بایگانی فروردين ۱۴۰۰

باسمه تعالی
برداشتهایی از نهج البلاغه
قسمت چهارم
مثنوی ۱۶
خطبه شقشقیه
حکومت داری خلفا

می دهم شرح وقایع ، می سرایم آن به شعر
با زبانی ساده و گویا ، برای اهل سیر

بود دوران عمر جنگ و جدال و ماجرا
از قضاوت های بی جا در امور و هم خطا

در صدارت بود ده سال و همه جنگ و جدال
دولت ساسانیان ساقط شود ، گردد زوال

جنگ ایران و عرب در دوره ی آنان گذشت
از برای دین و قرآن در ره یزدان گذشت

می شود ساسانیان ساقط زمان حاکمان
جنگ و خونریزی بود بعضا شدید و بی امان

نیست اجباری برای مردمان در دین خود
جزیه باعث می شود امکان هر آئین خود

هر که می گردد مسلمان ، او معاف از مالیات
در امان باشد ز جور خاطیان در عایدات

دین اسلام است دین اکثر ایرانیان
در پی جنگ عمر با دولت ساسانیان

داشت تاثیر زیادی دین احمد هر کجا
رهگشا باشد تشیع در مبانی ، رهنما

دین اسلام است غالب ، بین ادیان خدا
بعد پیروزی اعراب و سقوط اشقیا

حفظ دین از واجبات است ، بر عموم مردمان
موجب حفظ بشر باشد ز خصم و جان هر آن

این بود میراث احمد ، گر شود تخریب آن
سالها باشد نیاز آدمی ، گردد همان

تا توانی دل بدست آور به جای ضرب و زور
این بود برجا و ماند تا به آخر تا به گور

نقل می گردد عمر از کوچه ای کرده گذر
می رسد بر گوش او ، دعوای زن با یک نفر

می رود بالا ز خانه ، جای در از منزلش
صاحب خانه کند پرسش ز او و عاملش

گفت حاکم روز روشن معصیت بنموده ای
غافل از اینکه خدا شاهد بود هر بنده ای

محضر حق است عالم ، مطمئنا بی گمان
حق ۰ببیند هر خطا و هر صواب ما در آن

فرض گردد من گنه کار و جفایی کرده ام
با زنی هم بستر و جور و خطایی کرده ام

لیک تو با این عمل چندین خطا بنموده ای
نیست ما را در تجسس جایز و آزرده ای

بار ها کار خلاف و خارج از شان و رسوم
می کند تکرار و بعدا عذر خواهد از عموم

امر او قاطع بود ، اعمال می گردد به زور
می دهد تغییر رای اش ، در قضاوت ، در امور

مردمان در زندگی سر درگم و سرکش شدند
نیست آنان را هدف ، هر لحظه ای سویی روند

می کند مولا حمایت ، بر اساس شرع و دین
تا نگردد خدشه ای بر مردم و هم مسلمین

گفت مولا ، دیده ای یک اشتر سرکش ، چموش
نیست آن را در خیار صاحب و هم جنب و جوش

گر بود آزاد اشتر ، می کشد هر بنده ای
چون چموش است و ندارد منطق ارزنده ای

گر گذاری چوب در بینی ، کنی او را مهار
لیک او وحشی شود ، کی می دهد راکب سوار ؟

گفت حضرت دوره ای دوم خلیفه شد چنین
نیست راهی جز سکوت و صبر در انواع کین

آدمی دارد تکامل ، در مسیر زندگی
مدتی باشد جنین و رشد او در بندگی

می رسد روزی که عمر آدمی پایان رسد
می رود برزخ ، بماند مدتی ، فرمان رسد

خوش به حال مردم خوش سیرت و هم اهل دل
در دو دنیا سر فراز و سر بلند و کی خجل

گفت مولا عمر دولت ها به پایان می رسد
دوره ای این غاصبان ،چون مرگ انسان می رسد

هر کسی تا مرگ دارد فرصت و قدر و توان
بعد از آن آید به گور و سرنوشتش هم نهان

بین ابوبکر و عمر را ، چند سالی بوده اند
گر چه آنان بر ممالک سیطره آورده اند

نقل گردد علت بغض ابولولو چه بود
از عمر او هست دلگیر و بگویم آنچه بود

از برای گفتگو با مردم و حسن نظر
داشت حاکم گردشی در شهر ، با حس خطر

می رود بازار روزی ، تا کند گشت و گذار
او ببیند کاسبان را ، مردمان بی قرار

از قضا بیند ابولولو ، شکایت می کند
از مغیره صاحب خود ، او حکایت می کند

گفت پاسخ ای ابولولو ، مکن آه و فغان
صاحبت گوید صحیح و رو به کارت بی امان

از ابولولو تقاضا می کند یک آسیاب
قادری سازی برای مردمان ، ده آن شتاب ؟

گفت می سازم ، شوی شهره به عالم در جهان
لیک قصدش کشتن حاکم بود ، در آن میان

گفت حاکم بر رفیقان ، این سخن تهدید بود
گر به ظاهر خوب بود و آن همه تمجید بود

کشته گردد در پی ضرب ابولولو ، عمر
چون شود تهدید سوی حاکم و بیند خطر

می زند خنجر ابولولو به حاکم صبح زود
صبحدم آمد عمر در مسجد و تنها نبود

می شود او نیمه جان و جان او آید برون
بعد آن ضرب ابو لولو شود ، او غرق خون

من ندیدم دولتی در طول تاریخ جهان
کان نگردد منقرض با دست خود یا دیگران

می کنم در حد ممکن بر خلایق من کمک
تا نباشد زحمتی بر مردمان ، همچون فدک

می کند مولا کمک در حد شرع و هم ضرور
تا نگردد حکم تائیدی به اعمال و امور

حق بود با عترت و هم آیه های کبریا
نیست میزانی دگر ، تا حق نماید خود به ما

میسمی دنبال حق باش و ببین حق در کجاست
حق بود در راه و مشی نور یزدان ، انبیاست

می کند تبیین رجالی ، راه و رسم اوصیا
تا بود شمعی برای مسلمین و رهنما

سروده شده توسط
علی رجالی و مهدی میسمی

۰ نظر

علی رجالی

باسمه تعالی

دیوان مشترک مثنویات

سیری منظوم در نهج البلاغه

فهرست مطالب
۱.پیشگفتار
۲.وصیت نامه حضرت علی (ع)
۳.فصل اول : عهد نامه حضرت علی به مالک اشتر
۳.۱حکومت اسلامی
۳.۲ حکومت داری
۳.۳ حکمرانان
۳.۴ قوای نظامی
۳.۵ امور قضاوت
۳.۶ امور اقتصادی
۳.۷ کاتبان و تجار
۳.۸ مستمندان
۳.۹ حقوق مردم
۳.۱۰ نزدیکان حاکم
۳.۱۱ خون ریزی
۳.۱۲ عهد نامه
۴.فصل دوم: خطبه شقشقیه
۴.۱ ردای حکومت
۴.۲ حکومت داری
۴.۳ آشوب و فتنه
۴.۴ حکومت داری خلفا
۴.۵ انتخاب خلفا
۴.۶ خلافت عثمان
۴.۷ قتل عثمان
۴.۸ دوران حضرت علی (ع)
۵.فصل سوم :خطبه اول نهج البلاغه
۵.۱ خدا شناسی
۵.۲ نقش دین در انسان
۵.۳ خداشناسی
۵.۴ ارتباط وجود و موجود
۵.۵ جهان هستی
۵.۶ آب حیات
۵.۷ مقایسه انسان ها و فرشتگان
۵.۸ انسان کامل

۵.۹ سقوط انسان

۵.۱۰ ابلاغ رسالت

۵.۱۱ هدایت عقل ها

۵.۱۲ اسرار خلقت

۵.۱۳ راهنمای مردم

۵.۱۴ کشتی نجات

۱. پیشگفتار
در سلسله بحث های استاد اخلاق حوزه علمیه قم ، حجه الاسلام محمد رنجبر ، در تلگرام به آدرس زیر
@mrranjbar4
در خصوص نهج البلاغه که بطور منظم ارائه گردید و اخیرا به چاپ رسیده است. اینجانب مباحث ایشان را بطور مرتب پی گیری و خلاصه برداری می کردم و بعضا نکاتی که به ذهنم خطور می کرد به همراه یک رباعی در پایان هر بحث اضافه و در تلگرام و وبلاگ های خود به آدرس های زیر نشر می دادم.

https://t.me/ziaratjam
و

http://rejali2020.blogfa.com
و

https://blog.ir/panel/alirejal

پس از چاپ کتاب اشعار "نوای دل" اثر اینجانب توسط کانون نشر پژوهش اصفهان و دفتر غزلیات "تاریخ منظوم اسلام " و چهار مصراعی های" کلید خوشبختی" که با آقای میسمی بطور مشترک توسط انتشارات مجمع ذخایر اسلامی قم در سال ۱۳۴۰ شمسی به چاپ رسید.
در این کتاب یادداشت های اینجانب در رابطه با نهج البلاغه که حدود دو سال مشغول تدوین و تنظیم آنها به صورت نثر بودم و در شبکه های مجازی فوق نشر داده شده بود را به صورت منظوم سرودم. آقای میسمی نسبت به ویرایش آنها و ارائه نقطه نظرات خود بطور مرتب کمال همکاری داشتند.بطوریکه بعضا چندین بار یک بیت اصلاح گردید و بصورت فعلی قابل ارائه شده است .لذا به پاس زحمات ایشان این مجموعه به صورت مشترک به چاپ رسید.

در این مجموعه فرازهایی از خطبه اول نهج البلاغه ، خطبه شقشقیه و عهد نامه حضرت علی به مالک اشتر در قالب مثنوی پنجاه بیتی به نظم آمده است.لازم به ذکر است که عهد نامه حضرت ابتدا در قالب دوازده قصیده سی بیتی با یک وزن ثابت و یک قافیه ثابت به نظم آمد. لذا بعضی از ابیات مثنوی با آنها هم پوشانی دارد.

این دفتر شامل یک هزار و ششصد بیت مثنوی با وزن یکسان سروده شده است.تمام اشعار برگرفته شده از نهج البلاغه و سخنان حضرت علی می باشد.اگر به اشعار فردوسی دقت شود ، آنها نیز همگی به صورت مثنوی و با یک وزن شخصیت هایی را داستان سرایی می کند.اما در این مجموعه ما سخنان شخصیتی واقعی چون حضرت علی را با زبانی روان برای علاقه مندان معرفی می کنیم.

در سرودن یک شعر ، وزن و قافیه اهمیت بسزایی دارد.به اختصار تجارب خود را برای اینکه در انتخاب قافیه یکسان دچار خطا نشویم ، در ادامه بیان می کنم. در یک شعر ، تمام مصرع ها باید وزن یکسان داشته باشند. لذا برای اینکه دچار خطا نگردیم ، هر مصرع را با مصرع اول تست می کنیم.چناچه در قرائت توام آنها یک صدایی حاصل شود ، گوئیم هم وزن یا هم صدا هستند.اگر چه با شناخت وزن شعر نیز امکان بررسی هم وزنی مصرع ها وجود دارد.تجربه نشان می دهد ، که نمی توان همزمان شعر سرود و مرتب مراقب بود که از وزن خارج نشویم.زیبایی شعر و دل نشینی شعر فدای وزن می شود.البته به مرور زمان ناخود آگاه ،همانند رانندگی ، ابیات هم وزن سروده می شوند.

از نطر ریاضی ، یک غزل خوب دارای یک ردیف می باشد که می توان آن را به عنوان موضوع غزل در نظر گرفت.همچنین دارای قافیه های یکسان است، که باید مناسب ترین قافیه که با ردیف همخوانی دارد انتخاب کرد. وازه های در شعر با توجه به قافیه ،
انتخاب گردد که در مجموع خواننده را به وجد آورد و پس از قرائت غزل ، بطور ناخود آگاه ردیف را تکرار کند.به زبان ساده، قافیه نقش مسائل و واژه ها نقش حل المسائل را دارند. شعری زیبا و ارزشمند می شود که علاوه بر رعایت مولرد فوق ، از نطر محتوا نیز ارزشمند و مستند باشد.سعی شود یک موضوع در حد اکثر ده بیت به نحو احسن سروده شود.در مثنوی قافیه زیاد نقش بازی نمی کند و سعی شود در ابیات متمایز باشد ولی محتوا نقش محوری در شعر دارد.دارد.

