرح: این رباعی به حقیقت دنیا اشاره دارد که نزد معصومان کم‌بها است و آن را تنها به‌عنوان پل و نردبانی برای رسیدن به آخرت می‌دانند. آنها در دنیای پر از لغزش، گمراهی و خطا، غمخوار مردم بوده و با تقوا و کمال، انسان‌ها را هدایت می‌کنند.

 

نتیجه‌گیری:

 در این مجموعه با تأکید بر مقام والا و معنوی اهل بیت پیامبر اسلام، به‌ویژه امام علی نقی (ع) و امام هادی (ع)، به اهمیت شناخت اهل بیت، پیروی از آنان و بهره‌برداری از آموزه‌های آنان برای هدایت انسان‌ها در زندگی دینی اشاره دارد. این رباعیات به‌طور خاص به تبیین مفاهیم دینی و بهره‌برداری از معارف اهل بیت پرداخته و زیارت اهل بیت را راهی برای کسب معرفت و رشد روحی انسان‌ها می‌داند.

بخش یازدهم

امام حسن عسکری

این مجموعه از رباعیات در وصف امام حسن عسگری (ع) سروده شده است. در اینجا، به تفکیک متن و شرح هر یک از رباعیات پرداخته می‌شود.

امام حسن عسگری(۱)
متن:
از آن امام خوبان، صدها بشارت آمد
چون آمدی به دنیا، دور سیادت آمد
مکه نرفتگان راغم نیست چون که ایشان
از حج به دور گشت و کنج عمارت آمد

شرح:
این رباعی به تولد امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. در اینجا گفته می‌شود که با آمدن امام حسن عسگری (ع) بشارت‌هایی از ولایت و رهبری به جهان داده شد. به رغم این‌که بسیاری از مسلمانان در آن زمان به مکه نمی‌رفتند و از حج محروم بودند، امام حسن عسگری (ع) در جایگاه والای امامت قرار گرفت.

امام حسن عسگری(۲)
متن:
مهدی امام آخر، بهر امامت آمد
چون چشم و دیده بگشود، نور ولایت آمد
شافع شو ای اماما، فرزند تو بیاید
با غیبت عزیزت، صدها خسارت آمد

شرح:
در این رباعی به امام مهدی (علیه‌السلام) اشاره شده است که از نسل امام حسن عسگری (ع) است و به عنوان امام آخرین در تاریخ بشر شناخته می‌شود. غیبت امام مهدی (ع) و دوری از ایشان سبب ایجاد مشکلات و خسارت‌های بسیاری برای مسلمانان شده است. در واقع، انتظار ظهور امام مهدی (ع) به عنوان شافع و نجات‌دهنده در این رباعی ذکر شده است.

---

رباعی 3
متن:
مهدی ولی آخر، آن یادگارت آمد
با آفرینش او، ختم ولایت آمد
هشت ربیع الاول، جانت گرفت دشمن
دستور معتمد بود، وقت شرارت آمد

شرح:
این رباعی به شهادت امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. آن حضرت در هشتم ربیع‌الاول به شهادت رسیدند. اشاره به دشمنان و کسانی که دستور شهادت امام را صادر کردند، نشان از ظلم و فساد در دوران عباسیان دارد.

---

رباعی 4
متن:
سامرا باشد محل حبس آن نور جلی
همچو هادی قبرشان یک جا بود، شد منجلی
دولت عباسیان محدود کرده عسکرین
می‌شود مسموم مولا، آن امام و آن ولی

شرح:
این رباعی به زندانی شدن امام حسن عسگری (ع) در سامرا اشاره دارد. همچنین اشاره به شهادت امام حسن عسگری (ع) از طریق مسمومیت در دوران عباسیان شده است. در اینجا همچنین به قبر حضرت هادی (ع) اشاره می‌شود که در کنار امام حسن عسگری (ع) دفن هستند.

---

رباعی 5
متن:
دوره ی سختی برای حضرت و هم شیعیان
بوده در دوران حبس و دوره ی عباسیان
ارتباط حضرت و مردم ز پیک است و پیام
عالمان دینی هر شهر باشند مر تبط در آن زمان

شرح:
در این رباعی به دوران سخت حبس امام حسن عسگری (ع) اشاره می‌شود که در زمان عباسیان با مشکلات بسیاری مواجه بود. امام (ع) ارتباط خود را با مردم از طریق پیک‌ها و پیام‌رسان‌ها حفظ می‌کرد و علمای دینی هر شهر نقش ارتباطی بین امام و شیعیان را بر عهده داشتند.

---

رباعی 6
متن:
عسگری باشد مفسر، می‌کند قرآن عیان
شک و شبهه در زمانش گشته افزون در جهان
مخزن علم است و پاسخ می‌دهد هر شبهه ای
عصر او عصر تناقض جویی و عصر گمان

شرح:
این رباعی به دانش و علم امام حسن عسگری (ع) اشاره دارد. حضرت (ع) به عنوان مفسر قرآن و پاسخ‌دهنده به شبهات مطرح شده در زمان خود شناخته می‌شدند. در این زمان، شک و شبهات بسیاری در جوامع مختلف پدید آمده بود و امام عسگری (ع) در برابر این مشکلات علم و دانشی بیکران را ارائه می‌کردند.

---

رباعی 7
متن:
پدر حضرت مهدی، تو شفیعی و علیمی
پسر حضرت هادی، تو اسیری و عظیمی
نتوان وصف تو را کرد، امید همگانی
حسن دوم زهرا، تو رحیمی و حکیمی

شرح:
در این رباعی مقام امام حسن عسگری (ع) به‌عنوان پدر امام مهدی (ع) و ویژگی‌های شخصی ایشان چون علم، شفقت، رحمت و حکمت بیان شده است. امام حسن عسگری (ع) در عین اسیری و سختی‌ها، الگویی از رحمت و عظمت برای مسلمانان بود.

---

رباعی 8
متن:
حسن سامره صحنش چه قشنگ و زیباست
حسنى بین بقیع است که صحنش صحراست
پسر فاطمه می‌آید و آن را سازد
حسن اول ما بی حرم و بی همتاست

شرح:
در این رباعی به مقبره امام حسن عسگری (ع) در سامرا اشاره می‌شود و تفاوت آن با بقیع که مقبره امامان دیگر است، بیان می‌گردد. در اینجا همچنین به ظهور امام مهدی (ع) اشاره می‌شود که در آینده مقبره امام حسن عسگری (ع) را زیارت‌گاه مهمی خواهد ساخت.

---

رباعی 9
متن:
بعد فوت زاده ی زهرا، علی موسی الرضا
فتنه ها گردد ز ختم شیعه و باشد خطا
شیعیان واقعی دارای چار و هشت امام
زین جهت بو مهدی است نام دگر ابن الرضا

شرح:
این رباعی به تغییرات پس از شهادت امام علی بن موسی الرضا (ع) و تاثیر آن بر شیعیان اشاره دارد. همچنین به مفهوم امامت در شیعه اشاره شده که شیعیان واقعی باید به چهارده امام اعتقاد داشته باشند، از جمله امام مهدی (ع) که در اینجا به‌عنوان فرزند امام حسن عسگری (ع) یاد می‌شود.

---

رباعی 10
متن:
ما گرفتار و گدای دو فداکار حسن
ما عزادار و فدایی دو رخسار حسن
با حسن‌های علی چون که رفاقت داریم
بهره گیریم ز افکار و ز اسرار حسن

شرح:
این رباعی نشان‌دهنده دلبستگی و عشق شیعیان به امام حسن عسگری (ع) و اهل بیت پیامبر (ص) است. در اینجا شیعیان خود را فدای امام حسن عسگری (ع) می‌دانند و از ایشان به عنوان منابع الهام و معرفت بهره می‌گیرند.

---

سراینده:
این مجموعه از رباعیات توسط دکتر علی رجالی سروده شده است که در آن به ویژگی‌ها، مظلومیت‌ها و عظمت‌های امام حسن عسگری (ع) پرداخته است.

بخش دوازدهم

حضرت مهدی(عج)

 

مجموعه رباعیات حضرت مهدی (علیه‌السلام) که توسط دکتر علی رجالی سروده شده است، در قالبی عاطفی و معنوی بیانگر شوق و انتظار به ظهور امام زمان (علیه‌السلام) است. در هر رباعی، شاعر به صورت مجزا احساسات مختلف خود را نسبت به غیبت حضرت و انتظار برای ظهور ایشان بیان کرده است. در ادامه متن و شرح هر یک از این رباعیات آورده شده است:

حضرت مهدی(۱)

متن: این جمعه به سر آمد و سالار ندیدیم
یک عمر به سر آمد و دلدار ندیدیم
روز و مه و سال آمد و محبوب نیامد
جانم به ستوه آمد و رخسار ندیدیم

شرح:
شاعر در این رباعی از غیبت حضرت مهدی (علیه‌السلام) شکوه می‌کند. او بیان می‌کند که جمعه‌ای دیگر گذشت، اما همچنان در انتظار آمدن سالار (حضرت مهدی) بوده‌اند. مدت زیادی گذشته و دلدار (امام زمان) نیامده است. او با اشاره به گذر روزها و ماه‌ها، از این که محبوب نیامده، به شدت به ستوه آمده و از درد فراق او به زاری افتاده است.

حضرت مهدی(۲)

متن: خون شد دل من، سرور و غمخوار نیامد
سخت است غم دوری و دلدار نیامد
دل می‌تپد از دوری آن سید ابرار
صد حیف که آن مظهر دادار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا بیان می‌کند که دلش از غم و دوری امام مهدی (علیه‌السلام) خون شده است. او به شدت از فراق حضرت رنج می‌برد. در ادامه، اشاره به سید ابرار (حضرت مهدی) می‌کند که قلب او از دوری ایشان تپش دارد، و افسوس می‌خورد که آن مظهر دادار (نماینده خداوند) هنوز نیامده است.

حضرت مهدی(۳)

متن: افسوس که آن شیر و علمدار نیامد
صد حیف مرا یوسف اطهار نیامد
از طعنه‌ی بدخواه دلم کاسه‌ی خون شد
کان منجی این مردم دیندار نیامد

شرح:
شاعر با بیان "شیر و علمدار" به ویژگی‌های قهرمانی و هدایتگری امام مهدی (علیه‌السلام) اشاره می‌کند. او از این که حضرت، یوسف اطهار (بهترین و پاک‌ترین انسان) نیامده است، افسوس می‌خورد. در ادامه، شاعر از طعنه‌های بدخواهان سخن می‌گوید و به شدت از این که منجی دینداران هنوز نیامده است، اندوهگین است.

حضرت مهدی(۴)

متن: گل‌ها همه روئید، ولی یار نیامد
بر دشت و چمن آن گل بی‌خار نیامد
دل می‌تپد از عشق تو و عشق دل‌افروز
در بین گلان، بلبل گل‌زار نیامد

شرح:
شاعر با توصیف گل‌ها و زیبایی طبیعت، اشاره به این دارد که در این دنیا همه چیز در حال رشد و شکوفایی است، اما یار (حضرت مهدی) هنوز نیامده است. او همچنین دلش را پر از عشق به حضرت می‌داند و بیان می‌کند که مانند بلبل در میان گل‌ها می‌تپد، ولی همچنان بلبل اصلی (حضرت مهدی) در گلزار حضور ندارد.

حضرت مهدی(۵)

متن: زد شعله به جان، دلبر و شهیار نیامد
هر چند طبیب دل بیمار نیامد
ترسم که نبینم رخ دلدار و دل‌افروز
منجی جهان، مخزن اسرار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا از دردی شدید و سوزان در دل خود سخن می‌گوید که همچنان به درمان نرسیده است. او بیان می‌کند که دلبر و طبیب (حضرت مهدی) نیامده‌اند تا درد دل‌های او را درمان کنند. همچنین او از ترس این که شاید دیگر نتواند چهره دلدار را ببیند، غمگین است.

حضرت مهدی(۶)

متن: اشکم چه روان بود ولی یار نیامد
عشقش چو منی کشت و جهاندار نیامد
از دوری لیلی نتوان گفت ولیکن
کان یاور این جمع گرفتار نیامد

شرح:
شاعر از اشک‌هایی که به خاطر غیبت حضرت ریخته است، یاد می‌کند. او بیان می‌کند که عشق به حضرت مهدی (علیه‌السلام) او را مانند فردی مجنون کرده و باعث شده تا از دنیا دل بکند. در ادامه، او اشاره به عدم آمدن حضرت مهدی (علیه‌السلام) دارد که به عنوان یاور جمع مؤمنین و گرفتار شدگان نیامده است.

حضرت مهدی(۷)

متن: افسوس که آن ماه شب‌تار نیامد
صد حیف که آن لحظه‌ی انظار نیامد
از دوری دلدار خزان شد دل و جانم
چون همدم و دلدار به دیدار نیامد

شرح:
شاعر در اینجا از "ماه شب‌تار" یاد می‌کند که به حضرت مهدی (علیه‌السلام) به عنوان نور در شب تاریک اشاره دارد. او از اینکه لحظه انتظار برای دیدار آن حضرت نیامده است، افسوس می‌خورد و از این که دل و جان او به دلیل دوری حضرت در حالت خزان و پژمردگی قرار گرفته است، غمگین است.

حضرت مهدی(۸)

متن: شب تا به سحر گریه و سالار نیامد
از دیده روان بود، جهاندار نیامد
عمریست که بی‌تاب قیام شه جانیم
افسوس کان منجی و سردار نیامد

شرح:
شاعر در این رباعی از شب‌های بی‌خوابی خود به خاطر فراق حضرت مهدی (علیه‌السلام) سخن می‌گوید. او بیان می‌کند که تا سحر در حال گریه بوده است و همچنان سالار و جهاندار نیامده است. او از بی‌تابی برای قیام حضرت مهدی و ظهور منجی سخن می‌گوید و از اینکه آن سردار بزرگ نیامده است، افسوس می‌خورد.

حضرت مهدی(۹)

متن: آرام دل و مونس و ستار نیامد
یک عمر نظر کردم و یک بار نیامد
عمری به سر کوی نشستم ز بر دوست
آن گوهر یک‌دانه‌ی اطهار نیامد

شرح:
شاعر بیان می‌کند که در طول عمر خود همیشه چشم به راه حضرت مهدی (علیه‌السلام) بوده است، اما آن آرامش‌بخش و ستار زندگی‌اش نیامده است. او اشاره به گذر عمرش دارد که در کنار راه حضرت منتظر بوده و از اینکه آن گوهر یکتا (حضرت مهدی) نیامده است، دل‌شکسته است.

