مجموعه پرسش و پاسخ ها و شبهات

باسمه تعالی
پاسخ به شبهات(۱)

۱. نماز باران و مدیریت آب
✦ درست است که مدیریت علمی منابع آب از وظایف جامعه است. اما دعا و نماز باران، در سنت دینی یک حرکت نمادین و معنوی است، نه جایگزین مدیریت. مشکل وقتی پیش می‌آید که مردم فقط به دعا اکتفا کنند و علم و تدبیر را رها سازند.
۲. دعا در برابر تلاش
✦ در معارف اسلامی، «دعا» مکمل تلاش است، نه جایگزین آن. قرآن می‌فرماید: لیس للانسان الا ما سعی (جز حاصل تلاشش چیزی برای او نیست). پس اگر کسی فقط دعا کند و اهل کوشش نباشد، راه را غلط رفته است.
۳. نذر و نیاز در برابر کار اصولی
✦ نذر، فلسفه‌ی خاص خود را دارد (یاد خدا، انگیزه‌ی خیر). ولی اگر کسی همه مشکلات را به نذر گره بزند و از اصول علمی و عقلانی غافل بماند، در واقع از معنویت سوءاستفاده کرده است.
۴. حسابگری و سرنوشت
✦ علم و محاسبه لازم است. اما ایمان به تقدیر الهی هم به معنای «بی‌عملی» نیست؛ بلکه یعنی انسان تلاش کند و نتیجه را به خدا بسپارد.
۵. قربانی‌کردن گوسفند به جای قربانی‌کردن نفس
✦ در دین، اصل قربانی یادآور قربانی ابراهیم (ع) است؛ نماد تسلیم در برابر خدا. اما عرفای ما گفته‌اند: بزرگ‌ترین قربانی، قربانی‌کردن نفس است. پس نقد درست است: قربانی واقعی باید از هوس و خودخواهی آغاز شود.

۶. آخرت‌طلبی و دنیادوستی
✦ ریا و دنیاپرستی کسانی که شعار آخرت می‌دهند ولی خود دنیادوست‌اند، واقعاً نکوهیده است. قرآن چنین کسانی را علماء سوء می‌نامد.
۷. خمس برای حلال‌سازی مال
✦ خمس و زکات برای پاکسازی مال حلال است، نه برای تطهیر مال حرام. اگر مال از راه نادرست به دست آید، خمس‌دادن آن را حلال نمی‌کند. این نکته‌ی شرعی روشن است.
۸. تقلید و نداشتن شعور
✦ تقلید در مسائل تخصصی امری طبیعی است؛ همان‌طور که در پزشکی یا مهندسی هم از متخصص پیروی می‌کنیم. اما اگر تقلید کورکورانه و بدون فهم باشد، تبدیل به مانع رشد فکری می‌شود.
۹. جهاد در برابر دیپلماسی
✦ اسلام جهاد را فقط آخرین راه دفاعی می‌داند، نه جایگزین عقلانیت و سیاست. ناآگاهی از اصول دیپلماسی و توسل سریع به جنگ، همان چیزی است که به نام دین بدفهمی می‌شود.
۱۰. شعار سعادت در حالی که خود در ذلت‌اند
✦ تناقض بزرگی است: کسی که خودش در فقر و ضعف اجتماعی غوطه‌ور است، نمی‌تواند نسخه‌ی سعادت برای بشر بپیچد مگر این‌که اول خودش را بسازد.
۱۱. تکنولوژی کفار و شیطان
✦ تناقض دیگری: بد دانستن دانش و اختراعات، اما در عمل بهره‌بردن از آن‌ها. نگاه درست این است که علم، علم است؛ بسته به اینکه چگونه و در چه راهی استفاده شود، خیر یا شر می‌شود.
۱۲. مجازات‌های خشن به جای ساختن جامعه
✦ عدالت واقعی ابتدا با فرهنگ‌سازی، آموزش و ساختن زیرساخت‌های سالم تحقق می‌یابد، نه صرفاً با خشونت. دین هم مجازات را آخرین مرحله و برای بازدارندگی می‌داند، نه اصل اداره جامعه.
۱۳. حجاب و مهار چشم
✦ اگر کسی نتواند چشم خود را کنترل کند، مشکل از درون اوست. حجاب فلسفه‌ی دیگری دارد (حفظ کرامت و حدود). اما نباید بهانه‌ای برای ناتوانی مردان در مهار نفس شود.
جمع‌بندی
رهایی با شکستن زندان درون آغاز می‌شود، و تنها بنیان رهایی آگاهی است.
یعنی همه چیز از آگاهی و تربیت نفس شروع می‌شود. دین نیز همین را می‌گوید: قد أفلح من زکّاها (رستگار شد کسی که نفس خود را پاکیزه کرد).

 

سوال:
تفاوت خمس شعبه با خمس قران که خمس را از غنایم جنگی می‌داند چیست؟
جواب

🔹 در قرآن کریم (آیه ۴۱ سوره انفال) فقط یک نوع خمس آمده است:
«وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ...»
یعنی خمس غنایم جنگی که باید بین این شش گروه تقسیم شود.
🔹 اما در فقه شیعه خمس گسترده‌تر تفسیر شده و شامل پنج شعبه اصلی می‌شود:
۱. غنائم جنگی (آنچه از کفار در جنگ به‌دست آید).
۲. معادن (طلا، نقره، نفت، گاز و …).
۳. گنج (دفینه‌های قدیمی).
4. مال حلال مخلوط به حرام (وقتی راه تفکیک حرام از حلال معلوم نباشد).
5. سود سالانه‌ی کسب و کار (مازاد درآمد بر هزینه‌های سالانه).
🔹 تفاوت اصلی
• قرآن فقط خمس را در غنیمت جنگی ذکر کرده است.
• ولی فقه شیعه (با استناد به احادیث اهل‌بیت (ع)) آن را توسعه داده و پنج شاخه دیگر هم مطرح کرده است.
• بنابراین «خمس قرآنی» محدود به جنگ است، اما «خمس فقهی» شامل تمام درآمدها و اموال خاص می‌شود.
در منابع اهل‌سنت، خمس تقریباً همان است که در قرآن آمده (غنائم جنگی) و  پنج‌گانه ندارد.
در شیعه، بر اساس روایات معتبر از امامان (ع)، خمس به موارد دیگر هم تعمیم یافته و تبدیل به یک منبع اقتصادی برای اداره‌ی جامعه‌ی اسلامی و معیشت اهل‌بیت پیامبر (ع) شده است.
تهیه و تنظیم
دکتر علی رجالی
۱۴۰۴/۶/۲۰