بهترین وزن شعری برای سرودن داستان های طولانی
مثنوی می باشد. در مثنوی هر بیت دو مصرع دارد که هر مصرع در یک بیت باید قافیه های یکسان داشته باشند. قافیه ها حداقل در یک مصوت مشترک هستند ، اما این کافی نیست.
برای اینکه دچار خطا نشویم ، دو کلمه وقتی هم قافیه هستند، که اگر حروف مصوت(تکراری) آخر کلمه را آنقدر حذف کنیم بطوریکه مانده کلمه با حروف کمتر بی معنا شود. در این حالت مانده کلمه پس از حذفیات باید هموزنش درانتهای کلمه بزرگتر یا مساوی دیگر موجود باشد.لزومی ندارد که تعداد حروف دو کلمه یکسان باشد.دو کلمه را هم وزن گوئیم ،اگر آن را بخش کنیم ، بخش های متناظر هم صدا باشند.
مثال۱
کلمات "غمی " و "آدمی" : که پس از حدف "ی" " و "غم" و "آدم" می ماند.
مانده کلمه حذفی با حروف کمتر "غم" است.کلمه "دم" هموزن "غم" است.لذا دو کلمه غمی و آدمی هم قافیه هستند.
مثال۲ :
کلمات" خاک"،و "هلاک" : هم وزن هستند.زیرا
حرف "ک" مصوت است.کلمه مانده"خا" دارای هم وزن " لا"در هلا می باشد.بنابراین کلمات خاک و هلاک هم قافیه هستند
مثال ۳
"گفتگو" و " او" هم قافیه هستند.زیرا
در مصوت "و" مشترکند.ثانیا با حذف "و"درکلمه با حروف کمتر "او" بی معنی می شود.بنابراین باید هم وزن "او" در انتهای "گفتگو" موجود باشد.اما "گو" هم وزن " او". لذا کلمات "گفتگو" و " او" هم قافیه هستند.
تبصره۱
دو کلمه هم وزن هستند، اگر تعداد حروف یکسان داشته باشند.بعلاوه حروف متناظر به کلمات صوت یکسان مانند ، فتحه، کسره، ضمه یا سکون داشته باشند.
مثال۱
کلمات غم و دم :
تعداد حروف یکسان هستند.بعلاوه"د" و "غ" هر دو فتحه دارند.
مثال۲
کلمات "خا" و "لا" هر دو دو حرف هستند و حرف "خ" و متناظر آن"ل" صوت یکسان "آ" دارند.لذا کلمات "خا" و "لا" هم وزنند.
تبصره۲
بعضی کلمات جمع هستند.ابتدا باید حروفی که باعث جمع می شوند حذف کرد. مثلا "دیگران" حروف"ان" عامل جمع شدن است.سپس مانده کلمه را برای هم قافیه بودن بررسی کرد.
تبصره۳
شاعر باید تمرین مرتب و زیادی داشته داشد تا قادر به سرودن اشعار خوب گردد.منظور از تمرین ، خواندن اشعار دیگران و بطور همزمان شعر بسراید.

تمام اشعار این مجموعه بر وزن، فاعلاتن، فاعلاتن،فاعلاتن،فاعلن،

می باشد.بطور دقیق تر ، هر مصرع هم وزن سرمشق فوق است.دو مصرع را هم وزن گوئیم ، اگر بخش های متناظر هرکدام ،هم صدا باشند.

اگر به اشعار فردوسی نظری بیندازیم ، تمام اشعار دیوان یک وزن دارد ،که محاسن و زیبایی خاصی به شعر می دهد.نکته ای که باید توجه کرد، در اشعار فردوسی با توجه به شخصیت های مجازی اشعاری سروده شده است. اما ما با اشخاص حقیقی ، بالاخص حضرت علی و احکام اهل تشیع و اهل تسنن روبرو هستیم.لذا بیان

مثنوی با حفظ چهار چوب های شعر و دین اسلام ، بطوریکه مبالغه در انعکاس حقایق نشود.بعلاوه در صحت اسنادی معتبر باشد.اشعاری که سروده شده است ، بر اساس تفسیر نهج البلاغه حجه الاسلام رنجبر ، استاد اخلاق حوزه علمیه قم است.که سرایندگان بر آن اساس اشعار را سروده اند.بعضا اشعاری که مرتبط با آنها می باشد ، و کمک به درک بیشتر مفاهیم می شود ، اضافه شده است.

در این مجموعه ۶۰۰ بیت مثنوی،از عهد نامه حضرت علی سروده شده است.همچنین ۴۰۰ بیت، از خطبه شقشقیه، سروده ایم.لازم به ذکر است که عهد نامه حضرت بصورت ۱۲ قصیده۳۰ بیتی در ابتدا سروده شد.که در وبلاگ ادبی زیر

alirejali.blog.ir

همچنین در وبلاگ علمی فرهنگی زیر

rejali2020.blogfa .com

آمده است.بعلاوه کلیه آثار و فایل های علمی و ادبی اینجانب در سایت زیر موجود است.

https://www.researchgate.net/profile/Ali-Rejali-5

۲. وصیت نامه حضرت علی(ع)