حضرت مهدی(۱۰)

متن: این شعر به سر آمد و دلدار نیامد
اعمال بود مانع و هر بار نیامد
او حاضر و ما غایب و دیدار محال است
اصلاح نما خویش، به گفتار نیامد

شرح:
در این رباعی آخر، شاعر به این نکته اشاره می‌کند که زمان گذشته و شعر او به پایان رسیده است، اما همچنان دلدار (حضرت مهدی) نیامده است. او بیان می‌کند که موانعی در اعمال خود داشتند که مانع از آمدن حضرت شده است. همچنین او از این که حضرت مهدی حاضر است ولی مردم غایب و دور از ایشان هستند، سخن می‌گوید و از مردم می‌خواهد که خود را اصلاح کنند.

---

این مجموعه از اشعار، بیانگر عمق احساسات شاعری است که از فراق حضرت مهدی (علیه‌السلام) و اشتیاق برای دیدار آن حضرت رنج می‌برد و در هر یک از این رباعیات، دردی متفاوت از انتظار و غیبت حضرت را بیان می‌کند.

بخش سیز دهم

حضرت فاطمه(س)

 

---

حضرت فاطمه (۱)

متن:
حفظ دین باشد امید و انتظار فاطمه
حق تعالی خود بود آموزگار فاطمه
آدمی خواهد زحق الگوی ایمان و شرف
جمله عالم می‌شود خدمت‌گذار فاطمه

شرح:
این رباعی مقام بلند حضرت فاطمه (س) را در حفظ دین اسلام به تصویر می‌کشد. شاعر بیان می‌کند که خداوند خود مربی ایشان بوده و حضرت الگویی بی‌نظیر برای ایمان و شرافت انسانی است. در نهایت، عظمت حضرت چنان است که تمام عالم به ایشان خدمت‌گذارند.

---

حضرت فاطمه (۲)

متن:
مرغ دل پر می‌زند سوی مزار فاطمه
گشته روز عاشقان چون شام تار فاطمه
روزها سر می‌برم بر پشت دیوار بقیع
بلکه جویم تربت و خاک مزار فاطمه

شرح:
در این رباعی، شاعر حسرت و اشتیاق عاشقان اهل بیت (ع) را برای زیارت مزار مخفی حضرت فاطمه (س) بیان می‌کند. او غم و اندوه پنهان بودن قبر شریف را به تصویر کشیده و مظلومیت ایشان را بازگو می‌کند.

 

در ادامه به بررسی و شرح تفکیکی سایر رباعیات پرداخته می‌شود:

---

حضرت فاطمه (۳)

متن: گریه و زاری کنم اندر دیار فاطمه
کی بجوید بی‌نوا آن لاله‌زار فاطمه
من ندانم در کنار احمدی یا مجتبی
حضرت احمد شدی خود هم‌جوار فاطمه؟

شرح:
در این رباعی، شاعر با اندوه فراوان، جایگاه دفن حضرت فاطمه (س) را بهانه‌ای برای بیان مظلومیت ایشان قرار داده است. او به پیوند حضرت با پیامبر (ص) و امام حسن (ع) اشاره کرده و از دلگیری و حسرت مزار پنهان سخن می‌گوید.

---

حضرت فاطمه (۴)

متن: کی بود بی‌پاسخ آن شب‌های تار فاطمه؟
کل هستی هست جانا انحصار فاطمه
شیعیان در انتظار رجعت فرزند او
تا بگیرد انتقام خون اولاد و تبار فاطمه

شرح:
این بخش، چشم‌انداز ظهور امام زمان (عج) و انتقام مظلومیت اهل بیت (ع) را ترسیم می‌کند. شاعر به شب‌های تنهایی و غربت حضرت اشاره کرده و دل‌گرمی شیعیان به رجعت و عدالت‌خواهی فرزند ایشان را بیان می‌دارد.

---

حضرت فاطمه (۵)

متن: نیمی از ملک فدک در اختیار فاطمه
پس گرفتند ملک زهرا از تبار فاطمه
می‌دهد احمد به زهرا هدیه‌ی اهل فدک
می‌کنند با این عمل خود انزجار فاطمه

شرح:
این رباعی به غصب فدک و مظلومیت حضرت زهرا (س) در مطالبه حق خود اشاره دارد. شاعر با یادآوری هدیه پیامبر به حضرت، ستمی که به ایشان روا شد را با لحنی تلخ بازگو می‌کند.

---

حضرت فاطمه (۶)

متن: کی شود مخدوش حق و اعتبار فاطمه
او گل بی‌خار باشد در دیار فاطمه
می‌نماید حق خود را از طریق سهم ارث
می‌دهد مولا شهادت انحصار فاطمه

شرح:
در این بخش، به پاکی و بی‌نقص بودن حضرت زهرا (س) اشاره شده است. همچنین شاعر از حق ارث ایشان و گواهی حضرت علی (ع) برای تثبیت جایگاه و حقانیت حضرت سخن می‌گوید.

---

حضرت فاطمه (۷)

متن: کل هستی در پناه هشت و چهار فاطمه
ماند آن بین در و دیوار، جار فاطمه
سقط کردند محسن معصوم را نابخردان
شد شهید هم محسن و آن جان‌نثار فاطمه

شرح:
این رباعی از دردناک‌ترین وقایع تاریخ اسلام یعنی هجوم به خانه حضرت علی (ع) و فاطمه (س) سخن می‌گوید. شاعر این حادثه را نقطه اوج مظلومیت حضرت فاطمه (س) و خاندان پاک ایشان می‌داند.

---

حضرت فاطمه (۸)

متن: نیست هم‌کفوی بجز مولا کنار فاطمه
هست مولا همسر و همدم جوار فاطمه
مرگ زهرا شد سبب، از ضرب در بر پهلویش
چون جفا شد باعث آن احتضار فاطمه

شرح:
در این رباعی، شاعر رابطه ویژه حضرت فاطمه (س) و امام علی (ع) را توصیف کرده و سپس به شهادت مظلومانه ایشان در اثر ظلم‌ها و جفاهای دوران اشاره می‌کند.

---

حضرت فاطمه (۹)

متن: فاطمه اول شهیده در مصاف غاصبان
کی بود بی‌پاسخ آن ضرب و خیانت در جهان
گفت پیغمبر علی حق است و حق هم با علی
غاصبین قدرت و جاهل نباشند در امان

شرح:
این رباعی به شهادت حضرت فاطمه (س) در راه دفاع از حق امام علی (ع) اشاره دارد. شاعر با تأکید بر سخنان پیامبر (ص)، مظلومیت حضرت را نتیجه جاه‌طلبی و جهل غاصبان می‌داند.

---

حضرت فاطمه (۱۰)

متن: نیست همتایی در عالم مثل زهرای بتول
فاطمه چندی نمی‌ماند پس از مرگ رسول
شد جهان در گردش اندر از قدوم فاطمه
دره التاج نبی می‌باشد و گردد ملول

شرح:
در پایان، شاعر با تجلیل از مقام بی‌همتای حضرت زهرا (س)، به کوتاه بودن عمر ایشان پس از وفات پیامبر (ص) اشاره کرده و اندوه جهان اسلام از این فقدان را با زبانی شاعرانه توصیف می‌کند.

---

این مجموعه شعر بازتاب‌دهنده مظلومیت حضرت فاطمه (س) و تجلیل از جایگاه والای ایشان است. شاعر با بیانی صمیمی و شاعرانه، ابعاد مختلف شخصیت، مصائب و ارزش‌های حضرت زهرا (س) را به تصویر کشیده است.

 

بخش چهاردهم

حضرت محمد(ص)

 

این مجموعه رباعیات با موضوع حضرت محمد (ص) توسط دکتر علی رجالی سروده شده است و شامل نکاتی در مورد ویژگی‌های اخلاقی، رسالت، و جایگاه معنوی پیامبر اکرم (ص) است. در ادامه به تفکیک هر رباعی همراه با شرح مختصر آن می‌پردازیم:

حضرت محمد (۱)

متن:
السلام ای مشعل نور و امید عالمین
مظهر احسان و ایمان، صاحب نور یقین
دین تو اکمل کند ادیان ماقبل تو را
باعث هستی و عالم، ای ولی مسلمین

شرح:
این رباعی به جایگاه پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان نور امید و رحمت برای عالم اشاره دارد. پیامبر خاتم، دین اسلام را کامل‌کننده‌ی ادیان پیشین معرفی کرده و ایشان را به‌عنوان راهبر مسلمین و باعث هستی توصیف می‌کند.

 

---

حضرت محمد (۲)

متن:
با قیامت بت ز کعبه رانده و نابود گشت
تا قیامت راه تو اندر جهان مسعود گشت
قبله‌گاه مسلمین از ناخدایان شسته شد
نام پاکت تا ابد تا کهکشان خشنود گشت

شرح:
به پاک‌سازی کعبه از بت‌ها و تثبیت راه پیامبر اسلام تا ابد اشاره می‌کند. رباعی اهمیت پیامبر را در اصلاح عبادات و تقویت یکتاپرستی به تصویر می‌کشد.

 

---

حضرت محمد (۳)

متن:
آخرین پیک نبوت نور یزدان، مصطفاست
صاحب حمد و مقام بی‌نظیر کبریاست
کعبه‌ی اهل کمال و معرفت باشد نبی
مظهر آئینه‌ی شاهی و احسان خداست

شرح:
پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان آخرین پیامبر معرفی شده و به مقام ویژه‌ی او در نزد خداوند و جایگاهش به‌عنوان الگویی برای اهل کمال اشاره می‌شود.

 

---

حضرت محمد (۴)

متن:
آخرین پیغمبر یزدان، ولی و مقتداست
او امین و رهبری دلسوز و هم حاجت رواست
افتخار عالم و آدم، نبی مرسلین
منجی عالم عزیز و بی‌ریا و دلرباست

شرح:
این رباعی به نقش پیامبر در هدایت بشریت و ویژگی‌های اخلاقی او مانند امانت‌داری، دلسوزی، و منجی بودن اشاره دارد.

 

---

حضرت محمد (۵)

متن:
ای وجودت معدن اسرار بی‌پایان حق
آن تجلی گشته در دیدار و در فرمان حق
مظهر توحیدی و صاحب کمال و منزلت
خلق را منجی ز گمراهی کند، قرآن حق

شرح:
این رباعی بر اسرار نهفته در وجود پیامبر اسلام و تجلی نور حق در او تأکید دارد. قرآن، به‌عنوان راهنمای بشریت، ابزار نجاتی است که به پیامبر سپرده شده است.

 

---

حضرت محمد (۶)

متن:
ای محمد، گنج رحمت، طایر خلد آشیان
قبله‌ی جان‌ها تویی، ای صاحب نور جنان
معدن جود و سخایی، با کمال و معرفت
مظهر نور خدایی، صاحب عشقی نهان

شرح:
در این رباعی، پیامبر به‌عنوان گنجینه‌ی رحمت الهی، معدن جود و سخاوت، و تجلی نور خداوند معرفی می‌شود. نقش ایشان در هدایت دل‌ها و جان‌ها نیز برجسته شده است.

 

---

حضرت محمد (۸)

متن:
ای محمد نور چشم مسلمین و انبیا
معدن جان را تویی، ای جلوه‌ی ذات خدا
تا قیامت مکتبت برجا و هم برپا بود
زین سبب دین خدا تا حشر می‌گردد به پا

شرح:
این رباعی به پایندگی دین اسلام و نقش پیامبر در معرفی این دین اشاره دارد. پیامبر نور چشم انبیا و جلوه‌ای از ذات الهی خوانده شده است.

 

---

حضرت محمد (۹)

متن:
جانشین مصطفی گردد امیرالمومنین
این بود فرمان یزدان، از برای حفظ دین
در غدیر خم شود تعیین، علی مرتضی
او بود نور دو چشمان رسول و مومنین

شرح:
اشاره به واقعه‌ی غدیر خم و تعیین حضرت علی (ع) به‌عنوان جانشین پیامبر (ص) دارد. این رباعی تأکیدی بر وحدت دین و ولایت است.

 

---

حضرت محمد (۱۰)

متن:
دعوت اسلام کردی بر عموم و با خطاب
فتنه‌ها افزون شد و هر روز بودی در عذاب
با قیامت عدل و احسان و شفقت شد مرام
کاخ ظلم پادشاهان و قبایل شد خراب

شرح:
پیامبر با دعوت به اسلام، دشمنی‌های زیادی را متحمل شد، اما با عدل و احسان خود توانست ظالمان را شکست دهد و نظام جدیدی برپا کند.

 

---

جمع‌بندی:

این مجموعه رباعیات، با بیانی ساده و روان، جنبه‌های مختلف شخصیت و رسالت پیامبر اسلام (ص) را تشریح می‌کند و تأثیر او بر جامعه بشری و تاریخ را برجسته می‌سازد.

فصل دهم

بخش اول

توحید

 

بسمه تعالی

اصول دین

توحید

توحید(۱)
خالق هستی و عالم ، هر کجاست
او بود یکتا و تدبیرش ولاست
گر شود طاعت ز یزدان در حیات
این بود مفهوم توحید و رواست

شرح:
در این بند، شاعر به توحید به عنوان اصل اول دین اشاره می‌کند. این بیت به وحدت خداوند در خلقت اشاره دارد. خداوند یکتاست و تدبیر و مدیریت عالم به دست اوست. زمانی که انسان در زندگی خود به فرمان خداوند عمل کند، این همان مفهوم توحید است که در زندگی فردی و اجتماعی او تجلی پیدا می‌کند.

---

توحید(۲)
دان که یکتایی ز ذات است در مقام
آن بود توحید ذاتی در کلام
حق بود یکتا و می باشد احد
موجب وحدت شود آن در نظام

شرح:
شاعر در این بند به توحید ذاتی اشاره می‌کند. توحید ذاتی به این معناست که ذات خداوند یکتا است و در این یگانگی هیچ شریک و مشابهی برای او وجود ندارد. خداوند در کلام الهی به عنوان یکتا و احد معرفی می‌شود و همین یگانگی خداوند موجب نظم و وحدت در نظام هستی می‌شود.

---

توحید(۳)
خالق انسان و حیوان و گیاه
حق تعالی باشد و دادی گواه
در الست گویی خدا را این چنین
این بود توحید خلقی در نگاه

شرح:
در این بند، به توحید خلقی اشاره شده است. خالق همه موجودات، از جمله انسان‌ها، حیوانات و گیاهان، خداوند است. این بند از نظر فلسفی به توحید در خلق اشاره دارد؛ یعنی خداوند از هیچ‌چیز موجودات را خلق کرده است و همه این موجودات شاهد بر یگانگی و آفرینش الهی هستند.

