شرحی بر واژه عرفانی در ب شهود

باسمه تعالی

درب شهود
اهل دل آگاه بر غیب و شهود
ما چه می‌دانیم از بود و نبود
انبیا و اولیا خواهان حق
چون‌که دل لبریز از باران جود

---

شرح و تفسیر:

این ابیات به مقام شهود و درک حقیقت فراتر از حواس ظاهری اشاره دارد. شهود در عرفان به معنای مشاهده‌ی حقایق باطنی و درک بی‌واسطه‌ی حضور الهی است. در این ابیات، تفاوت میان اهل معرفت و انسان‌های عادی، و جایگاه انبیا و اولیا در وصول به حق، به زیبایی ترسیم شده است.

---

مصرع اول: "اهل دل آگاه بر غیب و شهود"

این مصرع به گروهی از انسان‌ها اشاره دارد که به دلیل صفای باطن و تزکیه‌ی نفس، قادر به مشاهده‌ی حقایق پنهان (غیب) و امور مشهود (شهود) هستند.

اهل دل در عرفان به افرادی گفته می‌شود که با مجاهدت‌های روحی و معنوی، چشم دل خود را باز کرده و از پرده‌ی ظواهر عبور کرده‌اند. در قرآن نیز به این مقام اشاره شده:

وَکَذَٰلِکَ نُرِیٓ إِبْرَٰهِیمَ مَلَکُوتَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضِ
(و این‌گونه ملکوت آسمان‌ها و زمین را به ابراهیم نمایاندیم - انعام، ۷۵)

---

مصرع دوم: "ما چه می‌دانیم از بود و نبود"

در این مصرع به محدودیت فهم انسان‌های عادی در برابر حقایق هستی اشاره شده است. درک بود (وجود حقیقی) و نبود (عدم یا حقایق غیبی) فراتر از عقل جزئی است و تنها کسانی که به مقام شهود رسیده‌اند، به این اسرار آگاهی دارند.

مولانا نیز در این زمینه می‌گوید:

هر که را اسرار حق آموختند
مهر کردند و دهانش دوختند

---

مصرع سوم: "انبیا و اولیا خواهان حق"

اینجا به انبیا (پیامبران) و اولیا (دوستان و مقربان خدا) اشاره دارد که هدف اصلی آنان رسیدن به حق مطلق (خداوند) است. آنان به دلیل خلوص و عبودیت، همواره در طلب معرفت الهی‌اند.

آنان نه‌تنها حق را می‌جویند بلکه راهنمای انسان‌ها در مسیر سلوک و شهود هستند. چنان‌که در قرآن آمده است:

یَهْدِی بِهِ ٱللَّهُ مَنِ ٱتَّبَعَ رِضْوَٰنَهُۥ سُبُلَ ٱلسَّلَـٰمِ
(خداوند به‌وسیله‌ی پیامبران، کسانی را که طالب رضایت او هستند، به راه‌های سلامت هدایت می‌کند - مائده، ۱۶)

---

مصرع چهارم: "چون‌که دل لبریز از باران جود"

این مصرع به جود (بخشش و فیض الهی) اشاره دارد که دل انبیا و اولیا را لبریز کرده است. این لطف و عنایت الهی باعث می‌شود که آنان به معرفتی عمیق و شهود حقیقت دست یابند.

باران جود تمثیلی از فیوضات معنوی است که خداوند بر دل‌های آماده و پاک می‌باراند. مولانا در توصیف این حالت می‌گوید:

قطره‌ای کز جویباری می‌رود
از پی دیدارِ دریا می‌رود

---

جمع‌بندی تفسیر:

این ابیات تفاوت میان اهل معرفت و انسان‌های عادی را بیان می‌کند. اهل دل که به شهود الهی دست یافته‌اند، درک عمیقی از حقایق هستی دارند. در مقابل، دیگران از اسرار وجود و عدم بی‌خبرند. انبیا و اولیا، که قلب‌شان سرشار از فیض الهی است، پیوسته در جست‌وجوی حق بوده و راهنمای انسان‌ها به سوی حقیقت‌اند.

سراینده

دکتر علی رجالی