نیاز
تعالی بشر، علم و کمال است
بدون امر حق، کاری محال است
نیاز ما به حق از واجبات است
برای آدمی رشد و مجال است
در عرفان، نیاز از مفاهیم عمیق و پیچیده‌ای است که به رابطه انسان با حقیقت الهی و جهان معنوی اشاره دارد. نیاز در این دیدگاه فراتر از نیازهای جسمی و مادی است و بیشتر به نیازهای روحی و معنوی انسان مربوط می‌شود. عرفا معتقدند که انسان در دل وجود خود احساس نقص و فراق دارد که او را به سوی کمال و حقیقت فرا می‌خواند. این نیاز در واقع حس عمیق فراق از حقیقت اصلی و نزدیکی به معشوق الهی است.
1. نیاز فطری به خداوند:
از دیدگاه عرفانی، انسان به‌طور طبیعی و فطری نیازمند به خداوند است. این نیاز در عمق وجود انسان نهفته است و هیچ چیزی جز اتصال به خداوند نمی‌تواند این خلأ درونی را پر کند. عرفا این نیاز را به‌عنوان یک جستجو برای حقیقت، عشق، و کمال در نظر می‌گیرند. به تعبیر مولانا، انسان در جستجوی اصل خویش است و این جستجو به‌طور غیرقابل‌اجتناب او را به سوی خداوند سوق می‌دهد. در این دیدگاه، نیاز به خداوند نه تنها به‌عنوان یک نیاز طبیعی بلکه به‌عنوان یک مسیر معنوی برای تکامل انسان و رسیدن به کمال در نظر گرفته می‌شود.
2. نیاز به شناخت و آگاهی:
در عرفان، انسان همچنین نیازمند به شناخت خود و حقیقت هستی است. این نیاز به‌عنوان یک حرکت روحی و درونی است که فرد را به سوی سلوک معنوی و کشف ابعاد بالاتر از وجود می‌برد. در این مسیر، انسان به دنبال شناخت حقیقت خود و خداوند است و تلاش می‌کند تا پرده‌های جهل و ناآگاهی را کنار بزند و به حقیقت الهی برسد. این نیاز به‌عنوان یک فرآیند تدریجی و پیوسته است که در آن فرد از عالم ظاهر به سوی عالم باطن حرکت می‌کند و در این راه، نیاز به راهنمایی و هدایت از معلمان عرفانی یا استادان صوفی نیز ضروری است.
3. نیاز به عشق الهی:
عشق در عرفان، به‌ویژه در دیدگاه‌های صوفیانه، یکی از ابعاد اصلی نیاز است. نیاز به عشق الهی، همچون نیازی درونی است که انسان را به سوی خداوند می‌کشاند. این عشق، نه‌فقط به‌عنوان یک احساس فردی، بلکه به‌عنوان یک نیرو و رهنمود برای تکامل روحی است که انسان را از دنیای مادی و متکبرانه به سوی دنیای معنوی و الهی هدایت می‌کند. در این دیدگاه، عشق الهی نه‌فقط به‌عنوان ابزاری برای پرکردن نیاز درونی انسان، بلکه به‌عنوان هدف نهایی زندگی انسان نیز تلقی می‌شود.
4. نیاز به اتصال و وحدت:
یکی دیگر از ابعاد نیاز در عرفان، نیاز به وحدت و اتصال با خداوند است. عرفا به این باورند که انسان در اصل واحد و یکپارچه بوده، اما در اثر تعلقات دنیوی و تعلقات به جسم و جهان مادی، از حقیقت خود جدا شده است. در این راستا، نیاز به وحدت با خداوند و بازگشت به اصل خویش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نیازهای روحی و معنوی انسان مطرح است. این نیاز به‌طور مستمر در طول سیر و سلوک عرفانی، فرد را به تلاش برای رسیدن به وحدت و یکی شدن با خداوند هدایت می‌کند.
5. نیاز به رهایی از ego و خودخواهی:
در عرفان، خودخواهی یا «ایگو» به‌عنوان مانعی بزرگ در راه رسیدن به خداوند و کمال در نظر گرفته می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین نیازهای انسان در مسیر عرفانی، رهایی از این خودخواهی و فانی شدن در حقیقت الهی است. در این راستا، نیاز به تزکیه نفس و از بین بردن تعلقات فردی و دنیوی وجود دارد. این تزکیه و پالایش نفس به فرد کمک می‌کند تا از درون و بیرون به سوی خداوند و حقیقت نزدیک‌تر شود.
6. نیاز به تصفیه و سلوک معنوی:
عرفا برای پاسخ به این نیازهای درونی انسان، سلوک معنوی را توصیه می‌کنند. سلوک، یا همان مسیر تربیتی و معنوی، شامل تمرینات روحی، عبادات، ریاضت‌های معنوی و مراقبات است که به انسان کمک می‌کند تا از دنیای ظاهری جدا شده و به دنیای باطنی و الهی نزدیک‌تر شود. این سلوک پاسخ به نیازهای درونی انسان برای رسیدن به کمال و حقیقت است و در آن، فرد از طریق تلاش درونی و پیروی از دستورات معنوی به یک وحدت درونی و اتصال با خداوند دست می‌یابد.
نتیجه‌گیری:
در عرفان، نیاز به‌طور اساسی به دو بعد اصلی اشاره دارد: نیاز به خداوند و نیاز به شناخت و کمال درونی. این نیازها به‌عنوان یک جستجوی بی‌پایان برای حقیقت و عشق الهی محسوب می‌شوند و به انسان کمک می‌کنند تا در مسیر سلوک معنوی گام بردارد و به کمال و تکامل درونی برسد. در نهایت، این نیازها انسان را به بازگشت به اصل و حقیقت خود هدایت می‌کنند تا در نهایت به وحدت و یکی شدن با خداوند دست یابد.
تهیه و تنظیم
دکتر علی رجالی
- ۰۳/۱۰/۲۰