---

توحید(۴)
آنچه در عالم شود خلق و به پاست
از تدابیر خدای کبریاست
خالق هستی علیم است و حکیم
این بود توحید ربی و بجاست

شرح:
این بند به توحید ربوبی اشاره دارد. هر چیزی که در جهان خلق می‌شود و به حیات خود ادامه می‌دهد، نتیجه تدابیر خداوند است. خداوند علیم (دانا) و حکیم (دارای حکمت) است و این توحید در تدبیر و ربوبیت خداوند برای هستی کاملاً واضح و بر حق است.

---

توحید(۵)
خلقت انسان هدفدار و رواست
در عبادت باشد و بهر خداست
بندگی کن درگه یزدان پاک
این بود توحید عبدی و ولاست

شرح:
در این بخش، به توحید عبادی اشاره می‌شود. خلقت انسان هدفدار است و این هدف عبادت خداوند است. انسان باید در تمامی اعمال خود در جهت رضایت خداوند گام بردارد. توحید عبادی یعنی تنها خداوند شایسته عبادت است و تمامی بندگی باید برای خداوند باشد.

---

توحید(۶)
شرک باشد هر پرستش جز  خدا
همچو بت در کعبه و در هر کجا
بت پرستی بر خلاف امر حق
نهی گشته در کتاب  انبیا

شرح:
در این بند، شاعر به شرک اشاره دارد. شرک به معنی پرستش غیر از خداست. این پرستش می‌تواند مانند بت‌پرستی باشد که در گذشته در مکان‌های مختلف، از جمله کعبه، رایج بود. شرک بر خلاف حکم خداوند است و در قرآن و کتاب‌های انبیا به شدت نهی شده است.

---

توحید(۷)
بت ز چوب است و ز سنگ ‌و خشت خام
می دهند رنگ و لعابی همچو جام
می تراشند سنگ و چوب و هر چه هست
در تصور از خدایش در مرام

شرح:
شاعر در این بخش به توصیف بت‌ها پرداخته است. بت‌ها از چوب، سنگ و یا خشت خام ساخته می‌شدند که به آنها رنگ و لعاب داده می‌شد. این بت‌ها در ذهن پرستندگان به عنوان خدا تصور می‌شدند، اما در واقع هیچ چیزی از خود ندارند و تنها تصورات غلط انسان‌ها از خداوند هستند.

---

توحید(۸)
کار یزدان منطبق بر قسط و داد
بر عدالت باشد و نفی فساد
ذره ای کاری نگردد جز به عدل
از ستم دور است و هر گونه عناد

شرح:
این بند به توحید در عدالت اشاره دارد. خداوند کارهای خود را بر اساس قسط (عدالت) و داد انجام می‌دهد. هیچ کاری از سوی خداوند بدون عدالت نیست و هیچ‌گونه فساد یا ستمی در کارهای او وجود ندارد. عدالت خداوندی بر همه چیز حاکم است.

---

توحید(۹)
در وجود و فطرت انسان خداست
حق پرستی ذاتی و در هر صداست
گر شود پرسش ز مردم از جهان
هر کسی گوید که آن از کبریاست

شرح:
این بند به فطری بودن توحید اشاره دارد. در درون وجود و فطرت انسان‌ها، خداوند قرار دارد و پرستش او جزو ذات انسان‌هاست. هر انسانی که در مورد جهان و آفرینش سوال کند، در عمق وجود خود به این پاسخ می‌رسد که این همه از خداوند کبریاست.

---

توحید(۱۰)
حق تعالی بی بدیل است ،  بی نظیر
او علیم است و حکیم است و بصیر
زین جهت یکتا ست ، بی مثل و قدیم
او معین است و امید است و مدیر

شرح:
در این بخش، شاعر به صفات خداوند اشاره دارد. خداوند بی‌بدیل و بی‌نظیر است، به این معنی که هیچ مشابهی ندارد. او علیم (دانا)، حکیم (حکمت‌آموز) و بصیر (بینای کامل) است. خداوند یکتا، قدیم و بدون مشابه است و تمامی امور جهان تحت تدبیر و اراده او قرار دارد.

---

نتیجه‌گیری کلی:
این مجموعه رباعیات به شرح و تبیین مفهوم توحید در ابعاد مختلف می‌پردازد: توحید در ذات، در خلق، در تدبیر، در عبادت، در عدالت، و در فطرت انسان. هر کدام از این ابعاد، از جنبه‌ای به یگانگی خداوند اشاره دارند و بر این حقیقت تأکید می‌کنند که خداوند یکتا و بی‌همتاست.

بخش دوم

نبوت

 

بسمه تعالی
مجموعه رباعیات
نبوت
سراینده: دکتر علی رجالی

---

نبوت

(۱)
نیاز ما به وحی است و امامت
محمد آخرین پیک رسالت
توسل بر نبی و آل احمد
هدایت می کند ما را ز غفلت

شرح:
این بیت بر اهمیت وحی و امامت در هدایت بشر تأکید دارد. انسان به راهنمایی الهی نیاز دارد که از طریق وحی و امامت، به خصوص از طریق پیامبر اسلام (ص)، محقق می‌شود. توسل به پیامبر و اهل بیت او، باعث رهایی از غفلت و رسیدن به هدایت الهی می‌شود.

---

(۲)
خدا گوید سخن بر کل امت
تعقل را نمی باشد کفایت
نیاز آدمی ما فوق عقل است
نبی روشن کند شمع هدایت

شرح:
در این بند به این نکته اشاره می‌شود که عقل انسان‌ها نمی‌تواند به تنهایی راهنمایی کامل برای زندگی باشد. انسان‌ها به وحی نیاز دارند تا از آن طریق هدایت شوند. پیامبران به عنوان مفسران وحی، روشن کننده راه‌های الهی برای بشر هستند.

---

(۳)
اطاعت از نبی امر ی خدایی است
رهایی از خود و کفر و جدایی است
دو بال عقل و ایمان می برد عرش
رهایی از قفس دل را شفایی است

شرح:
این بیت به اهمیت اطاعت از پیامبران می‌پردازد که دستور خداوند است. اطاعت از پیامبران، رهایی از خودخواهی، کفر و جدایی از خداوند را به همراه دارد. همچنین، دو بال عقل و ایمان، انسان را به عرش معنوی می‌برد و رهایی از محدودیت‌های دنیوی و روحی را به ارمغان می‌آورد.

---

(۴)
شده نازل کتاب حق به تدریج
بود بعثت زمان نشر و ترویج
نزول دفعی قرآن شب قدر
کلام حق سراسر نور و تهییج

شرح:
شاعر در این بخش به نزول تدریجی قرآن اشاره دارد که با بعثت پیامبر اسلام آغاز شد. قرآن در شب قدر به صورت دفعی نازل شده، اما در طول 23 سال به تدریج بر پیامبر نازل شده است. کلام قرآن نورانی و تحریک کننده است و به هدایت مردم در مسیر صحیح می‌پردازد.

---

(۵)
علت بعثت بود نشر پیام
از  طریق مصطفی بهر نظام
یاد نعمت های حق بر مردمان
با تذکر با نمایش با قیام

شرح:
بعثت پیامبر اسلام هدفش نشر پیام الهی و ایجاد نظم در جامعه بشری بود. پیامبر از طریق تذکر، نمایش معجزات و قیام خود، یاد نعمت‌های الهی را در دل مردم زنده می‌کرد و راه‌های درست زندگی را به آنها نشان می‌داد.

---

(۶)
معجز ختم رسل ، در آیه هاست
در کلام حق مبین و ره گشاست
بی مثال است و نیاید مثل آن
تهفه ی پروردگار جان فزاست

شرح:
این بند به معجزات پیامبر اسلام اشاره دارد. معجزه پیامبر در قرآن است که کلامی بی‌مثال و بی‌نظیر است و هیچ چیزی نمی‌تواند مثل آن باشد. این معجزه از سوی خداوند به عنوان هدیه‌ای برای بشر نازل شده است.

---

(۷)
معجزه باشد کتاب مصطفی
جاودانه باشد و پر محتوا
می کند تبیین حقوق مردمان
هست قرآن منجی و نور خدا

شرح:
کتاب قرآن معجزه پیامبر اسلام است که جاودانه و پُر محتواست. قرآن نه تنها حقایق معنوی بلکه حقوق انسان‌ها را نیز تبیین می‌کند و به عنوان منجی انسان‌ها و نور خداوند برای هدایت بشر در نظر گرفته می‌شود.

---

(۸)
بر امام و بر نبی شمس الهدی
می شود ابلاغ از سوی خدا
در خصوص دین اسلام و جهان
زنده گردان کل عالم هر کجا

شرح:
این بند به جایگاه امامان و پیامبر (ص) به عنوان شمس الهدی (خورشید هدایت) اشاره دارد. پیامبر و امامان معصوم از سوی خداوند هدایت‌های خود را به مردم می‌رسانند و در تمام جهان دین اسلام را زنده می‌کنند و به آن نور می‌بخشند.

---

(۹)
مصطفی دارد صفاتی این چنین
اهل تقوا باشد و پاک و متین
هادی است و مهربان و بی ریا
حامی قشر ضعیف است و امین

شرح:
در این بند، صفات پیامبر اسلام (ص) بیان شده است. پیامبر (ص) فردی متقی، پاک، متین، مهربان و بی‌ریا است. او هادی و راهنماست و از کسانی که ضعیف و نیازمند هستند حمایت می‌کند. همچنین، پیامبر (ص) شخصی امین و مورد اعتماد است.

---

(۱۰)
با قیام مهدی صاحب زمان
آخرین دین خدا اندر جهان
می شود احیا و می گردد قبول
می شود دین خلایق بی گمان

شرح:
این بند به قیام حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) اشاره دارد که به عنوان آخرین دین خدا، یعنی دین اسلام، در جهان احیا می‌شود. قیام حضرت مهدی (ع) باعث خواهد شد که دین اسلام در سراسر جهان پذیرفته شود و همه مردم به آن ایمان بیاورند.

---

نتیجه‌گیری کلی:
مجموعه رباعیات نبوت به شرح جایگاه پیامبران و امامان در هدایت انسان‌ها می‌پردازد. این اشعار بر ضرورت وحی، اهمیت پیامبر اسلام (ص) و معجزات قرآن تأکید دارند و به نقش امامان در استمرار و تکمیل رسالت پیامبران اشاره می‌کنند. در نهایت، قیام حضرت مهدی (ع) به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اسلام و تکمیل دین خدا در جهان معرفی می‌شود.

بخش سوم

عدل

مجموعه رباعیات - اصول دین: معاد

---

معاد (۱)

متن: روز رستاخیز می باشد معاد
آن قیامت باشد و گردد مراد
مردگان دارای جسم اند و حیات
حق تعالی می کند آن را به یاد

شرح: در این رباعی، معاد به عنوان روز رستاخیز و قیامت معرفی شده است. در این روز، مردگان از قبرها برمی‌خیزند و به زندگی دوباره بازمی‌گردند. به‌واسطه‌ی اراده و یاد خدا، مردگان در این روز به حیات دوباره نائل می‌شوند. این حیات جدید نه تنها معنوی، بلکه جسمانی نیز خواهد بود.

---

معاد (۲)

متن: روز محشر باشد و وقت حساب
هرکسی بیند عذاب خود عقاب
خوش به حال مردم نیکو سرشت
سیرت پاک است دور از هر عذاب

شرح: در این رباعی، اشاره به روز محشر و لحظه‌ی حساب انسان‌ها از اعمالشان در قیامت شده است. هر شخص در این روز، عذاب یا پاداش خود را بر اساس عمل‌کرد خود دریافت خواهد کرد. کسانی که در دنیا دارای سیرت پاک و نیکو هستند، از عذاب دور خواهند بود و پاداش نیکو دریافت خواهند کرد.

---

معاد (۳)

متن: بعد توحید است تاکید خدا
بر معاد و روز پاداش و جزا
هر چه کاری می کنی آن را درو
نیست فرصت بر خلایق در ادا

شرح: در این رباعی، تأکید بر معاد و روز پاداش پس از توحید، به عنوان یکی از اصول دین آمده است. انسان‌ها در این دنیا اعمال خود را انجام می‌دهند، اما باید بدانند که در قیامت، هر عمل خوب یا بد، نتیجه خود را خواهد داشت و فرصتی برای جبران یا افزودن بر آن اعمال نخواهد بود.

---

معاد (۴)

متن: ربع آیات است در بحث معاد
تا نباشد شک و تردید و عناد
در خصوص روز عقبی روز خیز
هر کسی بیند سزای خود جهاد

شرح: در این رباعی، به آیات قرآنی که به معاد پرداخته‌اند اشاره شده است. این آیات به‌گونه‌ای بیان شده‌اند که هیچ‌گونه شک یا تردید در مسئله معاد باقی نماند. در روز قیامت، هر شخص، نتیجه اعمال خود را خواهد دید و به هر فرد، مطابق با جهاد و تلاش‌هایش، پاداش داده می‌شود.

---

معاد (۵)

متن: چه خوش گفت مولا علی این پیام
که رحمت شود شامل هر کدام
چو دانی کجایی ،کجا می روی
کجا بوده ای در جهان و نظام

شرح: در این رباعی، سخن از فرمایشات حضرت علی (ع) است که به رحمت الهی اشاره دارد. او می‌گوید که رحمت خداوند شامل حال تمام انسان‌ها می‌شود. همچنین در این آیه، تأکید بر شناخت جایگاه انسان در دنیا و هدف نهایی اوست: انسان باید بداند که از کجا آمده و به کجا می‌رود.

---

معاد (۶)

متن: خدا گفت بر مردمان این چنین
همه زنده گردند در واپسین
شما مرده بودید قبل حیات
نمودیم  زنده ز خاک و زمین

شرح: در این رباعی، خداوند می‌فرماید که انسان‌ها در ابتدا مرده بودند (در عالم ذر یا قبل از تولد)، اما با اراده خداوند، از خاک و زمین زنده شدند. در روز قیامت نیز همه انسان‌ها دوباره زنده می‌شوند.

---

معاد (۷)

متن: حیات بشر از ازل بود و هست
سپس مرده گردیم روز الست
نگوید خدا حرف ناحق  خلاف
به دنیا بیائیم از خاک پست

شرح: این رباعی به اصل حیات بشر اشاره دارد. انسان‌ها از ازل (قبل از دنیا) وجود داشته‌اند و در دوران الست (روز میثاق) مرده شدند. خداوند هیچ‌گاه حرف نادرست نمی‌زند، و انسان‌ها از خاک پست به دنیا آمده‌اند.

---

معاد (۸)

متن: حیات و ممات است بعد از وفات
همه مرده گردند بعد از حیات
ولیکن شهیدان حق زنده اند
نباشد چو ما را وفات و ممات

شرح: در این رباعی به زندگی و مرگ انسان‌ها اشاره شده است. پس از مرگ، همه انسان‌ها مرده می‌شوند، اما شهیدان در راه خدا همچنان زنده‌اند و مرگ برای آنان به معنای پایان نیست. این افراد در عالم دیگری زندگی خواهند کرد.

---

معاد (۹)

متن: نبی گفت در مرگ جعفر چنین
بدیدم ورا با دو بالی وزین
ملائک بود همره آن جناب
نباشد ورا سوی جنت حزین

شرح: در این رباعی، به مرگ حضرت جعفر (رضی‌الله‌عنّه) اشاره شده است. پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، در هنگام مرگ حضرت جعفر دید که او با دو بال بلند و با ملائکه همراه بود و از این پس به بهشت می‌رود. این اشاره به مقام ویژه شهیدان است.

---

معاد (۱۰)

متن: چه خوش گفت باقر  ولی خدا
که موت است خواب و بگیری فرا
ولی طول آن تا قیامت بود
بود روز خیز  و ببینی جزا

شرح: در این رباعی، حضرت محمد باقر (ع) سخنی در مورد مرگ دارند که آن را خواب می‌دانند. اما این خواب طولانی است و تا قیامت ادامه خواهد داشت. در این زمان انسان‌ها بیدار می‌شوند و پاداش و جزای اعمال خود را می‌بینند.

---

سراینده: دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به موضوع معاد در اصول دین پرداخته و با بهره‌گیری از آیات قرآن و سخنان اهل بیت، مفاهیم اساسی درباره قیامت، پاداش، و جزای اعمال انسان‌ها در زندگی پس از مرگ را به‌طور خلاصه و مؤثر بیان کرده است

بخش چهارم

عدل

.

مجموعه رباعیات - اصول دین: عدل

---

عدل (۱)

متن: خدا آگاه و دانا بر حقایق
نکرده ظلم و جوری بر خلایق
خدا عادل بود در قسط و دادش
بود آگاه بر میل و سلایق

شرح: این رباعی به عدالت خداوند اشاره دارد. خداوند نه تنها آگاه به تمام حقایق است، بلکه در قسط و داد نیز عادل است. او ظلمی به کسی نمی‌کند و تمام خواسته‌ها و تمایلات انسان‌ها را با علم و آگاهی می‌داند. عدالت خداوند همواره در راستای خیر و انصاف است.

---

عدل (۲)

متن: مسلمان را اصول دین نیاز است
به تحقیق و عمل ما را جواز است
فروع دین بود اعمال مذهب
نماز و صوم و حج ما را فراز است

شرح: در این رباعی، تأکید بر اهمیت اصول دین در زندگی مسلمانان شده است. اصول دین شامل عقاید اساسی و ضروری است که باید با تحقیق و عمل درست به آن‌ها پی برد. در مقابل، فروع دین به اعمال مذهبی مانند نماز، روزه، و حج اشاره دارد که راه‌های عملی برای پیروی از دین و تقرب به خداوند هستند.

---

عدل (۳)

متن: عدالت نیست معنایش مساوات
عدالت ضد ظلم است و خسارات
اگر دیدی که هر کس جای خود بود
شده عدل و عدالت هم مراعات

شرح: در این رباعی، عدالت به‌طور دقیق تعریف شده است. عدالت به معنای مساوات نیست، بلکه به معنای این است که هر کس در جای خود قرار گیرد و حقوق هر فرد به درستی رعایت شود. عدالت در حقیقت ضد ظلم و خسارت است و زمانی محقق می‌شود که هر چیزی در جایگاه خود قرار گیرد.

---

عدل (۴)

متن: اگر جاری شود عدل و عدالت
نباشد ظلم و جور و هم جنایت
نمی بینی فقیری یا گرسنه
شده تاکید در قرآن ، روایت

شرح: این رباعی به تأثیرات جاری شدن عدالت در جامعه اشاره دارد. وقتی عدالت در جامعه برقرار شود، ظلم و فساد از بین می‌رود و هیچ‌کس فقیر یا گرسنه نخواهد بود. قرآن و روایات به شدت بر لزوم تحقق عدالت و رفع نیازمندی‌های جامعه تأکید کرده‌اند.

---

عدل (۵)

متن: اگر لازم شود حکم قضاوت
تامل کن تو در حفظ عدالت
خدا خشنود گردد زین عمل بیش
نما در حکم و گفتارت رعایت

شرح: در این رباعی، به اهمیت عدالت در قضاوت اشاره شده است. وقتی لازم است حکمی صادر شود، باید در حفظ عدالت دقت کرد. رعایت عدالت در قضاوت باعث خوشنودی خداوند می‌شود و باید در حکم و گفتار به این اصل توجه کامل داشت.

---

عدل (۶)

متن: مکن اندر امانت نقض پیمان
مگو حرفی برون از امر یزدان
عدالت پیشه کن در هر اموری
نشان معرفت باشد ز انسان

شرح: در این رباعی، به ضرورت رعایت امانت و وفاداری به پیمان‌ها تأکید شده است. انسان باید در تمام امور زندگی خود عدالت را رعایت کند و از گفتار و کردار نادرست که مخالف با خواسته‌های خداوند است، پرهیز کند. عدالت به‌عنوان یکی از نشانه‌های معرفت و انسانیت در نظر گرفته شده است.

---

عدل (۷)

متن: شهادت ده به عدل و هم عدالت
به آنچه دیده‌ای گو ، کن حمایت
عدالت پیشه گان مرضی حق‌اند
مکن ظلم و تعدی در قضاوت

شرح: در این رباعی، بر لزوم شهادت دادن به عدالت تأکید شده است. هر کس باید در صورت نیاز، به عدل و عدالت شهادت دهد و از آن حمایت کند. کسانی که در زندگی خود عدالت را رعایت می‌کنند، از نظر خداوند رضایت دارند و باید از ظلم و تعدی در قضاوت پرهیز کنند.

---

عدل (۸)

متن: ستایش کرده حق عدل و عدالت
نکوهش کرده ظالم را ز غایت
بپا دارید عدل و قسط خالق
ملالت کرده او ظلم و جنایت

شرح: در این رباعی، به ستایش خداوند از عدل و عدالت و نکوهش ظلم اشاره شده است. خداوند عدالت را ستوده و ظلم را به‌شدت نکوهش کرده است. باید عدالت و قسط خداوند را در جامعه برقرار کرد و از ظلم و جنایت پرهیز نمود.

---

عدل (۹)

متن: مصادیق عدالت بی شمار است
رهایی از گناهان و فشار است
گهی شخصی بود گه اجتماعی
رواج و رونق کسب است کار است

شرح: در این رباعی، مصادیق مختلف عدالت ذکر شده است. عدالت به شکل‌های گوناگونی تجلی می‌کند، از رهایی از گناهان فردی گرفته تا عدالت اجتماعی که شامل تأمین نیازهای عمومی و فراهم آوردن شرایط مناسب برای رشد و رونق اقتصادی می‌شود.

---

عدل (۱۰)

متن: رعایت کن عدالت بر یتیمان
تهی دستان بود تاکید قرآن
عدالت گر شود جاری نباشد
فقیری در جهان حتی بیابان

شرح: این رباعی به لزوم رعایت عدالت نسبت به یتیمان و نیازمندان اشاره دارد. قرآن کریم تأکید زیادی بر رعایت عدالت در برخورد با فقرا و یتیمان دارد. اگر عدالت به‌درستی در جامعه پیاده شود، هیچ‌کس در فقر و نیاز نخواهد ماند.

---

سراینده: دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به اصول عدالت در اسلام پرداخته و مفاهیم مهمی چون عدالت در قضاوت، عدالت اجتماعی، و لزوم رعایت حقوق انسان‌ها را در زندگی روزمره بیان کرده است. هر یک از این رباعیات به‌طور خاص، جنبه‌های مختلف عدالت را در زمینه‌های فردی و اجتماعی توضیح داده‌اند.

بخش پنجم

امامت

شرح و تفکیک رباعیات "امامت" از دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات در دوازده بخش به شرح و تبیین مفهوم «امامت» از دیدگاه شیعه پرداخته است. در این اشعار، به جایگاه ویژه امامت در اصول دین، ارتباط آن با نبوت، ولایت و عشق به اهل بیت (علیهم‌السلام) اشاره شده است. در ادامه، هر یک از رباعیات به تفکیک و شرح آورده می‌شود.

---

امامت(۱)

متن:
محمد با علی از صادقینند
نبوت با امامت اصل دینند
ولایت گوهر و نور هدائی است
ستونی بهر دین رکنی رکینند

شرح:
در این رباعی، شاعر بر ارتباط تنگاتنگ بین نبوت و امامت تأکید دارد. او می‌گوید که نبوت و امامت دو اصل بنیادی دین هستند که بدون یکدیگر نمی‌توانند به درستی عمل کنند. محمد (ص) و علی (ع) به عنوان دو چهره برجسته و صادق در اسلام، در کنار هم نمایانگر حقیقت دین هستند. ولایت به عنوان گوهر و نور هدایت معرفی شده است که دین را به کمال می‌رساند و امامت ستون و رکن اصلی آن است.

---

امامت(۲)

متن:
خداوند احد وعده نموده است
حکومت با ولایت را ستوده است
حکومت غصب گشته در امامت
خلافت حق مولا را ربوده است

شرح:
این رباعی به بحث تاریخی و اجتماعی امامت می‌پردازد. شاعر اشاره به این دارد که خداوند وعده داده است که حکومت و ولایت در اختیار اهل بیت (علیهم‌السلام) باشد، اما به دلیل غصب خلافت توسط دیگران، این حق از امامت گرفته شده است. در اینجا، خلافت به عنوان حقی از امام علی (ع) معرفی می‌شود که از آن ربوده شده است.

---

امامت(۳)

متن:
ولایت همچو چادر بهر دین است
که قرآن را نگهبانی امین است
ولایت زنده با اشک بتول است
امامت همچو در روی نگین است

شرح:
در این رباعی، ولایت به عنوان چادری محافظ برای دین معرفی می‌شود که قرآن را حفظ و نگهداری می‌کند. شاعر اشاره به فاطمه (سلام‌الله‌علیها) دارد که اشک‌های او در کنار ولایت، باعث زنده ماندن دین و شریعت اسلام شده است. امامت نیز به عنوان نگینی درخشان است که درخت دین را نگه می‌دارد.

---

امامت(۴)

متن:
نبوت بی ولی ماوای ندارد
ولایت بی علی معنی ندارد
محبت بر علی حب خدائی است
تشیع بی علی مبنا ندارد

شرح:
این رباعی به اهمیت ولایت علی (ع) در اسلام اشاره دارد. شاعر تأکید می‌کند که نبوت بدون ولایت معنا ندارد، زیرا پیامبری که ولی ندارد، از حقیقت دور است. محبت به علی (ع) که محبوب خداست، یک محبت خدائی است و شیعه بودن بدون محبت به علی (ع) هیچ معنایی ندارد. در واقع، علی (ع) رکن و اساس تشیع است.

---

امامت(۵)

متن:
ولایت ریشه و اصل عمود است
چو سدی پیش افکار جمود است
شده ظلم و خیانت بر امامت
علی خیبر گشا و در گشود است

شرح:
در این رباعی، ولایت به عنوان ریشه و ستون اصلی دین معرفی شده است. شاعر بیان می‌کند که ولایت مانند سدی در برابر افکار جمود و خشک است. اما علی (ع) در برابر ظلم و خیانت‌ها ایستاده و همانطور که در جنگ خیبر دروازه‌ها را گشود، امامت نیز راه‌های نورانی را برای بشریت می‌گشاید.

---

امامت(۶)

متن:
امامت رهنمای شیعیان است
که وصل ایزدی ما را در آن است
ولایت با نبوت نور واحد
مسلمان در پناهش در امان است

شرح:
در این رباعی، امامت به عنوان راهنما برای شیعیان معرفی شده است که به واسطه آن، انسان‌ها به وصل ایزدی دست پیدا می‌کنند. ولایت و نبوت همچون نوری واحد هستند که راهنمای مسلمانان به سوی رستگاری و ایمنی است. در این راه، مسلمانان در پناه ولایت و نبوت به امن و امان می‌رسند.

---

امامت(۷)

متن:
ولایت حافظ راه نبوت
تجلی گشته در قرآن و عترت
امامت حامی دین است و قرآن
دهد ما را کمال و رشد و عزت

شرح:
این رباعی تأکید دارد که ولایت حافظ و نگهبان راه نبوت است. ولایت در قرآن و عترت تجلی پیدا کرده است و امامت به عنوان حامی دین و قرآن معرفی می‌شود. امامت راه را برای کمال و رشد انسان‌ها هموار می‌کند و به آنها عزت و کرامت می‌بخشد.

---

امامت(۸)

متن:
چو قرآن با نبی نور جنان است
ولایت نور چشم شیعیان است
اطاعت از ولی کار خدائی است
امامت ناجی پیر و جوان است

شرح:
در این رباعی، قرآن و نبوت به عنوان نور بهشت معرفی شده‌اند. ولایت نیز نور چشم شیعیان است که راه هدایت و رستگاری را نشان می‌دهد. اطاعت از ولی و امام، عملی است که در خدمت خداوند است و امامت، ناجی تمامی انسان‌ها، چه پیر و چه جوان، است.

---

امامت(۹)

متن:
ولایت محور دین و رسالت
علی و فاطمه قلب امامت
ولایت حافظ ناموس و جان است
دعا کن بر فرج ، روح ولایت

شرح:
این رباعی به نقش ولایت در محوریت دین و رسالت اشاره دارد. علی (ع) و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) قلب و اساس امامت هستند. ولایت حافظ جان و ناموس مسلمانان است و در نهایت، دعا برای فرج و ظهور امام مهدی (علیه‌السلام) که روح ولایت است، بر اهمیت آن تأکید می‌کند.