این وصیت نامه باشد بر حسن ، در ثمین
تا عمل گردد پس از مرگ امیر المومنین

گفت مولا می روم از این جهان دون و پست
عالم دیگر بود جاوید و آن پاینده هست

سر فرو آرم به این دنیای دون و همنشین
می شوم با مردگان و رحلتی دارم چنین

می کنم دعوت تو را بر حفظ تقوا هر زمان
چنگ زن بر حبل قرآن و رسالت بی امان

گفت حضرت بر حسن ، دقت نما رفتار خویش
کن تو تدبیر و تامل در همه گفتار خویش

آنچه می گردد سبب بر اختلاف و انشقاق
کن تو پرهیز و برو سوی وفاق و اتفاق

گر چه داری جان من ، بس آرزوهای عظیم
حب دنیا می کند دور از خداوند کریم

مطمئن هستم به تو فرزند و هم پاره تنم
حرف خود را در دم آخر برایت می زنم

تیر های دنیوی ، همراه انواع حیل
باعث مرگ است و آغشته به مکر و هم دغل

لاجرم درگیر گردی با مصائب ، مشکلات
تیرهای خدعه و نیرنگ می سازد ممات

در دیار فانی و گرداب طوفان و سراب
مطمئنا چون پدر آید تو را درد و عذاب

می کنم دعوت تو را بر بندگی پیش خدا
نور حق سازد دل ویران ما را با دعا

می نویسد در محل حاضرین ،مولا چنین
بعد جنگ مسلمین با ناکثین و مارقین

او خطابش بر عموم مردم و هم بندگان
می کند این خانه را ترک و رود با مردگان

گفت مولا می کنم رحلت از این دنیای پست
عازم دنیای دیگر باشم و پاینده هست

وقت رفتن از دیار پست و دیدار حبیب
گرمی این زندگی آید به پایان و قریب

این جهان باشد برایت کوته و گردد تمام
جاودان باشد ، ورای این جهان ، کن اهتمام

بر حسین و بر حسن می گفت مولای امین
لحظه های آخر عمرش ، بگفتا این چنین

دروصیت بر حسن دارد نکاتی بس حزین
او خطابش اهل بیت است و خلایق همچنین

با گذشت لحظه ها ، آید به سویم مرگ و میر
چون بود نزدیک و می گیرد نفس از جسم میر

می کند حضرت سفارش ، مردم بیچاره را
بالاخص بی سرپرست و هم یتیمان و گدا

همچنین همسایگان دارای حق اند و عزیز
نیست بر آنان روا ، هر لطمه و رنج و ستیز

توصیه گردد به اصلاح امور و کار خوب
دور گشتن از بلا و فتنه ها و هم ذنوب

رفت و آمد را نما احیا با اقوام خویش
می کند آسان حساب آخرت را روی و پیش

دان ستون دین نماز است و به پا دارش تمام
رابط حق است و مخلوق خدا با هر مرام

متقی باشید و بر بیچارگان احسان کنید
پایبند بر دین حق باشید و آن میزان کنید

دان کتاب حق بود میزان و باشد رهگشا
با عمل بر آن ، گشاید راه و گردد رهنما

دان فساد است و جدایی عاملی در انشقاق
حذف دین را آن سبب می گردد و هم اختناق

دین حق ، محفوظ بنما ، در تمام زندگی
آن حفاظت می کند ما را ز هر آلودگی

حج نباید لحظه ای تعطیل گردد طول سال
آن سبب گردد تعالی بشر را ، هم کمال

روزه و حج و جهاد و هم نماز مسلمین
جملگی واجب بود در شرع و هم احکام دین

می شود تاکید بر وحدت ، اخوت ، هم حضور
تا نگردد خدشه ای بر مسلمین و در امور

گفت حضرت در خصوص یاری و حسن نظر
کن حذر از ظن بی جا بر خلایق ، ای پسر

تا توانی کن محبت بر فقیران هر زمان
بر تهی دستان کمک بنما و هم بیچارگان

خلق نیکو پیشه کن با مردم و آزاده باش
در مصاف دشمن جان و برون آماده باش

ضربتی خوردم ز دشمن ، ضربتی باشد ورا
نیست زیبنده که گردد مثله و گیرد جزا

گفت احمد ، مثله کردن نیست در آداب ما
گر چه باشد چون سگ هار و کند کاری خطا

نهی کرده مرتضی قتل مسلمانی دگر
بهر خون خواهی شود آشوب و پس آید به سر

گفت مولا لحظه های آخر عمرش چنین
توصیه بر حفظ تقوا و نماز و ذکر دین

او شهادت می دهد یکتایی یزدان پاک
هر که باشد بر زمین ، روزی شود او هم هلاک

او شهادت بر پیمبر می دهد مبعوث حق
وارث آل محمد ، جملگی موروث حق

حق فرستاده نبی از بهر ما ، در این جهان
هادی ما باشد و خلق جهان ، در هر زمان

دین احمد آخرین دین خدا در عالم است
آن بود کامل ترین دین در جهان وخاتم است

گر چه باشد سخت بر جمعی ز افراد بشر
جز قبول دین احمد نیست آئینی دگر

دین احمد برتر از ادیان قبل و کامل است
ماندگار و سایر ادیان حق را شامل است

در زمان رحلت و ترک دیار و این جهان
دائما می راند حضرت ، ذکر حق را بر زبان

امر بر معروف بنما میسمی با نفی کین
چون عدو حاکم شود بر مردم و آئین و دین

می کند تبیین رجالی ، حرف آخر از امام
در زمان رحلت و ترک دیار و هم مقام

۳. فصل سوم نامه حضرت علی به مالک اشتر

۳.۱حکومت اسلامی

ویژگی های حکومت از امیر مومنان
آمده در نامه ی مولا به مالک در فشان

نامه ی مولا به مالک حاوی راه خداست
برگ زرین و درخشان از علی مرتضاست

نیست مالک را تعلق بر حکومت بی گمان
لیک مولا می نگارد راه و رسم حاکمان

تا شود درسی برای مالک و آیندگان
بهر اجرای عدالت در حکومت ، در جهان

داشت پس تبیین اصولی را امیر المومنین
حاوی سهم و حقوق مردمان و مسلمین

می دهد حکم صدرات را ولی و مقتدا
او پذیرد امر مولایش علی مرتضی

تا دهد سامان امور مصر و اوضاع بلاد
تا نباشد فتنه و آشوب ، هر گونه فساد

لیک می گردد شهادت قسمت یار خدا
ناگهان از باغ زیبای ولایت شد جدا

قطع کردند دست و بازوی علی را خائنین
ناکثین و مارقین و قاسطین ضد دین

می کنم تبیین نکاتی از امام و مقتدا
از حقایق ها سخن گوئیم ، در امر قضا

ابتدا باید زمام نفس خود گیری بدست
امر و نهی خود کنی ، چون دیگران برنفس پست

وانگهی فرمان دهی بر مردم و بر این و آن
خدمت خالص بود بی منت و دری گران

مردمان را محترم بشمار در کار و امور
چون که آنان صاحب فهمند و ادراک و شعور

پیروی کن از فرامین خدا در زندگی
تا توانی پیشه کن تقوا و زهد و بندگی

کن دو چندان با حضورت خدمت و رفع نیاز
تا که گردی در دو عالم سر بلند و سر فراز

با تامل کن مدارا و محبت هر زمان
تا شوی محبوب جانان و عزیز این و آن

گر کنی ظلم و تعدی بر خلایق در مصاف
حق بود آگاه و ناظر بر امور و بر خلاف

هرکه با آل محمد در بیفتد شد هلاک
دور گردد از اصول و دین و قرآن و ملاک

گر کنی یاری خدا را ، می دهد پاسخ تو را
نزد حق مقهور گردد ، هر که دارد ماسوا

گر عدالت را به پا داری و آن جاری شود
مطمئنا مرضی یزدان بود ، یاری شود

موجب عزت شود ، هر کس کند یاد خدا
نفس خود گیرد بدست و هم کند حمد و ثنا

نفس ما سرکش بود ، فرمان دهد بر کار زشت
گر کنی یاری خدا را ، هدیه ات باشد بهشت

گر شوی قادر به سرکوب درونت هر زمان
رحمت حق می رسد ، مانع شود شر و زیان

حتم دان ، قطعا پذیرد توبه هایت را ، بشر
کی کند او بنده ای محروم از فیض و ظفر

چشم پوشی کن خطای جزیی و آسان بگیر
انتظار مردمان عفو است و بخشش از امیر

گفت حضرت بین عملکرد سلاطین جهان
کن تامل در مکاتیبی که شد کردارشان

چون قضا‌وت می شوی از سوی مردم هر زمان
ظاهر و باطن نباشد بر خلاف و هم عیان

مردمان دارای انواع سلیقه در جهان
مشترک در خلقتند و در اموری ناتوان

جملگی یکسان در خلقت بباشند و حیات
گر نباشد همچو حاکم در عقیده یا صفات

مردمان دارای سهم و هم حقوقی در نظام
کن رعایت در ادایش ، با عدالت هر کدام

نیست تبعیضی روا در بین مردان و زنان
چون حقوق و کسب علم و معرفت ، در هر زمان

مالک اشتر مشو خشنود از هر سرزنش
وقت پاسخ هر عمل دارد اثرها واکنش

پیروان همراه گردند ، در مصائب هر مکان
کن تو احسان و شفقت ، بر عموم مردمان

گر ببخشی مر دمان را در مصاف خود سران
می دهد پاداش ما را ، حق تعالی هر زمان

در نبرد حق و باطل ، می شود باطل فنا
هست حق بالاتر از هر کس در این کوی و سرا

گر غرور و سرکشی غالب شود بر روح وجان
آن علاجش در نگاه و قدرت حق در جهان

چون خدا بالاتر از هرکس بود در هر زمان
او بود غالب به هر جنبنده ای در هر جهان

او بود صاحب کمال و هم بود در هر مکان
نیست توصیفی برای حق تعالی در بیان

با عدالت کن قضاوت در امور دنیوی
عزت خلق خدا باشد اطاعت ، پیروی

بهترین کار تو در عدل و شفقت توامان
اجر خود گیری دو چندان از خداوند جهان

عامه ی مردم کنند احسان و نیکی بر بشر
تا توانی کن محبت در عمل ، هم در خطر

کن تو پرهیز از غرور و فتنه و ظلم کسان
گر ستمکاری کنی ، خشم خدا بینی هر آن

چون خدا جبار و قهار و توانا در امور
دور بنما از وجود خود بزرگی و غرور

می دهد تسکین تو را این نحوه ی دید و نگر
دور می سازد بشر را از مصائب یا خطر

سر فرو آور به خاک و ذکر حق را گو عیان
تا توانی کن عبادت ، هم به ظاهر هم نهان

مهربانی بر رعایا کن ، نما الطاف خویش
گشته تاکید و سفارش ، در اصول و فرع کیش

دوستی با حق تعالی ، پیشه کن در زندگی
گر بخواهی عزت و جاه و کمال و بندگی

گر شود برپا حکومت با ملاک انبیا
میثمی قسط و عدالت را ببینی هر کجا

کی رسد دیدار آقا ، مهدی صاحب زمان؟
تا رجالی یک نظر بیند امام شیعیان

۳.۲ حکومت داری

این که پنداری همه طاعت کنند از عمق جان
چون که حاکم هستی و دارای پول و هم توان

این تفکر موجب شر و بود آن ناصواب
باعث ایجاد ظلم ، و هم غروری بی حساب

چون که موجب می شود تغییر در عزم خدا
حق بگیرد نعمت خود را ، یقینا از شما

تا توانی کن مدارا با رعایا در امور
می دهد آسایش و آرامش و شادی ، سرور

مطمئنا این امانت را دهی بر کاتبش
تا توانی خدمت جانانه کن ، بر صاحبش

آن نبوده است و نباشد بر کسی هم مستدام
نیست پاینده حکومت بر کسی در هر نظام

بین سلاطین و امیران با کلاه و کاخ و زور
هر یکی بعد از دگر آمد ، نهایت مرگ و گور

هر کسی روزی بمیرد ، عاقبت گردد هلاک
پس چرا اینقدر ظلم و این همه درد و فلاک

چون اجل آید ، نمی گوید که شاهی یا گدا
جان بگیرد از تنت ، تا کی کنی ظلم و جفا

او بگیرد جان مردم را به وقتش در جهان
چون که دنیا نیست جای ماندن وجای کسان

نیست قادر آدمی ، مانع شود از مردنش
حق کند قدرت نمایی ، در زمان بردنش

گر بود اعمال ما ، مرضی یزدان وقت فوت
جان دهی آرام ، بی رنج و عذابی وقت موت

نیست فرقی جز به تقوا و کمال و بندگی
گر توانی کسب آن کن ، در مسیر زندگی

کسب مال شبهه ناک و ظلم بی حد و حدود
باعث رسوایی ما گردد و دیگر چه سود

دان اجل آید سراغت ، از برای قبض روح
گر چه باشد عمر ها طولانی و مانند نوح

چون بود آخر هلاکت ، پس تو را دیگر چه سود
می رسد روز قیامت ، نیست انکار و نبود

می شود اعمال مال شفاف در بود و نبود
وقت پاداش و عقاب و گه زوال و هم صعود

این همه ظلم و تعدی ، عاقبت ترک دیار
وقت پاسخ می رسد ، روز جزای کردگار

روز عقبی چون رسد ، روز حساب است و کتاب
نیست فرصت از برای پرسش و شرح و جواب

هر عمل دارد اثر در هستی و کون و مکان
می دهد پاسخ خدا ، در محشر و هم این جهان

پس تو نیکی کن ، رسد روز حساب و هم ثواب
می دهد پاسخ خدا در بخشش و هم در عذاب

گر توانی کن تو نیکی و محبت بر عموم
تا شوی در نزد مردم مهربان و خوش قدوم

ای که هستی حاکم مصر و امید مردمان
حق بود اول ولی بر ما و هم بر دیگران

گر تو را آمد غرور و نخوتی هم در میان
دان خدا آگاه و قادر بر امور است و جهان

قدرت حق بر جهان افضل بود از قدرتت
نیست تشبیهی ز جاه و قدرت و هم کسوتت

کن تو پرهیز از ستم بر مردم شهر و دیار
چون خدا جبار و برتر از کبیر و هم صغار

هر که باشد ازستمکاران ، حقیر و ناتوان
حامی مستضعفان باشد خداوند جهان

هر که دارد مسلک خود کامگی در زندگی
هم ندارد عزت و جاه و مقام بندگی

دان که میزان حق بود ، در ظاهر و هم در خفا
تا توانی کن عمل بر شرع و قرآن هر کجا

گر توانی کن کمک در رشد و فرهنگ کسان
چون رضای حق تعالی دارد و عز و جنان

حق بود حامی مظلوم و ضعیفان در جهان
نیست ظالم در دو عالم استوار و در امان

گفت مولا در خصوص عدل و انصاف و توان
هست والا تر ز جان ، در هر شرایط هر مکان

من نخواهم زندگی بی مهر و احسان و امید
قلب حضرت از مصائب از مفاسد می تپید

کن حراست از حقوق مردم پیر و جوان
می کند تاکید حضرت بر رعایا در جهان

گر بخواهی حب مردم ، هم رضای لایزال
کن تو تقوا پیشه و هم در مصائب اعتدال

این جهان و کائناتش بهر ما آمد پدید
کن تو تدبیر و تامل ، روز و شب دارد نوید

هادی ما حق تعالی و پیمبر بی گمان
بهر پاکی روان و هم تعالی هر زمان

عقل ما همچون پیمبر در ضمیر و جان ماست
می کند کشف حقایق ، نقش او چون انبیاست

لیک عشق حق تعالی ، ماورای عقل هاست
مرکبی بهر وصال و هم لقای کبریاست

همچو هفتاد و دو تن در دشت و خاک کربلا
سید و سالار عشاق است ، بی چون و چرا

بهترین کار تو در خشنودی روح و روان
آن محقق می شود با عدل و انصاف و امان

عامه ی مردم به پا خیزند در وقت فغان
در مصائب همره و دلسوز در رفع زیان

لیک اقشار مرفه همچو نزدیکان ، سران
در حوادث ها و سختی ، بی خیالند و فغان

گر بخواهی حق بپوشاند عیوب چون تو را
سعی کن محفوظ داری سر مردم هر کجا

عیب مردم را مکن افشا و دوری کن ار آن
تا توانی کن حذر ، از انتقاد و هم بیان

هم سخن چین خائن و باشد اسیر روح و جان
او جنایتکار باشد ، هم حسود و بد گمان

گر به ظاهر می کند اظهار حب بر حاکمان
لیک کارش موجب تحقیر مردم ، بی گمان

تا توانی از بخیلان و حریصان شو به دور
جملگی مانع ز احسانند ، خالی از سرور

میثمی خواهد کمال و عزت و راه نجات
از خدای بی نظیر و صاحب عشق و صفات

ای خدا باشد رجالی ، طالب عشق و جنان
وسعت دل ده ، ببیند جلوه ای از آن جهان

۳.۳ حکمرانان

در مدیریت نکاتی بس مهم است و کلان
می کنم شرح و بیان بهر عموم مردمان

تجربه همراه تقوا ، با تخصص در امور
باعث تسریع در کار و بود این ها ضرور

نظم و قانون از برای حاکم و هم آمران
رهنما باشد ز خبط و سو تدبیر و گمان

گر نباشد اینچنین ، افراد نالایق چنان
می نشینند در صدارت ، باعث ظلم و زیان

می دهد کاهش هزینه ، فکر و تدبیر و تلاش
گر نباشد کاهلی و تنبلی ، یا که مماش

تا توانی بهترین کس را گزین در انتخاب
وانگهی تنفیذ فرما ، حکم خود در انتصاب

بدترین همکار در سطح وزارت خود سران
در میان صاحبان قدرت و زور و سنان

