شرحی بر واژه عرفانی سیر انفسی

باسمه تعالی

شرحی بر واژه عرفانی سیر انفسی

 

سیر انفسی

در خلوت دل، هر آنچه پیداست ز حق
آیات جلال و نور یکتاست ز حق
در هر نفسی، صدای حق را بشنو
هر لحن دل انگیز که بر ماست ز حق

 

شرح شعر «سیر انفسی»

این شعر به سیر انفسی، یعنی بررسی و جستجوی درونی برای شناخت خداوند، اشاره دارد. شاعر با تأکید بر درون انسان و قلب او، به ما یادآوری می‌کند که در عمق دل و نفس انسان، تجلیات و آیات الهی وجود دارد. او به زیبایی بیان می‌کند که هر آنچه در دل انسان نمایان است، به نوعی از نور و جلال الهی نشأت می‌گیرد.

---

بیت اول:

"در خلوت دل، هر آنچه پیداست ز حق
آیات جلال و نور یکتاست ز حق"

شاعر در این بیت، اشاره می‌کند که در خلوت دل، جایی که انسان با خود تنها می‌شود و از دنیای بیرون دور می‌افتد، تمامی آنچه که در دل انسان می‌گذرد، از خداوند است. او به این حقیقت اشاره دارد که آیات جلال و نور یکتای خدا در دل و درون انسان قابل مشاهده است. دل انسان به‌عنوان مکان تجلی صفات الهی معرفی می‌شود.

---

بیت دوم:

"در هر نفسی، صدای حق را بشنو
هر لحن دل انگیز که بر ماست ز حق"

در این بیت، شاعر به حرکات و انفعالات درونی انسان اشاره می‌کند. او می‌گوید که در هر نفس و در هر لحظه از زندگی، صدای خداوند را می‌توان شنید، که در واقع همان آگاهی و بصیرت درونی است. همچنین، هر لحن دل‌انگیز و احساسات که بر انسان می‌گذرد، از لطف و اراده خداوند است. شاعر به این ترتیب بر رابطه مستقیم انسان با خدا از طریق درونش تأکید دارد.

---

مضامین کلیدی شعر:

1. سیر انفسی: شعر به جستجو درون انسان و یافتن خداوند در دل او پرداخته است.

2. تجلیات الهی در درون انسان: همه آنچه در درون انسان است، چه در احساسات و چه در افکار، از آیات جلال و نور یکتای خداوند است.

3. صوت و لحن الهی در درون: در هر نفس و هر لحظه از زندگی، خداوند در دل و نفس انسان خود را نمایان می‌کند.

4. ارتباط مستقیم با خدا از طریق دل: دل انسان به‌عنوان مکانی برای تجلی نور و لطف الهی شناخته می‌شود و می‌تواند صوت و لحن الهی را بشنود.

 

---

پیام کلی:

این شعر دعوتی است به درون‌نگری و توجه به دل و نفس خود به‌عنوان جایی که تجلیات و آیات خداوند در آن ظاهر می‌شود. شاعر به ما یادآوری می‌کند که خداوند در عمق دل و نفس ما حضور دارد و با هر نفس، ما می‌توانیم به او نزدیک‌تر شویم. این شعر همچنین تأکید می‌کند که معرفت الهی نه تنها در خارج از انسان، بلکه در درون او نیز قابل دست‌یابی است.

 

سیر انفسی یکی از مفاهیم عرفانی و فلسفی است که به مسیر خودشناسی و شناخت درونی انسان اشاره دارد. این مفهوم در برابر سیر آفاقی قرار می‌گیرد. در سیر انفسی، فرد با تأمل در احوال درونی خود، سعی می‌کند به حقیقت وجود و شناخت الهی برسد.

ویژگی‌های سیر انفسی:

1. تمرکز بر درون: سیر انفسی به جای نگاه به جهان بیرون (آفاق)، بر جهان درونی و نفس انسان تمرکز دارد. هدف آن درک لایه‌های عمیق‌تر روح و روان است.

2. خودشناسی برای خداشناسی: از دیدگاه عرفا، «هر که خود را شناخت، خدا را نیز شناخت». بنابراین، سیر انفسی راهی برای رسیدن به معرفت الهی است.

3. مراتب و مراحل: این مسیر شامل طی مراحلی چون تزکیه نفس، تصفیه قلب، و رسیدن به قرب الهی است. در این سفر، انسان باید از هوی و هوس و کدورت‌های نفسانی رها شود.

4. مراقبه و محاسبه: سیر انفسی نیازمند مراقبه (تأمل درونی) و محاسبه (بررسی اعمال و نیت‌ها) است تا فرد بتواند به اصلاح درونی بپردازد.

 

تفاوت سیر آفاقی و انفسی:

سیر آفاقی: تأمل در نشانه‌های الهی در جهان بیرون، طبیعت، و آفرینش.

سیر انفسی: تأمل در نشانه‌های الهی در وجود و نفس انسان.

نتیجه:

در عرفان، سیر انفسی به انسان کمک می‌کند تا با شناخت خویش، به شناخت حقیقت و خداوند دست یابد. مولانا در این باره می‌گوید:

«ای برادر تو همه اندیشه‌ای
ما بقی خود استخوان و ریشه‌ای»

این بیت نشان‌دهنده اهمیت درون و توجه به سیر انفسی است.

 

تهیه و تنظیم

دکتر علی رجالی