---

امامت(۱۰)

متن:
چو وصف اصل و فرع دین نمودی
تو آئینی ز احمد را سرودی
اگر چه حق مطلب بیش از این است
چه رازی را به دل از او شنودی

شرح:
در این رباعی، شاعر به توصیف اصل و فرع دین اشاره می‌کند که در حقیقت به دین اسلام اشاره دارد که از پیامبر اسلام (ص) گرفته شده است. او تأکید می‌کند که این مطلب تنها بخش کوچکی از حقیقت است و به نوعی از اسرار درونی که از امامت به دل انسان‌ها منتقل می‌شود اشاره دارد.

---

این مجموعه رباعیات به طور کلی نقش اساسی و محوری امامت را در اسلام و به ویژه در شیعه‌شناسی تبیین کرده است. هر رباعی به شکلی خاص جایگاه و وظایف امام و ولایت را به تصویر می‌کشد.

فصل یازدهم

فروع دین

نماز

شرح و تفکیک رباعیات "نماز" از دکتر علی رجالی

مجموعه رباعیات در این بخش به بررسی اهمیت و جایگاه نماز در دین اسلام پرداخته است. نماز به عنوان یکی از ارکان اصلی دین و ارتباطی مستقیم با خداوند معرفی می‌شود. در این اشعار، آثار نماز بر روح و جسم انسان، اهمیت آن در تقویت ایمان و ارتباط با خدا و اهل بیت تأکید شده است. در ادامه، هر یک از رباعیات به تفکیک و شرح آورده می‌شود.

---

نماز (۱)

متن:
گفت پیغمبر به زهرا این سخن
در خصوص امر حق بر مرد و زن
در خصوص جان و قرآن و نماز
تا که امت بشنود از جان و تن

شرح:
در این رباعی، پیامبر اسلام (ص) به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در مورد اهمیت نماز و ارتباط آن با جان و قرآن سخن می‌گوید. او تأکید دارد که نماز به عنوان یکی از ارکان دین، برای مرد و زن ضروری است و بر اهمیت آن در زندگی مؤمنان باید تأکید شود. از طریق نماز، انسان به یاد خدا می‌افتد و ارتباطی عمیق با قرآن برقرار می‌کند.

---

نماز (۲)

متن:
پانزده رنج و بلای جانگداز
آیدت گر سست انگاری نماز
کس نگوید جز محمد این سخن
کن عبادت با خدای بی نیاز

شرح:
در این رباعی، شاعر به سختی‌ها و مشکلاتی اشاره می‌کند که ممکن است به دنبال ترک نماز یا سستی در عبادت به انسان برسد. پیامبر اسلام (ص) هشدار می‌دهد که تنها اوست که از طرف خداوند به این حقیقت آگاه است. نماز باید با توجه به خداوند بی‌نیاز و بی‌همتا خوانده شود تا انسان از مشکلات و بلاهای دنیا و آخرت در امان باشد.

---

نماز (۳)

متن:
سه به قبر و سه به حشر آید تو را
قبر تو در ظلمت و ضیق و چه ها
شش به عالم سه به وقت مردنت
جملگی رنج است و خسران و بلا

شرح:
این رباعی به تأثیرات منفی ترک نماز در زندگی انسان اشاره دارد. شاعر می‌گوید که ترک نماز باعث سختی‌های زیادی می‌شود که نه تنها در قبر، بلکه در روز قیامت هم با انسان همراه خواهد بود. سه مورد از بلاها و مشکلات در قبر و سه مورد در حشر به انسان می‌رسد که همه آنها ناشی از ترک نماز و بی‌توجهی به عبادت است.

---

نماز (۴)

متن:
بی نماز آخر ز کف ایمان دهد
تشنه و خوار و گرسنه جان دهد
کسر عمر و رزق و خشم کردگار
می‌شود او را دچار و آن دهد

شرح:
در این رباعی، شاعر هشدار می‌دهد که ترک نماز باعث از دست دادن ایمان می‌شود و برکت‌ها از زندگی انسان می‌رود. انسان بی‌نماز دچار مشکلات زیادی از جمله کاهش عمر، کاهش روزی و برخورداری از خشم خداوند می‌شود. ترک نماز نه تنها بر زندگی دنیوی تأثیر می‌گذارد بلکه آثار منفی در آخرت نیز دارد.

---

نماز (۵)

متن:
نبی گفتا ستون دین نماز است
که معراج مسلمانی نیاز است
چو خوانی روح تو آید به پرواز
نیاز آدمی در ذکر و راز است

شرح:
در این رباعی، پیامبر اسلام (ص) نماز را ستون اصلی دین معرفی می‌کند و آن را معراج مسلمانی می‌داند. با نماز، روح انسان به پرواز در می‌آید و به سوی خداوند نزدیک‌تر می‌شود. انسان نیاز به ذکر و راز و نیاز با خدا دارد که در نماز به بهترین شکل تحقق می‌یابد.

---

نماز (۶)

متن:
مجو جز ذکر حق چیزی تو بهتر
اگرچه باشد آن همسنگ گوهر
سراسر راز هستی در نماز است
مجو جز ذکر حق چیزی تو برتر

شرح:
شاعر در این رباعی به اهمیت ذکر خدا در نماز اشاره می‌کند و می‌گوید که هیچ چیز از ذکر حق بهتر نیست. حتی اگر چیزی هم از نظر مادی ارزشمند به نظر برسد، در نهایت ارزش آن با ذکر خداوند برابر نیست. نماز به عنوان راز هستی و راهی برای رسیدن به حقیقت معرفی می‌شود.

---

نماز (۷)

متن:
نمازی خوان چو مولا گر توانی
که تیر از پا کنند و خود ندانی

نماز بی حضور دل چو خوانی
ندارد ارزشی و خود بدانی

شرح:
این رباعی به کیفیت نماز اشاره دارد و تأکید می‌کند که نماز باید با حضور قلب و توجه به خداوند خوانده شود. اگر انسان مانند مولای متقیان علی (ع) نماز بخواند، حتی اگر در سختی و رنج باشد، در دلش حضور خداوند را احساس می‌کند. اما نماز بدون حضور دل، ارزشی ندارد و تنها به صورت ظاهری انجام می‌شود.

---

نماز (۸)

متن:
نماز است ارتباط حق و انسان
که واجب گشته آن بر هر مسلمان
خدا نازل نموده بهر هر کس
متاعی چون گوهر دری چو فرقان

شرح:
نماز به عنوان یک وسیله ارتباطی بین انسان و خداوند معرفی می‌شود. این ارتباط از ضروریات دین اسلام است و بر هر مسلمان واجب شده است. خداوند نماز را به عنوان متاعی ارزشمند و گرانبها مانند گوهر دری به انسان‌ها عطا کرده است. نماز همچون فرقان، راهنمای انسان به سوی کمال و حقیقت است.

---

نماز (۹)

متن:
نماز با ولایت روشنایی است
وصول کردگار و دلربایی است
نماز بی امامت لهو بازی است
توسل بر ائمه خود رهایی است

شرح:
این رباعی به ارتباط نماز با ولایت اهل بیت (علیهم‌السلام) تأکید دارد. نماز با ولایت به روشنایی و راهنمایی خداوند منتهی می‌شود. بدون امامت و ولایت اهل بیت (ع)، نماز تنها یک عمل ظاهری است که هیچ گونه نور و حقیقتی در آن نیست. توسل به ائمه معصومین (علیهم‌السلام) در نماز انسان را به رهایی و هدایت می‌رساند.

---

نماز (۱۰)

متن:
اگر مایل به وصل ذوالجلالی
وگر راغب به رشدی و کمالی
به موقع خوان نمازت را تو ای دوست
مقدم در امور است و وصالی

شرح:
در این رباعی، شاعر به اهمیت وقت نماز اشاره می‌کند و می‌گوید که اگر انسان به دنبال وصال با خداوند ذوالجلال و رشد و کمال است، باید نماز خود را در وقت معین بخواند. نماز در وقت خود مقدم بر همه امور است و راهی به سوی وصال با خداوند است.

---

این مجموعه رباعیات به عمق معنای نماز در دین اسلام پرداخته و جایگاه آن را به عنوان رکن اصلی دین و ارتباطی مستقیم با خداوند و اهل بیت (علیهم‌السلام) شرح داده است. نماز نه تنها عملی عبادی، بلکه راهی برای کمال معنوی و رستگاری است.

بخش دوم

روزه

 

باسمه تعالی

فروع دین
روزه

 

روزه(۱)
روزه ذکر است و دعا و رمز و راز
صوت قرآن 

 

متن رباعیات و شرح آنها از دکتر علی رجالی
موضوع: فروع دین - روزه

---

روزه (۱)

متن:
روزه ذکر است و دعا و رمز و راز
صوت قرآن با صدایی دلنواز
روزه تمرین جهاد اکبر است
ناله کردن همره سوز و گداز

شرح:
این رباعی روزه را به عنوان نوعی عبادت عمیق معنوی معرفی می‌کند که در آن ذکر و دعا همراه با معنویت خاصی انجام می‌گیرد. تلاوت قرآن با صوتی آرامش‌بخش، فضای روزه را دلپذیرتر می‌کند. روزه همچنین فرصتی برای تمرین جهاد اکبر است؛ یعنی مبارزه با نفس و تقویت معنویت درونی.

---

روزه (۲)

متن:
دعوت خاص خدا ماه خداست
در ضیافت جملگی نور و صفاست
چشم و گوش و دل شود دور از خطا
روزه یکسان ساز فقر است و غناست

شرح:
ماه رمضان به عنوان ماه خدا توصیف شده است؛ ضیافتی که در آن نورانیت و صفا حاکم است. روزه موجب پاکی چشم، گوش، و دل از خطا می‌شود و به طور عمیق‌تری عدالت اجتماعی را تقویت می‌کند، چراکه همه انسان‌ها، صرف نظر از فقر یا غنا، در این عبادت مشترکند.

---

روزه (۳)

متن:
روزه حکمت را دو چندان می کند
جسم و جان را پاک و درمان می کند
معرفت را روزه افزایش دهد
باغ دل را نورافشان می کند

شرح:
روزه در کنار عبادت جسمی، تقویت‌کننده حکمت و دانش معنوی است. این عمل جسم و روح را پاکسازی کرده و به عنوان درمانی برای زخم‌های درونی عمل می‌کند. روزه باغ دل انسان را روشن و سرشار از نور الهی می‌سازد.

---

روزه (۴)

متن:
روزه مخصوص مسلمانان که نیست
در مرام و دین ما خسران که نیست
روزه شیطان را به زندان می برد
در ضیافت غفلت و حرمان که نیست

شرح:
روزه تنها عبادتی مختص مسلمانان نیست و در سایر ادیان نیز اهمیت دارد. این عمل باعث کنترل نفس و به بند کشیدن وسوسه‌های شیطانی می‌شود. ماه رمضان زمانی برای پرهیز از غفلت و دستیابی به معنویت و بصیرت است.

---

روزه (۵)

متن:
روزه تمرینی برای آدم است
روح را آرام‌بخش و مرهم است
جسم چون بار ریاضت می کشد
عشق یزدان مرهمی بر هر غم است

شرح:
روزه یک تمرین معنوی برای انسان‌هاست که در آن روح به آرامش دست می‌یابد. تحمل سختی‌های روزه باعث تقویت جسم و روح می‌شود و عشق الهی تسکینی برای تمام غم‌ها و مشکلات است.

---

روزه (۶)

متن:
روزه داری در طریق سالکان
باعث رشد و کمال بندگان
روح را، صیقل دهد راز و نوا
نفس دون تسلیم می‌گردد ز آن

شرح:
در مسیر سلوک عرفانی، روزه یکی از عوامل رشد و کمال است. این عمل روح انسان را صیقل داده و راز و نیاز را تقویت می‌کند. همچنین نفس اماره تحت کنترل درمی‌آید و انسان را به تعالی می‌رساند.

---

روزه (۷)

متن:
روزه ما را جای والا می برد
همچو مرغی سوی بالا می برد
تا که گیری مزد و پاداشی مزید
آدمی را عرش اعلا می برد

شرح:
روزه باعث ارتقای معنوی انسان می‌شود و او را به مقامات بالاتری می‌رساند. این عمل مانند پرنده‌ای است که روح انسان را به سوی آسمان معنویت هدایت می‌کند و موجب دریافت پاداش و رسیدن به مقام قرب الهی می‌شود.

---

روزه (۸)

متن:
روزه تنها آب ناخوردن که نیست
ره به سوی سفره نا بردن که نیست
خواندن و فهمیدن قرآن نکوست
طی دوران کردن و مردن که نیست

شرح:
روزه تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست؛ بلکه هدف آن، پرهیز از تمام انحرافات و اشتباهات است. این عبادت فرصتی برای تأمل و درک عمیق قرآن است و انسان را به رشد واقعی و هدف نهایی می‌رساند.

---

روزه (۹)

متن:
روزه در آئین عیسی آمده
در کتاب اهل ترسا آمده
بیمه می‌گردد حواس آدمی
روزه در آئین موسی آمده

شرح:
روزه تنها به دین اسلام محدود نمی‌شود و در ادیان پیشین نیز مورد تأکید قرار گرفته است. در آئین مسیحیت و یهودیت، روزه به عنوان راهی برای کنترل نفس و تطهیر حواس مطرح شده و از دیرباز به آن توجه شده است.

---

روزه (۱۰)

متن:
روزه انسان را به یاد حق برد
قلب را تسکین و آرامش دهد
عزت انسان فزون گردد همی
موجب رشد و سعادت آن بود

شرح:
روزه، انسان را به یاد خدا و ارزش‌های الهی می‌اندازد. این عبادت موجب آرامش قلب و افزایش عزت انسان در نزد خداوند می‌شود و در نهایت باعث رشد و سعادت او خواهد شد.

---

سراینده:
دکتر علی رجالی

این مجموعه رباعیات به زیبایی مفاهیم عمیق روزه را از جنبه‌های مختلف شرح داده و اثرات فردی و اجتماعی آن را بیان می‌کند.

 

 

 

بخش سوم

خمس

 

 

مجموعه رباعیات «خمس» که به قلم دکتر علی رجالی سروده شده، در مورد مسئله «خمس» در اسلام و فروع دین بحث می‌کند. در این مجموعه، هر رباعی به بیان یکی از جنبه‌های مختلف خمس و اهمیت آن در زندگی مسلمانان پرداخته است. در ادامه، شرح و توضیح هر یک از رباعیات به تفکیک آورده شده است:

خمس (۱)

متن:
خمس واجب می شود بر گنج و مال
آن بود مازاد از خرجت به سال
خمس دارد منفعت ، در کسب و کار
تا که گردد مابقی پاک و حلال

شرح:
در این رباعی، تاکید شده که خمس باید بر گنج و مال اضافه که پس از مخارج سالانه باقی می‌ماند، تعلق گیرد. این خمس در واقع یک نوع تصفیه مالی است که مال باقی‌مانده را پاک و حلال می‌کند.

خمس (۲)

متن:
خمس دارد هر غنیمت در جدال
کن ادا در زندگی ، گردد حلال
کشف معدن یا جواهر عمق آب
می شود مشمول خمس لایزال

شرح:
در این رباعی، اشاره شده که هر غنیمت یا سودی که از جنگ یا کشف منابع طبیعی مانند معادن و جواهرات به دست می‌آید، مشمول خمس است و باید آن را پرداخت کرد تا مال حلال شود.

خمس (۳)

متن:
مال آغشته به شبهه یا حلال
خمس دارد تا شود پاک و زلال
این بود فتوای عالم مجتهد
مستمندان را بود بهره ز مال

شرح:
در این بیت، گفته شده که اگر مال آغشته به شبهه باشد، باید خمس پرداخت شود تا آن مال پاک و حلال شود. همچنین، تاکید شده که خمس برای بهره‌مند کردن مستمندان است.

خمس (۴)

متن:
خمس گردد بر دو قسمت در ادا
بر ضعیفان و فقیران هر کجا
سهم سادات است بخشی از دیون
مرجع تقلید می گوید تو را

شرح:
خمس به دو بخش تقسیم می‌شود: یکی برای فقیران و دیگر برای سادات (نسبت به پیامبر). این حکم مطابق با فتوا و نظر مرجع تقلید است که بر اساس آن خمس باید به این دو گروه تعلق گیرد.

خمس (۵)

متن:
در فروش ملک بر صاحب کتاب
خمس آن باید ادا گردد حساب
کافر ذمی شود صاحب بر آن
این بود رسم تملک در صحاب

شرح:
در این رباعی، گفته می‌شود که هنگام فروش ملک، باید خمس آن پرداخت شود. حتی اگر خریدار کافر ذمی باشد، نیز پرداخت خمس بر عهده فرد است. این اشاره به شریعت اسلام دارد که در آن هر مالک باید خمس مال خود را پرداخت کند.

خمس (۶)

متن:
مالک اصلی خدا باشد نگر
پس چرا دلواپسی در این گذر
کسر یک پنجم ز مالش اندک است
او دهد مال و بگیرد ای بشر

شرح:
در این بیت، اشاره به این است که مالک اصلی همه چیز خداوند است و انسان تنها امانت‌دار مال است. در نتیجه، پرداخت خمس که تنها یک پنجم از مال است، نباید برای انسان سخت و دلواپسی‌آور باشد، زیرا این مال به هر حال از آن خداست.

خمس (۷)

متن:
آزمایش می شود انسان به مال
گه مقام و شهرت و گاهی جلال
خمس باشد امتحانی بر بشر
در خصوص ثروت و مال و منال

شرح:
این رباعی به امتحان الهی از انسان از طریق مال و ثروت اشاره دارد. خمس به عنوان یک امتحان است تا نشان دهد انسان چگونه از مال خود استفاده می‌کند و آیا در برابر آن مسئول است یا خیر.

خمس (۸)

متن:
خمس باشد لازم و امر خداست
پشتوانه مالی دین و رواست
در قیامت می شود اندوخته
آن کلید روزی و کاری ولاست

شرح:
خمس یک امر ضروری و واجب است که از سوی خداوند مقرر شده است. این مال در قیامت برای شخص ذخیره و پشتوانه‌ای برای او خواهد بود و به عنوان کلید برکت و روزی در نظر گرفته می‌شود.

خمس (۹)

متن:
خمس باشد واجب و مشکل گشاست
بر یتیمان و فقیران  آن رواست
سوره ی انفال دارد آیه ای
می کند تاکید آن را ، از خداست

شرح:
خمس نه تنها واجب است بلکه در حل مشکلات یتیمان و فقیران نیز موثر است. در این رباعی، به آیه‌ای از سوره انفال اشاره شده که تاکید می‌کند خمس در قرآن به عنوان یک حکم الهی آمده است.

خمس (۱۰)

متن:
زکات و خمس از ارکان دینند
نماز و روزه چون سلطان دینند
رهایی از دل و حق یتیم است
فرامین خدا فرمان دینند

شرح:
در این بیت، خمس و زکات به عنوان ارکان دین و از واجبات مالی اسلام معرفی شده‌اند. در کنار نماز و روزه که از ارکان اصلی دین هستند، خمس نیز به عنوان یک دستور مهم در دین اسلام ذکر شده است.

---

این مجموعه رباعیات با استفاده از زبان ساده و روان، مفاهیم شرعی مربوط به خمس را به‌طور ملموس و عمیق برای مخاطب توضیح داده است

بخش چهارم

زکات

 

.

مجموعة رباعیات
فروع دین
زکات

---

زکات (۱)

متن:
زکات مال از بهر عموم است
ادا ناکردنش خبط و حرام است
فقیران بهره مند گردند بی شک
ادایش لازم و رسم و رسوم است

شرح:
در این رباعی، نویسنده بر لزوم پرداخت زکات تأکید می‌کند. زکات، که بخشی از مال فرد مسلمان است که باید به فقرا داده شود، عملی ضروری برای بهبود شرایط اجتماعی است. عدم پرداخت زکات نه تنها گناه است، بلکه باعث محرومیت فقرا از حق خود می‌شود. این عمل از رسوم و آداب اسلامی است که در جامعه باید رعایت شود.

---

زکات (۲)

متن:
زکات علم در نشر علوم است
که نشرش افتخار مرز و بوم است
مفید است کسب علم و نور ایمان
که نقشش موجب رشد عموم است

شرح:
در این رباعی، زکات علم مطرح می‌شود. همان‌طور که مال باید زکات داده شود، علم نیز باید نشر یابد. علم موجب رشد و پیشرفت جامعه است و فرد با انتشار آن به تعالی خود و دیگران کمک می‌کند. زکات علم می‌تواند جامعه را از جهل رهایی بخشد و موجب افتخار و پیشرفت ملت شود.

---

زکات (۳)

متن:
زکات چهره در پاکی نهان است
عفاف بانوان دری گران است
جلال و منزلت یابد ز پوشش
ز چشم ناکسان زن در امان است

شرح:
زکات چهره در این رباعی به مفهوم پاکیزگی و عفاف اشاره دارد. پوشش و حفظ حریم شخصی بانوان نه تنها موجب احترام و منزلت آنها در جامعه می‌شود، بلکه از نگاه‌های ناپسند و تهدیدها نیز محافظت می‌کند. بنابراین، رعایت عفاف و پوشش در اسلام به عنوان یک نوع زکات و عملی شایسته است.

---

زکات (۴)

متن:
زکات هر که را در رزم باشد
گذشتن از خطای خصم باشد
نباشد لذتی بهتر ز بخشش
که بخشش در بزرگان رسم باشد

شرح:
این رباعی بر زکات در زمینه جنگ و رزم تأکید می‌کند. در شرایط جنگ، گذشت از خطاهای دشمن و بخشش از رفتارهای ناپسند او، بزرگ‌ترین فضیلت است. نویسنده می‌گوید که بزرگان همیشه با گذشت و بخشش، حتی در هنگام نبرد، رفتار کرده‌اند. این بخشش در شرایط سخت، یکی از نشانه‌های بزرگوار بودن است.

---

زکات (۵)

متن:
عبادت گرچه در خمس و زکات است
ولیکن راز هستی در صلات است
نماز است ارتباط حق و انسان
نجات هر کسی در ارتباط است

شرح:
در این رباعی، نویسنده به اهمیت نماز در ارتباط با خدا اشاره می‌کند. عبادت فقط محدود به پرداخت زکات و خمس نیست؛ بلکه نماز، به عنوان مهم‌ترین عبادت، ارتباط مستقیم انسان با خداوند است. این ارتباط می‌تواند سبب نجات انسان از مشکلات و راهنمایی او در مسیر زندگی شود.

---

زکات (۶)

متن:
زکات مال از بهر فقیر است
کمک بر بینوایان و اسیر است
اسیر از پرتوش آزاد گردد
ثوابش بی حد و اجرش کثیر است

شرح:
در این رباعی، زکات به عنوان وسیله‌ای برای کمک به فقرا و آزادسازی اسیران معرفی شده است. پرداخت زکات نه تنها به کاهش فقر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند باعث آزادی افرادی شود که در بند هستند. عمل پرداخت زکات اجر و پاداش فراوانی در نزد خداوند دارد.

---

زکات (۷)

متن:
زکات چهره در پاکی نهفته است
عفاف بانوان دری نسفته است
جلال مرتبت یابد زنان را
حیای بانوان کاری خجسته است

شرح:
این رباعی نیز به زکات چهره و عفاف بانوان پرداخته است. حفظ حجاب و عفاف موجب حفظ حرمت و منزلت اجتماعی زنان می‌شود. نویسنده اشاره می‌کند که حیای زنان از نظر اجتماعی امری گرامی و محترم است و این خود نوعی زکات و نشان‌دهنده طهارت روحی و جسمی است.

---

زکات (۸)

متن:
چو راز هستی و ما در صلات است
هم آبادی مسجد در زکات است
ز بهرش نیست فقر و نیست ذلت
همان مسجد که خود باب نجات است

شرح:
در این رباعی، نویسنده به ارتباط مسجد و زکات اشاره دارد. مسجد به عنوان مکانی برای عبادت و اجتماع مسلمانان، نیازمند حمایت مالی است. پرداخت زکات به آبادانی مسجد کمک می‌کند، و از آنجا که مسجد دروازه‌ای به سوی نجات است، تأکید بر لزوم حمایت از آن به عنوان یک عبادت و عمل اسلامی مهم است.

---

زکات (۹)

متن:
زکات بی نیازی، شکر نعمت
بود در صرفه جویی و قناعت
اگر خواهی نگردی خوار و مفلس
قناعت کن ، رعایت کن ، کفایت

شرح:
در این رباعی، نویسنده به اهمیت قناعت و شکر نعمت در زندگی پرداخته است. زکات بی‌نیازی، یعنی همان صرفه‌جویی و رضایت از آنچه که داریم، باعث حفظ آرامش و عدم افتادن در فقر و مفلس شدن می‌شود. این عمل موجب شکرگزاری از نعمت‌های خداوند است و از زیاده‌خواهی و نگرانی برای کمبودها جلوگیری می‌کند.

---

زکات (۱۰)

متن:
زکات پدر بر پسر در علوم
مجاز است و نیکوست بهر عموم
که دانش تو را زنده سازد ز جهل
به مقصد برد علم دین و نجوم

شرح:
در این رباعی، زکات علم از پدر به فرزند مطرح است. پدر می‌تواند دانش خود را به فرزند منتقل کند و این عمل نیکو و مجاز است. این علم می‌تواند انسان را از جهل رهایی بخشد و به هدف‌های بلندتری از جمله شناخت دین و علم نجوم دست یابد.

---

بهش ششم

جهاد

 

 

شرح مجموعه رباعیات جهاد

این مجموعه شامل رباعیاتی است که در آن‌ها به مفهوم "جهاد" در سطوح مختلف پرداخته شده است. جهاد در این اشعار به معنای مبارزه با دشمن درونی، یعنی نفس انسان، و همچنین تلاش برای پاکسازی روح از آلودگی‌ها و گناهان است. در اینجا به تفکیک هر رباعی و شرح آن پرداخته می‌شود.

بخش پنجم

حج

 

شعرهای سروده‌شده توسط دکتر علی رجالی درباره موضوع "حج" به طور خاص به بیان ابعاد مختلف معنوی، اجتماعی، و فلسفی این فریضه دینی می‌پردازد. در ادامه به تفکیک متن و شرح، به توضیح هر رباعی پرداخته شده است:

---

حج (۱)

متن:
گفت مولایم رضا اسرار حج
می‌شود تاکید بر اشعار حج
هست اعلام برائت از ستم
نیست تاخیری روا در کار حج

شرح:
این رباعی به اهمیت حج از منظر امام رضا (ع) و تاکید بر اسرار و فلسفه حج اشاره دارد. به‌خصوص به جنبه برائت از مشرکین و ظلم به عنوان یکی از پیام‌های مهم حج تأکید شده است. همچنین به عدم تأخیر در انجام این فریضه واجب اشاره دارد.

---

حج (۲)

متن:
حج فقط سعی و طواف و قصر نیست
حاجیان را خانه‌ی حق قصر نیست
حج نشان دین ابراهیمی است
منحصر بر دوره و یک عصر نیست

شرح:
این رباعی تأکید می‌کند که حج تنها شامل مناسک ظاهری مانند سعی و طواف نیست، بلکه معنای عمیق‌تری دارد. همچنین به پیوند حج با دین ابراهیمی و ماندگاری آن در طول تاریخ اشاره دارد.

---

حج (۳)

متن:
حج طواف سنگ بر دیوار نیست
جز رضای ایزدی در کار نیست
یادی از آئین ابراهیمی است
طوف حق می‌باشد و انکار نیست

شرح:
در این رباعی به رد ظواهر بدون معنا در انجام مناسک حج پرداخته شده و بر رضای الهی به عنوان هدف اصلی تاکید شده است. همچنین یادآوری می‌شود که حج یادآور آیین‌های پیامبران پیشین است.

---

حج (۴)

متن:
کعبه از مهر و محبت پا گرفت
از ولایت و ز نبوت پا گرفت
کعبه قربانگاه اسماعیل دل
باشهادت‌ها، عنایت پا گرفت

شرح:
این رباعی درباره تاریخچه کعبه و فلسفه وجودی آن است. شاعر بیان می‌کند که کعبه بر اساس مهر، ولایت و نبوت بنا شده است. همچنین قربانی حضرت اسماعیل را به عنوان نمادی از اخلاص و تسلیم یادآور می‌شود.

---

حج (۵)

متن:
حج طواف خالق یکتا بود
شکر معبودی که بی‌همتا بود
حج رها کردن بود امیال را
دل سپردن بر خدا والا بود

شرح:
در این رباعی معنویت حج و ارتباط آن با خلوص نیت و رهایی از تمایلات دنیوی برجسته شده است. شاعر از حج به عنوان فرصتی برای سپردن دل به خدا یاد می‌کند.

---

حج (۶)

متن:
طوف و قربانی ز حج اصغر است
طوف حق اما ز حج اکبر است
حج خلوص است و صفا و قدرت است
دل بریدن از خود و هم پیکر است

شرح:
این رباعی حج اصغر (مناسک ظاهری) و حج اکبر (رضایت و خلوص قلبی) را مقایسه می‌کند. شاعر حج را نمادی از تزکیه نفس و دل بریدن از تعلقات دنیوی می‌داند.

---

حج (۷)

متن:
حج بی اخلاص باشد بی‌جواب
گوئیا تشنه لبی سوی سراب
حاجیان را رمی شیطان‌ها به سنگ
دور گشتن از خطایا از حجاب

شرح:
این رباعی حج را بدون اخلاص بی‌نتیجه می‌داند. همچنین به فلسفه رمی جمرات و نمادین بودن آن در دوری از گناهان اشاره دارد.

---

حج (۸)

متن:
حج تجلی‌گاه رو محشر است
خود مثالی از سرای دیگر است
حج نمودی از حضور امت است
چون قیامت در نظر هم باور است

شرح:
در این رباعی، شاعر حج را پیش‌نمایشی از روز قیامت و همچنین نمادی از اتحاد امت اسلامی معرفی می‌کند.

---

حج (۹)

متن:
حج نمودی از حضور امت است
حج مطار مومن خوش سیرت است
جامه‌ی احرام خود باشد کفن
آخرین تن‌پوش ما در خلقت است

شرح:
شاعر در این رباعی به احرام به عنوان نمادی از کفن و یادآوری مرگ اشاره می‌کند. حج را فرصتی برای بازنگری در خود و آمادگی برای آخرت می‌داند.

---

حج (۱۰)

متن:
هفت را باشد نشان بر مسلمین
چون نماز و حسن خلق و اصل دین
کعبه از مهر و محبت پا گرفت
نیست فرقی در فرق یا مومنین

شرح:
این رباعی به عدد هفت و ارتباط آن با مفاهیم دینی همچون طواف و اصول دین اشاره دارد. همچنین بر وحدت و برابری میان مسلمانان در کنار کعبه تاکید شده است.

---

جمع‌بندی:

شعرهای دکتر علی رجالی به طور کلی مفاهیم عمیق و چندجانبه حج را بررسی کرده و تاکید بسیاری بر ابعاد اخلاقی، عرفانی، و اجتماعی آن دارد.

 

---

جهاد (۱):

گفت پیغمبر به همراهان خویش
جنگ سختی هر کسی دارد به پیش
جنگ با نفس پلید و دون خود
سخت تر باشد ز پیکار و چه بیش

در این رباعی، پیامبر اسلام به همراهان خود می‌گوید که جنگ واقعی نه تنها با دشمنان بیرونی، بلکه با نفس انسان است. جنگ با نفس، که خواسته‌ها و تمایلات ناسالم آن را مهار کردن، دشوارتر از هر جنگی است. این اشاره به اهمیت جهاد اکبر دارد.

جهاد (۲):

نفس باشد منشا جرم و خطا
می کند مکر و بلای جان ما
نفس را کشتن جهاد اکبر است
با ریاضت ممکن و دارد صفا

در این رباعی، شاعر به نقش منفی نفس در بروز گناه و اشتباه اشاره می‌کند. نفس انسان است که سبب می‌شود فرد در مسیر فساد قرار گیرد. کشتن یا کنترل نفس به عنوان جهاد اکبر شناخته می‌شود، که با تمرین و ریاضت معنوی ممکن است و نتیجه آن، صفای باطن و رهایی از فساد است.

جهاد (۳):

نور عالم ، خاتم دین مبین
در نبردی با عدو گفتا چنین
جنگ با دشمن جهاد اصغر است
دشمن اصلی درون و در کمین

این رباعی به فرمایشات پیامبر اسلام اشاره دارد که در نبردهای بیرونی، جنگ با دشمنان جهاد اصغر است، اما دشمن اصلی درون انسان است. این اشاره به جهاد با نفس و خودسازی دارد که در واقع از اهمیت بیشتری برخوردار است.

جهاد (۴):

نفس انسان سرکش و طغیان گر است
ذکر حق آن را علاجی برتر است
کار نیکو نفس را طاهر کند
معرفت در خلق و خو را مظهر است

در این رباعی، شاعر بیان می‌کند که نفس انسان ذاتاً سرکش و طغیان‌گر است و تنها ذکر خدا و یاد اوست که می‌تواند آن را کنترل کند. انجام اعمال نیک و آراسته شدن به اخلاق نیکو می‌تواند نفس را پاک کند و معرفت به خداوند در اخلاق و رفتار انسان تجلی می‌یابد.

جهاد (۵):

سیرت پاک است چون لوحی زلال
سیرت نیکو کجا دارد ملال
هست تقوا فضل انسان را ملاک
تا توانی کسب بنما ، چون کمال

این رباعی بر اهمیت پاکی سیرت و اخلاق نیکو تأکید دارد. سیرت پاک مانند لوحی زلال است که هیچ گونه آلودگی ندارد و تقوا، که به معنای رعایت دستورات الهی است، ملاک برتری انسان است. تلاش برای رسیدن به کمال انسانی از طریق تقوا و اعمال نیکو توصیه می‌شود.

جهاد (۶):

کار زشت اما به سان لکه ای
قلب را تاریک سازد لحظه ای
کار نیکو مثبت و باقی بود
باعث شادی شود هر خنده ای

شاعر در این رباعی به تأثیرات اعمال نیک و بد بر قلب انسان اشاره دارد. کارهای بد مانند لکه‌ای بر دل می‌نشینند و آن را تاریک می‌کنند، در حالی که کارهای نیک باعث روشنایی دل و شادی درون می‌شوند.

جهاد (۷):

در قیامت نامه ی اعمالتان
می شود حاضر ، همه احوالتان
انچه مخفی بود ظاهر می شود
بررسی گردد همه  افعالتان

این رباعی به قیامت و روز حساب اشاره دارد، زمانی که همه اعمال انسان‌ها ظاهر خواهد شد و حتی آنچه که در دنیا پنهان بود آشکار می‌شود. اعمال انسان‌ها در این روز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

جهاد (۸):

گر به دست راست گیری نامه را
خود نشانی بر عمل دارد ترا
دست چپ گیرند افراد پلید
نامه ی احوال خود ، اندر سرا

در این رباعی، به مسئله نامه اعمال اشاره دارد که در قیامت به انسان‌ها داده می‌شود. افرادی که اعمال نیکو داشته‌اند، نامه خود را با دست راست دریافت می‌کنند، در حالی که افراد پلید نامه خود را با دست چپ دریافت می‌کنند.

جهاد (۹):

نامه ی اعمال اصحاب یمین
نور گردد پیش روی و در جبین
چون منافق می کند آن را طلب
پاسخی گیرد که آن جو در زمین

این رباعی به اصحاب یمین (افرادی که اعمال نیکو دارند) اشاره می‌کند که نامه اعمالشان روشن است و در پیشانی آنها نور می‌درخشد. در مقابل، کسانی که به ظاهر اعمال نیک انجام می‌دهند ولی منافقانه هستند، در قیامت پاسخ مناسبی دریافت نمی‌کنند.

جهاد (۱۰):

نردبان کار نیک و کار خیر
زهد و تقوا و عمل باشد نه غیر
کشتن نفس از امور اعظم است
با ریاضت ، با عنایت ، نی ز دیر

در این رباعی، به نردبان رسیدن به کمال اشاره شده است که شامل اعمال نیکو، زهد، تقوا و مبارزه با نفس می‌شود. ریاضت و کوشش در کنترل نفس از امور بزرگ است که انسان را به سوی کمال سوق می‌دهد.

---

نتیجه‌گیری: در این مجموعه رباعی، جهاد نه تنها به معنی جنگ و پیکار با دشمنان خارجی است بلکه به مبارزه با نفس و اصلاح درون اشاره دارد. تلاش برای پاکسازی روح، انجام اعمال نیک، تقوا، و تسلیم به اراده خداوند، جهاد اکبر است که از اهمیت بسیاری برخوردار است.

بخش هفتم

امر به معروف

 

رباعیات ارائه‌شده توسط دکتر علی رجالی به موضوع "امر به معروف و نهی از منکر" پرداخته است که یکی از اصول کلیدی در تعالیم اسلامی است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرحی مختصر ارائه می‌گردد:

---

امر به معروف (۱)

متن: امر بر معروف و نهی کار زشت
دانه‌ای ماند برای کار و کشت
زنده می‌سازد اصول و فرع دین
می‌کند تأثیر در جان و سرشت

شرح:
این رباعی به اهمیت "امر به معروف و نهی از منکر" به‌عنوان یک اصل اساسی در حفظ و تقویت دین و تأثیر آن بر جان و سرشت انسان‌ها اشاره دارد. این عمل همچون بذری برای اصلاح جامعه است.

---

امر به معروف (۲)

متن:
امر بر نیکی و احسان بس سزاست
موجب خشنودی فرد و خداست
امر بالمعروف و نهی منکرات
خدمتی بر مردم و آن هم رواست

شرح:
رباعی به اثرات مثبت اجتماعی و الهی "امر به معروف" اشاره می‌کند. این کار باعث خشنودی خداوند و خدمت به مردم می‌شود.

---

امر به معروف (۳)

متن:
چو امر و نهی را پاینده کردی
تو گویی امتی را زنده کردی
نمودی راه خوبان راه یزدان
ز گستاخی رها و بنده کردی

شرح:
این رباعی اهمیت پایدارسازی امر به معروف و نقش آن در زنده‌سازی جامعه را بیان می‌کند. این عمل راه راستین الهی را نشان داده و بندگان را از گستاخی نجات می‌دهد.

---

امر به معروف (۴)

متن:
تذکر باعث رشد و کمال است
چه کس را موجب رنج و ملال است
تعالی بشر در امر و نهی است
بدون آن خیال و آن محال است

شرح:
تأکید بر این‌که تذکر دادن و امر به معروف باعث رشد و تعالی انسان می‌شود و نبود آن، امکان رسیدن به کمال را غیرممکن می‌کند.

---

امر به معروف (۵)

متن:
کمال و عزت ما در شهادت
نمی‌گردد نصیب هر جماعت
چو غافل گردی از امر به معروف
جوامع می‌شود خالی ز غیرت

شرح:
این رباعی ارتباط بین غیرت اجتماعی، امر به معروف، و دستیابی به کمال و عزت را بیان می‌کند. غفلت از این اصل، موجب کاهش غیرت در جامعه می‌شود.

---

امر به معروف (۶)

متن:
اگر دیدی خلاف شرع و عفت
اگر داری تو ایمان و شجاعت
نباشی بی‌طرف یا بی‌تفاوت
تذکر ده به خاطی با لطافت

شرح:
توصیه به شجاعت و دلسوزی در امر به معروف، همراه با رعایت ادب و لطافت در تذکر به خطاکار.

---

امر به معروف (۷)

متن:
مسیر عشق بی رنج و جفا نیست
کلید رستگاری بی ولا نیست
قیام نینوا امر به معروف
طی این ره طریقی بی بلا نیست

شرح:
این رباعی به رابطه عاشقانه میان ولایت و امر به معروف اشاره دارد و قیام کربلا را مصداقی برای این اصل معرفی می‌کند.

---

امر به معروف (۸)

متن:
پی امر به معروف است قرآن
دهد ما را بشارت امر یزدان
جوامع پیکری یکسان و واحد
تذکر باعث دوری ز خسران

شرح:
قرآن کریم به‌عنوان راهنمای امر به معروف معرفی می‌شود. این عمل وحدت اجتماعی و رهایی از خسران را در پی دارد.

---

امر به معروف (۹)

متن:
اگر چه امر و نهی منکران سخت
ولی اجرش زیاد و از خدا هست
اثر دارد اگر جمعی کنند آن
مگو آن بی‌اثر باشد چو بن‌بست

شرح:
تأکید بر سختی‌های این کار اما با اجر بزرگ از جانب خداوند، و اثرگذاری آن در صورت مشارکت جمعی.

---

امر به معروف (۱۰)

متن:
اگر دیدی نهایت رنج و چاه است
لجاجت باعث سختی راه است
پذیرا شو بیان رهنما را
مده بر خود خسارت، چون گناه است

شرح:
این رباعی اهمیت پذیرش راهنمایی و رها کردن لجاجت را برای دوری از خسارت‌های دنیوی و اخروی بیان می‌کند.

---

این مجموعه، با زبانی ساده و مفهومی عمیق، به جنبه‌های مختلف امر به معروف و اثرات آن بر جامعه و فرد پرداخته است.

بخش هشتم

نهی از منکر

 

رباعیات دکتر علی رجالی در موضوع "نهی از منکر" به نکات دقیق اخلاقی، دینی، و اجتماعی پرداخته و ابعاد مختلف این فریضه مهم را مورد بحث قرار داده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر آن آورده می‌شود:

---

نهی از منکر (۱)

متن:
تذکر می‌دهی بر مردمان بیش
ملالت می‌کنی بر ناکسان بیش
مشو غافل ز احوال خود و نفس
زنی خنجر به روح و هم روان بیش

شرح:
این رباعی بر لزوم خودشناسی و مراقبت از نفس در حین نهی از منکر تأکید دارد. نباید فقط دیگران را نصیحت کرد و از اصلاح خود غافل ماند.

---

نهی از منکر (۲)

متن:
گهی باعث شود تا دل شود ریش
نداری دانش برخورد هم‌کیش
گهی گردد تذکر خارج از عرف
شود بدتر ز اول چون بود بیش

شرح:
رباعی به اهمیت آگاهی و روش صحیح در نهی از منکر اشاره دارد. تذکری که بدون دانش و ادب باشد، ممکن است نتایج بدتری به بار آورد.

---

نهی از منکر (۳)

متن:
مکن با نام دین و نام قرآن
گروهی خارج از دین و پریشان
محبت چاره‌ساز و دل‌پذیر است
کلید بی‌بدیل و عشق جانان

شرح:
این شعر بر محبت و عشق به‌عنوان راهکاری برای هدایت افراد تأکید می‌کند و هشدار می‌دهد که برخورد نادرست با نام دین می‌تواند باعث گمراهی بیشتر شود.

---

نهی از منکر (۴)

متن:
تجسس بی دلیل و کشف آنها
بود کاری خطا، خارج ز تقوا
بپرهیز از تجسس، کار شخصی
گناه است و شود خاری به دل‌ها

شرح:
رباعی به مسئله حریم خصوصی و پرهیز از تجسس در زندگی دیگران می‌پردازد. تجسس کاری خلاف تقوا و گناهی است که دل‌ها را آزرده می‌کند.

---

نهی از منکر (۵)

متن:
مکن عیب خلایق را دو چندان
گهی ظاهر بود، گاهی چه پنهان
خلایق را نباشند پاک و معصوم
گهی ناخود شود کاری ز انسان

شرح:
این رباعی بر لزوم درک ضعف‌های انسانی و پرهیز از بزرگ‌نمایی عیوب دیگران تأکید دارد، چرا که هیچ‌کس معصوم نیست.

---

نهی از منکر (۶)

متن:
امر بر معروف و نهی منکر ات
از مصادیق جهاد است در لغات
چون دفاع از ارزش است و از مرام
واجب است همچون جهاد و هم صلات

شرح:
رباعی به جایگاه بلند امر به معروف و نهی از منکر در دین اشاره دارد و آن را به جهاد در راه ارزش‌ها و مرام‌های الهی تشبیه می‌کند.

---

نهی از منکر (۷)

متن:
نهی قلبی در دل و بی‌زاری است
نهی دیگر در نگار و خواری است
نهی سوم با زبان و گفتگوست
نهی آخر در تصادم کاری است

شرح:
این شعر مراتب نهی از منکر را بیان می‌کند: از بی‌زاری قلبی و انزجار باطنی تا اقدام عملی، که در شرایط خاص ممکن است لازم باشد.

---

نهی از منکر (۸)

متن:
اگر اسلام باشد در خطر بیش
شهادت حافظ آئین و هم‌کیش
بود نهی نظام سلطه و وقت
نباشد گفتگو کافی ز تشویش

شرح:
رباعی به نقش نهی از منکر در مقابله با ظلم و حفظ دین اشاره دارد و گاه ضرورت ایثار و شهادت را در این راه مطرح می‌کند.

---

نهی از منکر (۹)

متن:
نگاه دین و یزدان در جماعت
نباشد منفعت بر خویش و عزلت
همه اعضای یک پیکر ز جودند
اگر امری شود بهر سلامت

شرح:
این شعر وحدت جامعه اسلامی و همکاری برای سلامت اجتماعی را مورد تأکید قرار می‌دهد. نهی از منکر وظیفه‌ای جمعی است که منفعت آن به همگان می‌رسد.

---

نهی از منکر (۱۰)

متن:
نگاه دیگری باشد فقط خویش
ندارد غصه‌ی انسان و هم‌کیش
پسندیده نباشد در مذاهب
نمی‌خواهد خدا مسکین و درویش

شرح:
رباعی به نقد خودخواهی و بی‌توجهی به دیگران می‌پردازد و تأکید می‌کند که دین اسلام به همدلی و کمک به هم‌نوعان تأکید دارد.

---

این مجموعه در قالبی زیبا و پرمفهوم به جنبه‌های مختلف نهی از منکر پرداخته و بر شیوه‌های صحیح، اجتناب از افراط‌وتفریط، و رعایت اصول اخلاقی تأکید دارد.

بخش نهم

تولی

رباعیات دکتر علی رجالی درباره "تولی" به اهمیت ولایت و محبت اهل بیت (ع) پرداخته و نقش اساسی آن در سعادت دنیوی و اخروی را مورد تأکید قرار داده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر آن ارائه می‌شود:

---

تولی (۱)

متن:
اگر خواهی دو عالم نور و عزت
اگر مایل به کسب علم و حکمت
بود در حب یزدان و ولایت
بجو در هستی و قرآن و عترت

شرح:
این رباعی تأکید دارد که دستیابی به عزت، نورانیت و حکمت در گرو محبت به خداوند و ولایت اهل بیت (ع) است. راهنمای این مسیر قرآن و عترت هستند.

---

تولی (۲)

متن:
اگر حب علی داری به دل دوست
بدان ارزنده و باشد چه نیکوست
که حب مرتضی حب هدائی است
یگانه مجری میزان حق اوست

شرح:
این رباعی محبت به امام علی (ع) را عامل هدایت می‌داند و به جایگاه ویژه ایشان به‌عنوان مجری عدالت الهی اشاره دارد.

---

تولی (۳)

متن:
به جرم حب حیدر بس خطا شد
زدند زهرای اطهر بس جفا شد
ندارد ارزشی دنیای فانی
علی نامش دو عالم بس بقا شد

شرح:
شعر به سختی‌ها و ظلم‌هایی که به دلیل محبت به امام علی (ع) و خاندان ایشان روا داشته شده اشاره می‌کند و در عین حال، ماندگاری و بقای نام علی (ع) را در دو عالم بیان می‌کند.

---

تولی (۴)

متن:
اگر حب علی در دل نداری
بدان اندر دو عالم پست و خواری
بود حب علی حب خداوند
بدون عترت و قرآن چه داری

شرح:
رباعی به لزوم محبت به امام علی (ع) برای رستگاری اشاره دارد. حب علی (ع) به معنای حب خداوند است و بدون قرآن و عترت، انسان چیزی نخواهد داشت.

---

تولی (۵)

متن:
همه عالم فدای نام مولاست
امیرالمومنین مقصود و والاست
ولایت بی علی معنی ندارد
علی شیر خدا هم کفو زهراست

شرح:
این رباعی به مقام والای امام علی (ع) به‌عنوان امیرالمؤمنین اشاره کرده و به رابطه ایشان با حضرت زهرا (س) و ولایت به‌عنوان اساس دین می‌پردازد.

---

تولی (۶)

متن:
بدان نور خدا و نور خاتم
بود نور علی نور دو عالم
کند نور ولایت راه روشن
زداید غصه و افسردگی غم

شرح:
شعر نور ولایت امام علی (ع) را به‌عنوان راهنمایی روشن برای زندگی معرفی می‌کند که غم و افسردگی را از دل‌ها می‌زداید.

---

تولی (۷)

متن:
اگر حب علی داری تو در دل
همان نور جلی داری تو در دل
به مقصد می‌رسد هر کس در این راه
بدان راه ولی داری تو در دل

شرح:
رباعی تأکید می‌کند که داشتن محبت امام علی (ع) در دل به معنای داشتن نور هدایت و راه‌یابی به مقصد نهایی است.

---

تولی (۸)

متن:
هرکس که محبت و تبرا دارد
در حق‌طلبی سلاح مولا دارد
همواره کند ز دین حمایت مولا
هر چند شود ظلم، خدا را دارد

شرح:
این شعر به اهمیت تولی (محبت به اهل بیت) و تبری (دوری از دشمنان آن‌ها) اشاره دارد و فردی را که این دو اصل را رعایت کند، حامی دین و اهل حق معرفی می‌کند.

---

تولی (۹)

متن:
خورشید سعادت است حضرت
چون نور حقیقت است حضرت
سرچشمه‌ی حکمت است مولا
دان گنج محبت است حضرت

شرح:
این رباعی امام علی (ع) را به‌عنوان سرچشمه حکمت، نور حقیقت، و خورشید سعادت توصیف می‌کند و محبت ایشان را گنجی گران‌بها می‌داند.

---

تولی (۱۰)

متن:
دوستی با مردمان بهر خداست
دشمنی با ناکسان بهر خداست
حب و بغض ما بود از بهر او
همنشینی با کسان بهر خداست

شرح:
این رباعی مفهوم تولی و تبری را در چارچوب دوستی و دشمنی برای خدا توضیح می‌دهد. تمام روابط انسان باید بر اساس محبت یا انزجار برای رضای خدا باشد.

---

این مجموعه با استفاده از زبانی ساده و آهنگین، اهمیت ولایت و محبت به امام علی (ع) و اهل بیت را در زندگی انسان‌ها به تصویر کشیده و به اثرات آن بر سعادت دنیا و آخرت اشاره دارد.

بخش دهم

تبری

 

رباعیات دکتر علی رجالی درباره "تبری" به یکی از اصول مهم فروع دین اسلام، یعنی برائت و دوری از دشمنان خدا، گناهکاران، و ظالمان پرداخته است. این مجموعه با بهره‌گیری از مضامین قرآنی و دینی، جنبه‌های مختلف تبری را شرح داده و بر اهمیت آن تأکید کرده است. در ادامه، متن هر رباعی همراه با شرح مختصر ارائه می‌شود:

---

تبری (۱)

متن:
خدا لعنت نموده قوم طاغوت
گهی دارد بیان و گاه مسکوت
طرفداران طاغوت‌اند ملعون
نگردی در قضاوت تار و مبهوت

شرح:
رباعی بر لزوم تبری از طاغوت و طرفداران آن تأکید دارد. طاغوت نماد ظلم و گمراهی است و خداوند در قرآن این گروه را ملعون دانسته است.

---

تبری (۲)

متن:
برائت باید از ابلیس و شیطان
یهود و ناقضان عهد و پیمان
شده تاکید در قرآن و آیات
شود لعنت ز سوی هر مسلمان

شرح:
این شعر بر اهمیت برائت از شیطان، یهودیان ناقض عهد، و کسانی که پیمان‌های الهی را می‌شکنند، تأکید دارد. لعنت بر آنان وظیفه هر مسلمان است.

---

تبری (۳)

متن:
هر آن کس می‌کند ظلم و خیانت
هر آن کس می‌زند تهمت چه راحت
خدا لعنت کند مجرم ز اعمال
نکن کار خطا، جرم و لجاجت

شرح:
رباعی به مذمت ظلم، خیانت، و تهمت پرداخته و تأکید می‌کند که خداوند افراد مجرم و لجوج را لعنت می‌کند.

---

تبری (۴)

متن:
گروهی دیگری را حق تعالی
دهد نطق و بیان آن هم چه والا
هر آن کس می‌دهد آزار امت
خدا لعنت نموده جملگی را

شرح:
این شعر افرادی را که امت اسلامی را آزار می‌دهند، مورد نکوهش قرار می‌دهد و به جایگاه والای عدالت در اسلام اشاره دارد.

---

تبری (۵)

متن:
هر آن کس می‌کند کتمان خدا را
به آیات الهی و رسول و انبیا را
چو کفار یهودی، بت‌پرستان
خدا لعنت نموده آن جفا را

شرح:
رباعی کسانی که آیات الهی و پیامبران را انکار می‌کنند، مانند کفار و بت‌پرستان، مورد لعن خداوند می‌داند.

---

تبری (۶)

متن:
خدا لعنت نموده قوم ایلات
نگنجد در کلام و چند ابیات
نمودند صید ماهی روز شنبه
تخطی شد ز فرمان و اشارات

شرح:
این رباعی به داستان قرآنی صید ماهی در روز شنبه توسط قوم ایلات اشاره دارد که با نافرمانی از دستور الهی، دچار لعنت خدا شدند.

---

تبری (۷)

متن:
گروه جبت، چون شیطان‌پرستان
کنند جادو و سحر و نقض پیمان
ندارند ارزشی نزد خداوند
نکوهش گشته در آیات قرآن

شرح:
رباعی درباره گروه‌های جبت و طاغوت، افرادی که جادو و نقض عهد می‌کنند و نزد خداوند بی‌ارزش‌اند، صحبت می‌کند.

---

تبری (۸)

متن:
هر آن کس می‌زند تهمت به انسان
دهد آزار افراد مسلمان
خصوصاً بر زنان پاکدامن
خدا لعنت نموده کفر و عصیان

شرح:
این رباعی بر لزوم دوری از افرادی که به انسان‌ها، به‌ویژه زنان پاکدامن، تهمت می‌زنند، تأکید دارد و آنان را مورد لعن خدا می‌داند.

---

تبری (۹)

متن:
عذابی سخت دارد عاد و اقوام
ز نافرمانی یزدان به هر نام
اگر چه صاحب شوکت به ظاهر
ولی معدوم می‌گردد، سرانجام

شرح:
این رباعی به عاقبت اقوام نافرمان مانند قوم عاد اشاره دارد که با وجود شوکت ظاهری، به دلیل سرپیچی از فرمان خداوند دچار عذاب الهی شدند.

---

تبری (۱۰)

متن:
مصادیق تبری دان زیاد است
تبری جو ز کافر، ارتداد است
ثوابش چون تولا کم نباشد
نگردد از غلط آن از عناد است

شرح:
شعر بر گستردگی مصادیق تبری و اهمیت آن در کنار تولی تأکید دارد و آن را دارای ثوابی برابر با محبت اهل بیت (ع) معرفی می‌کند.

---

این مجموعه با الهام از آموزه‌های قرآنی و تاریخی، اهمیت تبری از دشمنان دین و اهل بیت (ع) را به زیبایی بیان کرده و به مسلمانان توصیه می‌کند تا از اعمال گناه‌آلود و گناهکاران فاصله بگیرند.

 

 

 

 

 

مجموعه رباعیات تربیت

باسمه تعالی

مجموعه رباعیات تربیت

تربیت(۱)
تربیت با علم گر توام شود
روشنایی در دلت حاکم شود
شاه کلید تربیت باشد ادب
با تهذب عالمی سالم شود

 

تربیت(۲) 
تربیت با ذکر هو حاصل شود
با تهذب عاشقی  کامل شود
گر بود اخلاق همراه ادب
با تعلم عالمی قابل  شود

تربیت (۲)
تربیت یابد شکوفا با ادب
بی‌ادب محروم  از الطاف رب
تربیت با دانش و حکمت جلی
خلق نیکو مایهٔ رشد و سبب

 

تربیت(۴)
تربیت از کودکی باید قرار
کار نیکو را  ورا باشد شعار
بذر ایمان و محبت در دلش
چون نهالی پر ثمر آید به بار

 

تربیت(۵)
گر بکاری تخم مهر و هم صفا
او شود جانش ز نیکی‌ها غنا
می شود آئینه ی الطاف حق
دست او گیر و به نیکی رهنما

 

تربیت(۶)
تربیت، همچون چراغی رهنما
در دل شب، می نماید دل ربا
گر شود کودک مهذب با ادب
می شود آینده اش دور از خطا

 

تربیت (۷)
تربیت چون آب جاری، بی‌کران
می‌چکد هر دم به قلب کودکان
تا توانی مهرورزی کن مدام
هم به گفتار و عمل، از عمق جان

 

تربیت(۸)
تربیت چون باغ باشد، پر گیاه
ریشه هایش در دل است و با نگاه
می کند رشدی به طرز بی نظیر
کن هرس دائم زوائد، چون گناه

 

 

تربیت(۹)
کودک چو خمیر است، در دست شما
او شکل بگیرد به عملکرد، تو را
نیکی و بدی، ز ما بیا موخت ولی
بر دل بنشان محبت و عشق و صفا

 

تربیت(۱۰)
فرزند چون نور دل بود در دل ما
او ساخته گردد ز محبت ز وفا
با عشق نما تربیتی در ره عشق

تا گم نشود ز موج طوفان و بلا

 

 

سراینده

دکتر علی رجالی