بهترین مسئول از بهر حکومت در جهان
صاحب علم است و تقوا ، حاکم روح و روان

کن توکل بر خدا در کار و هم در مشکلات
مرتفع او می کند ، انواع حزن و معضلات

در میان صالحان کن انتخاب و جستجو
در سوابق کن تامل ، مشورت ها ، گفتگو

از وزیران و مدیران در حکومتهای پیش
کن تو پرهیز از تصدی غریبان ، بیش بیش

اکثرا همدست حاکم در صدارت ، بی گمان
چون که آنان خود ستمکارند ، در جمع سران

تا توانی کن حذر در جذب اینان در نظام
در سمت های وزارت ، چون شود فتنه مدام

چار عامل در شکست والیان دارد اثر
کن تامل ، هم تدبر ، در عمل از هر نظر

دور کردن از مناصب ، مردم لایق به کار
موجب خسران شود ، هر انتصاب نا بکار

گر گماری کار مردم را به افراد ضعیف
دان اهانت بر خلایق باشد و کاری خفیف

نفی ارزشها و ضایع کردن احکام دین
حذف افراد توانا در مناصب ، همچنین

اشتغال و همت خود بر امور کم بها
جملگی ارکان لازم در نظام و در بقا

مطمئنا می توان افراد لایق را گزید
تا نگردد مانعی ایجاد ، در کارت پدید

تا نباشد در صدارت وقفه و ظلم و زیان
دور باشند از خطا و جرم مشهود و عیان

مردم لایق برای حاکمیت بیشمار
تا توانی بهترین فرد امین را بر گمار

وقفه و تاخیر در کار خلایق دان حرام
گر بماند کار آنان بر زمین و مستدام

می کنند آنان تو را یاری ، یقینا هر کدام
چون نباشد خدعه و آشوب در خوی و مرام

رنج آنان بر تو باشد اندک و هم بی خطر
دوستی و هم حمایت با تو دارند و ثمر

تا توانی کن محبت بر عموم خادمان
دوستی کن هم به خلوت هم به جلوت هر زمان

بهترین همکار تو باشد توانا در امور
او تواند حق بگوید ، چون دلیران غیور

گر چه تلخ است انتقاد و موجب رنج و فغان
حرف حق را بشنو از مردان خوب هر زمان

ریشه ی هر کینه از مردم بخشکان در نهان
کن برون از دل عداوت ها و افکاری چنان

از ستایش های بی جا و تملق شو به دور
باعث خود برتری و سرکشی گردد امور

همنشینی با بزرگان صدیق و بی ریا
می برد بالا تو را در عالم و هم ماورا

جاهلان و عاقلان یکسان نباشد ، در نظام
فرق باشد بین آنان در امور و هم مرام

گر چنین کردی بدان ، هرگز نباشد عزتی
هم برای صالحان ، در کسب قدرت رغبتی

گر نمایی این چنین ، کاری خطا بنموده ای
در امور مملکت ، در زحمت و بازنده ای

حسن ظن بر مردمان و خدمتت گردد سبب
تا توانی کن شفقت بر رعایا ، هم ادب

تا نگردد موجب رنجیدن و آه و فعان
در مصاف مردم و اقشار گوناگون هر آن

تا توانی کن تو نیکی بر رعایا ، همچنان
با تلاش و کار و احسان و کمک در هر زمان

گر نمایی خوار مردم را ، شوی کوچک، زبون
می کنی درد و مشقت را دو چندان و فزون

دان نماند حس ظن بر آمران در هر زمان
گر شود ظلم و تعدی بر حقوق دیگران

سنتی بر پا مکن بر ضد مشی اولیا
پیروی کن از مرام و خوی پاک انبیا

سنت نیکوی مردم ، شکل گیرد سالیان
از بزرگان ادب ، هم عالمان در هر مکان

تا توانی با حکیمان ، گفتگو کن، مشورت
می زداید سختی و افزون کند هم معرفت

گر بخواهی قدرت حق را ببینی هر کجا
کن تدبر در زمین و کهکشان و ماورا

جامعه دارد صنوف مختلف در هر دیار
می شود تامین نیاز مردمان ، با کسب و کار

عده ای مشغول صنعت ، عده ای هم تاجران
تا نباشد سفره ی مردم تهی از قوت و نان

عده ای مشغول تحصیل علوم کهکشان
تا رصد گردد جهان ، از ماورا و آسمان

با خراج از مردمان در کسب و کار تاجران
می شود تامین مالی هر حکومت در جهان

مجریان لشکری و کشوری هم در نظام
خادمانی پاک باشند ، هم مقید در مرام

زینتی باشند آنان از برای جامعه
امنیت لازم بود در اقتصاد و توسعه

چون دژی محکم برای حاکمان و مردمان
از برای حفظ دین و مملکت ، در هر زمان

میثمی راه خدا را طی نما در زندگی
کار نیکو تا قیامت در اطاعت ، بندگی

تا توانی کن رجالی راه خوبان را بیان
با زبان شعر و انواع سروده هر زمان

۳.۴ قوای نظامی

نقش هر صنفی مشخص باشد و گردد بیان
تا نباشد شبهه ای در کار آنان در میان

بر اساس سنت و قرآن و احکام مبین
سهم و نقش آمران تعیین شده از سوی دین

دین کند تشریح ، آداب و رسوم زندگی
همچو دخل و خرج افراد و عبادت ، بندگی

گر شود اجرا قوانین خدا در هر زمان
نیست اندوه و خسارت در میان مردمان

علت فقر و گناه و جرم و نسیان و خطا
جملگی در نفی و فهم ما ز احکام خدا

تا توانی کن عمل بر شرع و قرآن مبین
دین بود منجی ما در کسب ایمان و یقین

از برای پاکی نفس و رهایی از فغان
چیره شو بر نفس بی پروای دون در هر زمان

جنگ با نفس و درون باشد بسی سنگین و سخت
سخت تر از جنگ با دشمن بود ، در کوه و دشت

گفت مولا در خصوص جنگ و آثارش به ما
تا شود آن رهنما بر مسلمین و بر شما

می کنم تشریح آن را ، از پیام مرتضی
بالاخص فرماندهی بر لشکر و هم جبهه ها

کن تو تجهیز از خراج مردمان ، تیر و کمان
تا که دشمن را برون رانید با حرب و سنان

گر کنی لشکر مجهز درفنون و هم توان
باعث قوت شود ، تجهیز آنان بی گمان

می دهی تشکیل گردان و سپاه مسلمین
از برای حفظ ناموس و کیان و سرزمین

تا توانی بهترین رزمندگان را بر گزین
کن مجهز لشکری از مومنین و صادقین

آن کسی باید گزینی راس لشکر در نظام
او بود غالب به نفس و هم بگیرد او زمام

اهل اکرام و سخاوت باشد و هم مهربان
از دلیران و جوانمردان بی نام و نشان

معتقد باشد به یزدان و اطاعت از رسول
پاک دامن باشد و صالح ، مقید در اصول

از سلحشوران و مردان خدا در عرصه ها
تا کند فرماندهی در جنگ و هم در برهه ها

شرح صدر باشد نیاز حاکم و حسن نظر
تا نگردد خدشه ای بر پیکر و جان نفر

هم بود خوش نام در بین سپاه و مردمان
سخت باشد بر تقابل ، در تعرض هر مکان

اهل بخشش باشد و حامی سرباز و کسان
تا نباشد دلهره در کار و خرج افسران

این سبب گردد فزونی در نبرد و در جدال
حمله ور گردند سربازان به دشمن تا زوال

در مقابل با ضعیفان ، با مدارا طی کند
حاجت آنان کند تامین و پاداشی دهد

مهربانی او کند ، با لشکر و با دیگران
آن کند تسریع در کار خلایق بی امان

عده ای مشغول تدوین ، چون وزیر و کاتبان
همچو تنظیم قرار و عهد و پیمان توامان

قشر های مختلف در جامعه در هر زمان
می کنند تامین نیاز مملکت را بی گمان

عده ای مشغول تدوین ، چون وزیر و کاتبان
همچو تنظیم قرار و عهد و پیمان توامان

می شود حاصل درآمد ، پیرو هر کسب و کار
زندگی بهتر شود ، با نام و یاد کردگار

حق دهد بر آدمی امکان فکر و کار و هوش
می شو تامین نیاز مردمان با جنب و جوش

تا کند تحصیل رزق و معرفت جوید هر آن
همچنین حق را بیابد ، با تدبر هر مکان

با شکیبایی نما اصلاح در کار صنوف
از مصائب کن سوال و از مسائل هم وقوف

گاه باشد بر تو سنگین ، در ادای کارشان
کن توکل بر خدا و با تدبر رفعشان

تا توانی کن نظر همچون پدر بر مردمان
کی پدر دارد تفاوت بین فرزندان چنان

نیست فرقی بین مردم ، جز به تقوا و توان
اهل فضل و معرفت را دان گرامی هر زمان

اهل تقوا کی کند ، ظلم و ستم بر این و آن
نیست آنان را جنایت هم به ظاهر هم نهان

اهل فضل و معرفت ، مشکل گشا و رهنما
حق کند آنان سفارش ، در مصائب هر کجا

عالم غافل کند دنیا و عقبایت خراب
در مقابل اهل ایمان دور می سازد عذاب

کن گرامی اهل ایمان و خرد را در امور
چون که آنان مردمانی با صفا و با شعور

اهل ایمان و خرد بالا برند مردم ز فرش
پس گرامی دار آنان را ، رسانند تا به عرش

قشرهایی ناتوان را کن حمایت همچنان
چون که آنان مستحق لطف و احسان سران

مردمان مملکت را کن حمایت ، بی دریغ
کی توان بنشت بر سر نیزه و انواع تیغ

در امور زندگی و مملکت غره مشو
بین خدای لایزال و راه شیطان را مرو

گر شود احسان و نیکی بر خلایق در جهان
از خدا دان فرصت خدمت به مردم هر مکان

این نباشد چون تو مشغول اموری بس کلان
غافل از مردم شوی در کار کوچک هر زمان

حسن ظن گردد سبب ، در پرتوی حسن نظر
تا توانی کن کمک بر مردمان بی پدر

چون یتیمان فاقد احسان و بعضا ناتوان
کن توجه بر یتیمان و فقیران هر زمان

نقش مردم در حکومت دان بسی سنگین بود
حق آنان را ادا کن ، لازم و شیرین بود

گر توانی کن به پا قسط و عدالت بهر عام
این بود از بهترین کار و تداوم ده مدام

می شود ما را امید و شادمانی و صفا
گر نمایی آن عمل با نیت و قرب خدا

بهر کسب دانش و کسب معارف کن تلاش
تا نگردد باعث رنج و بلا و هم معاش

می رساند روزیت را میثمی ، روزی رسان
توشه ای را کن فراهم ، از برای روح و جان

تا به کی گردی رجالی ، منتظر بر این و آن
از خدا در خواست بنما ، می دهد بر تو توان

۳.۵ امور قضاوت

گر بخواهی قرب و پاداش خدا را در جهان
کن تو یاری و محبت ، بر خلایق هر زمان

بالاخص افراد مظلوم و یتیمان و اسیر
کن حمایت قشر محروم و ضعیف و هم فقیر

می شود ثروت دو چندان ، در پی بخشندگی
کن به یزدان اعتماد و بین اثر در زندگی

هر که یاری کرد با احسان، به قصد کردگار
می رسد لطف و عنایت از بر پروردگار

گونه ای باید عمل گردد که بر مردم ستم
یا فشاری را نباشد محتمل ، هر آن و دم

در امور زندگی ، هم در امور مالیات
کن مدارا بر رعایا ، در وصول عایدات

گر نباشد زحمتی در کسب مال و در معاش
دان سبب گردد دو چندان ، کوشش و کار و تلاش

رنج و شادی خلایق را ، به یاد آور همی
موجب تشویق گردد ، در تلاش آدمی

کار مردم را گرامی دار ، با احسان خویش
سنت مردم نما محفوظ ، چون آئین و کیش

کارها ی مردمان یکسان نباشد در جهان
اجر آنها در تقلا باشد و فکر و توان

تا توانی کار مردم را به مردم واگذار
اقتصاد مردمی آید پدید و ابتکار

گر توانی ده تو پاداشی به اصحاب هنر
رنج آنان را بها ده در نظام و در اثر

رنج مردم را مده یکسان تو ارزش هر زمان
تا نباشد خوب و بد همسان به دید مردمان

گر دچار شبهه گشتی در مسائل هر زمان
رو به سوی سنت و قرآن و نور بی کران

می نماید حق تعالی راه خود را هم عیان
از طریق سالکان و هم امام شیعیان

همچنین صدها پیمبر آمده بهر نجات
در هدایت کردن و هم در تعالی صفات

هست قرآن هادی انسان به سوی معرفت
می دهد یزدان کمال و عزت و هم منزلت

آن شده نازل ز عرش و هم بود دری گران
از برای مسلمین باشد گرامی در جهان

کن اطاعت از خدا و هم ولی در هر مکان
گر بخواهی راه خوبان و سعادت هر زمان

کن پس از این مشورت با اهل تقوا در قضا
نیست شک و شبهه ای در بین مردم در خفا

در قضاوت بهترین قاضی شود در راس کار
تا حقوق مردمان محفوظ گردد بیشمار

تا نباشد خدشه ای در حکم و رای صادره
هم نباشد در میان ، ترس عقاب و دلهره

فرد قاضی دور باشد از هوا ی نفس و جان
تا نماید حکم خود را بر حقایق ، نی گمان

قاضیان باید فهیم و مستقل ، دور از سران
تا نباشد خاطیان را در صدارت ، هم امان

‌

سعی گردد در قضاوت ، عدل باشد در بیان
بر ادله حکم گردد ، نی به حرف شاکیان

قاضی منصوب حق گوید ، نبیند جز خدا
تا نباشد حرف و نقلی در امور و در قضا

گفت مولا مرتضی در وصف مالک این چنین
او بود چون من برای مصطفی در حفظ دین

مالک بن حارث نخعی بود حامی دین
در زمان مصطفی آید به اسلام مبین

می پذیرد دین حق را ، در زمان مصطفی
در نبرد حق و باطل ، در کنار مرتضی

بعد احمد او حمایت می کند راه نبی
او بود حامی حق و حامی عدل علی

گفت مولا در خصوص مالک اشتر چنین
در قیاس سنگ و کوه و استواری چون نگین

او بود محکم تر از محکم ترین سنگ جهان
همچو کوهی مرتفع باشد ، نباشد مثل آن

حاکم کوفه کند تبعید مالک را به شام
تا نباشد خدشه ای بر حاکمان و بر نظام

بعد عثمان ، با امیر المومنین بیعت نمود
مالک است اول نفر در بیعت و او را ستود

او وفا دار است و صادق ، او بود فردی امین
او بود فرمانده ی مولا امیرالمومنین

گفت حلی در خصوص نقش مالک در جهان
او جلیل القدر باشد ، همچو خورشیدی عیان

از بزرگان قبایل باشد و مردی شجاع
او دلیر است و قوی در جنگ و در صلح و دفاع

او شود مسموم در بین سفر ، آن فاجعه
در عریش آمد پدید آن خدعه و هم سانحه

می کند یاری علی را در نبرد خاطیان
زین جهت بغض ورا دارند ، چون سفیانیان

گر چه تا فتح و نبرد دشمنان راهی نبود
لیک امر مرتضی را می پذیرد ، اوستود

زخم شمشیری بود بر چشم مالک در مصاف
او مطیع مرتضی باشد ، ندارد هم خلاف

مرگ مالک یک مصیبت بود در کون و مکان
مردم کوفه عزادار و حزین و در فغان

بهترین یار علی اندر سفر گردد شهید
این بود یک ضایعه بر امت و بر او سعید

هست مالک بهترین در بین اعراب زمان
در جهات مختلف ، بعد از امیر مومنان

او ندارد خواب در وقت جدال و در نبرد
ذره ای شک در نبرد و در قتال خود نکرد

هست مالک همچو شمشیر خدا بر مشرکان
می کشد با تیغ بران ، ناکثین را بی امان

او بود از حامیان مرتضی در هر زمان
در مصاف دشمنان او سخت باشد ، بی امان

عمر با عزت به همراه صفای روح و جان
موجب حب خدا و مردمان در هر زمان

میسمی خواهان قسط است و عدالت در جهان
در قیامی تحت امر مهدی صاحب زمان

از خدا خواهد رجالی کسب ایمان و یقین
آن برای اعتلا در فهم قرآن است و دین

۳.۶ امور اقتصادی

می نماید مرتضی پند و نصیحت بر سران
تا نباشد لطمه ای بر آمران و حاکمان

ارتباط حاکمان با مسلمین گردد بیان
در خلال نامه ی مولا به مالک بی گمان

تا کند بر پا عدالت بر اساس شرع و دین
چون که مالک آمده سوی امیر المومنین

در حقیقت می کند تبیین اصول دین عیان
همچو قانونی برای مسلمین ، در هر زمان

بر اساس امتحان و تجربه هم مشورت
بر گزین از بهترین ها ، در کمال و معرفت

گر گماری مردمان بی سواد و ناتوان
می شود اسباب کندی در امور و هم فغان

تا توانی کن حذر از نصب بی جا ، بی دلیل
کن گزینش مردم پاک و امین و هم اصیل

گر کنی منصوب خارج از قواعد ، بی گمان
دان ستم کردی به مردم ، چون امیران و شهان

بین سوابق را ز حیث حسن خلق و هم حیا
چون که آنان از طمع دور و امین در هر کجا

.

بهترین ها ، بین افراد توانا بر گزین
بر گمار و کن نظارت از طریق ضابطین

آن که باشد از تبار مسلمین و با شعور
او بود اصلح برای کسب کرسی امور

تا توانی کن کمک بر ناصبان با وصف فوق
کن گزینش مردم صالح، امین و اهل ذوق

تا نباشد علتی از سوی آنان در میان
در پی کمبود در مال و نیاز خود هر آن

همچنین مانع شود از غصب ، سوی خاطیان
چون که بیت المال باشد در خیار والیان

عده ای را چون چراغ و رهنمای خود گمار
تا رصد گردد حکومت از برون و هم مهار

تا گزارش ها رسد از جانب آنان هر آن
خوان به دقت تا شوی آگاه از کار و توان

کن تفقد در امور مملکت بی واسطه
از طریق عاملین با وفا ، بی سفسطه

چون نظارت بر امور کارشان افزون شود
کی حکومت بر جماعت کاهل و مدیون شود

گر بود مخدوش کار عاملان در یک مکان
مستحق باشند در عزل و مجازات کلان

با عمل کردن به قانون مجازات و امور
شو ز تهمت هم خیانت در امانت دور دور

می شوی آسوده و گردی به دور از هر گمان
پیرو برخورد با افراد خاطی هر زمان

گر شود محرز خیانت بر امور مسلمین
حکم گردد خاطیان را ، بر اساس شرع و دین

گونه ای باید عمل گردد برای این و آن
تا شود درسی برای جامعه هم خاطیان

خاطیان توبیخ گردند و مجازاتی شدید
ننگ تهمت را زدایی و دهی مردم امید

تا سبب گردد عدالت در دیار مسلمین
با قضاوت های شفاف و اموری اینچنین

خادمان پاک و مردان خدا را دان عزیز
بین افراد خطا کار و توانا ده تمیز

خادمان و آمران را در حکومت هر کجا
کن محبت جملگی را ، هم به ظاهر هم خفا

از برای حفظ اینان و صفای روح و جان
ده هدایای گرانقدر و اصیل و هم نشان

مرتفع کن حاجت آنان ، برای زندگی
تا شود موجب تلاش و خدمت و آسودگی

تا کنند با طیب خاطر ، کار مردم را تمام
در زمان خود به پایان آن رسد ، با اهتمام

تا توانی دین احمد را عیان کن در جهان
دین نگردد عاملی بهر معاش این و آن

چون بشر باشد به امید حیات و زندگی
نیست او را در مصائب ، کاهلی و خستگی

زین سبب انگیزه باشد ، تا کند کار و تلاش
از برای شادمانی و رفاه و هم معاش

حق نگفته طول عمر مردمان را او نخست
چون بشر مایوس گردد ، راز حق را کس نجست

گر کنی تامین نیاز آمران از هر جهت
نیست عذری یا بهانه در تخلف در سمت

قبل اخذ مالیات و هم خراج مسلمین
کن زمین آباد از بهر زراعت ، همچنین

گر نباشد کشت و کاری در زمین و مزرعه
نیست محصولی برای مالیات و هم هبه

گر دهد خسران ، بلایای طبیعی ناگهان
ده خسارت بر رعایا ، بیمه گردان این و آن

تا توانی کن شفقت ، از خراج خود بکاه
تا نباشد دامنت را ، لکه ا ی ننگ و سیاه

می کنی مردم هلاک و اندکی یابی دوام
گر شود سفره تهی از قوت ناچیز و طعام

گر شکایت نزد تو گردد از انواع خراج
کن مدارا با جماعت وقت سختی هم رواج

کی بریزد برگ سبزی غیر پائیز وزان
نیست کاری جز به دستور خداوند جهان

می کند رسوا تو را هر آینه با یک نگاه
گر ببینی چهره ات را ، دیر هنگام و پگاه

لیک غافل از خودی و هم درون سینه ات
کاش می دیدی درون و لحظه ای آئینه ات

تابشویی چهره و جانت ز انواع گناه
تا نگردد روح و جان آلوده و گردد تباه

کی شود جانا ببینم هم درون و هم جهان
تا کنم اصلاح خویش و قدرتت بینم هر آن

حق تعالی می دهد فرمان گردش در جهان
بر جمیع مردمان و بر خلایق همچنان

می کند فرماندهی بر جن و انسان ، هر مکان
چرخش عالم به اذن حق تعالی ، هر زمان

حق تعالی میسمی ، آگاه و ناظر در جهان
می کند فرماندهی بر جن و انسان بی گمان

دان رجالی ، قادر منان دهد روزی به ما
می کند تامین نیاز مردمان را ، هر کجا

۳.۷ کاتبان و تجار

بهترین را برگزین از حیث اخلاق و توان
تا نباشد در حکومت ، خسر و نقصان هر زمان

مردمان قادر به انجام وظایف بی گمان
بالاخص در اقتصاد و در زراعت همچنان

تکیه گاه مردمی باعث شود عز و جلال
نیست اندوه و پریشانی ز آنان یا ملال

کارها آسان شود ، گر واگذاری بر عموم
چون که آنان صاحب فهمند و ادراک و علوم

نیست بن بست و خلاصی ، هر زمان و هر مکان
می شود هر مشکلی آسان ، بدست این و آن

تا توانی بر توان مردمان کن اعتماد
پایدار است و مداوم ، هر که دارد اعتقاد

گر توانی بستر لازم مهیا کن چنان
تا عیان گردد توان و قدرت مردم هر آن

گر به فکر خود فقط باشی ، نه احسان و تلاش
تنگدستی می شود حاصل ، یقینا در معاش

چون نمایی مشکلات مردمان را مرتفع
موجب شادی مردم گردد و هم منتفع

کن نظر بر کاتبان و قاصدان و نامه ها
تا نگرد خدشه ای در نشر اسرار شما

گر بود در راس هر کار و مناصب در امور
فرد دانا و توانا ، هم مهذب با شعور

دان شود هر کار آسان و نباشد مشکلی
حاصل آن بینی و هرگز نباشد معضلی

بر گزین شایسته فردی ، صاحب علم و نشان
تا بود قادر به تنظیم قوانین در جهان

جایگاه خود بداند ، آن مهم است و کلان
گر نداند قدر خود ، هر گز نداند این و آن

در نوشتن از حقایق صادق و پرهیزکار
واقعیت ها بیان گردند ، چون قول و قرار

غفلتش باعث نگردد گفته ای گردد بیان
از نگاه و چشم مسئولان به دور و هم نهان

حفظ گردان راز و اعمال حکومت همچنان
تا نگردد صدمه ای بر حاکم و بر این و آن

کن تو اسرار حکومت را ز نا اهلان به دور
چون که گردد موجب آسیب در کار و امور

عده ای با ظاهر خوب و درونی ناصواب
موجب تخریب گردند و شود حاکم خراب

با ندانم کاری و غفلت ، کند آشوب ها
می نمایند فتنه و هر دم خلافی یا خطا

می کند بد نام دین و حاکمیت با بیان
تا نماند ، یاد و نامی از امیران در جهان

دقت کافی نما در انتخاب و انتصاب
کن تو دوری از خطاکار و منافق ، اجتناب

کاتبان باید وفادار و امین و مهربان
قبل هر حکمی نظر کن بر عملکرد و توان

از میان کاتبان اصلح ترین کاتب گزین
در امانت داری و اسرار باشد او امین

از برای حفظ اسرار و وفا ،کن امتحان
تا نگردد صدمه بر اموال مردم ناگهان

کاتبانی برگزین ، صالح ، توانا ، خوش بیان
می دهد کاهش خطای کاتبان را بی گمان

عهد با مردم چنان تنظیم کن در هر زمان
تا نباشد لطمه ای در وقت اجرا ، هر مکان

گر خطا شد در قرار و عهد و پیمان با کسی
قابل اصلاح باشد ، محتوایش هم بسی

بر سر هر کار و منصب در حکومت یک نفر
برگمار از بهترین ها ، بس توانا و قدر

کن تو منصوب و نظارت کن به کار آمران
تا نباشد خدشه در کار و امور مردمان

گر خطایی در حکومت از کسی آمد پدید
ابتدا کن موعظه ، قبل از فرامین شدید

انتخاب و انفصال آمران باشد مدام
دقت کافی نما در عزل و نصب هر کدام

کن سفارش روی خوش بر مردم پیر و جوان
بالاخص افراد بیمار و فقیر و ناتوان

عده ای داد و ستد دارند ، بعضا هم فساد
کار و کوشش در ره یزدان بود نوعی جهاد

کاسبان ساکن و هم تاجران در سفر
می کنند تامین ، مایحتاج و قوت هر نفر

باعث آسودگی گردند با سیر و سفر
با عبور از خشکی و دریا ، پذیرای خطر

سخت باشد کسب مال پاک و روزی و طعام
تا توانی کن تو پرهیز از فساد و هم حرام

لقمه ی ناپاک باشد منشا جرم و خطا
می کند نابود روح و جان ما را آن غذا

از خدا خواهید مال مکفی و کسب حلال
روزی پاک و خوراک سالم و آب زلال

گفت حضرت در خصوص کاسبان هر مکان
نیست فتنه بر حکومت ، جانب اینان چنان

عده ای با احتکار جنس و با سود کلان
صدمه بر مردم شود ، هم قشر محروم از توان

این گروه از کاسبان تضیع گرداند حقوق
موجب ننگ حکومت باشد و اهل وثوق

تا بدست آرند مالی ، با تبانی یا فریب
دور گردد از تجارت ، دیگران و هم رقیب

تا به کی چشمان بگرید از فراغت مهدیا
ای امام شیعیان ، بنما به ما روی و سرا

ای امام شیعیان ، جانم فدایت می کنم
با دل پر شور و حالی ، من صدایت می کنم

تا نباشد جنب و جوش عاشقان و فرط ذوق
کی شود مقدور دیدار ولی ، ای اهل شوق

ناله های نیمه شب ، همراه با ذکر و دعا
می کند حق مستجاب و حاجت خود کن ادا

آخرین حج نبی گردد مشخص جانشین
در غدیر خم بگوید ، مرتضی باشد امین

بر خدا کن اعتماد و هم توکل بر خدا
نیست شکی در وجود ایزد و راه هدی

کن رجالی عهد خود را با خدای خود ادا
وقف کن خود را ، برای خالق عرش و سما

۳.۸ مستمندان

ما همه از بندگان حق تعالی هر زمان
نیست ما را جز خدا منجی و هم روزی رسان

او دهد روزی ز خون مادر و باشد غذا
کیست قادر تا کند تامین رزقت ، جز خدا؟

او رساند رزق تو قطعا در این کوی و سرا
چون همانند پدر باشد ، برای ما خدا

شو تو تسلیم خدا و کن تقاضا از خدا
تا ببینی حق تعالی را ، به عالم هر کجا

گر شوی دور از خدا ، در جهل مانی تا ابد
تا توانی دور کن ، هر کینه و بخل و حسد

گر نباشد نور یزدان ، دور باشی از خدا
نیست ما را یک سخن ، بی اذن یزدان هر کجا

پس چرا اینقدر باشی سر کش و از حق به دور؟
رو به سوی حق تعالی ، قبل رفتن سوی گور

می کند یاری تو را ، در هر شرایط ، بی گمان
رشد تو در سختی و کار و تلاش بی امان

بین خدا داده تو را عقل و توان بهر امور
صاحب فهم و کمالی و جمالی ، هم شعور

با تفکر حل نما ، هر سختی و هم معضلات
کن توکل بر خدا اندر مصائب ، مشکلات

مستمندان در نظام مملکت ، هم شرع و دین
هر نفر دارای حقند و حقوقی همچنین

از مساکین کن تو دلجویی و هم رفع نیاز
آبرومندند افراد ضعیف و جان گداز

عده ای در فقر سوزند و حقارت می کشند
از بیان فقر خود ، دائم خجالت می کشند

سهم آنان از خزانه کن جدا و هم ادا
تا توانی کن محبت بر فقیران هر کجا

مردمان بعضا زمین گیرند از فرط نیاز
مرتفع کن حاجت آنان ، که باشد جان گداز

هر تمنا از بشرموجب شود ذلت ورا
آدمی دارد مقام و شوکتی نزد خدا

از خدا خواهید مال و حکمت و عز و شفا
تا توانی کن حذر ، از مردم کوی و سرا

مرتفع کن ، قبل اظهار نیاز این و آن
تا نریزد آبروی مردمان ، در هر مکان

از میان اهل تقوا و ریاضت برگزین
نایبانی را که ناظر بر امورند و امین

تا گزارش از شرایط او کند از هر مکان
کن تو تامین هر نیاز و فقر مردم بی امان

قسمتی از گندم و غلات را ، در هر دیار
ده به مسکین و فقیر و بینوایان و صغار

بر ضعیفان از غرور و خود پسندی کن حذر
تا توانی کن تفقد ، مهربانی چون پدر

کارهای بس بزرگ و اشتغالت هم مدام
آن نگردد مانعی در رفع حاجات نظام

مردمان را ساده و قاصر مپندار و حقیر
تا توانی دان عزیز و کن محبت بر صغیر

در ادای حق مظلومان تلاشی کن مدام
حق فرا خواند همه ، روز قیامت با قیام

پیشگاه حق نمایان می کند اعمال ما
نیست فرصت در قیامت ، بهر جبران و ادا

کن یتیمان را تفقد در مصائب بی امان
همچنین افتادگان ، از صحت و هم از توان

تا توانی کن سفارش بر یتیمان هر کجا
کی نماید دست حاجت بر کسی ، غیر از خدا

نیت خود را حمایت بر ضعیفان ده قرار
دان خدا راحت نماید ، سختی آنان ز کار

می شود تاکید در قرآن و عطرت بر کسان
کن حمایت مردم بیچاره و بی آب و نان

وعده ی حق در حمایت از ضعیفان ،بی گمان
می رسد روزی حکومت ، دست اینان در جهان

می کند برپا حکومت ، مهدی صاحب زمان
بعد فرمان خدا ، بر صاحب کون و مکان

یک حکومت در جهان باشد ، در کل نقاط
در پی آن می شود دنیا پر از شور و نشاط

در پی امر خدا ، بر مهدی صاحب زمان
عقل ها کامل شود ، از پرتوی نور جنان

بعد اذن حق تعالی بر قیام و هم ظهور
می شود دنیا گلستان ، از قدوم و هم حضور

مهدی می آید ،فراهم کن تو اسباب ورود
جانشین حق تعالی باشد و صدها درود

کی شود مهدی بیایی ، ای امام انس و جان ؟
بر کنی ظلم و ستم را ، از خلایق بی امان

با مشخص کردن وقت ملاقات و زمان
بشنو حرف مردم و حرف دل پیر و جوان

مجلس عامی نشین ، همچون مجالس در قدیم
تا نباشد دلهره ، از امر حاکم ، یا که بیم

بشنو از مردم حقایق ، هم به ظاهر هم نهان
گرخوشایندت نباشد ، تیغ بران زبان

گفتگو کن ، جستجو کن ، مشکلات این و آن
مرتفع کن معضلات و هم مصائب ، بی امان

بر اساس گفته ی احمد عمل بنما عیان
منع گردد محتکر از احتکار و هم زیان

گر شود اجرا فرامین خداوند و رسول
می شود مرضی حق و می کند آن را قبول

شادمانی می شود حاصل ، برای این و آن
پیرو اعمال نیک و حسن نیت ، گفتمان

گونه ای باید عمل گردد خرید و هم فروش
تا نباشد لطمه ای در کار و هم در جنب و جوش

بر موازین و عدالت گونه ای گردد عمل
تا نباشد مانع کار و تجارت ، ما حصل

محتکر را کیفری ده بر اساس حکم دین
از برای عبرت و هم از برای غاصبین

این همه حرص و ولع در زندگی از بهر چیست؟
هادی ما حق تعالی باشد و دین نبیست

عمر ما کوتاه باشد ، قدر آن دان میسمی
توشه ای را کن فراهم ، تا بود آن مرهمی

فقر حاکم دان رجالی ، گه ز انفاس پلید
همچو شهوت ،اعتیاد و قدرت غالب پدید

۳.۹ حقوق مردم

می کند ختم رسل ، دین خدایش را به پا
دین اسلام است ، مملو از حقایق بهر ما

احمد است صاحب کتاب و او بود نور مبین
خلق را هادی بود ، از ظلمت و رنج و حزین

مشعل قرآن بود ، ناجی ما از هر خطا
رهنمای مسلمین است ، نور یزدان هر کجا

هست قرآن لوح محفوظ و بود نور هدی
می شود نازل شب قدر و شود آن رهنما

گر بخوانی نور یزدان ، می دهد تسکین تو را
چون کتاب عشق و ایمان آمده سوی خدا

گفت پیغمبر ، امین و مقتدای انس و جان
در خصوص حق مردم از ولی در هر زمان

گر بود حب ولایت از امیر المومنین
او شفاعت می کند مردم به روز واپسین

گشت مولا جانشین مصطفی روز غدیر
چون امیر المومنین باشد ولی و بی نظیر

بشنو از مولا علی این گفته را از مصطفی
آن بود دری گران سنگ و نباشد هر کجا

نیست زیبنده ، برای امت آل رسول
ناتوان از اخذ حق باشد، کند ظالم قبول

حق نباشد دادنی ، از سوی ظالم بر کسی
آن بگیر از حاکم ظالم ، که باشد او خسی

در ادامه بشنو از مولا علی اسلام ناب
می کند بر مردمان و والیان آن را خطاب

او خطابش مالک اشتر بود در آن زمان
لیک شامل می شود بر هر حکومت در جهان

مالک است همراه حیدر ، همچو بازوی علی
می کند یاری امام و خاتم دین را ، نبی

او بود فرمانده ی لشکر ، ز سوی مرتضی
چون سلحشور است مالک ، اهل تقوا و دعا

گر چه مالک متقی باشد ، به دور از خود سران
لیک مولا می نگارد ، نامه ای چون در فشان

گر کنی صبر و شود تدبیر ، اندر مشکلات
می دهد اجرت خدا ، هم در قیامت ، هم حیات

ارزشت افزون شود با رفع سختی ، معضلات
تا توانی بهترین خدمت نما ، قبل از ممات

می گشاید حق تعالی باب رحمت ، باب جود
هر که باشد اهل تقوا و نیایش ، هم سجود

کن تحمل انتقاد و تیغ بران زبان
انتقاد است موجب اصلاح در فکر و بیان

آنچه باشد بر خودت ارزنده و زیبا بسی
خواه آن را از برای مردم و هر بی کسی

امر تو با مهربانی گر شود توام نکوست
مرضی حق باشد و الطاف بی پایان دوست

این نشان قدرت و عز تو گردد در جهان
لطف و احسان بر فقیران و ضعیفان هر مکان

گر کنند اهمال در انجام کاری بی دلیل
مستحق باشند توبیخ و نما آنان ذلیل
‌

گر نباشد در توان خادمان ، امری چنان
کن تو همت در برون رفت مسائل بی امان

کار مردم را به دقت ، وقت خود اقدام کن
تا نگردد معطلی در کار و آن اتمام کن

بهترین اوقات خود را کن نیایش با خدا
گر چه خدمت خود عبادت باشد و ذکر و دعا

دان عبادت جملگی حبل المتین است و نیاز
روح ما سیقل شود با ذکر و یاد و هم نماز

می کند روشن دل و آماده می سازد بشر
بهر معراج و صعود روح انسان در سفر

آن وصال کردگار است و عروج آدمی
می زداید خود بزرگی و غرورت را همی

گر بود نیت خدا در کار مردم هر زمان
می دهد پاداش چندان ،حق تعالی بی گمان

هر که خواهد اجر یزدان در دو عالم هر زمان
در رضای حق تعالی باشد و خدمت هرآن

چون نمایی خدمتی خالص به دور از هر ریا
دان که دارد اجر چندان نزد مخلوق و خدا

آن بود محفوظ ، در این عالم و هم آخرت
باعث شوکت شود ، هم افتخار و منزلت

نیتت خالص شود هم در فرایض با خدا
کن تو اعمالت به دور از حب دنیا و ریا

ترک دنیا با زبان و گفتنش آسان بود
گر نباشد خدمت جانانه ای ، خسران بود

گر بود دنیا چراغی و شود ناجی تو را
نیست آن مذموم و باشد نردبانی در سرا

این جهان و آن جهان در اختیار است ،ای بشر
گر بود تهذیب نفس و جان بود خالی ز شر

گرچه سخت است کار خوب و کار بی عیب و نشان
کن عمل با دقت و صبر و درایت ، با توان

خوان نمازی چون محمد ، با تامل هم رسا
در قرائت کن صبوری ، هم به پیران اعتنا

در قرائت کن مراعات قلیلی در نماز
فرصت کافی برای سجده می باشد نیاز

‌

می شود ضایع نمازت ، گر بخوانی با شتاب
عده ای محروم گردند و شود آن هم خراب

تا توانی رو به دیدار خلایق ، صبح و شام
تلخی مردم نما شیرین به جان و هم به کام

از امور مردمان آگاه گردی با حضور
تا نباشد شایعه جای حقیقت در امور

با حضورت در جوامع کن خصوع ، افتادگی
این نشان مهر و احسانت بود ، هم سادگی

می شود آگاه والی از مصائب ، بی گمان
حل شود هر مشکلی ، با امر حاکم بی امان

چون قضاوت می شود حاکم ، ز سوی این و آن
تا توانی گو سخن با مردم پیر و جوان

زشت زیبا می شود ، در نزد مردم در سمت
در نظر کوچک شوی ، گرچه بزر گی هر جهت

میسمی خواهان عشق حق بود ، در زندگی
ای خدا بنما ره خوبان ورا ، در بندگی

این سروده می کنم تقدیم بر یزدان پاک
دان رجالی خلقتت باشد ز آب و باد و خاک

۳.۱۰ نزدیکان حاکم

از برای دوری نقل و گمان از این و آن
دور کن اقوام خود را از مناصب هر زمان

گر شود از خویش و نزدیکان خطایی یا ستم
باعث بد بینی مردم شود ، هم درد و غم

عده ای از بستگان دارند کبر و هم زیان
با تعرض می برند از نام تو سود کلان

نهی بنما از تعرض قوم و فرزند و کیان
آن حرام است و زند آتش به جان و خانمان

عده ای با نام تو کسب درآمد می کنند
ننگ آن سود تو باشد ، در دو دنیا می برند

خوی برتر جویی و گردن کشی آید پدید
بین اقوام خود و هم والیان باشد شدید

ظلم و جور آمران ، اسباب نفرت می شود
موجب دوری مردم از حکومت می شود

کن نظارت بر امور آمران در هر مکان
منع گردان عاملان را از ستم یا هر زیان

در صدارت دقت کافی شود در عزل و نصب
تا نگردد بی جهت با رابطه ، آن کسب و غصب

گر گماری در مناصب ، فرد منفور و ضعیف
دور گردانی ز خود افراد لایق ، یا عفیف

ریشه کن کن ، خوی خود خواهی و خوی ناسزا
گر بود در بین منصوبین ، صفاتی نا روا

با عدالت کن عمل در بین مردم بی درنگ
تا که گردد مملکت آباد و دور از ریب و جنگ

دور کن از مردمان آسیب و هر گونه ستم
جنگ ناحق ، می کند نابود و آرد درد و غم

باعث احیای اسلام است ، قانون خدا
تا توانی کن عمل بر شرع و دوری از خطا

داد یزدان ، بر نبی در حج آخر این پیام
بر گزین مولا علی را جانشین و هم امام

دین حق بر پا شود با نصب آقا مرتضی
می شود کامل رسالت ، امر حق گردد ادا

گفت احمد ، جانشین من بود مولا علی
در غدیر خم کند منصوب ، ایشان را نبی

دور بنما خائنین را از حکومت ، بی امان
چون که آنان ظالم و اجحاف دارند توامان

گر شود اجحاف و تبعیضی ز سوی رهبران
نیست فرصت ، تا شود جبران خطای دیگران

ثبت گردد کار نیک و احسنت در روزگار
در دو دنیا می شود مشمول عفو کردگار

تا توانی کن تو تسهیل و نما کارت روان
تا شود از صالحات و باقیاتت بی گمان

در امور شخصی مردم ، مگو عیب و سبب
گر توانی کن محبت ، جای برخورد و غضب

می شود لرزان حکومت ، در پی ظلم و فساد
در نهایت آن سقوط است و سبب گردد عناد

فقر و تبعیض و خیانت ، موجب افسردگی
تا توانی بر طرف بنمای ، خوی بردگی

کار و اهداف حکومت برملا ساز و عیان
تا شوند آگاه از کار امیران هر زمان

چون که مخفی باشد از والی اموری در نظر
با حضورت بشنو از نزدیک ، حرف هر نفر

حق و باطل را جدا کن با حضورت در میان
بین حقایق را ز نزدیک و قضاوت کن برآن

دان حقایق مخفی است و هم ندارد آن نشان
حق شود با کار و اعمالت عیان بر مردمان

انتظار مردمان باشد عدالت در جهان
تا که گردد موجب آرامش روح و روان

با شکیبایی نما احکام قرآن را بیان
تا که گیری اجر خود را از خدای مهربان

با عمل گردد مشخص نیت و اهداف خود
پس چرا پنهان کنی اعمال و هم الطاف خود

از ظواهر مردمان گویند ، حرفی را عیان
لیک باشد واقعیت چیز دیگر ، نی گمان

گر بود شفاف هر اقدام و کار مردمان
نیست تفسیر غلط از دیده ها در هر زمان

گر توانی کار خود را خود به انجامش رسان
چون نگردد حق مردم ضایع از انجام آن

گر شوی ناچار از انجام کاری بهر غیر
حق او پرداخت بنما ، چون بود نیکو و خیر

گر نباشد پاسخی سوی امیران در نظام
می شود اسباب ناخرسندی و داد و قیام

گر توانی حاجت مردم روا کن در امور
تا شود موجب خلایق را غرور و هم سرور

گر بخواهی اجر یزدان و لقای کبریا
کن تو اجرا امر حق را در عدالت هر کجا

گر چه سخت و مشکل است بر پایی اقسام عدل
کن عدالت جاری و اجرا نما احسان و بذل

دان که اجرای عدالت ، عاقبت باشد نکو
جز رضای حق تعالی ، صحبت دیگر مگو

عهد و پیمان گونه ای تنظیم گردد در امور
تا نگردد موجب تفسیر بی جا ، هم قصور

عهدو پیمان با رسول و با خلایق ، هم خدا
پایبند باش و مکن خلفی ز اجرا و ادا

سختی پیمان نگردد موجب فسخ روند
تا توانی کن تو دقت ، آن نباشد چون کمند

ریز ریز عهد و پیمان را نما ، تحریر آن
می شود مانع ز تفسیر و خطای پر زیان

کن تو پرهیز از عبارات دو پهلو در قرار
تا نگردد باعث خسران و امحا و فرار

تا توانی کن تو محکم ، عهد خود را ، با سران
قبل هر تائید بنما مشورت ، با این و آن

مهدی می آید ،اگر اسباب آن باشد تمام
آرزوی مردمان تعجیل با شد در قیام

شو مهیا تا پذیرایی کنی، صاحب زمان
بی تدارک کی شود مقدور ، دیدارش عیان

از منافق میسمی دوری نما در هر زمان
نیست تقوایی در این قشر دو رو و ناتوان

کن حذر جانا رجالی از هوای نفس پست
تا شوی آزاد از بند و ببینی آنچه هست

۳.۱۱ خون ریزی

گر شوی همراه و همدم در مصائب ، مشکلات
قلب مردم را بدست آری ، بدانی معضلات

می کنی جلب محبت، می شوی محبوب حق
هر که با یزدان بود ، قطعا شود مجذوب حق

رستگار است در دو عالم ، هر که را امید اوست
منجی ما حق بود ، تنها خدا یار است و دوست

آنکه امیدش بشر باشد، نگردد رو سفید
واگذارش می کند بر مردم و نفس پلید

می شود تنها هر آن کس غیر حق دارد امید
وآنکه امیدش خدا باشد ، نگردد نا امید

آنکه صحه می گذارد بر خطای این و آن
او شریک است در خطا و جرم خاطی ناگهان

هر که ظالم باشد و بیند فقط زشتی ، عیوب
او ببیند در دو عالم کیفرش را ، هم ذنوب

گر بریزد خون ناحق در مصاف مردمان
سست سازد هر حکومت را، نباشد درامان

موجب کیفر شود ، هر خون ناحق برزمین
کن تو دوری از جدال و جنگ و خونریزی و کین

می کند یزدان قضاوت روز محشر بی گمان
خون یکدیگر اگر ریزد به ناحق هر مکان

کن تو پرهیز از جدل با دیگران هم در امور
تا نریزد خون بی جا در جدال و در ثغور

خون ناحق را خدا آگاه باشد در قضا
اولین حکم خدا در داوری باشد ز ما

حق دهد کاهش نعائم ، پیرو قتل کسی
می دهد کیفر کسی را ، موجبش گردد بسی

گر بریزد خون مردم را به ناحق هر نظام
عاقبت گردد ضعیف و ناتوان هم در مقام

می شود ساقط حکومت از کمال و شوکتش
می رهد جاه و بقای قدرت و هم شهرتش

کن تو پرهیز از تعرض ، هم خیانت ، هر زمان
آن خلاف است و ندارد ارزشی آن در جهان

قدرتت مانع نگردد از ادای خون بها
گر شود غفلت ز قتل آدمی در هر کجا

حق نمی بخشد بشر را ، در پی قتل کسی
می دهد آنان جزا و می کند خار و خسی

دان قصاصش باعث آرامش و عدل خدا
آن تلافی کردن عین عمل باشد و لا

چون مجازات و عقاب یاغیان باشد تقاص
از برای خاطیان اجرا شود ، حکم قصاص

دان شریعت حامی عفو است و بخشش هر کجا
توصیه گردد به کاهش ، حکم افدام و جزا

گر شود قتل کسی محرز ، دهد قاضی تقاص
او دهد فرصت برای بخشش و نهی از قصاص

نیست فرقی در خصوص امر یزدان در قصاص
دان شود اجرا برای خاطیان ، حکم تقاص

همچو حق الناس باشد ، حکم اجرای قصاص
حق مردم دادنی باشد ، در امر تقاص

شرح و احکام قصاص قاتلان باشد عیان
می شود اجرا فرامین خدا بر خاطیان

گر بریزد خون ناحقی ، به دست جاهلی
خانمان ها را زند آتش ، خطای قاتلی

قدرتت مانع نگردد ، چشم پوشی از جفا
گر شود جرم و گناهی ، کن تقبل آن خطا

ده دیه بر هر خطا و هر عمل دارد جزا
نیست فرقی در حقوق حاکمان و هم گدا

دان ستایش های بی جا و تملق هم بلاست
خود پسندی موجب خسران و حتما نارواست

طالب مدح و ستایش در خسارت ، نادمی
چون تملق می کند ، مخدوش روح آدمی

چاپلوسی آتشی در روح و جان آدم است
مدح انسان موجب کبر و بلای دائم است

تا توانی کن حذر از مردمان دون سرشت
نیست زیبنده تملق در کمال و سر نوشت

گر نمودی لطف و احسان بر رعایا بی امان
اندکش بشمار آن را ، حق دهد اجرت چنان

بهترین فرصت بود از بهر شیطان رجیم
تا کند نابود اعمال نکویت از قدیم

وعده ی خود را عمل کن گر نمودی تو قرار
خلف وعده خشم مردم دارد و هم کردگار

گر نهی منت برای کار خیرت بر کسی
می زنی خنجر به قلب و اجر خود کاهی بسی

حق بزرگ است و بزرگی از برای حق سزاست
آن بود مختص ذات اقدس و هم کبریاست

گر شود تاخیر یا گردد تعلل در امور
باعث خشم خدا و بندگان گردد قصور

کن تو پرهیز از شتاب و کار ناقص ، ناتمام
کارها در وقت خود گیرد ، شتاب و هم قوام

کارها باشد زمان بر ، مجریان احسان کنید
گر رسد خسران به کاری ، آمران جبران کنید

نیست سستی جایز و مشروع در اتمام کار
می رسد وقت وصول و وقت تحویل و قرار

کار اگر باشد زمان بر , لیک دارد بس ثمر
بهتر از کار ضعیف است و دهی عمرت هدر

کار نیکو اکثرا باشد زمان بر ، هم ثقیل
با درایت کن عمل ، با صبر می گردد جمیل

کن تو پرهیز از لجاجت در امور بی ثمر
بالاخص کاری که پایانش بود تنها ضرر

مردم درمانده را یاری نما ، کاهل نباش
از برای آخرت کاری بکن ، سائل نباش

با مصاف دیگران ، پرهیز از اجحاف کن
در امور دنیوی ، دوری ز هر اسراف کن

در عدالت مجری و از بندگی غافل نباش
در خسارت بر کسان مامور و هم عامل نباش

عدل باشد ، گر گماری هر کسی در جای خود
بهترین ها را گزین ، همکار و هم همتای خود

کن عمل هر کار را در وقت خود از عمق جان
نیست جایز معطلی در کار مردان یا زنان

میسمی با نشر دین و شرح و تبینی چنان
هم رضای حق تعالی دارد و هم این و آن

خود نمایی ، هم خیانت ، موجب افسردگی است
پس رجالی کن تو دوری از ریا ، آزردگی است

۳.۱۲ عهد نامه

در پی مشکل گشایی از امور این و آن
دان فرج باشد ز یزدان و خدای مهربان

هر عمل عکس العمل دارد در کون و مکان
گه ثواب و گاه دارد آن جزا ، از بهرتان

گر بود اعمال تو بهر خدا ، از عمق جان
اجر حق گیری دو چندان ، از خدا و بندگان

نیست ما را قدرتی ، جز قدرت آن لایزال
می دهد ما را توان و عزت و جاه و کمال

بر ضعیفان ‌و یتیمان کن کمک هم اعتنا
خود پسندی را به دور و از خودت بنما جدا

در خصوص عهد و پیمان با امیر المومنین
پایبند باش و نما اجرا فرامین ولی متقین

می نگارد نامه ای مولا به مالک در امور
تا نباشد شک و شبهه در صدارت بی گمان

این سروده می کند تشریح ، آن دارد پیام
آن بود از مرتضی ، حبل المتین و هم امام

پیروی کن از مفاد نامه و عهد و قرار
تا نگردد نفس تو پیروز با عزم و سنان

کن تو پرهیز از هوای نفس وامیال درون
چون نماید وسوسه ، آتش زند روح و روان

نفس ما سرکش بود ، استاد توجیه و خطا
کن تو دوری از اطاعت ، هم نما او را رها

تا توانی یاد حق کن در مصائب ، مشکلات
جز خدا نبود کسی آگاه بر این معضلات

کن اطاعت امر حق را در اصول و فرع آن
تا شود روشن دل و جانت ز نور بی کران

سنت نیکو اگر باشد ز مردم یا که غیر
واجب است بر پا بداری از برای مردمان

کن تو تدبیر و تدبر از َسلاطین قبل خود
پیروی کن از فرامین خدا در هر زمان

گر بخواهی حکمت و عز و مقام اولیا
کن عمل احکام نورانی قرآن هر کجا

حافظ ما دان خدا باشد ، در فرش و سما
از طریق دین و قرآن و امام و انبیا

امر حق بینی تو در آئین آل مصطفی
منجلی در حکمت و هم در کلام اوصیا

معرفت خواهی ، کلام و نور یزدان را بخوان
در کتاب حق بیابی ، راز و اهدافی نهان

آن کتاب زندگی باشد ،کتاب عز و جاه
تا نگردد روح و جانت ، در دو دنیا بس تباه

کن تو دوری از اهانت ، هم مگو الفاظ زشت
از نهال و تخم بد پرهیز بنما ، وقت کشت

هر عمل عکس العمل دارد در این کون و مکان
گه ثواب و گاه دارد هم جزا از بهرتان

بر ضعیفان ‌و یتیمان کن کمک ، هم اعتنا
خود پسندی از خودت را کن به دور و هم رها

خشم خود را کنترل کن در مصاف دیگران
فرق انسان ها به تقوا باشد و علم و بیان

داد مظلومان ستاند حق تعالی از بشر
خویشتن داری نما از ظلم و دوری کن ز شر

این مقام و عزت و دوران خدمت نوبتیست
نیست پاینده حکومت،بر تو و بس زحمتیست

گر بخواهی دور گردی از خیانت ، تهمتی
کن محبت بر خلایق ، همزمان با خدمتی

کن عمل بر حکم قرآن و نبی ، پیغمبران
این بود احکام اسلام و قوانین در جهان

گر به دقت بنگری ، احکام دین سازندگی است
آن مفید است و نیاز آدمی در بندگی است

دین نمی گیرد ز تو آزادی و یا اختیار
طی نمایی راه حق را با کمال افتخار

کن حجاب از دیدگانت برطرف در زندگی
پاک بنما چشم و دل را با خضوع و بندگی

تا توانی یاد حق کن تا نگردی دل پریش
خشم تو آرام گیرد در پناه حق و کیش

دور شو از خشم بی جا و اهانت ناگهان
شو مسلط بر خودت از تیغ بران زبان

حق مطلب را بیان کرده امیر المومنین
از طریق نامه ها و خطبه ها بر مسلمین

گفت مولا از نبی این گفته را در انتها
کن گرامی مردم بیچاره را در هر کجا

بالاخص خدمتگزاران و غلامان فقیر
کن محبت ، مهربانی ، بر صغیر و هم کبیر

دین احمد حافظ ما باشد و دری گران
رابط ما با خدا دان در نماز است ،بی گمان

توصیه گردد به مردم روزه و خمس و زکات
تا توانی آن ادا بنما ، اقامه کن صلات

حج تجلی گاه روز محشر و عشق و صفا
گشته واجب بر مسلمانان عالم هر کجا

قدرت ما از خدا باشد ، نباشد قدرتی
آنچه داری از خدا دان ، همچو جاه و شوکتی

آنچه بینی از خدا باشد ، نباشد عزتی
گر نداری نور یزدان ، در گناه و غفلتی

فوق هر قدرت بو د ، یزدان پاک بی کران
نیست بالا تر ز او هم در دو عالم ، هر مکان

می رسد پایان به بهمن ، مثنوی با عمق جان
همزمان گشته سروده با قیام مردمان

می نگارد نامه ای مولا به مالک در فشان
تا نباشد شک و شبهه در صدارت بی گمان

این سروده آخرین باشد ، نباشد بعد آن
می کند روشن اصولی از حکومت را عیان

می برم پایان پیام حضرت مولا علی
آن بود درسی برای حاکمان هم ولی

این سروده شامل احکام قرآن و ولاست
زین سبب آید مضامینی ، جدا از محتواست

می سراید میسمی بهر خدا و قرب او
اجر خود گیرد ز حی مطلق یزدان و هو

می رسد پایان رجالی نامه ی حضرت کنون
تا شود الگوی مردم ، آن بماند در قرون

۴.فصل چهارم :خطبه شقشقیه

۴.۱ردای حکومت

گفت مولای شهیدان ، پاسخ یک شبهه را
در پی یک پرسشی از حضرتش ، روحی فدا

این همه صبر و تحمل در حکومت ، بهر چیست؟
ریشه ی آنها چه باشد ، از کجا و سوی کیست؟

جان جانان ، گو چرا بر تن نمودی این ردا
بعد از آن دوران تلخ و پر ز آسیب و خطا

این همه ظلم و تعدی در حکومت ، نا رواست
گوشه گیری از حکومت ، ریشه اش گو در کجاست ؟

خطبه را خواند ولی و مقتدای مومنین
با گروهی از هواداران خویش و متقین

بعد جنگ مارقین و قاسطین و ناکثین
می کند تبیین نکاتی را برای حاضرین

کرد مولا اندکی از حاکمیت را بیان
تا نگردد واقعیت ها ز مردم هم نهان

این خلافت ها ، همانند ردا باشد به تن
گر کسی لایق نباشد ، آن می آید به تن؟

می کند حضرت اشاره کنیه ی هر یک به نام
تلخ کردند زندگی بر مردم و شیرین به کام

این خلافت ، این ردا ، زیبنده ی عثمان نبود
او کند اقرار بر آن و علی را هم ستود

این ردا پوشانده شد با سختی و ظلم و فغان
بهره ها بردند جمعی ، عده ای محروم از آن

شقشقیه در عرب باشد حبابی از گلو
آن برون آید ز اشتر ، از دهان و سوی او

می برد اندر دهان ، بعد از سکون و هم قرار
این عمل باشد به همراه صدا و هم گذار

نامه ای آمد به دست مرتضی حین بیان
می شود خاموش در ذکر حقایق از دهان

زین سبب این خطبه نامش شد چنین بین عرب
چون علی گوید سخن در اوج احساس و طرب

مردمان خواهند از مولا ، بگوید همچنان
لیک حضرت این مثل گوید ، بجای هر بیان

ابن عباس از علی خواهد ، تداوم در بیان
لیک حضرت می کند پرهیز از هر گفتمان

حالتی بر من هویدا شد ، بگفتم این چنین
لیک گشتم در سکون و باز می آید طنین

سینه ام پر باشد از علم لدنی از جهان
می دهم پاسخ شما را ، گر بود طالب هر آن

شعله ای شد مشتعل ، چون کرد فردی یک سوال
پاسخش کوبنده بود و مابقی هرگز ، محال

گر بود اهل خرد ، اهل تمیز و معرفت
گفته ها کافی بود ، بر مردم نیکو صفت

گفت مولا نقش من باشد هدایت در امور
می گشایم مشکلات مردمان ، وقت ضرور

من چو محور باشم و تیر ی میان آسیاب
سنگ های زیر و رو چرخش کند با آب و تاب

آرد گردد ، گندم و غلات ، با چرخش ز سنگ
آن نچرخد بی ستون ، یک لحظه ای را بی درنگ

گر نباشد چون امیر المومنین اندر نظام
می شود ساقط حکومت ، تاج و تخت هر کدام

نیست پاینده حکومت ، در پی حذف علی
او بود چون قائم یک خیمه ای ، بعد از نبی

می کند آگاه حضرت مردمان را هر زمان
خواه باشد در حکومت ، خواه باشد بی نشان

بر فضیلت های حضرت نیست شکی در میان
این حقیقت را به خوبی گفت عثمان ، در نهان

دان که حضرت چشمه ی آب روان جان ماست
هادی فکر بشر ، هم جان بی درمان ماست

در حقیقت صاحب روحی بلند است مرتضی
معدن فیض است و دانش از خدای کبریا

دان علی باشد عزیز و بهترین ها در نظام
جایگاهش بس رفیع است و بود والا مقام

می کند سیراب مردم را علی از معرفت
چون که حضرت چشمه ی جوشان انواع صفت

باعث رشد و تعالی می شود ، احکام دین
سینه ی حضرت بود سرچشمه ی نور مبین

این که حضرت از خودش گوید سخن ،از بهر ماست
نیست او را بر دو دنیا بستگی ، عشقش خداست

