شرحی بر واژه عرفانی بسط

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی بسط

بسط
این بسط نه از رنج، که از لطف خدا هست
در جان بشر، هم چنان شور و صفا هست
در بسط، دل از قید هوا  آزاد است
از لطف خدا، نور حق هر جا هست

 

شرح شعر «بسط»

این شعر به موضوع بسط می‌پردازد که در اصطلاح عرفانی به معنای گشایش دل و روح در اثر لطف الهی است. شاعر به زیبایی نشان می‌دهد که بسط روحانی حاصل لطف خداوند است و در آن، دل از قیدهای دنیوی آزاد می‌شود و به نور الهی دست می‌یابد. این شعر نوعی ستایش از نعمت گشایش و آرامش درونی است که خداوند به بندگانش عطا می‌کند.

---

بیت اول:

"این بسط نه از رنج، که از لطف خدا هست
در جان بشر، هم چنان شور و صفا هست"

در این بیت، شاعر تاکید می‌کند که بسط و گشایش روحانی نه به خاطر سختی و رنج، بلکه نتیجه لطف الهی است. بسط حالتی است که دل انسان را سرشار از آرامش، امید و سرزندگی می‌کند. شور و صفا در جان بشر، نشانه‌ی حضور این لطف و نور الهی است که حتی در شرایط سخت، انسان را از درون به آرامش می‌رساند.

---

بیت دوم:

"در بسط، دل از قید هوا آزاد است
از لطف خدا، نور حق هر جا هست"

در این بیت، شاعر به آثار بسط اشاره می‌کند. دل در حالت بسط از قید هوا و هوس رها می‌شود. این آزادی روحانی، انسان را از خواسته‌های دنیوی جدا کرده و او را به سمت حقیقت و معنویت هدایت می‌کند. شاعر در ادامه تأکید می‌کند که نور حق در همه‌جا حضور دارد و این نور همان چیزی است که در بسط به روشنی در دل انسان تجلی می‌یابد.

---

مضامین کلیدی شعر:

1. لطف الهی: شاعر بسط را به عنوان نعمتی از جانب خداوند معرفی می‌کند که بدون رنج و زحمت خاصی به بندگان عطا می‌شود.

2. آزادی از قیدها: بسط حالتی است که در آن، دل از هوا و هوس آزاد شده و به سوی خداوند متوجه می‌شود.

3. نور حق: نور الهی که در هرجا حضور دارد، در حالت بسط به روشنی در دل انسان دیده می‌شود و موجب هدایت او می‌گردد.

4. آرامش روحانی: بسط نشانه‌ای از آرامش و گشایش روحی است که در اثر ارتباط با خداوند به دست می‌آید.

 

---

پیام کلی:

این شعر به زیبایی به بسط روحانی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی اشاره می‌کند. شاعر تاکید می‌کند که این حالت، نتیجه لطف و نور خداوند است و انسان را از قید و بندهای دنیوی رها می‌سازد. در این گشایش، دل انسان به آرامش می‌رسد و نور حق را در هر گوشه‌ی هستی مشاهده می‌کند. شعر، دعوتی است به بازشناخت لطف الهی و تلاش برای دستیابی به این حالت عرفانی.

 

تعریف بسط از دید عرفان:

بسط در عرفان به حالتی اطلاق می‌شود که در آن دل عارف به دلیل تجلی رحمت و لطف الهی گشوده می‌شود. این حالت، بر خلاف قبض که نمایانگر احساس تنگی و محدودیت در درون است، نشانه‌ای از آزادی، شادی، آرامش و وسعت درونی است. بسط به عنوان یکی از مراحل سلوک عرفانی، نوعی انبساط و گشایش روحی است که فرد در آن احساس نزدیکی به خداوند و آرامش درونی می‌کند.

ویژگی‌های بسط در عرفان:

1. گشایش درونی:
بسط حالتی از انبساط و گشایش درونی است که در آن انسان به طور موقت از تنگناهای درونی رهایی می‌یابد. در این حالت، دل عارف از فشارهای روحی و روانی رهایی می‌یابد و احساس آزادی و شادی می‌کند.

