کار و تلاش

باسمه تعالی
برداشتهایی از اشعار مولانا
ابیات : ۱۸۱۴ تا ۱۸۲۵
کار و تلاش

بس دراز است این حدیث خواجه گو
تا چه شد احوال آن مرد نکو
خواجه اندر آتش و درد و حنین
صد پراکنده همی‌گفت این چنین
گه تناقض گاه ناز و گه نیاز
گاه سودای حقیقت گه مجاز
مرد غرقه گشته جانی می‌کند
دست را در هر گیاهی می‌زند
تا کدامش دست گیرد در خطر
دست و پایی می‌زند از بیم سر
دوست دارد یار این آشفتگی
کوشش بیهوده به از خفتگی
آنک او شاهست او بی کار نیست
ناله از وی طرفه کو بیمار نیست
بهر این فرمود رحمان ای پسر
کل یوم هو فی شان ای پسر
اندرین ره می‌تراش و می‌خراش
تا دم آخر دمی فارغ مباش
تا دم آخر دمی آخر بود
که عنایت با تو صاحب‌سر بود
هر چه می‌کوشند اگر مرد و زنست
گوش و چشم شاه جان بر روزنست

مولانا می گوید، مباحث عشق و عاشقی پایانی ندارد.لذا بر گردیم به داستان طوطی و آن مرد بازرگان.انسان وقتی که آسوده خاطر نباشد، در سخن گفتن متمرکز نیست و پراکنده گویی می کند.
بازرگان وقتی دید که طوطی لرزید و در قفس افتاد ، ناراحت شد و چون آتش در خود سوخت.او شروع به زمزمه کردن و زدن حرفهای مختلف و گوناگون و پراکنده نمود.گاهی اظهار بی نیازی به طوطی می کرد، گاهی سخنانی در جهت نیاز به او می زد.حرف های بازدگان ضد و نقیض بود.گاه افکار او به طرف حقایق سوق داده می شد و گاه افکار او به سوی امور غیر واقعی می رفت.
انسانی که دچار مصیبت و مشکلی شده،برای رهایی از آن ممکن است هر کاری که باعث رفع مشکلش شود را انجام دهد.همانند انسانی که در دریا غرق شده است، برای نجات خود به هر چیزی که او را نجات دهد چنگ می زند.انسانی که غرق شده، دست و پا می زند تا خود را به ساحل نجات برساند و از غرق شدن و به هلاک رسیدن رهایی یابد.او به هر گیاه و هر چیز بی ارزشی که در دریا می بیند چنگ می زند.بلکه بتواند یکی از آنها او را از غرق شدن نجات دهد.
در اینجا مولانا گریزی می زند به این حقیقت که خداوند دوست دارد انسانها برای نجات خود از غرق شدن در دریای مادیات، هر چه می توانند سعی و تلاش کنند.اگر چه ممکن است نتوانند بر هوای نفس خود چیره شوند.همینکه برای رهایی تلاش می کنند، با ارزش است.خداوند دوست ندارد که انسان تسلیم تمایلات حیوانی و شهوات گردد و هیچ تلاش و حرکتی برای آسودگی و نجات خود انجام ندهد.
مولانا می گوید که خالق هستی شب و روز ندارد و همواره و هر لحظه بیدار است و روزی رسان خلایق می باشد.او دوست دارد که انسان هم از حالت سکون خارج شود و با تلاش و کوشش خود موجب رهایی خویش و دیگران شود و از غفلت و گمراهی نجات یابند.انسان باید همواره در حال سعی و کوشش باشد.خداوند نیز کسانی که همانند او دارای چنین صفت پسنده ای هستند، دوست دارد.همانطوریکه کسانی که همانند ما فکر می کنند، به ما نزدیکتر هستند.لذا گاهی خداوند، انسان را برای خروج از حالت سکون دچار بیماری و یا مصیبتی می کند تا او مجبور به کار و کوشش گردد.
خداوند در قرآن می فرماید که من در هر لحظه مشغول کاری هستم.تا انسان نیز یاد بگیرد همانند خدا دایم در حال سعی و تلاش باشد.با کار و تلاش تو هم رنگ و بوی خدایی پیدا می کنی.تو باید در راه حق هر قدر می توانی تلاش کنی.
مولانا می گوید، تا لحظه فرا رسیدن مرگ دست از کار و کوشش بر ندارید.شاید لحظه ای فرا برسد و عنایات الهی نصیب تو گردد.خداوند بطور مرتب در حال نظاره کردن بر اعمال زنان و مردان می باشد.تا اینکه ببیند خروجی اعمال و افکار ما از پنجره هستی چگونه است.خداوند در قرآن می فرمایند، عمل هر زن و مردی را بی پاسخ و پاداش نخواهم گذاشت.
از صفات خداوند سمیع و ناظر بودن است.لذا انسان باید به کار و کوششی که مورد رضای خدای متعال است تا آخرین لحظات عمر خود کوشا بود.زیرا خداوند همواره ناظر بر احوال ماست.بنابراین انسان نباید انتظار داشته باشد که کارش مورد تقدیر دیگران و دید دیگران باشد.همینکه خداوند ببیند کفایت دارد.اگر حتی سایر انسانها بخواهند برای فرد کاری انجام دهند، اذن خدای متعال را نیاز دارد.لذا چه بهتر که ما همواره به تکلیف الهی خود عمل کنیم و منتظر نتیجه و نگاه دیگران نباشیم.
اینکه گفته می شود از ریا کاری و خود نمایی در مقابل دیگران پرهیز کنید، بخاطر این است که انسانهای دبگر همانند تو هستند و دارای اختیاری نیستند.لذا باید انسان تنها در مقابل حق تعالی به سجده بیفتد و به رکوع برود.تنها برای او اقدام به انجام کاری کند.لذا بیائیم هر قدر می توانیم، پیش خدا ریا کاری کنیم.تنها اوست که همه اعمال ما را می بیند و می تواند پاداش لازم را بطور مستقیم و یا غیر مستقیم به ما دهد.

ای که داری خود نمایی و ریا
نزد این و آن برای کسب جا
این و آن کاری کنند با اذن اوست
تو گدایی می کنی پیش گدا


دکتر علی رجالی
@alirejali