می کند تبیین برای مردمان و عصر ما
او بود حق و علی با حق بود تا انتها

او کند دوری ز حب و بستگی بر این جهان
لیک گوید حرف حق بر غاصبین و هم کسان

می نهد او پرده ای بر دیده و بر این نظام
بر عملکرد خلیفه در حکومت ، هر کدام

نقش حضرت همچو کوهی باشد و آن استوار
آب جاری می شود از کوه و سازد سبزه زار

دان علی بعد از نبی بی یار و او والا بود
جز خدا و اندکی همراه ، او تنها بود

در خصوص حاکمان گوید سخن مولا علی
بالاخص سفیانیان وغاصبان بعد از نبی

*
نیست یار و هم صدایی با امیر المومنین
جز قلیلی از دلیران در نبرد کفر و دین

گفت مولا وصف اوضاع بلاد مسلمین
بعد غصب حاکمیت از امیرالمومنین

غصب آنان در حکومت ، ظلم باشد ، نارواست
آن بود چون استخوانی در گلو و هم رهاست

نیست راهی جز تحمل ، تا شود روزی عیان
مکر آنان بر ملا گردد ز غصب و هم نشان

چاره ای جز صبر و آگاهی نباشد در میان
وقت خود باشد حقایق روشن و گردد عیان

چون نمی خواهد رسد آسیب بر دین نبی
با صبوری می کند حفظ کلام حق علی

*
گر کند برپا قیامی بر نظام و خود سران
نیست جز الله یار و همرهی در آن زمان

او نمی جنگد برای قدرت و کسب توان
بهر خدمت باشد و حفظ رسالت ، هر مکان

گر بخواهی میسمی در هر دو عالم منزلت
طی نما راه ولایت ، کسب بنما معرفت

چون رجالی می کند تشریح دوران را به شعر
از خدا خواهد تمنای وصال و عفو و خیر

۴.۲حکومت داری

بعد فوت مصطفی ، گردد مصیبت ها عیان
نیست راهی پیش روی مرتضی در آن میان

‌

در نبرد مارقین و قاسطین و ناکثین
شد علی تنهاترین مرد خدا روی زمین

خیل مردم با خلیفه عهد می بندد عجیب
حذف شد مولا علی از صحنه با ظلم و فریب

می رسد روزی به نام دین شود ظلم و جفا
می شود قتل و جنایت در زمین کربلا

در حضور مردم و اولاد زهرا و نبی
حاکم ملعون زند چوبی به دندان ولی

بر لبان نور چشم مصطفی چوبی زند
می شود رسوا ی عالم ، باعث ثبت و سند

می شود خلف تعهد از غدیر و مصطفی
از برای کسب دنیا ، می شود مکر و جفا

بعد احمد ، مرتضی دارد دو ره در پیش روی
صبر بنماید ،شود روشن مرام و فکر و خوی

یا قیامی او کند بر ضد اعمال سران
نیست یاری جز خدا همراه مولا در میان

اهل ایمان و یقین را نیست ترس و اضطراب
چون که دنیا نزد آنان نیست چیزی جز سراب

گر بجنگد با خلیفه ، کشته گردد بیشمار
عده ای همراه او باشند ، با ضرب و فشار

نیست ترس و واهمه از غاصبان در هر کجا
در سکینه جملگی هستند مردان خدا

مرتضی خواهد حکومت را برای مردمان
نیست ارزش کسب آن ، جز خدمتی بر این و آن

او ندارد اعتنایی بر حکومت ، غصب آن
کفش کهنه نزد او والا تر از کسب نشان

نیست ارزش کسب قدرت ، تا شود حقی ادا
این تصدی ها بود از بهر خدمت هر کجا

نیست یاری ، جز خدا همراه مولا در میان
تا کند سر کوب و گیرد حق خود را از سران

گر علی می داشت ، اندک یاوری سینه سپر
سرنگون می کرد آنان ، چون ابو بکر و عمر

می کنند سفیانیان غصب حکومت از علی
فاجعه در کر بلا گردد سبب ، از اجنبی

گفت فرزند عمر بر حاکم غاصب یزید
کربلا باشد اسفناک و شود جمعی شهید

گفت پاسخ ، حاکم ملعون برایش اینچنین
راه ما باشد صحیح و عده ای خارج ز دین

گر حکومت حق ما باشد ، نمی باید گریست
من گرفتم حقمان را از حسین و او نزیست

گر حکومت حق ما نبود ، پدر کارش جفاست
او دهد تاج و عمارت بر پدر ، امرش خطاست

گر عمل می شد به پیمان غدیر و مصطفی
مطمئنا مردمان در صلح بودند و صفا

می شود اجحاف و اسرافی چنان از خود سران
بالاخص در دوره ی عثمان شود خسر و زیان

گفت حضرت از برای مردم و آیندگان
می شود درسی برای حاضرین ، آزادگان

می خورد سوگند بر یزدان علی مرتضی
در خصوص برتری از دشمن و فکر و رضا

لیک دشمن اهل ظلم است و جنایت ، حیله ها
دست من را بسته قرآن و اطاعت از خدا

تا نگردد باز تکرار و شود آه و فغان
غصب ناحق حکومت ، با فریب مردمان

گر بخواهی یک نمونه از حکومت در جهان
پایه ا ش بر عدل باشد ، در علی جو بی گمان

بیعتی گردد ز سوی مردمان با مرتضی
تا کند اجرا اصول شرع و احکام خدا

می پذیرد نور حق ، بعد از قیام مردمان
تا کند بر پا حکومت ، همچو احمد در جهان

او کند بر پا حکومت بر اساس شرع و دین
لیک بدخواهان ستم کردند با انواع کین

او بود حساس بر حق خلایق ، در سریر
می کند اجرا عدالت ، بر صغیر و هم کبیر

گفت مولا ، حق حاکم بر خلایق بیشمار
در خصوص زندگی و کار و تامین و قرار

می شود ساقط حکومت ، گر بود رشوه ، فساد
کن تو دوری از تملق ، کسب بی جا ، هم عناد

ارتباط مردمی باشد مهم و هم عیان
می دهد کاهش شکایات و مصائب بی گمان

میسمی راه علی ، راه خدای کبریاست
جانشین مصطفی از اولیا و اوصیاست

دان رجالی ، شد مصیبت ، بعد فوت مصطفی
شیعیان در عزلت اند و گوشه ای ، در انزوا

۴.۳ آشوب و فتنه

این قطار زندگی همواره چرخان می رود
هر کسی بار خودش بر دوش و نالان می رود

می رسد پایان قطار و سوت آن آید به گوش
وقت رفتن از دیار خاکی و هم جنب و جوش

پس چرا اینقدر حرص و اینقدر غفلت ز خویش
بین خلایق قبل خود را ، جز کفن بردند بیش؟

کاروان زندگی ، روزی به آخر می رسد
بار خود را می نهد ، از درب دیگر می رود

این جهان باشد همانند سرای کاروان
روز و شب آیند آنجا ، بهر نوش و بهر نان

عده ای مشغول کار و عده ای مشغول بار
نیست آنجا دائمی ، بهر اقامت بیشمار

می شود وارد ز یک در ، می شوی خارج دگر
چند روزی ماندگار و عاقبت گردد سپر

هر که بارش بیش باشد چون گهر ، الماس و زر
وقت رفتن سرفراز است و ندارد درد سر

خوش به حال مردمان صالح و با منزلت
وقت مردن توشه ی آنان عبادت ، معرفت

بعد فوت مصطفی ، جمعی به بحث و مشورت
تا شود تعیین کسی بهر امور مملکت

حاکم اول گزینش می شود ، از بینشان
او حمایت می شود با ضرب شمشیر و سنان

عده ای خواهان حاکم از قبیله ، طایفه
شیعه و سنی شود ایجاد و گردد ضایعه

بعد فوت مصطفی ، جنگ فرق آید پدید
در پی نصب خلیفه ، تفرقه گردد شدید

گونه ای گردد گزینش ، جمع افراد و کسان
تا شود مطلوب آنان ، از میان خود سران

می شود اسرار بر نصب خلیفه در مقام
حاکم دوم بخواهد از جماعت ، هر کدام

او کند تعیین عمر را بعد خود بین سران
تا نگردد مرتضی بعد از وفاتش ، ناگهان

عده ای در انتصاب مرتضی ، داد و فغان
حق ما باشد گزینیم و چرا گوید فلان

انتصاب دومین حاکم ، خلافی بس عیان
نیست آنان را صداقت ، در نظام و کارشان

هست مولا همنشین و جانشین مصطفی
دومین فرد است از حیث کمال و ارتقا

انتصاب حاکمان بعد از نبی خود فتنه بود
بر شریعت ، هم ولایت ،خدشه و هم صدمه بود

عده ای از ترس و بعضا زور بیعت کرده اند
جان آنها در خطر بود و شکایت کرده اند

گفت حضرت در زمان فتنه کن دوری ز شر
همچو کوچک اشتری باش و مرو سوی خطر

اشتران را کودکی قادر به دوشیدن که نیست
از برای بار بردن ، جای کوشیدن که نیست

همرهی یا همدلی با فتنه ها کاری خطاست
گر شود دوری ز فتنه ، مطمئنا آن رواست

فتنه و آشوب را در عرصه ی خود واگذار
فرد نادان می کند خود را گرفتار و دچار

تا شود آرام فتنه ، حق و باطل بین تمیز
کن تو دوری از بلایا ، تا توانی هم گریز

می شود آب روان آلوده و ماهی به دام
تا شود طعمه به چنگ و هم بود شیرین به کام

جامعه همواره دارد افت و خیز و هم قیام
گام های محکم ما ، چاره ساز از بند و دام

این بود یک امتحان از بهر مردم هم نظام
تا شود پیروز در آشوب و هم یابد قوام

نخبگان دوری کنند از فتنه و هم رهنمود
آتش افروزی شود خسران ، بجای نفع و سود

در مدینه فتنه ها آمد پدید و شد فغان
حیله های حاکم شام و حکومت شد عیان

دید حضرت این شرایط را ، پذیرا شد نظام
تا کند سرکوب فتنه در مدینه ، شهر شام

این که نسبت داده شد ، قتل خلیفه بر امام
آن بود تهمت به مولا ، نیست در خوی و مرام

شایعه گردید حضرت باعث قتل و قیام
لیک باشد ناصواب و این عمل دور از امام

این شعار ناکثین است در بلاد و شهر شام
تا گروهی را کند بد بین به مولا در نظام

نیست عزلت در مرام و مشی پاک اوصیا
بین قیام نور چشم مصطفی ، در کربلا

نیست تحمیلی به مردم ، سوی مردان خدا
بعد بیعت با علی ، حضرت بپوشد آن ردا

تا دهد تشکیل دولت بر اساس شرع و دین
بعد از آن خانه نشینی و فساد غاصبین

جنگ ها گردد ز سوی ناکثین و خائنین
نیست جایی بهر آنان در نظام مومنین

می شود بر پا سه جنگ و می شود فتنه عیان
نیست فرصت تا که گردد حق جدا از مکرشان

گفت یزدان بر مسلمانان به هنگام نزاع
حامی مظلوم باش و کن ز محرومان دفاع

با ستمگر کن ستیز و راه یزدان را نما
تا شود بر جای خود ، در جنگ با راه خدا

راه حضرت ، راه قرآن و خدا و انبیاست
دور گشتن از خطا و فتنه و هم اشقیاست

گر شود فتنه ، مشو همراه و هم اسباب دست
نیست عزلت چاره ساز و رهگشا در کار پست

دان دوام هر حکومت ، در صفای باطن است
چون امانت نزد آنان است ، حفظ موطن است

پاکی و علم است و تقوا ، عامل رشد و بقا
تا توانی کن عمل هم جستجو در هر کجا

گر یقین پیدا کنی بر خالق روزی رسان
نیست اندوه و خسارت بر بشر در هر مکان

چون خدا باشد امین و حافظ ما در جهان
کن اطاعت از ولی و انبیا در هر زمان

میسمی راه ولایت را گزیند در امور
زین سبب باشد تمنایش وصال و هم ظهور

چون رجالی می سراید گوشه ای از ماجرا
از خدا خواهد کمک در شرح و تفسیرش ورا

۴.۴حکومت داری خلفا