2. تجلی رحمت الهی:
بسط به دلیل تجلی اسماء و صفات جمالی خداوند در دل عارف به وجود می‌آید. در این لحظات، عارف احساس می‌کند که خداوند بر او لطف و رحمت کرده و دل او از نور الهی پر شده است. به عبارت دیگر، بسط نشانگر رحمت الهی و تسکین روحی در دل فرد است.

3. لحظه‌ای بودن:
بسط به طور معمول یک حالت موقتی است که به دلیل تجلیات الهی در دل عارف به وجود می‌آید. همان‌طور که در عرفان، قبض و بسط به‌طور متناوب در زندگی عارف تجربه می‌شوند، بسط نیز یکی از حالات گذراست و نباید عارف در آن غرق شود.

4. پیامدهای بسط:
بسط عارف را به سمت اعمال نیکو و رسیدن به وحدت با خداوند سوق می‌دهد. در این حالت، فرد ممکن است از این شوق و شور درونی برای نزدیکی بیشتر به خدا بهره برده و اعمال عبادتیش را با دل و جان انجام دهد. در این حالت، عارف به نوعی احساس خداوندی بودن و ارتباط عمیق با معشوق خود می‌کند.

5. آزادی از قید و بندها:
بسط به معنای رهایی از تمامی قید و بندهای دنیوی و مادی است. در این حالت، عارف حس می‌کند که در نزدیکی معشوق خود، هیچ‌چیز نمی‌تواند او را محدود کند و او در آزادترین حالت ممکن قرار دارد.

6. مراقبت در بسط:
بسط به‌عنوان یک تجربه عرفانی، با وجود تمامی زیبایی‌ها و لذت‌ها، باید همراه با مراقبت باشد. زیرا در صورت غفلت از حقیقت و دلبستگی به حالت بسط، عارف می‌تواند در معرض خطر خودپسندی یا غرور قرار گیرد. بنابراین، در حالی که بسط نشانه‌ای از لطف الهی است، عارف باید در این حالت نیز از خودخواهی و فریب نفس پرهیز کند.

7. عدم وابستگی به بسط:
عارف نباید در بسط غرق شود و احساس کند که این حالت، پایان مطلوب اوست. بلکه او باید در هنگام بسط به یاد داشته باشد که این تنها یکی از مراحل سلوک است و باید از آن به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به حقیقت و قرب الهی بهره برد.

 

دیدگاه عرفای بزرگ درباره بسط:

مولانا:
در اشعار مولانا، بسط به‌عنوان نشانه‌ای از حضور رحمت الهی و تجلیات عشق الهی مطرح می‌شود. در آثار او، بسط و قبض هم‌زمان با هم به‌عنوان دو روی یک سکه در سیر و سلوک عرفانی آمده است. مولانا بسط را یک لحظه شیرین و پر از نور می‌داند که می‌تواند عارف را به سمت خداوند هدایت کند.

ابن عربی:
ابن عربی در آثار خود به بسط به‌عنوان تجلی اسماء جمالی الهی پرداخته است. به اعتقاد او، بسط از آنجایی رخ می‌دهد که عارف در حقیقت به وحدت با خداوند نزدیک می‌شود و درک و دریافت او از معشوق الهی گسترده‌تر می‌شود.

سهروردی:
سهروردی نیز در فلسفه عرفانی خود به تجلیات الهی اشاره می‌کند و بسط را به‌عنوان گشایش نور و روشنایی می‌داند که در دل عارف به‌وجود می‌آید. او معتقد است که در این حالت، فرد از هرگونه حجاب مادی رهایی می‌یابد و می‌تواند در حقیقت الهی غوطه‌ور شود.

نتیجه‌گیری:

بسط در عرفان به معنای گشایش روحی و روانی به‌وسیله رحمت الهی است که فرد را در مسیر رشد معنوی قرار می‌دهد. در این حالت، عارف احساس نزدیکی به خداوند و آزادی از قید و بندهای دنیوی می‌کند. بسط همچون قبض، موقتی است و باید به‌عنوان یکی از مراحل سیر و سلوک نگریسته شود، نه هدف نهایی.

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی